ROZDZIAŁ 6
W ostatnich kilku latach w obliczu globalnych wyzwań, takich jak pandemia COVID-19, kryzys wywołany wysokimi kosztami utrzymania, zmiana klimatu oraz transformacja cyfrowa, Unia Europejska wzmogła wysiłki na rzecz ochrony i upodmiotowienia obywateli i lokalnych społeczności. W 2024 r. kontynuowała działania służące poprawie warunków życia i pracy w Europie. Wraz z końcem Europejskiego Roku Umiejętności, którego obchody były bardzo udane, Komisja Europejska przedstawiła nowy plan działania w sprawie niedoboru pracowników i umiejętności. Plan ten ma zapewnić Unii konkurencyjność oraz wspierać jej zrównoważony wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu. UE nadal promowała nowe środki wzmacniające prawa socjalne pracowników. Przyjęła na przykład przepisy, które właśnie wchodzą w życie i które zapewnią pracownikom adekwatne wynagrodzenia minimalne. Zagwarantowała też nowe prawa i środki ochrony, które poprawią warunki zatrudnienia pracowników gospodarki zleceniowej. Zatwierdziła ponadto przełomowe przepisy służące walce z przemocą wobec kobiet oraz wprowadziła nowe karty ułatwiające podróż osobom z niepełnosprawnością.
UE dąży do ambitnego celu, jakim jest sprawiedliwa i sprzyjająca włączeniu społecznemu Europa, która chroni swoich obywateli i oferuje nowe możliwości. Realizowana przez nią polityka służy poprawie warunków życia i pracy w całej UE – promuje tworzenie liczniejszych i lepszych miejsc pracy, rozwój umiejętności, równość, ochronę socjalną i włączenie społeczne.
Punkt odniesienia dla krajowych strategii i dla strategii unijnej w tych najważniejszych obszarach stanowi 20 zasad Europejskiego filaru praw socjalnych - otwórz w nowej zakładce oraz Plan działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych - otwórz w nowej zakładce, umożliwiający przełożenie tych zasad na konkretne działania. Na konferencji wysokiego szczebla - otwórz w nowej zakładce, która odbyła się w kwietniu w belgijskim mieście La Hulpe, Unia Europejska, jej partnerzy społeczni i organizacje społeczeństwa obywatelskiego potwierdzili swoje zaangażowanie na rzecz silniejszej Europy socjalnej, podpisując deklarację, w myśl której filar będzie nadal wytyczać ramy przewodnie unijnej polityki społecznej. W deklaracji z La Hulpe w sprawie przyszłości Europejskiego filaru praw socjalnych wyrażono również zadowolenie w związku z zapowiedzianym na 2025 r. przeglądem odnośnego planu działania. Przegląd ten posłuży m.in. za podstawę dalszych prac nad osiągnięciem głównych celów UE i państw członkowskich na 2030 r. w zakresie zatrudnienia, umiejętności i ograniczania ubóstwa.
Postępy w realizacji celów na szczeblu unijnym i krajowym są szczegółowo monitorowane i publikowane we wspólnym sprawozdaniu o zatrudnieniu. Z ostatniego sprawozdania - otwórz w nowej zakładce wynika, że w związku z ożywieniem gospodarczym, które sprzyja tworzeniu miejsc pracy, UE jest na dobrej drodze do osiągnięcia swojego celu w zakresie zatrudnienia. Potrzebne są jednak znaczne postępy, aby osiągnąć cel w zakresie ograniczania ubóstwa – w ostatnich latach udało się już nieco do niego zbliżyć pomimo różnych kryzysów, a zwłaszcza wysokiej inflacji. Konieczne są również dalsze postępy w zakresie uczenia się dorosłych, gdyż skutki dotychczasowych działań UE w tej dziedzinie wciąż nie są odczuwalne w większości państw członkowskich.
Bezdomność to jedna z najbardziej ekstremalnych form wykluczenia społecznego, a zjawisko to występuje we wszystkich państwach członkowskich. W lutym tego roku przedstawiciele państw członkowskich i Parlamentu Europejskiego spotkali się na nieformalnej konferencji ministerialnej - otwórz w nowej zakładce z ekspertami i stowarzyszeniami aktywnie zwalczającymi bezdomność. Delegaci wyrazili poparcie dla europejskiej platformy na rzecz przeciwdziałania bezdomności - otwórz w nowej zakładce i z zadowoleniem przyjęli dotychczasowe działania. Podkreśli też, że należy zwiększyć wysiłki, zaangażowanie polityczne i zasoby na rzecz walki z bezdomnością, aby realizować cel deklaracji lizbońskiej, jakim jest dążenie do wyeliminowania bezdomności do 2030 r. Wnioski, jakie sformułowano podczas tej konferencji, znalazły odzwierciedlenie w deklaracji z La Hulpe.
W 2024 r. uruchomiono wiele projektów wspieranych przez Unię Europejską i uzupełniających działania realizowane w ramach europejskiej platformy na rzecz przeciwdziałania bezdomności, m.in. Europejskie badanie liczby osób bezdomnych - otwórz w nowej zakładce, zestaw narzędzi OECD wspierających walkę z bezdomnością - otwórz w nowej zakładce oraz cztery projekty pilotażowe poświęcone ograniczaniu tego zjawiska.
Europejczycy żyją coraz dłużej i prowadzą coraz zdrowszy tryb życia. Unijne i krajowe polityki powinny dążyć do wzmocnienia pozycji osób w każdym wieku i zapewnienia dobrobytu przyszłym pokoleniom. Oznacza to opracowanie strategii, które będą miały pozytywny wpływ na osoby w starszym wieku i które będą zachęcać do aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu. Opierając się na ustaleniach sprawozdania na temat starzenia się społeczeństwa - otwórz w nowej zakładce oraz sprawozdania na temat adekwatności emerytur - otwórz w nowej zakładce (oba z 2024 r.), eksperci i zainteresowane podmioty podjęli dyskusję na temat najważniejszych wyzwań związanych ze starzeniem się europejskiego społeczeństwa. Wskazali, że potrzebne będą dalsze reformy, aby zapewnić odpowiednią, zrównoważoną ochronę osobom w starszym wieku oraz uporać się z nierównościami społeczno-ekonomicznymi i nierównym traktowaniem płci, jakich doświadczają takie osoby. Oprócz zapewnienia skutecznych i wydajnych systemów emerytalnych i systemów opieki długoterminowej konieczne będą inwestycje w aktywne starzenie się w dobrym zdrowiu, wydłużenie życia zawodowego oraz wspieranie elastycznej organizacji pracy.
Od prawie dziesięciu lat we wszystkich państwach członkowskich wzrasta niedobór wykwalifikowanej siły roboczej. Wynika to w dużej mierze ze zmian demograficznych, rosnącego zapotrzebowania na określone umiejętności w ramach transformacji ekologicznej i cyfrowej, a także z nieodpowiednich warunków pracy w niektórych zawodach i sektorach. Komisja określiła ponad 40 zawodów w różnych branżach, w których w całej UE brakuje pracowników - otwórz w nowej zakładce. Należy przy tym zaznaczyć, że sytuacja w poszczególnych państwach nie jest jednolita. Zaradzenie tym niedoborom ma kluczowe znaczenie dla zwiększenia zdolności UE w zakresie innowacji, wykorzystania potencjału wzrostu gospodarczego, zwiększenia konkurencyjności, tworzenia miejsc pracy dobrej jakości oraz poprawy odporności gospodarczej i społecznej.
W marcu Komisja przedstawiła w związku z tym plan działania - otwórz w nowej zakładce przygotowany w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi. Podmioty te znajdują się bowiem najbliżej rynku pracy i odgrywają ważną rolę we wdrażaniu rozwiązań będących odpowiedzią na wspomniane wyzwania. Przedłożony plan zapewnia kompleksowe ramy działania służące wyeliminowaniu niedoboru pracowników i kwalifikacji w pięciu głównych obszarach polityki na poziomie Unii, państw członkowskich oraz partnerów społecznych.
Wdrożenie tego planu działania będzie miało zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia głównych celów UE na 2030 r. w zakresie kwalifikacji i zatrudnienia. Został on opracowany na podstawie wielu środków politycznych i finansowych już wprowadzonych na szczeblu UE, takich jak pakt na rzecz umiejętności - otwórz w nowej zakładce. W ramach partnerstw na rzecz umiejętności zobowiązano się, że do 2030 r. ponad 25 mln osób w wieku produkcyjnym w całej UE będzie mogło skorzystać z możliwości zmiany kwalifikacji lub ich podniesienia. Co więcej, od 2020 r., czyli od momentu uruchomienia paktu na rzecz umiejętności, jego członkowie zainwestowali łącznie ponad 150 mln euro w doskonalenie zawodowe i przekwalifikowywanie pracowników. UE inwestuje ponadto w programy na rzecz umiejętności około 65 mld euro, w szczególności za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności - otwórz w nowej zakładce (zob. rozdział 3) oraz Europejskiego Funduszu Społecznego Plus - otwórz w nowej zakładce.
Obchody Europejskiego Roku Umiejętności – od 9 maja 2023 r. do 8 maja 2024 r. – przypomniały o znaczeniu uczenia się przez całe życie, kładąc nacisk na kwalifikacje i lepsze dopasowanie aspiracji i umiejętności obywateli do możliwości na rynku pracy. Działania komunikacyjne dotarły do milionów ludzi i przyczyniły się do znacznego zwiększenia wiedzy na temat unijnej polityki w zakresie umiejętności.
Ponad 2 tys. wydarzeń w całej Europie
1,37 mln odwiedzających i 54 wydarzenia w 23 państwach członkowskich
69 mln użytkowników mediów społecznościowych
190 inicjatyw UE dotyczących umiejętności
90 mln wyświetleń w serwisach YouTube i Twitch
41 mln telewidzów w pięciu krajach docelowych
26 % luty 2023 r.
53 % grudzień 2023 r.
19 % nie zna inicjatyw Roku Umiejętności
64 % zna inicjatywy Roku Umiejętności
35 % nie zna inicjatyw Roku Umiejętności
72 % zna inicjatywy Roku Umiejętności
Źródło: Unia Europejska, „Wyniki Europejskiego Roku Umiejętności - otwórz w nowej zakładce”, 2024.
W kwietniu uruchomiono Akademię Nowego Europejskiego Bauhausu - otwórz w nowej zakładce, która ma propagować umiejętności w zakresie zrównoważonego rozwoju w sektorze budowlanym. Będzie ona dbała nie tylko o walory estetyczne, lecz również o zrównoważony i inkluzywny charakter architektury, wspierając tym samym wdrażanie Europejskiego Zielonego Ładu - otwórz w nowej zakładce. W ciągu najbliższych dwóch lat inicjatywa ta połączy wielu specjalistów w dziedzinie kształcenia i szkolenia oraz pięć lokalnych i regionalnych centrów w całej Europie.
Z unijnego Instrumentu Wsparcia Technicznego - otwórz w nowej zakładce korzysta obecnie 12 państw członkowskich, które reformują swoje krajowe strategie w zakresie umiejętności. Udzielane wsparcie przyjmuje wiele form: od pomocy w opracowywaniu programów nauczania opartych na kompetencjach, przez rozwijanie systemu mikropoświadczeń (potwierdzających wyniki krótkoterminowych doświadczeń edukacyjnych), po pomoc w integracji dzieci-uchodźców w systemie edukacji.
Przykład projektu
W ramach instrumentu wsparto w Belgii dwuletni projekt mający pomóc szkołom w skutecznym wykorzystaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych w nauczaniu. Projekt miał umożliwić szkołom stworzenie opartych na pracy zespołowej rozwiązań w zakresie koordynacji ICT i edukacji cyfrowej.
Do połowy listopada państwa członkowskie miały obowiązek włączyć do prawa krajowego nowe przepisy - otwórz w nowej zakładce mające zapewnić, by ustawowe płace minimalne gwarantowały pracownikom godne warunki życia. Większość państw członkowskich powiadomiła Komisję o wdrożeniu tych przepisów. Wdrożenie dyrektywy o płacach minimalnych poprawi warunki życia i pracy dzięki zwiększeniu adekwatności ustawowych wynagrodzeń minimalnych. Ułatwi też rokowania zbiorowe w sprawie płac. Dzięki niej pracownicy będą również lepiej chronieni w tym zakresie dzięki lepszemu egzekwowaniu przepisów, skuteczniejszemu informowaniu i sprawniejszym mechanizmom dochodzenia roszczeń. Przyjęcie dyrektywy już zaczęło przynosić pozytywne skutki i zainicjowało krajowe debaty na temat adekwatności wynagrodzeń minimalnych. W konsekwencji w ciągu ostatnich dwóch lat wynagrodzenia te znacznie wzrosły w większości państw członkowskich, co skompensowało wpływ wysokiej inflacji na siłę nabywczą osób o niskich dochodach.
W lipcu 2024 r. płaca minimalna w państwach członkowskich UE wynosiła od 477 euro miesięcznie w Bułgarii do 2 571 euro miesięcznie w Luksemburgu.
W 2024 r. UE wprowadziła nowe przepisy - otwórz w nowej zakładce umożliwiające poprawę warunków pracy 28 mln pracowników platform internetowych w UE. Dyrektywa w sprawie pracy za pośrednictwem platform internetowych zapewni prawidłową klasyfikację statusu zatrudnienia osób pracujących dla takich platform. Dzięki temu będą one mogły korzystać z przysługujących im praw pracowniczych i świadczeń socjalnych. Nowe przepisy zwiększą również przejrzystość i rozliczalność stosowania zautomatyzowanych systemów wspierających lub zastępujących funkcje kierownicze w miejscu pracy. Wzmocnią również prawo pracowników do kwestionowana decyzji opartych na algorytmach. Państwa członkowskie muszą dokonać transpozycji nowych przepisów do prawodawstwa krajowego w ciągu dwóch lat.
W 2024 r. poczyniono też postępy w umacnianiu organów reprezentujących pracowników europejskich w przedsiębiorstwach wielonarodowych. Nowy wniosek - otwórz w nowej zakładce w sprawie zmiany obowiązujących przepisów ma zwiększyć rolę europejskich rad zakładowych - otwórz w nowej zakładce. Rady zakładowe prowadzą konsultacje z pracownikami oraz informują ich o decyzjach, które mogłyby wpłynąć na warunki zatrudnienia lub pracy. Celem zaproponowanych zmian jest ułatwienie powoływania takich organów, poprawa ich składu pod kątem równowagi płci i zapewnienie, by podejmowanie decyzji było poprzedzone konsultacjami z pracownikami.
Korzystanie z telepracy stało się powszechne, szczególnie od czasu pandemii COVID-19. Z unijnego badania aktywności ekonomicznej ludności - otwórz w nowej zakładce wynika, że w UE w ciągu ostatnich kilku lat odsetek osób pracujących z domu wzrósł ponad dwukrotnie – z 11,1 proc. w 2019 r. do 22,4 proc. w 2023 r. Jednocześnie zwrócono większą uwagę na wpływ kultury stałej dostępności zawodowej na zdrowie psychiczne pracowników. W marcu rozpoczęto - otwórz w nowej zakładce dwuetapowe konsultacje z partnerami społecznymi na temat uczciwych zasad telepracy i prawa do bycia offline.
Według szacunków w UE jest obecnie około 3,1 mln stażystów. Wysokiej jakości staże mogą pomóc młodym ludziom zdobywać praktyczne doświadczenia zawodowe i nowe umiejętności, zaś pracodawcom pozwalają przyciągać, szkolić i zatrzymywać pracowników. W marcu Komisja przedstawiła inicjatywę mającą na celu poprawę warunków pracy i wynagrodzeń stażystów w UE, zwiększenie inkluzywności staży oraz podniesienie ich jakości. Komisja chce zaktualizować istniejące ramy jakości staży - otwórz w nowej zakładce z myślą o uregulowaniu takich kwestii, jak godziwe wynagrodzenie czy dostęp do ochrony socjalnej. Proponuje ponadto działania ustawodawcze służące poprawie warunków pracy stażystów oraz zwalczaniu ukrywania zwykłych stosunków pracy pod postacią staży.
Aby wesprzeć rynek pracy, UE udostępniła za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Społecznego Plus nowe środki finansowe - otwórz w nowej zakładce w wysokości 23 mln euro przeznaczone na innowacyjne projekty, których celem jest ograniczenie długotrwałego bezrobocia i pomoc w poszukiwaniu pracy. Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji dla Zwalnianych Pracowników - otwórz w nowej zakładce zapewnił ponadto wsparcie dla prawie 1 600 zwolnionych pracowników w Belgii, Danii i Niemczech.
Jako partnerzy społeczni organizacje reprezentujące interesy pracowników i pracodawców w UE odgrywają ważną rolę w poprawie warunków pracy i wydajności, zwiększaniu konkurencyjności unijnych przedsiębiorstw oraz we wzmacnianiu dobrobytu i odporności UE. Jest to szczególnie istotne w związku ze zmianami wynikającymi z nowych technologii i potrzeby sprawiedliwej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej. W styczniu na szczycie w Val Duchesse, w Brukseli, Unia Europejska i jej partnerzy społeczni odnowili - otwórz w nowej zakładce swoje zobowiązanie do wzmocnienia dialogu społecznego na szczeblu UE i do wspólnego radzenia sobie z najważniejszymi wyzwaniami, z którymi mierzą się unijne gospodarki i rynki pracy. Partnerzy społeczni dyskutowali o problemach na rynku pracy również podczas marcowego trójstronnego szczytu społecznego - otwórz w nowej zakładce.
88 % obywateli deklaruje, że Europa socjalna jest dla nich ważna.
60 % potrafi wskazać co najmniej jedną kluczową inicjatywę UE wzmacniającą socjalny wymiar Europy.
49 % Dyrektywa o płacach minimalnych
38 % Dyrektywa w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym
37 % Europejski Fundusz Społeczny Plus
33 % Gwarancja dla dzieci
30 % Dyrektywa w sprawie pracy za pośrednictwem platform
29 % Program na rzecz umiejętności
Źródło: Komisja Europejska, specjalne badanie Eurobarometr 546 - otwórz w nowej zakładce, kwiecień 2024 r.
Europejski obszar edukacji - otwórz w nowej zakładce to główna unijna strategia w zakresie edukacji, która ma ułatwić państwom członkowskim współpracę na rzecz budowania bardziej odpornych i sprzyjających włączeniu społecznemu systemów kształcenia i szkolenia. Jej celem jest usuwanie barier w zakresie uczenia się i poprawa dostępu wszystkich obywateli do wysokiej jakości inkluzywnego kształcenia i szkolenia oraz uczenia się przez całe życie. W ramach tej wizji UE uruchomiła inicjatywę, która ma pomóc w zawiązywaniu sojuszy między uczelniami w całej Europie.
W ciągu ostatnich pięciu lat popularność inicjatywy „Uniwersytety Europejskie” - otwórz w nowej zakładce, finansowanej z programu Erasmus+ - otwórz w nowej zakładce, nieustannie rosła. Do 50 uprzednio wybranych sojuszy dołączyło kolejnych 14 - otwórz w nowej zakładce, dzięki czemu osiągnięto cel - otwórz w nowej zakładce zakładający powstanie co najmniej 60 sojuszy, a już w połowie 2024 r. w inicjatywę zaangażowanych było ponad 500 szkół wyższych. Dzięki współpracy i łączeniu zasobów uczelnie są w stanie zaproponować innowacyjne programy i najnowocześniejsze umiejętności potrzebne do transformacji ekologicznej i cyfrowej w całej UE. Uniwersytety będą mogły oferować atrakcyjne i konkurencyjne programy studiów kończących się uzyskaniem wspólnego dyplomu oraz przyciągać i zatrzymywać utalentowanych studentów z całego świata.
W odpowiedzi na postulat ze strony sektora szkolnictwa wyższego, w tym wielu sojuszy Uniwersytetów Europejskich, by zapewnić większą liczbę wspólnych programów, Komisja zaproponowała konkretną ścieżkę współpracy - otwórz w nowej zakładce między państwami członkowskimi a sektorem edukacji w celu stworzenia wspólnego europejskiego dyplomu. Projekt - otwórz w nowej zakładce nowego programu studiów, opracowany na szczeblu krajowym, regionalnym i instytucjonalnym, oparto na sześciu projektach z udziałem ponad 140 instytucji szkolnictwa wyższego z całej UE. Został on przedstawiony wraz z dwoma wnioskami w sprawie zaleceń Rady służących wzmocnieniu sektora szkolnictwa wyższego. Pierwszy - otwórz w nowej zakładce z nich dotyczy poprawy procesów zapewniania jakości i automatycznego uznawania kwalifikacji w szkolnictwie wyższym, drugi - otwórz w nowej zakładce zaś – zwiększenia atrakcyjności i stabilności kariery akademickiej.
Studia, szkolenie lub praca za granicą przynosi wiele korzyści – rozwija m.in. umiejętności komunikacyjne i kompetencje międzykulturowe. Aby poprawić możliwości podejmowania nauki za granicą, wprowadzono nowe ogólnounijne cele - otwórz w nowej zakładce w zakresie mobilności edukacyjnej.
Pobyt w innym państwie członkowskim stanowi również okazję, by doskonalić znajomość języka obcego lub nauczyć się nowego. Z programów Erasmus+ oraz „Kreatywna Europa - otwórz w nowej zakładce” finansowane są projekty wspierające różnorodność językową. Badanie z 2024 r. pokazało, że europejskie społeczeństwo jest zasadniczo przychylnie nastawione do wielojęzyczności i nauki języków.
86 % osób w UE uważa, że każdy mieszkaniec Europy powinien posługiwać się przynajmniej jednym językiem obcym.
76 % uważa, że doskonalenie umiejętności językowych powinno należeć do priorytetów polityki.
84 % sądzi, że należy chronić języki regionalne i języki mniejszości.
3 spośród 5 osób potrafią prowadzić rozmowę w co najmniej jednym języku obcym (a w przypadku ludzi młodych – 4 spośród 5).
Źródło: Komisja Europejska, specjalne badanie Eurobarometr 540 - otwórz w nowej zakładce, maj 2024 r.
W ramach procesu bolońskiego - otwórz w nowej zakładce umożliwiającego współpracę krajów należących do europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego Komisja, UE i rządy krajowe dążą również do tego, by szkolnictwo wyższe w Europie stało się bardziej inkluzywne i dostępne. W maju 47 przedstawicieli ministerstw szkolnictwa wyższego oraz UE potwierdziło swoje zaangażowanie we wspieranie mobilności uczniów i pracowników. W komunikacie z Tirany - otwórz w nowej zakładce podsumowali oni dotychczasową współpracę w dziedzinie szkolnictwa wyższego i wyznaczyli kierunek na lata 2025–2027. Zaktualizowali również zobowiązania dotyczące usuwania barier dla mobilności edukacyjnej, wysokiej jakości edukacji i umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego oraz zapewnili ścisłe powiązania z inicjatywami przewodnimi UE, takimi jak inicjatywa „Uniwersytety Europejskie” i projekt wspólnego europejskiego dyplomu.
Unijny program na rzecz kształcenia i szkolenia, młodzieży i sportu
W 2024 r. obchodziliśmy dwudziestolecie istnienia programu Erasmus Mundus - otwórz w nowej zakładce, którego istotą jest wspieranie inicjatywy dotyczącej współpracy między europejskimi uczelniami wyższymi, finansowanej z programu Erasmus+, a polegającej na tworzeniu wspólnych międzynarodowych studiów magisterskich. Od czasu uruchomienia programu w programach studiów magisterskich Erasmus Mundus wzięło udział prawie 50 tys. studentów ze 179 krajów. Ponad 34 tys. studentów otrzymało stypendium unijne. Podczas zorganizowanej w maju konferencji - otwórz w nowej zakładce świętowano najważniejsze osiągnięcia programu oraz jego wkład w rozwijanie międzynarodowego zasięgu programu Erasmus+.
W 2024 r. minęło 40 lat - otwórz w nowej zakładceod czasu uruchomienia pierwszego unijnego programu finansowania badań naukowych i innowacji. Od 1984 r. UE zainwestowała ponad 280 mld euro w naukę, badania i innowacje, zapewniając tym samym ponad 120 tys. grantów, z których skorzystało około 75 tys. beneficjentów. Finansowanie to pozwoliło stworzyć wysokiej jakości miejsca pracy i posłużyło do wsparcia innowacyjnych przedsiębiorstw oraz do zwiększenia konkurencyjności i ugruntowania pozycji UE jako lidera technologicznego. W ciągu ostatnich czterech dziesięcioleci UE zwiększyła inwestycje w dziedzinie badań naukowych i innowacji oraz rozszerzyła ich zakres, aby móc stawiać czoła globalnym wyzwaniom, wykorzystywać potencjał technologii i zaspokajać zmieniające się potrzeby społeczeństwa. Wyrazem uznania dla efektów tych prac było także przyznanie ponad 30 Nagród Nobla naukowcom finansowanym przez UE.
„Wsparcie z unijnych programów ramowych w zakresie badań naukowych było dla mnie bardzo ważne przez cały okres kariery zawodowej: od jej początków w Szwecji, aż po dalsze etapy, bo pozwoliło mi zbudować grupę badawczą, kupić niezbędny sprzęt laboratoryjny i eksplorować innowacyjne pomysły”.
Prof. Anne L’Huillier, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 2023 r.
David Baker, który otrzymał finansowanie z unijnego programu działań „Maria Skłodowska-Curie” - otwórz w nowej zakładce, został w 2024 r. laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie chemii „za obliczeniowe metody projektowania białek”, wraz z Demisem Hassabisem i Johnem M. Jumperem, którzy nagrodę tę otrzymali „za przewidywanie struktury białek”. Dołączył tym samym do listy 18 znamienitych stypendystów, naukowców i promotorów w ramach tego programu, którzy od 2010 r. otrzymali Nagrodę Nobla.
Końcowe sprawozdanie oceniające - otwórz w nowej zakładce inicjatywy „Horyzont 2020” – unijnego programu ramowego w dziedzinie badań naukowych i innowacji, który realizowano w latach 2014–2020 - otwórz w nowej zakładce – pokazuje, że inwestycje w badania naukowe i innowacje przynoszą znaczne korzyści. W sprawozdaniu stwierdzono, że program „Horyzont 2020” znacząco przyczynił się do ugruntowania roli wiedzy i innowacji w społeczeństwie i gospodarce UE. Przyniósł też mieszkańcom Europy znacznie większe korzyści, niż to byłoby możliwe na poziomie krajowym czy regionalnym. W ramach programu sfinansowano wiele konkretnych rozwiązań, takich jak nowatorski transport wodorowy, szczepionki oparte na mRNA czy mikro- i nanoelektronika; wniósł on także decydujący wkład w rozwój wiedzy o klimacie. Każde euro przeznaczone na realizację programu przyniesie obywatelom UE pięciokrotnie wyższe korzyści do 2040 r., co dowodzi wysokiego stosunku jakości do ceny, jaki zapewniają inwestycje w badania naukowe i innowacje.
Wzrost zatrudnienia o 20 % w całej UE.
Nowym elementem obecnego programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji na lata 2021–2027 „Horyzont Europa” - otwórz w nowej zakładce jest wprowadzenie planów strategicznych opracowanych przez Komisję wspólnie z państwami członkowskimi, państwami stowarzyszonymi i Parlamentem Europejskim przy udziale zainteresowanych stron i obywateli. W opublikowanym w marcu drugim planie strategicznym programu „Horyzont Europa” - otwórz w nowej zakładce określono główny cel na ostatnie trzy lata programu (2025–2027). Pozwoli to ukierunkować finansowanie badań naukowych i innowacji w Europie i poza jej granicami, tak aby sprostać najważniejszym globalnym wyzwaniom, takim jak zmiana klimatu, zanieczyszczenie środowiska i utrata bioróżnorodności, transformacja cyfrowa i starzenie się społeczeństwa. Za pomocą nowego planu UE wprowadziła do programu ambitniejsze cele, jeśli chodzi o bioróżnorodność, ponieważ zobowiązała się do przeznaczenia na związane z nią kwestie 10 proc. całego budżetu programu „Horyzont Europa” na lata 2025–2027. Dopełnia to przewidziane już wydatki na rzecz klimatu (35 proc. w całym okresie realizacji programu „Horyzont Europa”) i główne działania cyfrowe (13 mld euro w tym samym okresie).
W planie strategicznym wprowadzono również nowy europejski Bauhaus - otwórz w nowej zakładce – nowe narzędzie finansowania, którego celem jest rewitalizacja dzielnic w UE i poza nią. W latach 2025–2027 na projekty nowego europejskiego Bauhausu dotyczące badań naukowych i innowacji w ramach programu „Horyzont Europa” udostępniane będzie po 120 mln euro rocznie. Oczekuje się, że inne programy UE zapewnią finansowanie na podobnym poziomie, aby wspomóc wdrożenie. Pionierska inicjatywa nowego europejskiego Bauhausu umożliwia obywatelom, organom publicznym, ekspertom, przedsiębiorstwom, uniwersytetom i instytucjom wymyślenie od nowa i wspólne promowanie zrównoważonego i inkluzywnego sposobu na życie.
W ramach programu „Horyzont Europa” Europejska Rada ds. Badań Naukowych - otwórz w nowej zakładce pomaga poszerzać granice wiedzy we wszystkich dziedzinach nauki i studiów za pośrednictwem prestiżowych programów grantowych. W 2024 r. przyznała dotacje o łącznej wartości 2,3 mld euro na projekty wybrane ze względu na ich doskonałość naukową.
W 2024 r. zapowiedziano finansowanie w wysokości 1,25 mld euro na wsparcie badań naukowych w ramach działań „Maria Skłodowska-Curie” – flagowego programu UE wspierającego studia doktoranckie i podoktoranckie. Finansowanie zapewni wsparcie i miejsca pracy dla około 10 tys. utalentowanych naukowców z całego świata na wszystkich etapach ich kariery.
Aby poprawić warunki rozwoju kariery oraz przyciągnąć naukowców i zatrzymać ich w Europie, w czerwcu uruchomiono platformę talentów w ramach europejskiej przestrzeni badawczej - otwórz w nowej zakładce. Będzie ona odgrywać rolę centralnego ośrodka oferującego naukowcom łatwy dostęp do narzędzi rozwoju zawodowego, finansowania i współpracy międzynarodowej, zwiększając w ten sposób ich mobilność i ułatwiając im rozwój kariery w całej Europie.
Równość i niedyskryminacja to podstawowe wartości i prawa w UE. Aby stworzyć otwarte społeczeństwo integracyjne, UE wprowadziła szereg specjalnych strategii, obejmujących konkretne działania i środki finansowe, które poprawiają jakość życia w całej UE.
W październiku zatwierdzono - otwórz w nowej zakładce nowe przepisy ustanawiające europejską kartę osoby z niepełnosprawnością i europejską kartę parkingową dla osób z niepełnosprawnościami. Obie karty będą miały zastosowanie do obywateli UE i członków ich rodzin z orzeczoną niepełnosprawnością oraz do obywateli państw trzecich z orzeczoną niepełnosprawnością mieszkających w UE.
Podczas podróży do innych państw członkowskich europejska karta osoby z niepełnosprawnością zapewni równy dostęp do warunków specjalnych i preferencyjnego traktowania oferowanych w ramach szerokiego zakresu usług. Dotyczy to na przykład priorytetowego lub bezpłatnego dostępu, asystencji osobistej w pewnych obiektach, przewodników napisanych w alfabecie Braille’a lub nagranych w formacie audio oraz biletów bezpłatnych lub sprzedawanych w niższej cenie. Posiadacze europejskiej karty parkingowej będą mieli dostęp do warunków i udogodnień związanych z parkowaniem dla osób z niepełnosprawnościami w innych państwach członkowskich. Nowe przepisy będą miały zastosowanie do krótkich pobytów nieprzekraczających trzech miesięcy, a także do dłuższych okresów w określonych przypadkach, na przykład do posiadaczy kart, którzy uczestniczą w unijnych programach mobilności (takich jak Erasmus+ czy Europejski Korpus Solidarności - otwórz w nowej zakładce). Państwa członkowskie mogą również stosować dyrektywę przez dłuższy okres w odniesieniu do innych posiadaczy kart.
Europejska karta osoby z niepełnosprawnością będzie uzupełniała karty krajowe lub zaświadczenia o niepełnosprawności, a nowa karta parkingowa zastąpi obecną unijną kartę parkingową dla osób z niepełnosprawnościami. Oczekuje się, że obie karty będą obowiązywać w całej UE od 2028 r.
Dostępne przestrzenie publiczne to pierwszy krok niezbędny do osiągnięcia równości. W 2024 r. obchodzono 15. rocznicę przyznania nagrody Access City - otwórz w nowej zakładce, prestiżowej nagrody, w której uznano wybitne wysiłki miast UE na rzecz priorytetowego traktowania dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.
W listopadzie Wiedeń (Austria) zdobył nagrodę Access City 2025 - otwórz w nowej zakładce, która jest doskonałym przykładem tego, w jaki sposób duże stolice mogą skutecznie włączać dostępność do wszystkich aspektów życia miejskiego. Z okazji odbywających się w 2024 r. igrzysk olimpijskich i paraolimpijskich, Norymberga w Niemczech otrzymała specjalne wyróżnienie za dostępną infrastrukturę sportową, w uznaniu inwestowania w sprzyjające włączeniu społecznemu ośrodki sportowe wyposażone w odpowiednio dostosowany sprzęt, w szkolenia dla trenerów sportu adaptacyjnego i w inkluzywne treningi pływackie.
Aby uczcić 15. rocznicę wręczenia pierwszej nagrody Access City, przedstawiciele z poprzednich zwycięskich miast, organizacji reprezentujących osoby z niepełnosprawnościami i stowarzyszeń zainteresowanych stron spotkali się w celu wymiany najlepszych praktyk. Zebrali również informacje zwrotne na temat drugiego etapu europejskiej strategii na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030 - otwórz w nowej zakładce.
W ostatnich latach UE poczyniła znaczne postępy, jeśli chodzi o promowanie równości płci. Do szczególnych osiągnięć należy zaliczyć nowe przepisy dotyczące przejrzystości wynagrodzeń - otwórz w nowej zakładce, które służą poprawie stosowania zasady równości wynagrodzeń mężczyzn i kobiet, nowe prawa poprawiające równowagę między życiem zawodowym a prywatnym - otwórz w nowej zakładceoraz cele dotyczące poprawy równowagi płci w zarządach spółek - otwórz w nowej zakładce.
Pomimo znacznych postępów do równouprawnienia płci jest jednak wciąż daleka droga. Zgodnie ze Sprawozdaniem na temat równouprawnienia płci w UE z 2024 r. - Plik PDF – otwórz w nowej zakładce nadal istnieją znaczne różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn na rynku pracy i na stanowiskach decyzyjnych, w tym politycznych, a ponadto wciąż obecne są stereotypy dotyczące roli kobiet w społeczeństwie. Co więcej, kobiety i dziewczęta są wciąż szczególnie narażone na skutki wojny i konfliktów. W sprawozdaniu odnotowano również coraz większe przeszkody dla wolności wypowiedzi, zwłaszcza w internecie, oraz rosnący sprzeciw wobec praw kobiet w różnych częściach świata.
W 2024 r. przyjęto przełomowe przepisy unijne - otwórz w nowej zakładce dotyczące zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Nowe prawo kwalifikuje niektóre formy przemocy wobec kobiet i dziewcząt jako przestępstwa określonych kategorii. Chodzi tu w szczególności o okaleczanie żeńskich narządów płciowych, przymusowe małżeństwa i najpowszechniejsze formy cyberprzemocy (takie jak udostępnianie bez czyjejś zgody treści intymnych lub zmanipulowanych, cyberstalking i cybernękanie), a także nawoływanie w internecie do przemocy lub nienawiści motywowanej płcią.
Źródła: Eurostat - otwórz w nowej zakładce; Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn - otwórz w nowej zakładce; Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej - otwórz w nowej zakładce.
Dyrektywa zwiększa dostęp ofiar do wymiaru sprawiedliwości, do ochrony i wsparcia, a także zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia kompleksowych środków zapobiegawczych i do promowania kluczowej roli zgody w relacjach między ludźmi. Państwa członkowskie muszą teraz włączyć nowe przepisy do prawa krajowego i mają na to czas do 14 czerwca 2027 r.
Poważnym wyzwaniem pozostaje wciąż przemoc wobec dzieci – zarówno w UE, jak i poza nią. Chcąc wesprzeć państwa członkowskie w usprawnianiu ich systemów ochrony dzieci, w kwietniu Komisja wydała specjalne zalecenia - otwórz w nowej zakładce. Uwzględniono w nich opinie ponad 1 tys. dzieci zebrane za pośrednictwem unijnej platformy uczestnictwa dzieci - otwórz w nowej zakładce.
Na dowód swego zaangażowania w promowanie równości płci w 2024 r. UE zapewniła dostosowaną do potrzeb wiedzę techniczną - otwórz w nowej zakładce 12 organom administracyjnym w dziewięciu państwach członkowskich (Niemcy, Irlandia, Grecja, Hiszpania, Francja, Włochy, Cypr, Portugalia i Rumunia). Celem była pomoc w ustanowieniu strategii i budżetów uwzględniających i promujących potrzeby związane z płcią.
Dzięki zmianom w unijnych przepisach finansowych kwestia płci będzie odtąd uwzględniana w unijnych programach finansowych. Zmiany obejmują lepsze monitorowanie, dzięki któremu gromadzone informacje będą odtąd rozróżniane w zależności od płci. Ponadto działania wspierane z funduszy UE będą w miarę możliwości – począwszy od następnego okresu budżetowego (po 2027 r.) – musiały uwzględniać szczególne potrzeby i priorytety kobiet i dziewcząt.
Krajowe organy ds. równości - otwórz w nowej zakładce odgrywają ważną rolę w gwarantowaniu, aby unijne przepisy dotyczące niedyskryminacji były stosowane w praktyce. Promują one równe traktowanie, udzielając niezależnej pomocy ofiarom dyskryminacji, prowadząc niezależne badania, publikując niezależne sprawozdania i wydając zalecenia w sprawach dotyczących dyskryminacji. Pomimo ich nieocenionych działań organy ds. równości napotykają jednak szereg trudności, a ich potencjał w zakresie zapobiegania dyskryminacji i jej zwalczania nadal nie jest w pełni wykorzystany.
Nowe przepisy przyjęte przez UE - otwórz w nowej zakładce w 2024 r. zapewnią organom ds. równości większą niezależność oraz większe zasoby i szersze uprawnienia, dzięki czemu poprawi się egzekwowanie unijnych przepisów dotyczących niedyskryminacji. Państwa członkowskie mają czas do 19 czerwca 2026 r. na dostosowanie przepisów krajowych.
DYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA:
65 % romskie pochodzenie
61 % kolor skóry
60 % pochodzenie etniczne
57 % transpłciowość
54 % orientację seksualną
Źródło: Komisja Europejska, specjalne badanie Eurobarometr 535 - otwórz w nowej zakładce, grudzień 2023 r.
Wyniki trzeciego badania dotyczącego osób LGBTIQ - otwórz w nowej zakładce, opublikowanego w maju przez Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej - otwórz w nowej zakładce, pokazują, że lesbijki, geje, osoby biseksualne, transpłciowe, interseksualne i osoby queer (LGBTIQ) bardziej otwarcie dziś rozmawiają w swoim środowisku o swojej orientacji seksualnej, tożsamości płciowej czy cechach płciowym, niż to było w przeszłości. Częściej doświadczają jednak napastowania i przemocy. Jednocześnie liczba niezgłaszanych przypadków dyskryminacji, przemocy i napastowania jest nadal duża.
Ze sprawozdania - Plik PDF – otwórz w nowej zakładce z wdrażania strategii na rzecz równości osób LGBTIQ wynika, że ma ona pozytywny wpływ na sytuację osób LGBTIQ w Unii. Dwanaście państw członkowskich ma już strategie lub plany działania na rzecz równości osób LGBTIQ, uzupełniające strategię UE w tym zakresie, zaś inne państwa właśnie takie strategie lub plany działania opracowują. Zacieśniona zostanie współpraca z państwami członkowskimi przez wymianę dobrych praktyk w zakresie opracowywania i wdrażania krajowych planów działania.
Źródło: „LGBTIQ Equality at a Crossroads – Progress and challenges” („Równość osób LGBTIQ na rozdrożu: postępy i wyzwania”) - otwórz w nowej zakładce, 2024.
Ze sprawozdania z realizacji unijnego planu działania przeciwko rasizmowi na lata 2020–2025 - otwórz w nowej zakładce wynika, że chociaż wdrożono większość środków, potrzebna jest skuteczniejsza ochrona przed dyskryminacją rasową, a także systemowe środki zapobiegania rasizmowi. Pokazuje ono również, że działania i inicjatywy w tym zakresie obejmują swoim zasięgiem wszystkie obszary polityki UE – od edukacji i zatrudnienia po działania zewnętrzne. Sprawozdanie pokazuje jednak, że rasizm jest powszechny w strukturach społecznych, takich jak zatrudnienie, edukacja czy dostęp do mieszkań, oraz że państwa członkowskie odgrywają kluczową rolę w przeciwdziałaniu temu zjawisku. Po 2025 r. UE będzie nadal zwalczać rasizm we wszelkiej postaci i opracuje kompleksową strategię przeciwdziałania rasizmowi.
Źródło: Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Doświadczenia ludności żydowskiej i postrzeganie antysemityzmu – badanie UE dotyczące ludności żydowskiej - otwórz w nowej zakładce, 2024.
W 2024 r. opublikowano pierwsze sprawozdanie z postępów - otwórz w nowej zakładce w realizacji Strategii UE w sprawie zwalczania antysemityzmu i wspierania życia żydowskiego na lata 2021–2030. Wynika z niego, że od czasu ataków Hamasu na Izrael, które miały miejsce 7 października 2023 r., i będącej ich skutkiem wojny w Strefie Gazy w Europie odnotowano najwięcej aktów nienawiści i przemocy wobec ludności żydowskiej od początku istnienia UE. Według badania - otwórz w nowej zakładce z 2023 r. przeprowadzonego przez Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej poziom antysemityzmu był już wysoki nawet przed atakami Hamasu, spotęgowany pandemią COVID-19 i rosyjską wojną napastniczą przeciwko Ukrainie. W sprawozdaniu określono, w jaki sposób UE i jej państwa członkowskie działają na rzecz zwalczania antysemityzmu, oraz wymieniono środki mające zwiększyć bezpieczeństwo społeczności żydowskich. Przedstawiono w nim postępy w budowaniu trwałych struktur unijnych i krajowych mających za zadanie zapobiegać antysemityzmowi i go zwalczać. W odpowiedzi na strategię UE 23 państwa członkowskie przyjęły krajową strategię przeciwko antysemityzmowi, a 20 z nich wyznaczyło krajowego koordynatora ds. antysemityzmu.
Jak wynika ze sprawozdania pt. „Muzułmanie w UE – doświadczenia ludności muzułmańskiej” - Plik PDF – otwórz w nowej zakładce, opublikowanego w październiku przez Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej, niemal co drugi muzułmanin w UE doświadcza rasizmu i dyskryminacji w codziennym życiu, co wskazuje na gwałtowny wzrost tego zjawiska od 2016 r. Muzułmańskie kobiety, mężczyźni i dzieci są celem ataków, zarówno w internecie, jak i poza nim, nie tylko ze względu na swoją religię, ale również ze względu na kolor skóry oraz pochodzenie etniczne lub imigracyjne. Dane liczbowe uwzględnione w sprawozdaniu zgromadzono przed atakami Hamasu 7 października 2023 r. i wojną, która wybuchła w ich wyniku w Strefie Gazy, które to wydarzenia dodatkowo pogłębiły nienawiść antymuzułmańską.
W sprawozdaniu z wdrażania krajowych ram strategicznych dotyczących Romów - otwórz w nowej zakładce podkreślono postępy poczynione przez państwa członkowskie i kraje objęte procesem rozszerzenia w ustanawianiu niezbędnych struktur, procesów i programów służących skutecznemu wdrożeniu krajowych ram dotyczących Romów. Chociaż wysiłki te stanowią ważny krok naprzód, możliwe jest przyjęcie jeszcze ambitniejszych założeń, które pozwolą w pełni osiągnąć cele UE na 2030 r. - otwórz w nowej zakładce, zakładające monitorowanie, na ile osiągnięto cele unijnych ram strategicznych dotyczących Romów w obszarach równouprawnienia, włączenia społeczno-gospodarczego i znaczącego udziału Romów. UE podtrzymuje swoje zobowiązanie do wspierania państw członkowskich za pomocą wytycznych i przez monitorowanie wdrażania krajowych ram dotyczących Romów.
Obchodzony w maju Europejski Miesiąc Różnorodności odzwierciedla długoterminowe zaangażowanie UE na rzecz zróżnicowanych i integracyjnych miejsc pracy i społeczeństw. W 2024 r. w całej UE odbyło się ponad 50 wydarzeń na ten temat. Do najważniejszych z nich należała przyznana po raz trzeci doroczna nagroda „Europejskie Stolice Inkluzywności i Różnorodności” - otwórz w nowej zakładce, w której uznano wysiłki włożone przez miasta, miasteczka lub regiony UE na rzecz wspierania inkluzywności i tworzenia społeczeństw wolnych od dyskryminacji. W tym roku dodano nową kategorię – nagrodę dla władz tworzących bezpieczne miasteczka, miasta i regiony przez przeciwdziałanie przemocy wobec kobiet.
Zagrzeb, Chorwacja
© Adobe Stock
Växjö Kommun, Szwecja
© Marcus Lindstrom/E+ via Getty Images
La Laguna, Hiszpania
© Adobe Stock
Corbetta, Włochy
© AleksandarGeorgiev/E+ via Getty Images
Miranda de Ebro, Hiszpania
© Abuela Pinocho/Moment Open via Getty Images
Casares, Hiszpania
© Adobe Stock
Lublana, Słowenia
© Adobe Stock
Miranda de Ebro, Hiszpania
© Abuela Pinocho/Moment Open via Getty Images
Växjö Kommun, Szwecja
© Marcus Lindstrom/E+ via Getty Images