ROZDZIAŁ 4
W kierunku Europy neutralnej dla klimatu
Zobacz opis zdjęcia
Europejski Zielony Ład jest odpowiedzią Unii Europejskiej na potrójny kryzys planetarny związany ze zmianą klimatu, utratą różnorodności biologicznej i zanieczyszczeniem. Aby chronić ludzi i planetę, UE zobowiązała się do osiągnięcia neutralności klimatycznej – czyli gospodarki o zerowej emisji netto gazów cieplarnianych i wolnej od szkodliwych zanieczyszczeń – do 2050 r. głównie poprzez zmniejszenie emisji, inwestowanie w zielone technologie i ochronę środowiska naturalnego. Jest to część nowego modelu wzrostu dla Europy, opartego na czystej gospodarce o obiegu zamkniętym, wspierającego czystą transformację, która jest stabilna pod względem gospodarczym i sprawiedliwa społecznie. W 2024 r. skupiono się na wdrażaniu przepisów Europejskiego Zielonego Ładu, aby osiągnąć unijny cel klimatyczny na 2030 r. i przygotować grunt pod osiągnięcie celu na 2040 r. na podstawie Europejskiego prawa o klimacie. W kolejnym roku, naznaczonym ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi i ich niszczycielskimi skutkami, podkreślono znaczenie większej odporności na zmianę klimatu, publikując europejską ocenę ryzyka klimatycznego, a następnie ogłaszając europejski plan przystosowania się do zmiany klimatu.
W kolejnym roku, rekordowym pod względem światowych temperatur, Europa ponownie borykała się z realiami szybko zmieniającego się klimatu. Państwa członkowskie i regiony Unii doświadczyły wielu ekstremalnych zjawisk klimatycznych – od utrzymujących się susz na południu Europy i poważnych pożarów lasów w Portugalii i w regionie śródziemnomorskim po zabójcze powodzie w Europie Środkowej i Wschodniej oraz w Hiszpanii, w których życie straciło łącznie ponad 250 osób.
W ramach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności - otwórz w nowej zakładce odnotowano znaczny wzrost liczby reakcji na ekstremalne zdarzenia pogodowe. Tendencje te świadczą o coraz silniejszym wpływie zmiany klimatu na kontynent, powodującym wzrost zapotrzebowania na skoordynowane reagowanie na katastrofy. W miarę nasilania się skutków zmiany klimatu europejskie narody zacieśniły współpracę i wykazały solidarność w czasach kryzysu. W 2024 r. Unia podjęła dalsze kroki w celu wzmocnienia Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, aby lepiej przygotować się na klęski żywiołowe, zapobiegać im i reagować na nie w całej UE i poza jej terytorium. Do działań tych należało wzmocnienie floty gaśniczej rescEU - otwórz w nowej zakładce i strategiczne rozmieszczenie zespołów strażaków w kluczowych lokalizacjach w Europie w celu wsparcia lokalnych straży pożarnych.
W rocznym sprawozdaniu na temat stanu klimatu w Europie - Plik PDF – otwórz w nowej zakładce ujawniono bardzo niepokojącą tendencję wzrostu temperatur, która sprawia, że ocieplenie w Europie jest dwa razy większe niż średnia światowa, oraz podkreślono, że UE musi stać się neutralna dla klimatu i odporna na jego zmianę. Ekstremalne zdarzenia pogodowe stają się coraz częstsze i coraz poważniejsze, co prowadzi do wzrostu liczby zgonów spowodowanych upałami, poważnych morskich fal upałów oraz zakłóceń w rolnictwie, dostawach wody i infrastrukturze.
Podnoszenie odporności na zmianę klimatu
Dewastacja i zniszczenia spowodowane ekstremalnymi zdarzeniami pogodowymi świadczą o pilnej potrzebie lepszego przygotowania się do przewidywania skutków zmiany klimatu i reagowania na nie. Unia Europejska, podejmując działania na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i zmiany klimatu, musi jednocześnie budować odporność na te ich skutki, które są nieuniknione. W odpowiedzi na pierwszą w historii Europejską ocenę ryzyka związanego z klimatem - otwórz w nowej zakładce, opublikowaną przez Europejską Agencję Środowiska, Komisja Europejska przedstawiła kluczowe inicjatywy - otwórz w nowej zakładce na rzecz zarządzania ryzykiem klimatycznym i budowania Europy odpornej na zmianę klimatu w celu ochrony ludzi i utrzymania dobrobytu.
Ramy polityczne na rzecz zwiększenia odporności na zmianę klimatu
SPRAWOWANIE RZĄDÓW
- Większa jasność co do obowiązków i tego, którymi rodzajami ryzyka zarządza się na szczeblu UE, a którymi na szczeblu państw członkowskich.
- Procedury na szczeblu UE mające na celu lepsze uwzględnienie ryzyka związanego z klimatem w planowaniu i kształtowaniu polityki.
- Zapewnienie przez państwa członkowskie odpowiednich zdolności w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom.
NARZĘDZIA
- Lepszy dostęp do danych, modeli i scenariuszy potrzebnych do świadomego podejmowania decyzji – od systemów wczesnego ostrzegania po planowanie długoterminowe.
- Dalsze wspieranie budowania zdolności i dostarczanie wytycznych oraz lepsze wykorzystanie istniejących narzędzi.
POLITYKA STRUKTURALNA
- Uwzględnianie zagrożeń klimatycznych w decyzjach państw członkowskich dotyczących planowania przestrzennego i środkach ochrony infrastruktury krytycznej.
- Wzmocnienie unijnych mechanizmów solidarnościowych w celu lepszego przewidywania zagrożeń.
ODPORNOŚĆ FINANSOWA
- Odporność na zmianę klimatu jako centralny element wszystkich decyzji UE w sprawie wydatków.
- Lepsza mobilizacja inwestycji prywatnych przez publiczne i prywatne instytucje finansowe oraz przemysł.
- Uwzględnienie kwestii odporności w zamówieniach publicznych państw członkowskich.
Prace te opierają się na wdrażaniu strategii UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu z 2021 r. - otwórz w nowej zakładce, które już jest na zaawansowanym etapie. Państwa członkowskie uwzględniają odporność na zmianę klimatu w swoich projektach krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu - otwórz w nowej zakładce i otrzymały zalecenia Komisji dotyczące poprawy swoich działań adaptacyjnych zgodnie z Europejskim prawem o klimacie - otwórz w nowej zakładce. Specjalna unijna misja w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu - otwórz w nowej zakładce ma pomóc co najmniej 150 regionom i społecznościom zrozumieć zagrożenia klimatyczne, opracować metody przygotowania i wdrożyć innowacyjne rozwiązania do 2030 r.
W opublikowanym w październiku sprawozdaniu specjalnym dotyczącym przystosowania się do zmiany klimatu w UE - otwórz w nowej zakładce Europejski Trybunał Obrachunkowy stwierdził, iż istnieje ryzyko, że unijna polityka adaptacji może nie nadążyć za zmianą klimatu. W sprawozdaniu tym przedstawiono kilka zaleceń: ulepszenie sprawozdawczości państw członkowskich na temat przystosowania się do zmiany klimatu; lepsze wykorzystanie unijnych narzędzi służących przystosowaniu się do zmiany klimatu; oraz dostosowanie unijnego finansowania do przyszłych wyzwań związanych z przystosowaniem się do zmiany klimatu. Komisja przyjęła te zalecenia w całości lub częściowo. Jednym z priorytetów nowej Komisji będzie zaproponowanie europejskiego planu przystosowania się do zmiany klimatu, który pomoże państwom członkowskim i Unii w znacznym podniesieniu odporności.
15 lipca w Unii obchodzono drugi doroczny Dzień Ofiar Światowego Kryzysu Klimatycznego, podczas którego uhonorowano poszkodowanych i propagowano działania na rzecz łagodzenia skutków przyszłych klęsk żywiołowych. Wiele państw członkowskich nadal zmaga się ze skutkami katastrofalnych zjawisk pogodowych. W sierpniu Komisja złożyła wniosek - otwórz w nowej zakładce o przyznanie ponad 1 mld euro pomocy z Funduszu Solidarności Unii Europejskiej - otwórz w nowej zakładce dla Grecji, Francji, Włoch, Austrii i Słowenii na usuwanie skutków powodzi z 2023 r. W odpowiedzi na niszczycielskie powodzie i pożary lasów, które nawiedziły Europę Środkową, Wschodnią i Południową jesienią 2024 r. Komisja zaproponowała ułatwienie korzystania z funduszy spójności - otwórz w nowej zakładce, aby pomóc państwom członkowskim dotkniętym klęskami żywiołowymi związanymi z klimatem. W listopadzie zatwierdzono pakiet pomocy w wysokości 116 mln euro - otwórz w nowej zakładce z Funduszu Solidarności UE przeznaczony na wsparcie Niemiec i Włoch w następstwie niszczycielskich klęsk żywiołowych, które miały miejsce wiosną.
Zmiana klimatu a zdrowie
Blisko 500 naukowców, decydentów i organizacji finansujących z całego świata zgromadziło się w lutym na konferencji wysokiego szczebla w Brukseli - otwórz w nowej zakładce (Belgia), aby zastanowić się nad potrzebami badawczymi w dziedzinie zmiany klimatu i zdrowia. Uczestnicy dyskutowali o najważniejszych wyzwaniach i priorytetach i rozpoczęli przygotowania do ambitnego, dalekowzrocznego i inkluzywnego europejskiego programu badań naukowych i innowacji o charakterze globalnym.
Skutki zmiany klimatu doprowadziły w Europie do wzrostu występowania komarów, które mogą przenosić poważne choroby. W związku z tym UE zezwoliła - otwórz w nowej zakładce na stosowanie pierwszej w historii szczepionki przeciwko wirusowi chikungunya. Sprawozdanie - otwórz w nowej zakładce Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób potwierdziło obecność w 13 krajach europejskich komara Aedes albopictus, który przenosi chikungunyę. Komar egipski, który niedawno zadomowił się na Cyprze, może również przyczyniać się do rozprzestrzeniania się chikungunyi, a także wirusa zika, dengi i żółtej gorączki. Zezwolenie zostało jednogłośnie zatwierdzone przez państwa członkowskie po przeprowadzeniu rygorystycznej oceny - otwórz w nowej zakładce przez Europejską Agencję Leków. Aby jeszcze bardziej obniżyć ryzyko rozprzestrzeniania się chorób przenoszonych przez komary w Europie, Komisja zapowiedziała finansowanie w wysokości 500 tys. euro z Programu UE dla zdrowia na projekt pilotażowy mający pomóc w wyeliminowaniu komara egipskiego na Cyprze.
Zapoznaj się z Europejskim Obserwatorium ds. Klimatu i Zdrowia - otwórz w nowej zakładce, aby dowiedzieć się, w jaki sposób Europa buduje odporność na zagrożenia dla zdrowia związane ze zmianą klimatu.
Europejski Zielony Ład - otwórz w nowej zakładce wprowadza zmiany niezbędne do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Obecnie obowiązują przepisy mające na celu osiągnięcie, a nawet przekroczenie średniookresowego celu UE, jakim jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55 proc. do 2030 r.
Dzięki przyjęciu europejskiego prawa o klimacie - otwórz w nowej zakładce i przepisów dotyczących Europejskiego Zielonego Ładu - otwórz w nowej zakładce Unia ma obecnie prawnie wiążące cele klimatyczne obejmujące wszystkie kluczowe sektory gospodarki. Wytyczają one drogę do osiągnięcia przez UE celów na 2030 r. w sposób sprawiedliwy, racjonalny pod względem kosztów i konkurencyjny. Aby europejskie przedsiębiorstwa miały równe warunki działania, nowy mechanizm - otwórz w nowej zakładce gwarantuje, że za towary importowane w sektorach docelowych uiszczana jest równoważna opłata emisyjna. Ponadto w regionach najbardziej dotkniętych transformacją pracownicy otrzymają pomoc w rozwijaniu nowych umiejętności; zapewnione zostanie również wsparcie społeczne dla obywateli i przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji.
Aby wykonać kolejny krok na drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej, Komisja przedstawiła - otwórz w nowej zakładce ocenę dotyczącą celu klimatycznego UE na 2040 r. Zaleca w niej redukcję emisji gazów cieplarnianych netto do 2040 r. o 90 proc. w porównaniu z poziomami z 1990 r., co jest zgodne z aktualnymi opiniami naukowymi i zobowiązaniami UE wynikającymi z porozumienia paryskiego - otwórz w nowej zakładce. Ocena ta pomoże nowej Komisji przedstawić wniosek ustawodawczy dotyczący celu na 2040 r. na podstawie Europejskiego prawa o klimacie.
Oprócz głębokiej i trwałej redukcji emisji osiągnięcie zalecanej redukcji o 90 % będzie wymagało usuwania dwutlenku węgla z atmosfery. Oznacza to, że UE będzie potrzebować technologii umożliwiających wychwytywanie dwutlenku węgla lub usuwanie go bezpośrednio z atmosfery, a następnie składowanie go lub wykorzystywanie. W przedstawionej w marcu strategii UE na rzecz przemysłowego zarządzania emisjami dwutlenku węgla - otwórz w nowej zakładce określono szereg inicjatyw, które należy podjąć na szczeblu unijnym i krajowym, aby umożliwić wdrożenie tych technologii oraz infrastrukturę niezbędną do stworzenia jednolitego rynku emisji dwutlenku węgla w Europie w nadchodzących dziesięcioleciach. W listopadzie przyjęto - otwórz w nowej zakładce rozporządzenie - otwórz w nowej zakładce ustanawiające pierwsze unijne dobrowolne ramy certyfikacji usuwania dwutlenku węgla, technik węglochłonnych i składowania dwutlenku węgla w produktach w całej Europie. Ułatwi to inwestycje zarówno w innowacyjne technologie usuwania dwutlenku węgla, jak i w zrównoważone rozwiązania w zakresie rolnictwa węglowego - otwórz w nowej zakładce.
Pomoc dla unijnego przemysłu w dążeniu do neutralności emisyjnej
Akt w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie - otwórz w nowej zakładce, który wszedł w życie w czerwcu, tworzy ramy regulacyjne mające zwiększyć konkurencyjność przemysłu i technologii, które pomogą UE osiągnąć jej cele klimatyczne. Dzięki niemu Unia znajduje się na dobrej drodze do rozwoju własnej produkcji kluczowych czystych technologii. Stworzenie jednolitego i przewidywalnego otoczenia biznesowego dla sektora produkcji czystych technologii zwiększy pewność planowania i inwestycji oraz przyczyni się do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy i rozwoju wykwalifikowanej siły roboczej (zob. również rozdział 2).
Jesienią UE zaczęła przyjmować wnioski - otwórz w nowej zakładce o uznanie projektów produkcji czystych technologii za „strategiczne projekty na rzecz neutralności emisyjnej” na podstawie aktu w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie. Zatwierdzone projekty posłużą pobudzeniu unijnego sektora czystych technologii, zwiększeniu konkurencyjności i działań w dziedzinie klimatu, a jednocześnie będą korzystać z szybszego wydawania pozwoleń, priorytetowego traktowania na szczeblu krajowym i wytycznych dotyczących finansowania.
Uruchomiona w czerwcu Europejska Akademia Energii Słonecznej - otwórz w nowej zakładce odegra kluczową rolę w wyposażeniu pracowników w umiejętności potrzebne w sektorze energii słonecznej, co ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia unijnych celów w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych. Jest to pierwsza z serii unijnych akademii tworzonych na mocy tego aktu.
Oczekuje się, że do 2030 r. światowy rynek technologii neutralnych emisyjnie potroi się i osiągnie wartość około 600 mld euro rocznie.
Kluczowe technologie neutralne emisyjnie
- SYSTEMY FOTOWOLTAICZNEJ I TERMICZNEJ ENERGII SŁONECZNEJ
- ELEKTROLIZERY I OGNIWA PALIWOWE
- ENERGIA WIATROWA NA LĄDZIE I MORSKIE ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII
- ZRÓWNOWAŻONY BIOGAZ/BIOMETAN
- AKUMULATORY I MAGAZYNOWANIE
- WYCHWYTYWANIE I SKŁADOWANIE DWUTLENKU WĘGLA
- POMPY CIEPŁA I ENERGIA GEOTERMICZNA
- TECHNOLOGIE SIECIOWE
Postępy w czystej transformacji
W odpowiedzi na zakłócenia na światowym rynku energii i trudności spowodowane niczym niesprowokowaną i nieuzasadnioną napaścią Rosji na Ukrainę w 2022 r. UE uruchomiła plan REPowerEU - otwórz w nowej zakładce, aby przyspieszyć transformację energetyczną i szybko zmniejszyć swoją zależność od rosyjskich paliw kopalnych. W ciągu ostatnich dwóch lat REPowerEU pomógł Unii oszczędzać energię, zdywersyfikować jej dostawy, wytwarzać czystą energię i inteligentnie łączyć inwestycje i reformy.
Oszczędzanie energii i poprawa efektywności energetycznej przyczyniły się do zmniejszenia zużycia energii. Poczyniono również znaczne postępy w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych. W pierwszej połowie 2024 r. ze źródeł odnawialnych pochodziło 50 proc. energii elektrycznej w UE. Norwegia zastąpiła Rosję w roli głównego dostawcy gazu do Unii. Nastąpił również istotny zwrot w kierunku importu skroplonego gazu ziemnego, a jego głównym dostawcą do UE są obecnie Stany Zjednoczone. Co istotne, UE zdołała stawić czoła krytycznym zagrożeniom dla bezpieczeństwa dostaw energii, odzyskać kontrolę nad rynkiem i cenami energii oraz przyspieszyć transformację w kierunku neutralności klimatycznej.
- W 2024 r. energia wiatrowa przewyższyła ilość energii wytworzonej z gazu, stając się drugim co do wielkości po energii jądrowej pojedynczym źródłem energii elektrycznej w UE.
- Udział importu rosyjskiego gazu (gazociągi i skroplony gaz ziemny) w całkowitym imporcie do UE spadł z 45 % w 2021 r. do zaledwie 19 % w 2024 r.
- W okresie od sierpnia 2022 r. do listopada 2024 r. Unii udało się również zmniejszyć zapotrzebowanie na gaz ziemny o 18 %. Pozwoliło to zaoszczędzić około 165 mld metrów sześciennych gazu.
- Środki na szczeblu unijnym i krajowym przyniosły efekty, a ceny energii elektrycznej i gazu są obecnie znacznie niższe i bardziej stabilne niż w szczytowym momencie kryzysu energetycznego.
- W tym samym czasie emisje gazów cieplarnianych w Unii spadły o 37 % w porównaniu z 1990 r., natomiast gospodarka wzrosła w tym samym okresie o 68 %.
Reforma rynku energii elektrycznej
Rynki energii ustabilizowały się nieco, a ceny były niższe niż w 2022 r. i 2023 r. Wraz z przyjęciem nowych przepisów, takich jak nowe rozporządzenie i dyrektywa w sprawie reformy rynku energii elektrycznej - otwórz w nowej zakładce, ceny detaliczne powinny stać się bardziej niezależne od krótkoterminowych cen rynkowych. W przypadku kryzysu cen gazu ziemnego w przyszłości państwa członkowskie mogą wprowadzić środki ochrony konsumentów oraz zapewnić dostęp do przystępnej cenowo energii i podstawowych usług społecznych. Reforma rynku energii elektrycznej daje również konsumentom szerszy wybór umów i zapewnia jaśniejsze informacje przed ich podpisaniem. Dostosowane do przyszłych wyzwań rynki energii pobudzą również inwestycje w czystą energię i będą sprzyjać niższym i bardziej stabilnym cenom, które mają kluczowe znaczenie dla zwiększenia konkurencyjności unijnego przemysłu w skali globalnej.
Reforma struktury rynku energii elektrycznej umożliwi:
- zwiększenie inwestycji w energię ze źródeł odnawialnych;
- lepszą ochronę i umocnienie pozycji konsumentów w UE;
- zwiększenie konkurencyjności unijnego przemysłu.
Zwiększanie efektywności energetycznej budynków
Sektor budynków ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów UE w zakresie energii i klimatu. Zmieniona dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków - otwórz w nowej zakładce, która weszła w życie w maju, pomoże zwiększyć wskaźnik renowacji w UE, zwłaszcza w przypadku budynków o najgorszej charakterystyce energetycznej. Nowe przepisy dają państwom członkowskim ramy służące zmniejszaniu emisji i zużycia energii w budynkach – od domów mieszkalnych po lokale komercyjne i budynki publiczne – co przyczyni się do poprawy zdrowia i jakości życia ludzi oraz obniżenia rachunków.
- Około 40 % energii zużywanej w Unii jest wykorzystywane w budynkach.
- Ponad jedna trzecia emisji gazów cieplarnianych związanych z energią pochodzi z budynków.
- Około 80 % energii zużywanej w domach w Unii przeznacza się na ogrzewanie, chłodzenie i ciepłą wodę.
Pobudzanie europejskiego rynku wodoru
Dekarbonizacja unijnego sektora gazu i stworzenie rynku wodoru będzie stanowić kluczowy wkład w osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Przyjęte przez UE w maju nowe przepisy - otwórz w nowej zakładce dotyczące wodoru i gazu niskoemisyjnego, w tym europejska sieć operatorów sieci wodorowych - otwórz w nowej zakładce i pilotażowy mechanizm - otwórz w nowej zakładce pomagający łączyć nabywców i dostawców wodoru, pobudzą rynek wodoru. Oczekuje się, że nowe zachęty dotyczące wodoru odnawialnego – takie jak pierwsza aukcja w ramach europejskiego Banku Wodoru - otwórz w nowej zakładce oraz zatwierdzenie - otwórz w nowej zakładce czterech ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania - otwórz w nowej zakładce związanych z wodorem odnawialnym – wygenerują nowe inwestycje. Unia zobowiązała się do utworzenia do 2030 r. co najmniej 50 dolin wodorowych - otwórz w nowej zakładce, w których czysty wodór będzie produkowany i wykorzystywany lokalnie w gospodarstwach domowych, transporcie i przemyśle.
Zasady pomocy państwa, takie jak wytyczne w sprawie pomocy na ochronę klimatu i środowiska oraz cele związane z energią - otwórz w nowej zakładce, pomagają państwom członkowskim w realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu. Wytyczne te sprzyjają wprowadzaniu energii ze źródeł odnawialnych, ponieważ umożliwiają państwom członkowskim przyznawanie finansowania publicznego przedsiębiorstwom dokonującym niezbędnych inwestycji po najniższych możliwych kosztach dla podatników i bez nadmiernego zakłócania konkurencji.
Postępy w realizacji planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń
Zanieczyszczenie powoduje wiele zagrożeń dla zdrowia ludzi, zwierząt i ekosystemów. Aby czynić postępy w realizacji celu zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń, Unia podejmuje działania na rzecz lepszego monitorowania, zgłaszania i eliminowania zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby spowodowanych przez substancje chemiczne i zapobiegania tym zanieczyszczeniom.
WODA
W 2024 r. przyjęto kilka nowych środków mających na celu zapewnienie jakości wody pitnej dla wszystkich w Unii. Nowe normy i procedury - otwórz w nowej zakładce dotyczące materiałów i produktów mających kontakt z wodą pitną mają na celu zapobieganie wzrostowi mikroorganizmów i zmniejszenie ryzyka wymywania szkodliwych substancji z materiałów do wody pitnej. Przyjęto również nową metodę - otwórz w nowej zakładce pomiaru mikrodrobin plastiku oraz opracowano wytyczne techniczne - otwórz w nowej zakładce dotyczące monitorowania chemikaliów o długotrwałym działaniu.
Ścieki komunalne są jednym z głównych źródeł zanieczyszczenia wody, jeżeli nie są zbierane i oczyszczane zgodnie z unijnym prawodawstwem. Osiągnięto porozumienie - otwórz w nowej zakładce w sprawie nowych przepisów mających na celu dalsze ograniczenie zanieczyszczenia ze źródeł miejskich i rozwiązanie problemu nowych substancji zanieczyszczających, w tym mikrodrobin plastiku i mikrozanieczyszczeń. Zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” wprowadzono rozszerzoną odpowiedzialność producenta. Oznacza to, że zanieczyszczający muszą pokrywać koszty przetwarzania w celu usunięcia mikrozanieczyszczeń. Wydano nowe wytyczne - otwórz w nowej zakładce dla organów w państwach członkowskich w celu zapewnienia bezpieczeństwa ponownego wykorzystywania oczyszczonych ścieków w rolnictwie.
Roczne sprawozdanie - otwórz w nowej zakładce UE na temat stanu plaż i kąpielisk wykazało, że woda w kąpieliskach w Europie pozostaje bezpieczna, a ponad 85 proc. spełnia normę „doskonałej” jakości wody.
Unia przyjęła - otwórz w nowej zakładce cztery nowe akty prawne, które dadzą jej nowe narzędzia wspierające czystą i nowoczesną żeglugę. Przepisy te mają również pomóc w zapobieganiu nielegalnym zrzutom i ochronie ekosystemów morskich.
POWIETRZE
W grudniu weszły w życie - otwórz w nowej zakładce nowe przepisy - otwórz w nowej zakładce mające na celu zaostrzenie unijnych norm jakości powietrza do 2030 r., aby lepiej chronić zdrowie ludzi i środowisko. Zmiana przepisów polega na obniżeniu o ponad połowę rocznej wartości dopuszczalnej dla głównej substancji zanieczyszczającej – pyłu drobnego. Ponadto osoby, które ucierpiały na zdrowiu w wyniku zanieczyszczenia powietrza, będą miały prawo do odszkodowania w przypadku naruszenia unijnych przepisów dotyczących jakości powietrza.
EMISJE PRZEMYSŁOWE
Znaczna część zanieczyszczeń w UE wynika z przemysłowych procesów produkcji, w tym z emisji zanieczyszczeń powietrza, zrzutów ścieków i wytwarzania odpadów. Nowe przepisy - otwórz w nowej zakładce przyczynią się do dalszego ograniczenia emisji kluczowych zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby poprzez uwzględnienie dodatkowych źródeł emisji i usprawnienie przepisów dotyczących wydawania pozwoleń na eksploatację dla instalacji przemysłowych i gospodarstw rolnych. Wprowadzają one obowiązki i środki, które służą poprawie publicznie dostępnych informacji na temat emisji i wykorzystania zasobów przez największe unijne instalacje przemysłowe. Uruchomiony w lipcu europejski Ośrodek Innowacji w dziedzinie Transformacji Przemysłowej i Emisji Przemysłowych - otwórz w nowej zakładce ma za zadanie przyspieszyć tworzenie i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań w zakresie kontroli zanieczyszczeń.
GLEBA
W ramach działań na rzecz zdrowszego stanu gleb w Europie Unia dąży do utworzenia do 2030 r. 100 żywych laboratoriów - otwórz w nowej zakładce i sztandarowych projektów - otwórz w nowej zakładce (miejsc, w których można zademonstrować wzorcowe rozwiązania). W ramach unijnej inicjatywy „Misja UE na rzecz gleby” - otwórz w nowej zakładce wybrano i uruchomiono 25 pierwszych żywych laboratoriów, które skupiają wielu partnerów w celu współtworzenia i testowania rozwiązań i modeli biznesowych w warunkach rzeczywistych. Ponadto w ramach 10 projektów tej inicjatywy opracowuje się w szczególności strategie, modele i rozwiązania w zakresie remediacji w celu monitorowania i eliminacji zanieczyszczeń oraz dekontaminacji gruntów i wody na obszarach miejskich, wiejskich i przybrzeżnych.
CHEMIKALIA
Unia opracowała zasady przewodnie - otwórz w nowej zakładce określające, czym są „nieodzowne zastosowania” najbardziej szkodliwych dla społeczeństwa chemikaliów. Ich celem jest szybsze zaprzestanie stosowania najbardziej szkodliwych substancji, które nie są nieodzowne, a jednocześnie zapewnienie dłuższego okresu na stopniowe wycofywanie zastosowań, które mają zasadnicze znaczenie dla społeczeństwa i dla których nie istnieją jeszcze alternatywy.
Nowe przepisy - otwórz w nowej zakładce zakazujące ostatnich pozostałych przypadków celowego stosowania rtęci zaczęły obowiązywać w całej UE w 2024 r. Zakazują one stosowania i eksportu amalgamatu stomatologicznego od 1 stycznia 2025 r. Państwom członkowskim, które potrzebują więcej czasu na dostosowanie swoich krajowych systemów opieki zdrowotnej, można przyznać ograniczone i tymczasowe odstępstwo w odniesieniu do stosowania, produkcji i importu amalgamatu stomatologicznego (do 30 czerwca 2026 r.). Ostatecznie dentystyczne materiały do wypełnień będą wolne od rtęci, z wyjątkiem szczególnych potrzeb medycznych i przypadków uznanych za absolutnie niezbędne przez lekarza.
Aby chronić zdrowie ludzi i środowisko, UE przyjęła - otwórz w nowej zakładce również nowe środki mające na celu ograniczenie niektórych szkodliwych chemikaliów o długotrwałym działaniu, pochodzących z produktów takich, jak tekstylia, kosmetyki i opakowania.
W grudniu weszły w życie - otwórz w nowej zakładce zmienione przepisy dotyczące klasyfikacji, oznakowania i pakowania chemikaliów. Za pomocą tych nowych przepisów Unia chce chronić pracowników, konsumentów i środowisko przed niebezpiecznymi chemikaliami poprzez lepsze informowanie o zagrożeniach występujących w całym łańcuchu dostaw.
W 2024 r. Unia robiła dalsze postępy na drodze do gospodarki o obiegu zamkniętym w celu zmniejszenia presji na zasoby naturalne, ograniczenia ilości odpadów oraz stworzenia zrównoważonego wzrostu gospodarczego i nowych miejsc pracy. Nowo przyjęte przepisy przyczynią się do zwiększenia produktywności zasobów oraz zwiększenia długoterminowej konkurencyjności i odporności unijnej gospodarki.
78 %
osób w UE uważa, że środowisko ma bezpośredni wpływ na ich życie codzienne i zdrowie.
Ich zdaniem najskuteczniejszym sposobem rozwiązywania problemów ochrony środowiska jest:
rozwijanie gospodarki o obiegu zamkniętym poprzez ograniczenie ilości odpadów oraz ponowne użycie lub recykling produktów:
17 %
odbudowa zasobów przyrodniczych:
15 %
egzekwowanie przepisów dotyczących ochrony środowiska:
14 %
dopilnowanie, aby produkty sprzedawane w UE nie były szkodliwe dla środowiska:
14 %
Źródło: Komisja Europejska, specjalne badanie Eurobarometr 550 - otwórz w nowej zakładce, maj 2024 r.
Zrównoważone produkty jako norma
Produkty i sposób ich wykorzystywania mogą mieć znaczący wpływ na środowisko, ale dzięki nowym przepisom UE zrównoważone produkty stopniowo staną się normą. Jest to następstwem wejścia w życie nowych przepisów - otwórz w nowej zakładce, które zagwarantują, że artykuły codziennego użytku i produkty przemysłowe będą dłużej użytkowane, będą efektywniej zużywać energię i zasoby, będą łatwiejsze do naprawy i recyklingu oraz będą zawierać więcej materiałów z recyklingu. Nabywcy będą również mogli dokonywać bardziej zrównoważonych wyborów dzięki cyfrowym paszportom produktu - otwórz w nowej zakładce – skanowalnym znacznikom produktów dającym łatwy dostęp do informacji na temat ich zrównoważonego charakteru. Nowe przepisy zakazują niszczenia niesprzedanych ubrań i obuwia.
W marcu weszły w życie nowe unijne przepisy - otwórz w nowej zakładce mające na celu wzmocnienie pozycji konsumentów w procesie transformacji ekologicznej. Oznacza to, że przed zakupem produktu konsumenci otrzymają lepsze informacje na temat jego trwałości i możliwości naprawy oraz na temat przysługującej im gwarancji prawnej. Przedsiębiorstwa nie będą już mogły deklarować, że produkty są ekologiczne, jeżeli nie będą w stanie wykazać uznanej wysokiej efektywności środowiskowej. Ponadto zakazane będą nieuczciwe praktyki handlowe, takie jak przedwczesne skracanie cyklu życia produktów lub składanie fałszywych oświadczeń na temat zrównoważonego charakteru produktu. Nowe przepisy wejdą w życie we wrześniu 2026 r.
Promowanie naprawy towarów przyczynia się do zrównoważonej konsumpcji. W lipcu weszły w życie nowe przepisy - otwórz w nowej zakładce ustanawiające środki, dzięki którym ma zwiększyć się ilość towarów naprawianych zarówno w ramach gwarancji prawnej, jak i poza nią. Producenci produktów, które podlegają wymogom dotyczącym możliwości naprawy przewidzianym w przepisach UE (np. lodówki i smartfony), będą musieli naprawiać produkty w rozsądnym terminie i za rozsądną cenę. W ramach gwarancji prawnej sprzedawcy będą zobowiązani do oferowania możliwości naprawy, chyba że jest ona droższa niż wymiana. Po wygaśnięciu gwarancji prawnej konsumenci będą mieli dostęp do nowego zestawu praw i narzędzi, aby naprawa stała się łatwą i dostępną opcją. Konsumenci będą mieli również prawo do dodatkowego roku gwarancji prawnej, jeżeli zdecydują się na naprawę produktu zamiast jego wymiany. Nowe przepisy zaczną obowiązywać od lipca 2026 r.
Recykling nie tylko pozwala na oszczędność energii i pieniędzy, ale może być również dobrym źródłem surowców krytycznych. Coraz większy niepokój budzi kwestia pewnego i niezakłóconego dostępu do niektórych surowców. Akt w sprawie surowców krytycznych, który wszedł w życie w maju - otwórz w nowej zakładce, ustanawia poziom referencyjny umożliwiający pozyskiwanie z recyklingu co najmniej 25 proc. rocznego zużycia takich materiałów w UE. Zawiera również przepisy mające na celu poprawę zrównoważonego charakteru i obiegu zamkniętego surowców krytycznych na rynku UE.
Mieszkańcy Unii każdego dnia produkują średnio około pół kilograma odpadów opakowaniowych. Dzięki przyjętym w grudniu nowym przepisom - otwórz w nowej zakładce opakowania staną się bardziej zrównoważone dzięki ograniczeniu zbędnych opakowań i nadmiernego ich stosowania, a także rozwojowi systemów kaucji za butelki z tworzyw sztucznych i puszki metalowe. Każda osoba może zaoszczędzić do 100 euro rocznie, jeżeli przedsiębiorstwa przeniosą na konsumentów swoje oszczędności.
Wywóz odpadów z UE do państw trzecich wzrósł od 2004 r. o 88 proc., osiągając w 2023 r. 35 mln ton rocznie. W maju zaczęły obowiązywać nowe przepisy, zgodnie z którymi UE weźmie na siebie większą odpowiedzialność za własne odpady. Zgodnie z nowym rozporządzeniem - otwórz w nowej zakładce UE ma nie eksportować swoich odpadów do państw trzecich i musi przyczyniać się do racjonalnego ekologicznie gospodarowania odpadami.
Podczas kwietniowego festiwalu nowego europejskiego Bauhausu zwiedzający zostali zaproszeni na specjalny dzień poświęcony zrównoważonej modzie, w tym na pokaz mody o obiegu zamkniętym i inkluzywnej, z udziałem 16 międzynarodowych projektantów z ośmiu krajów prezentujących swoje przyjazne dla środowiska dzieła. Podczas imprezy podkreślono nie tylko estetyczną atrakcyjność zrównoważonej mody, ale także jej rolę w promowaniu stylu życia w harmonii z naszym środowiskiem.
Środowisko i przyroda
Śródokresowy przegląd ósmego programu działań w zakresie środowiska - otwórz w nowej zakładce, który będzie wyznaczał kierunek europejskiej polityki w obszarze ochrony środowiska do 2030 r., potwierdza, że cele UE w ramach Europejskiego Zielonego Ładu są osiągalne, jeżeli wszystkie planowane środki zostaną w pełni wdrożone. Podkreślono w nim również pozytywne skutki gospodarcze i społeczne realizacji celów klimatycznych i środowiskowych, w tym w zakresie: dobrostanu, zdrowia, odporności, konkurencyjności i zapewnienia bezpieczeństwa dostaw wszystkich materiałów.
W sierpniu weszło w życie przełomowe unijne prawo o odbudowie zasobów przyrodniczych - otwórz w nowej zakładce, którego celem jest odwrócenie poważnego spadku różnorodności biologicznej i przyczynienie się do walki ze zmianą klimatu. Jego założenia opierają się na unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności - otwórz w nowej zakładce i wzywa ono do ustanowienia wiążących celów w zakresie odbudowy zdegradowanych ekosystemów, w szczególności tych o największym potencjale usuwania i składowania dwutlenku węgla, jak również zapobiegania klęskom żywiołowym i łagodzenia ich skutków. Nowe przepisy wprowadzają środki mające na celu odbudowę do 2030 r. co najmniej 20 proc. obszarów lądowych i morskich UE. Do 2050 r. środki powinny zostać wprowadzone w odniesieniu do wszystkich ekosystemów, które wymagają odbudowy. Oczekuje się, że państwa członkowskie przedstawią krajowe plany odbudowy do połowy 2026 r., pokazując, w jaki sposób osiągną założone cele. Prawo o odbudowie zasobów przyrodniczych – pierwsze tego rodzaju na świecie – pomoże również UE i jej państwom członkowskim w wypełnieniu ich międzynarodowych zobowiązań dotyczących różnorodności biologicznej, które wynikają z globalnych ram różnorodności biologicznej z Kunmingu/Montrealu - otwórz w nowej zakładce.
Projekt - otwórz w nowej zakładce odbudowy rzeki Isar w Niemczech i jej równin zalewowych dzięki wyjątkowej współpracy między bawarskimi organami ds. wody i ochrony przyrody zdobył nagrodę LIFE dla ochrony przyrody w 2024 r. Prawie dziesięć lat po rozpoczęciu projektu rzeka ponownie płynie swobodnie, a zagrożone gatunki powróciły.
Finansowany przez UE projekt - otwórz w nowej zakładce pomaga Danii, Niemcom i Niderlandom monitorować i chronić migrujące ptaki wodne na wschodnioatlantyckiej trasie przelotu.
Sieć obszarów chronionych Natura 2000 jest od 30 lat podstawą unijnej polityki ochrony przyrody. W 2024 r. nagrody Natura 2000 - otwórz w nowej zakładce postawiły w centrum uwagi szeroki wachlarz nowych inicjatyw – od ochrony bociana czarnego w Polsce i zarządzania nią po ochronę morskich obszarów „niebieskich lasów” w Portugalii.
W 2024 r. kontynuowano również wsparcie na rzecz istniejących inicjatyw, na przykład publikując nowy przewodnik - otwórz w nowej zakładce dotyczący opracowywania lepszej polityki użytkowania gruntów. Powinno to pomóc wszystkim zainteresowanym stronom lepiej zapoznać się z przepisami dotyczącymi użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa oraz z dobrymi praktykami. Sektor ten ma zasadnicze znaczenie dla zachowania przyrody i przeciwdziałania zmianie klimatu poprzez usuwanie dwutlenku węgla na dużą skalę. Przed marcowym Międzynarodowym Dniem Lasów Komisja zorganizowała konferencję - otwórz w nowej zakładce, aby wesprzeć wysiłki mające na celu zasadzenie 3 mld drzew - otwórz w nowej zakładce do 2030 r., co zwiększy odporność na zagrożenia związane z klimatem i środowiskiem.
Przestępstwa przeciwko środowisku są coraz większym problemem powodującym znaczne szkody dla środowiska, zdrowia obywateli i gospodarki w UE i poza Unią. Zmienione przepisy - otwórz w nowej zakładce, które weszły w życie w maju, będą dotyczyć najpoważniejszych naruszeń zobowiązań UE w zakresie ochrony środowiska. Wprowadzono kilka nowych kategorii przestępstw, takich jak nielegalny recykling statków i pobór wód. Nowe przepisy wzmocnią łańcuch egzekwowania prawa i wesprą obrońców środowiska i praktyków z tej dziedziny w zwalczaniu przestępczości przeciwko środowisku. Państwa członkowskie mają dwa lata na dostosowanie przepisów krajowych.
Przestępstwa przeciwko środowisku:
- czwarty pod względem skali rodzaj przestępczości zorganizowanej na świecie
- wzrost w tempie 5–7 % rocznie
- roczne straty na świecie wynoszą 80–230 mld euro
Źródło: Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska, The Rise of Environmental Crime – A growing threat to natural resources, peace, development and security - otwórz w nowej zakładce [Wzrost przestępczości przeciwko środowisku – rosnące zagrożenie dla zasobów naturalnych, pokoju, rozwoju i bezpieczeństwa], 2016.
Wsparcie dla europejskich rolników
W ciągu ostatnich kilku lat europejscy rolnicy byli narażeni na wyjątkowe wyzwania i niepewność – od pandemii i gwałtownego wzrostu cen energii spotęgowanego przez nieuzasadnioną rosyjską wojnę napastniczą przeciwko Ukrainie po coraz częściej występujące ekstremalne zdarzenia pogodowe. W 2024 r. UE nadal podejmowała działania mające na celu ich wspieranie, a także pomoc w radzeniu sobie z wyzwaniami, które pojawiły się od czasu reformy wspólnej polityki rolnej - otwórz w nowej zakładce.
W marcu Komisja zaproponowała zmiany niektórych przepisów wspólnej polityki rolnej, a jednocześnie utrzymała jej rolę we wspieraniu przejścia rolnictwa europejskiego na rolnictwo zrównoważone. Towarzyszyły temu kolejne środki mające na celu zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla rolników w ramach szerszej polityki racjonalizacji obowiązków sprawozdawczych, rozpoczętej w 2023 r. Opinie unijnych rolników na temat obciążeń administracyjnych związanych ze wspólną polityką rolną, w tym obowiązków sprawozdawczych, były również przedmiotem konsultacji internetowych, na które otrzymano 27 tys. odpowiedzi.
Wsparcie dla rolników w UE
- Spadek o co najmniej 50 % liczby wizyt organów administracji krajowej w gospodarstwach rolnych w związku ze wspólną polityką rolną.
- 98 mld euro przeznaczonych na dobrowolne środki na rzecz środowiska, klimatu i dobrostanu zwierząt.
- Gospodarstwa o powierzchni poniżej 10 hektarów zwolnione z kontroli i kar związanych z wymogami warunkowości - otwórz w nowej zakładce.
Źródło: Komisja Europejska, „Działania UE mające na celu rozwiązanie problemów rolników - otwórz w nowej zakładce”, 2024.
Ponadto Komisja zaproponowała środki mające na celu poprawę wynagrodzeń rolników. W lipcu uruchomiono Unijne Obserwatorium Łańcucha Rolno-Spożywczego - otwórz w nowej zakładce, które ma przyjrzeć się kosztom produkcji, marżom i praktykom handlowym. Celem jest zwiększenie przejrzystości i zaufania między zainteresowanymi stronami poprzez upublicznianie danych i wymianę informacji. Przedstawiono również warianty nowych przepisów w celu skorygowania zakłóceń równowagi w łańcuchu dostaw żywności. W kwietniu Komisja przedstawiła również sprawozdanie - otwórz w nowej zakładce z wdrażania dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych - otwórz w nowej zakładce w łańcuchu dostaw żywności, które zostanie uwzględnione w trwającej ocenie prawodawstwa. W grudniu Komisja zaproponowała nowe środki - otwórz w nowej zakładce służące wzmocnieniu pozycji rolników w łańcuchu dostaw produktów rolno-spożywczych oraz poprawę transgranicznego egzekwowania przepisów dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych.
W 2024 r. przyznano wsparcie w wysokości 233 mln euro rolnikom dotkniętym klęskami żywiołowymi i ekstremalnymi zdarzeniami pogodowymi w Bułgarii, Czechach, Niemczech, Estonii, Grecji, Włoszech, Austrii, Polsce, Rumunii i Słowenii. Wprowadzono również środki wsparcia, aby zaradzić zakłóceniom na rynku w sektorze wina w Portugalii, a także negatywnym skutkom ptasiej grypy na rynkach drobiu i jaj we Włoszech.
W styczniu rozpoczęto strategiczny dialog na temat przyszłości rolnictwa UE - otwórz w nowej zakładce, w którym wzięło udział 29 kluczowych zainteresowanych stron z sektora rolno-spożywczego w celu opracowania wspólnej wizji przyszłości unijnego systemu rolnego i żywnościowego.
We wrześniu przedstawiono sprawozdanie końcowe z dialogu. Sprawozdanie nosi tytuł Wspólna perspektywa rolnictwa i żywności w Europie - otwórz w nowej zakładce i zawiera ocenę wyzwań i możliwości, a także 14 zaleceń. Komisja Europejska będzie kierować się tymi zaleceniami w trakcie swoich prac i w ciągu pierwszych 100 dni nowej kadencji politycznej opracuje wizję rolnictwa i żywności (zob. rozdział 0).
W maju weszło nowe rozporządzenie w sprawie oznaczeń geograficznych UE w odniesieniu do wina, napojów spirytusowych i produktów rolnych - otwórz w nowej zakładce. Zawiera ono jednolity zbiór przepisów i procedur dotyczących ochrony wszystkich oznaczeń geograficznych produktów rolnych. Wzmacnia również ich ochronę, zwłaszcza w internecie i w nazwach domen internetowych.
W 2024 r. UE wynegocjowała usunięcie barier handlowych dla wywozu wołowiny z Irlandii i Francji do Korei Południowej, zapewniając producentom z tych państw członkowskich dostęp do jednego z największych rynków przywozu wołowiny na świecie.
Zrównoważone rybołówstwo i akwakultura
Zmiana klimatu, utrata różnorodności biologicznej i zanieczyszczenie oceanów i wody słodkiej zagrażają trwałości zasobów rybołówstwa i akwakultury. W pakiecie dotyczącym rybołówstwa i oceanów - otwórz w nowej zakładce z 2023 r. Komisja przedstawiła zestaw środków mających na celu sprostanie tym wyzwaniom poprzez wdrażanie przepisów wspólnej polityki rybołówstwa - otwórz w nowej zakładce. W celu oceny rozporządzenia w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa rozpoczęto konsultacje - otwórz w nowej zakładce, z których sprawozdanie ma zostać przedstawione do końca 2025 r.
Przepisy dotyczące kontroli mają zasadnicze znaczenie dla wdrażania wspólnej polityki rybołówstwa, w szczególności dla monitorowania wykorzystania kwot połowowych i zapobiegania nielegalnemu wyrzucaniu niezamierzonych połowów do morza. W styczniu weszły w życie nowe przepisy - otwórz w nowej zakładce mające na celu modernizację kontroli działalności połowowej, zarówno w odniesieniu do statków UE, jak i statków spoza UE prowadzących połowy na wodach Unii. Dzięki nim łatwiej będzie zapobiegać przełowieniu, stworzyć skuteczniejszy i bardziej zharmonizowany system kontroli rybołówstwa oraz zapewnić równe warunki działania dla różnych basenów morskich i flot. Nowe przepisy zmniejszą również obciążenie administracyjne za pomocą cyfryzacji i będą promować stosowanie technologii.
W grudniu unijni ministrowie rybołówstwa osiągnęli porozumienie - otwórz w nowej zakładce w sprawie uprawnień połowowych na 2025 r. Porozumienie obejmuje 12 środków na rzecz zrównoważonego rozwoju - otwórz w nowej zakładce, które – o ile zostaną zastosowane – zapewnią znaczną liczbę dodatkowych dni połowowych.
Komisja odpowiedziała również na wezwania do zmniejszenia obciążeń administracyjnych związanych z zakładaniem i eksploatacją zakładów akwakultury w UE. Uczyniła to, udzielając wsparcia państwom członkowskim we wdrażaniu strategicznych wytycznych dotyczących zrównoważonej i konkurencyjnej akwakultury.
W kierunku zrównoważonej gospodarki oceanicznej
W Grecji na konferencji „Nasz ocean” - otwórz w nowej zakładce UE podtrzymała swoje zobowiązanie w zakresie międzynarodowego zarządzania oceanami, przedstawiając w 2024 r. 40 zobowiązań do podjęcia działań - otwórz w nowej zakładce popartych kwotą finansowania unijnego w wysokości 3,5 mld euro. Zobowiązania koncentrują się na obszarach takich, jak zrównoważone rybołówstwo, chronione obszary morskie, oceany i zmiana klimatu, zrównoważona niebieska gospodarka i zanieczyszczenie mórz.
Nielegalne, nieraportowane i nieuregulowane połowy stanowią jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla zrównoważonej eksploatacji morskich zasobów biologicznych, zagrażając zarówno globalnym wysiłkom na rzecz lepszego zarządzania oceanami, jak i unijnej wspólnej polityce rybołówstwa. W maju UE dała Senegalowi „żółtą kartkę” - otwórz w nowej zakładce – powiadomienie o konieczności zintensyfikowania działań w zwalczaniu takich połowów. Wartość nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów w skali światowej szacuje się na 10–20 mld euro rocznie. Co roku nielegalnie poławia się od 11 do 26 mln ton ryb, co odpowiada co najmniej 15 proc. światowych połowów.
Ważne decyzje - otwórz w nowej zakładce, w tym dotyczące zarządzania urządzeniami pływającymi wykorzystywanymi do połowów tuńczyka i innych ryb, przyczynią się do nadania bardziej zrównoważonego charakteru połowom na Oceanie Indyjskim. Na podstawie wniosku UE na 28. dorocznym posiedzeniu Komisji ds. Tuńczyka na Oceanie Indyjskim w maju przyjęto rezolucję wprowadzającą stopniowo do 2030 r. pełną biodegradowalność dryfujących urządzeń do sztucznej koncentracji ryb. Poprawiono również ramy regulacyjne dotyczące takich urządzeń, aby zwiększyć ich identyfikowalność i zgodność z przepisami.
UE jest gotowa ratyfikować Traktat o pełnym morzu - otwórz w nowej zakładce, znany również jako Porozumienie w ramach Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza, dotyczące ochrony i zrównoważonego wykorzystywania morskiej różnorodności biologicznej na obszarach znajdujących się poza jurysdykcją krajową. Zrobi to wspólnie z kilkoma państwami członkowskimi przed trzecią Konferencją ONZ na temat Oceanu, która odbędzie się w czerwcu 2025 r. Celem traktatu jest ochrona oceanów, promowanie równości i sprawiedliwości, przeciwdziałanie degradacji środowiska i zmianie klimatu oraz zapobieganie utracie różnorodności biologicznej na pełnym morzu. Traktat wejdzie w życie po ratyfikacji przez 60 stron. UE aktywnie przygotowuje się do jego wdrożenia i wspiera inne kraje w dążeniu do ratyfikacji i wdrożenia traktatu.
Z transportu pochodzi około jednej czwartej emisji gazów cieplarnianych w UE. W ramach Europejskiego Zielonego Ładu UE dąży do ograniczenia emisji związanych z transportem o 90 proc. do 2050 r. Kompleksowa strategia na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności - otwórz w nowej zakładce obejmuje plan działania na rzecz osiągnięcia tych ambitnych redukcji emisji. Dzięki działaniom podejmowanym w ciągu ostatnich pięciu lat unijny sektor transportu stał się bardziej zrównoważony.
Ponad 90 proc. z 82 inicjatyw podjętych w ramach strategii na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności zostało ukończonych lub jest w trakcie realizacji.
W całej UE przeznaczono ponad 21,2 mld euro na 630 projektów dotyczących infrastruktury transportowej w ramach instrumentu „Łącząc Europę” na lata 2021–2027.
W ramach krajowych planów odbudowy państwa członkowskie przeznaczyły prawie 100 mld euro na transport.
4 mld euro zainwestowano w badania naukowe i innowacje w dziedzinie transportu.
Rozporządzenie ReFuelEU Aviation - otwórz w nowej zakładce sprzyja stosowaniu zrównoważonych paliw lotniczych i zapewni do 2050 r. redukcję emisji dwutlenku węgla o ponad 60 proc. w porównaniu z poziomami z 1990 r. Rozporządzenie weszło w życie w styczniu 2024 r.
Utworzony na jego mocy system dobrowolnego oznakowania - otwórz w nowej zakładce służący obliczaniu emisji z lotów umożliwi pasażerom dokonywanie świadomych wyborów przy porównywaniu wariantów lotu.
Rozporządzenie FuelEU Maritime - otwórz w nowej zakładce pomoże ograniczyć emisje z żeglugi poprzez promowanie stosowania paliw odnawialnych i niskoemisyjnych oraz czystych technologii energetycznych na potrzeby statków. Obowiązuje ono od stycznia 2025 r.
Rozporządzenie w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych - otwórz w nowej zakładce zwiększy liczbę stacji ładowania elektrycznego i tankowania wodoru. Przepisy zaczęły obowiązywać w kwietniu.
W ciągu roku wybrano 42 nowe projekty, które otrzymały ponad 424 mln euro z funduszy UE - otwórz w nowej zakładce na rozwój infrastruktury paliw alternatywnych (instalacja punktów ładowania elektrycznego i stacji tankowania wodoru, elektryfikacja operacji naziemnych w portach lotniczych).
OGRANICZANIE
EMISJI
Z TRANSPORTU
Zmienione cele redukcji emisji dwutlenku węgla dla pojazdów ciężkich (samochodów ciężarowych, autobusów i autokarów), które weszły w życie w lipcu, zakładają redukcję emisji o 45 proc. do 2030 r., o 65 proc. do 2035 r. i o 90 proc. do 2040 r.
Nowe przepisy - otwórz w nowej zakładce określające dopuszczalne wartości emisji dla pojazdów drogowych i warunki w zakresie trwałości akumulatorów uregulują uwalnianie cząsteczek pochodzących z hamulców i opon we wszystkich pojazdach, zmniejszając emisje i uwalnianie mikrodrobin plastiku.
Transport wodny śródlądowy jest energooszczędny i niemal bezzatorowy. Nowy wniosek - otwórz w nowej zakładce dotyczący poprawy zarządzania ruchem na rzekach i kanałach w UE zwiększy wydajność i niezawodność żeglugi śródlądowej oraz przyczyni się do realizacji celu UE, jakim jest przeniesienie większej ilości ładunków na europejskie rzeki i kanały.
UE poczyniła znaczące postępy w ograniczaniu emisji z transportu, przyjmując Europejską deklarację w sprawie transportu rowerowego - otwórz w nowej zakładce, w której oficjalnie uznano transport rowerowy za zrównoważony, ogólnie dostępny i przystępny cenowo rodzaj transportu.
Członkowie sojuszu na rzecz lotnictwa bezemisyjnego - otwórz w nowej zakładce przedstawili ambitny cel, jakim jest realizacja do 2050 r. 36–68 proc. lotów wewnątrzunijnych z wykorzystaniem statków powietrznych napędzanych wodorem i energią elektryczną. Mogłoby to zmniejszyć emisje dwutlenku węgla na tych trasach o 12–31 proc. UE uruchomiła sojusz jako dobrowolną inicjatywę, aby umożliwić partnerom prywatnym i publicznym współpracę w celu urzeczywistnienia nowych form zrównoważonego transportu dla podróżnych w Europie.
Zrównoważona i odporna sieć transportowa
Aby usprawnić połączenia transportowe w całej Europie, UE zainwestowała rekordową kwotę 7 mld euro - otwórz w nowej zakładce w zrównoważoną, bezpieczną i inteligentną infrastrukturę transportową. Ponad 80 proc. środków finansowych zostanie przeznaczone na projekty, które przyczyniają się do realizacji celów klimatycznych UE, tj. na ulepszenie i modernizację unijnej sieci tras kolejowych, śródlądowych dróg wodnych oraz szlaków morskich. Środki finansowe zostaną przeznaczone na duże projekty mające na celu poprawę transgranicznych połączeń kolejowych. Obejmuje to projekt Rail Baltica, który połączy kraje bałtyckie: Estonię, Łotwę i Litwę - otwórz w nowej zakładce, oraz projekt tunelu Fehmarnbelt - otwórz w nowej zakładce, który połączy Niemcy z Danią.
Dzięki nowym przepisom - otwórz w nowej zakładce wyznaczającym ambitne cele dla europejskiej infrastruktury transportowej możliwe jest podniesienie prędkości kolei. Do 2040 r. pasażerskie linie kolejowe na głównych pasażerskich połączeniach kolejowych w UE będą musiały obsługiwać pociągi poruszające się z prędkością 160 km na godzinę lub szybciej.
Bezpieczniejsze drogi
W ostatnich dziesięcioleciach bezpieczeństwo ruchu drogowego w UE znacznie się poprawiło – liczba ofiar śmiertelnych na drogach UE spadła z około 50 tys. 20 lat temu do około 20 400 obecnie. Konieczne są jednak dalsze działania - otwórz w nowej zakładce na szczeblu unijnym, krajowym i lokalnym, aby osiągnąć cel UE, jakim jest zero ofiar śmiertelnych do 2050 r.
Nowe przepisy - otwórz w nowej zakładce mające na celu poprawę ogólnego bezpieczeństwa pojazdów weszły w życie w odniesieniu do wszystkich pojazdów silnikowych sprzedawanych w UE. Przepisy przewidują szereg nowych technologii i zaawansowanych systemów wspomagania kierowcy we wszystkich nowych pojazdach. Środki te odegrały zasadniczą rolę w poprawie ochrony pasażerów, pieszych i rowerzystów w całej UE od czasu rozpoczęcia ich stosowania do nowych modeli pojazdów w 2022 r. Oczekuje się, że do 2038 r. przepisy te ocalą ponad 25 tys. osób i zapobiegną co najmniej 140 tys. poważnych obrażeń.
Kooperatywna, oparta na sieci i zautomatyzowana mobilność - otwórz w nowej zakładce ma zasadnicze znaczenie dla uczynienia europejskiego transportu bardziej ekologicznym, bezpiecznym i konkurencyjnym. UE we współpracy z prywatnymi partnerami inwestuje za pośrednictwem programu „Horyzont Europa” 500 mln euro w badania nad tą technologią.
W 2024 r. UE kontynuowała współpracę z kluczowymi partnerami międzynarodowymi, aby sprostać potrójnemu kryzysowi związanemu ze zmianą klimatu, utratą różnorodności biologicznej i zanieczyszczeniem. Odbyły się trzy ważne negocjacje wielostronne: konferencja ONZ w sprawie zmiany klimatu w Azerbejdżanie, konferencja ONZ w sprawie różnorodności biologicznej w Kolumbii oraz konferencja ONZ w sprawie pustynnienia w Arabii Saudyjskiej.
Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmiany klimatu
Konferencja klimatyczna ONZ (COP29) odbyła się w dniach 11–24 listopada 2024 r. w Baku w Azerbejdżanie. Strony zgromadziły się, aby przyspieszyć działania na rzecz realizacji celu porozumienia paryskiego, jakim jest ograniczenie wzrostu średniej temperatury na świecie do 1,5 °C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej.
Tematem konferencji było zapewnienie znacznych inwestycji finansowych, które są niezbędne do redukcji emisji i do ochrony słabszych grup społecznych. UE odegrała kluczową rolę - otwórz w nowej zakładce w osiągnięciu porozumienia w sprawie nowego celu dotyczącego finansowania działań związanych z klimatem, jakim jest wspieranie działań klimatycznych podejmowanych przez kraje rozwijające się.
Strony wyznaczyły ambitny wspólny cel ilościowy polegający na zwiększeniu do 2035 r. wszystkich źródeł finansowania działań związanych z klimatem do 1,3 bln dolarów amerykańskich rocznie. W ramach tego szerszego celu kraje rozwinięte zobowiązały się do przejęcia wiodącej roli w mobilizowaniu co najmniej 300 mld dolarów amerykańskich rocznie do 2035 r. Wyznaczenie tego celu pozwoliło również skutecznie rozszerzyć globalną bazę darczyńców, ponieważ zachęciło do wnoszenia wkładu większą liczbę państw, których rosnące emisje i znaczenie gospodarcze zostały w nim odzwierciedlone. Uwypuklił on również transformacyjną rolę banków wielostronnych w intensyfikowaniu działań w dziedzinie klimatu.
Ponadto UE odegrała ważną rolę w finalizacji zasad wdrożenia porozumienia paryskiego dotyczących rynków uprawnień do emisji dwutlenku węgla. Porozumienie, którego przygotowanie zajęło dziewięć lat, przyczyni się do uruchomienia międzynarodowych rynków uprawnień do emisji dwutlenku węgla - otwórz w nowej zakładce i zapewni solidne ramy przejrzystości, rozliczalności i większej integralności środowiskowej. Innym ważnym osiągnięciem było pomyślne przedłużenie rozszerzonego programu prac z Limy dotyczącego płci, w którym podkreślono znaczenie, jakie mają dla stron działania w dziedzinie klimatu uwzględniające aspekt płci.
Podczas COP29 UE opublikowała swoje pierwsze w historii dwuletnie sprawozdanie na temat przejrzystości przed upływem terminu przewidzianego na koniec roku. Jest to ważny krok we wdrażaniu porozumienia paryskiego, który zapoczątkowuje nową erę rozliczalności i współpracy w globalnej walce ze zmianą klimatu.
Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie różnorodności biologicznej
16. Konferencja Stron Konwencji o różnorodności biologicznej, która odbyła się w październiku w Cali, w Kolumbii, pokazała obiecującą dynamikę wdrażania globalnych ram różnorodności biologicznej - otwórz w nowej zakładce w celu zatrzymania i odwrócenia procesu utraty różnorodności biologicznej do 2030 r. Nazwano ją „Konferencją Stron dla ludzi” i na jej forum podjęto kilka ważnych decyzji - otwórz w nowej zakładce, w tym porozumienie w sprawie rozszerzenia roli ludności rdzennej i społeczności lokalnych w ochronie różnorodności biologicznej oraz przełomowe porozumienie w sprawie sposobu dzielenia się korzyściami płynącymi z danych cyfrowych wygenerowanych na podstawie zasobów genetycznych. UE przedstawiła pakiet nowych inicjatyw o wartości prawie 160 mln euro mających na celu wsparcie krajów partnerskich i ochronę różnorodności biologicznej na całym świecie, co świadczy o wyraźnym zaangażowaniu w realizację globalnych celów w zakresie finansowania ochrony przyrody.
Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie pustynnienia
Na 16. konferencji stron konwencji ONZ w sprawie zwalczania pustynnienia UE ściśle współpracowała z partnerami międzynarodowymi w celu wypełnienia globalnych zobowiązań w zakresie przeciwdziałania pustynnieniu, degradacji gleby i suszom. Podczas konferencji zaprezentowano pierwszy światowy atlas susz - otwórz w nowej zakładce opracowany przez Wspólne Centrum Badawcze Komisji i konwencję. Atlas ilustruje wszystkie wymiary suszy i związane z nią rosnące zagrożenia na świecie. Poza określeniem wyzwań przedstawia również rozwiązania umożliwiające decydentom podejmowanie działań na rzecz zwiększenia odporności na susze.
Poważne susze z przykładami dotkniętych nimi systemów (2022–2024)
W 2022 r. w zachodnich Stanach Zjednoczonych ucierpiały ekosystemy, rolnictwo, energia wodna i zaopatrzenie w wodę. W Azji Środkowej zakłócone były rolnictwo i dostawy wody, natomiast w Azji Wschodniej ucierpiały rolnictwo, żegluga śródlądowa, przemysł i produkcja. W tym samym roku zakłócone było również rolnictwo w Azji Południowo-Wschodniej. W latach od 2022 do 2023 w Europie ucierpiała żegluga śródlądowa, energia wodna, rolnictwo, zaopatrzenie w wodę, ekosystemy i zdrowie. W Afryce Zachodniej występowały problemy z rolnictwem i bezpieczeństwem żywnościowym, natomiast w Afryce Wschodniej głównymi problemami były rolnictwo, bezpieczeństwo żywnościowe i wysiedlenia ludzi. W Andach ekstratropikalnych i dorzeczu La Platy wystąpiły niedobory wody, zakłócenia żeglugi śródlądowej i problemy z rolnictwem. W latach od 2023 do 2024 ucierpiały rolnictwo i zaopatrzenie w wodę w Ameryce Środkowej i północnej Ameryce Południowej. W brazylijskim dorzeczu Amazonki odnotowano wpływ na ekosystemy, żeglugę śródlądową i energię wodną. W 2024 r. region Morza Śródziemnego zmagał się z niedoborem wody i wyzwaniami rolniczymi, natomiast w Afryce Południowej i dorzeczu Zambezi ucierpiały rolnictwo, bezpieczeństwo żywnościowe, energia wodna i ekosystemy. W Afganistanie doszło do zakłóceń w rolnictwie i dostawach wody.