In 2024 boekte de Europese Unie grote vooruitgang bij het versterken van haar mondiale concurrentievermogen via verschillende initiatieven om duurzame economische groei en industriële innovatie te stimuleren. Als reactie op dringende uitdagingen zoals economische afhankelijkheden, geopolitieke spanningen en toenemende mondiale concurrentie richtte de EU zich op strategische maatregelen om essentiële hulpbronnen veilig te stellen, technologisch leiderschap te bevorderen en haar markten te beschermen. Belangrijke inspanningen waren onder andere het stimuleren van handelspartnerschappen en -overeenkomsten, het hervormen van het mededingings- en handelsbeleid en het garanderen van een veerkrachtigere economie. Met een brede aanpak wilde de EU haar positie als wereldleider op het gebied van duurzame en eerlijke handel versterken en tegelijkertijd de economische veiligheid waarborgen en een concurrerend industrieel klimaat bevorderen.

De toekomst van het concurrentievermogen van de EU bleef gedurende het jaar een dringende kwestie en werd aangemerkt als een van de prioriteiten van de nieuwe Commissie - Pdf-bestand – in een nieuw tabblad openen. (zie hoofdstuk 0). Europa is weliswaar een van de meest concurrerende en innovatieve regio’s ter wereld, maar wordt nog altijd geconfronteerd met diverse structurele problemen. EU-bedrijven zijn actief in een turbulente wereld en hebben te maken met grote uitdagingen, zoals oneerlijke concurrentie, hoge energieprijzen, tekorten aan vaardigheden en arbeidskrachten, en moeilijke toegang tot kapitaal. In 2024 kwam de nieuwe Commissie met het kompas voor concurrentievermogen - In een nieuw tabblad openen., een belangrijk initiatief dat leidend zal zijn voor de werkzaamheden met betrekking tot het concurrentievermogen van de EU.

De uitdagingen voor het concurrentievermogen van de EU zijn talrijk en complex en vereisen dan ook een alomvattende, doordachte reactie. De EU ontplooit al verschillende initiatieven om het concurrentievermogen van haar bedrijven en industrieën te versterken. Zo zijn er horizontale maatregelen genomen — van anticipatie op toekomstige normalisatiebehoeften - In een nieuw tabblad openen. op gebieden als grondstoffen en kwantumtechnologieën tot een instrument voor technische ondersteuning - In een nieuw tabblad openen. van belangrijke projecten ter versterking van de industriële productiecapaciteit — die ervoor moeten zorgen dat de EU wereldleider kan worden op het vlak van strategische technologieën.

Bovendien mag het concurrentievermogen niet ten koste gaan van mensen of de planeet. De EU ziet erop toe dat haar aanpak ten aanzien van groei in overeenstemming blijft met haar waarden. Dit houdt onder meer in dat ze een circulaire economie begunstigt (zie hoofdstuk 4), streeft naar een leidersrol op het gebied van strategische en groene technologieën (zie de hoofdstukken 4 en 5) en ervoor zorgt dat mensen voortdurend de vaardigheden kunnen verwerven die aansluiten bij de veranderende behoeften van de industrie (hoofdstuk 6).

Jaarlijks verslag over de eengemaakte markt en het concurrentievermogen

Om de werking van de eengemaakte markt en het concurrentievermogen van de EU beter te begrijpen en te beoordelen, publiceerde de Commissie haar jaarverslag over de eengemaakte markt en het concurrentievermogen - In een nieuw tabblad openen. 2024. In vergelijking met de verslagen van voorgaande jaren wordt in deze editie meer aandacht besteed aan het concurrentievermogen. Het verslag van 2024 bouwt voort op de negen belangrijkste aanjagers van concurrentievermogen die zijn vastgesteld in de mededeling van 2023 over het concurrentievermogen op lange termijn - In een nieuw tabblad openen.. Deze aanjagers worden gebruikt om de vooruitgang van de EU van jaar tot jaar te volgen. In het verslag wordt verder gewezen op de sterke punten van de eengemaakte markt die kunnen worden ingezet om het concurrentievermogen van de EU te vergroten. Ook wordt benadrukt dat voor de financiering van de groene en digitale transitie een slimme combinatie van instrumenten nodig is. Het gaat met name om een innovatiever gebruik van EU-financiering om particuliere investeringen te stimuleren en te beschermen, en gebruik van overheidsopdrachten om duurzaamheid, veerkracht, innovatie en maatschappelijk verantwoorde praktijken te bevorderen.

De verslagen van Letta en Draghi

Naast de eigen analyses van de Commissie zijn er in 2024 twee onafhankelijke verslagen uitgebracht met aanbevelingen om de eengemaakte markt en het concurrentievermogen van de EU te versterken. In het rapport Much More than a Market - In een nieuw tabblad openen. (Veel meer dan een markt), opgesteld door de voormalige Italiaanse premier Enrico Letta voor het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie, is uiteengezet dat de eengemaakte markt zich moet ontwikkelen en de digitale en groene transitie moet omarmen, nieuwe mogelijkheden voor uitbreiding moet verkennen en de veiligheid van de EU moet verbeteren.

Daarnaast wordt in de analyse The Future of European Competitiveness — A competitiveness strategy for Europe - In een nieuw tabblad openen. (De toekomst van het Europese concurrentievermogen — Een strategie voor een concurrerend Europa), gemaakt door Mario Draghi, voormalig president van de Europese Centrale Bank, op verzoek van Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, aangevoerd dat de EU gebruik moet maken van de schone transitie om het concurrentievermogen te vergroten en de energieprijzen te verlagen. In die analyse wordt ook benadrukt dat innovatie moet worden gestimuleerd en dat de digitale transitie moet worden versneld door publieke en particuliere investeringen aan te trekken, het ondernemingsklimaat te verbeteren en administratieve lasten te verminderen, en mensen vaardigheden voor nieuwe arbeidsmarkten bij te brengen. Tot slot wordt er in dat rapport op gewezen dat de algehele veerkracht, defensie en veiligheid van de EU moeten worden verbeterd, gezien de huidige geopolitieke context.

De bevindingen in het rapport van Draghi leverden een bijdrage aan de werkzaamheden van de Commissie aan een nieuw plan voor duurzame welvaart en concurrentievermogen in Europa. Drie belangrijke punten - In een nieuw tabblad openen. in het rapport van Draghi zullen ook de basis vormen van het hierboven genoemde kompas voor concurrentievermogen, namelijk het dichten van de innovatiekloof tussen de EU enerzijds en China en de Verenigde Staten anderzijds, het opstellen van een gezamenlijk plan voor decarbonisatie en concurrentievermogen, en het vergroten van de veiligheid en het verminderen van afhankelijkheden. Het rapport zal ook een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de Clean Industrial Deal voor concurrerende industrieën en hoogwaardige banen.

Een andere uitdaging voor de EU is het zoeken naar een evenwicht tussen open handel en economische veiligheid. Om te voorkomen dat de EU te afhankelijk wordt van exclusieve leveranciers, moet ze haar concurrentievermogen bevorderen, haar economie beschermen tegen risico’s en samenwerken met partners met dezelfde economische belangen.

Deze drie actiegebieden (bevordering, bescherming en partnerschap) vormen de basis van de strategie voor economische veiligheid - In een nieuw tabblad openen.. Sinds de invoering van de strategie in juni 2023 ondernam de Commissie verschillende stappen om risico’s te beoordelen en te verminderen. Ze begon met een eerste evaluatie van de risico’s van de instrumentalisering van economische afhankelijkheden of economische dwang en met een diepere analyse van deze kwesties.

Daarnaast is het antidwanginstrument - In een nieuw tabblad openen. nu van kracht. Dit helpt de EU om actie te ondernemen, in overeenstemming met het internationaal recht, wanneer niet-EU-landen economische dwang uitoefenen op de EU of haar lidstaten.

Onderzoek en innovatie zijn horizontale prioriteiten die niet alleen van groot belang zijn voor het concurrentievermogen van de EU - In een nieuw tabblad openen., maar ook voor de groene en digitale transitie, economische veiligheid en open strategische autonomie.

Om innovatie, en met name deeptech-innovatie, te stimuleren, kwam de EU in 2022 met de nieuwe Europese innovatieagenda - In een nieuw tabblad openen.. Uit een verslag - In een nieuw tabblad openen. uit 2024 bleek dat 17 van de 25 maatregelen van de agenda inmiddels zijn uitgevoerd en dat aan de overige 8 nog wordt gewerkt. Met “deeptech” worden technologieën bedoeld die zo innovatief zijn dat ze de manier waarop industrieën, economieën of zelfs samenlevingen functioneren vaak verstoren of volledig veranderen.

Daarnaast blijft Horizon Europa - In een nieuw tabblad openen., het EU-financieringsprogramma voor onderzoek en innovatie, het concurrentievermogen van de EU stimuleren door samenwerking te vergemakkelijken en het effect van onderzoek en innovatie te versterken. Het ondersteunt ook de ontwikkeling en betere verspreiding van technologieën (zie hoofdstuk 6 voor meer informatie over Horizon Europa). De hierboven genoemde Europese Innovatieraad, een innovatieprogramma met een begroting van 10,1 miljard euro om baanbrekende technologische innovaties in kaart te brengen, te ontwikkelen en op te schalen - In een nieuw tabblad openen., is een van de initiatieven die in het kader van Horizon Europa tot stand kwamen.

Ook het mededingingsbeleid - In een nieuw tabblad openen. van de EU — regels en wetten die moeten zorgen voor daadwerkelijke concurrentie tussen bedrijven — speelt een belangrijke rol bij het versterken van het concurrentievermogen. Door dat beleid te handhaven, creëert de Commissie een omgeving die bedrijven aanmoedigt efficiënter, flexibeler en innovatiever te worden en die leidt tot hoogwaardige, kosteneffectieve producten voor consumenten. Het bereidt EU-bedrijven ook voor op de wereldmarkt door investeringen in onderzoek, productontwikkeling en stroomlijning van processen te stimuleren om beter te kunnen presteren dan concurrenten. Handhavingsmaatregelen zijn een effectief instrument om bedrijven te ontmoedigen zich in te laten met concurrentieverstorende praktijken.

Antitrustregels

De handhaving van de antitrustregels - In een nieuw tabblad openen. heeft gewoonlijk betrekking op bedrijfspraktijken die erop gericht zijn concurrenten uit de markt te drukken, wat uiteindelijk nadelig is voor de consument. Dit komt vaak voor in de sector digitale technologie, met name bij grote techbedrijven. Zo legde de Commissie Meta in 2024 een boete van 797,72 miljoen euro op - In een nieuw tabblad openen. wegens misbruik van haar machtspositie door koppelverkoop en het opleggen van oneerlijke handelsvoorwaarden aan aanbieders van onlineadvertentiediensten om zo haar eigen platform te bevoordelen. In een andere zaak aanvaardde de Commissie een voorstel van Apple - In een nieuw tabblad openen. om de technologie voor contactloos betalen met mobiele telefoons open te stellen voor concurrenten.

De mededingingsregels kunnen ook worden gebruikt om rechtstreeks op te treden tegen hoge prijzen en oneerlijke handelsvoorwaarden die de concurrentie belemmeren en dus de consument benadelen. In de loop van het jaar gaf de Commissie Apple een boete van meer dan 1,8 miljard euro - In een nieuw tabblad openen. wegens misbruik van haar machtspositie door ontwikkelaars van muziekapps oneerlijke handelsvoorwaarden op te leggen, waardoor gebruikers mogelijk veel hogere prijzen moesten betalen voor muziekstreamingabonnementen.

De antitrustmaatregelen van de Commissie blijven niet beperkt tot de techsector. In mei legde de Commissie Mondelēz op grond van de antitrustregels een boete van 337,5 miljoen euro - In een nieuw tabblad openen. op wegens het belemmeren van de handel in chocolade en koekjes binnen de EU (enkele bekende merken waarvan Mondelēz het moederbedrijf is: Milka, Côte d’Or, Toblerone, Oreo, LU en Belvita).

In een andere belangrijke zaak uit 2024 legde de Commissie het farmaceutische bedrijf Teva een boete van 462,6 miljoen euro op - In een nieuw tabblad openen. wegens het vertragen van de concurrentie voor zijn MS-medicijn Copaxone. Teva deed dit door de patentbescherming van Copaxone kunstmatig te verlengen en systematisch misleidende informatie over een concurrerend product te verspreiden om de beschikbaarheid en het gebruik ervan tegen te houden.

Concentraties

De EU beschermt concurrerende markten ook door middel van concentratiecontrole. Of het nu gaat om horizontale fusies tussen directe concurrenten, verticale fusies in toeleveringsketens of conglomeraatconcentraties waarbij aanvullende producten of diensten betrokken zijn, de Commissie stelt onderzoek in om negatieve gevolgen zoals prijsstijgingen en het belemmeren van innovatie te voorkomen.

De EU-concentratieverordening, die in 2024 twintig jaar bestond - In een nieuw tabblad openen., vormt de rechtsgrondslag aan de hand waarvan de Commissie concentraties met een EU-dimensie toetst en bepaalt of ze verenigbaar zijn met de eengemaakte markt. In de loop van het jaar trok Amazon haar plan voor de aankoop van iRobot in - In een nieuw tabblad openen., nadat de Commissie haar bezorgdheid had geuit over het feit dat de transactie de concurrentie zou kunnen verminderen door de toegang van andere leveranciers tot de markt van Amazon te beperken, waardoor consumenten mogelijk te maken zouden krijgen met hogere prijzen, lagere kwaliteit en minder innovatie. De fusie tussen Microsoft en Activision - In een nieuw tabblad openen. is daarentegen een voorbeeld van een transactie die de Commissie goedkeurde, op voorwaarde dat een aantal toezeggingen werd gedaan. De fuserende partijen deden toezeggingen om alle mededingingsbezwaren weg te nemen en voerden maatregelen in die cloudgaming aanzienlijk zullen verbeteren ten opzichte van de huidige situatie.

De Commissie stelde in februari ook een herziene bekendmaking marktbepaling - In een nieuw tabblad openen. vast om rekening te houden met de marktdynamiek. De herziene bekendmaking actualiseert de richtsnoeren voor het bepalen van relevante markten in het kader van fusie- en antitrustzaken. Hierdoor wordt het voor bedrijven duidelijker hoe de Commissie de mededingingsregels handhaaft en de naleving verbetert.

Staatssteun

Verordening buitenlandse subsidies

De EU zorgt er niet alleen voor dat de interne concurrentie eerlijk verloopt, maar controleert ook of bedrijven in de EU eerlijke slaagkansen hebben wanneer ze geconfronteerd worden met internationale concurrentie. De verordening buitenlandse subsidies - In een nieuw tabblad openen., die in juli 2023 van toepassing werd, pakt mogelijke verstoringen van de interne markt als gevolg van buitenlandse subsidies aan. Dit kan ondernemingen een oneerlijk voordeel bieden bij het verwerven van bedrijven in de EU, het dingen naar overheidsopdrachten of het nemen van investerings- en zakelijke beslissingen op de EU-markten.

In 2024 opende de Commissie verschillende onderzoeken op het gebied van overheidsopdrachten, waardoor de onderzochte Chinese bedrijven zich uit de desbetreffende aanbestedingsprocedures terugtrokken. De Commissie startte ook een voorlopige toetsing van mogelijke buitenlandse subsidies in de windenergiesector van de EU. Deze voorlopige toetsing loopt nog.

Daarnaast verrichtte de Commissie een diepgaand onderzoek naar de voorgenomen overname van PPF Telecom Group BV, een in de EU gevestigde telecomexploitant in Bulgarije, Hongarije en Slowakije, door e&, een telecomexploitant uit de Verenigde Arabische Emiraten. De Commissie maakte zich in eerste instantie zorgen dat e& mogelijk buitenlandse subsidies waren toegekend die de eengemaakte markt zouden kunnen verstoren. In september keurde de Commissie deze transactie goed, mits de betrokken partijen de toezeggingen zouden nakomen die ze hadden aangeboden om de geuite bezwaren weg te nemen.

Onder industrieel beleid - In een nieuw tabblad openen. wordt in het algemeen beleid verstaan dat economische activiteit bevordert. Dat kan allerlei vormen aannemen, van het doorvoeren van structurele veranderingen in verschillende bedrijfstakken en het creëren van een bedrijfsklimaat dat met name kleine en middelgrote ondernemingen ondersteunt, tot het beter benutten van het industriële potentieel van onderzoek, nieuwe technologieën en innovatie. Het industrieel beleid van de EU - In een nieuw tabblad openen. versterkt het concurrentievermogen van de industrie en zet in op een meer duurzame, veerkrachtige en gedigitaliseerde economie die banen creëert.

In de loop van het jaar vernieuwde de EU haar kader voor industrieel beleid en traden verschillende wetten en verordeningen in werking. De verordening kritieke grondstoffen - In een nieuw tabblad openen. waarborgt de toegang tot strategische grondstoffen, terwijl de verordening voor een nettonulindustrie - In een nieuw tabblad openen. de productie van schone technologie stimuleert. Deze twee verordeningen maken deel uit van het in 2023 ingevoerde industrieel plan voor de Green Deal - In een nieuw tabblad openen.. Daarmee wil de EU het concurrentievermogen van nettonultechnologieën verbeteren en een snelle transitie naar klimaatneutraliteit ondersteunen. Daarnaast introduceert de verordening inzake ecologisch ontwerp voor duurzame producten - In een nieuw tabblad openen. nieuwe vereisten voor productontwerp en -recycling en versterkt de herziene richtlijn industriële emissies - In een nieuw tabblad openen. de beheersing van verontreiniging. Tot slot ondersteunt de mededeling over geavanceerde materialen voor industrieel leiderschap - In een nieuw tabblad openen. onderzoek en innovatie op het gebied van geavanceerde materialen, overeenkomstig de Europese Green Deal (zie hoofdstuk 4) en industriële doelstellingen.

Deze initiatieven zijn van cruciaal belang om het concurrentievoordeel en het leiderschap van de EU bij de wereldwijde overgang naar een duurzame economie te versterken. Het industriële beleid van de EU is ontworpen om te voorzien in de veranderende behoeften van de EU-markt en ervoor te zorgen dat de EU een voortrekkersrol blijft spelen bij de groene transitie.

Dit beleid is niet alleen van cruciaal belang om de Europese Green Deal doeltreffend uit te voeren, maar ook om ervan te profiteren. In 2024 maakte de EU de balans op van de dialogen voor een schone transitie - In een nieuw tabblad openen.. Deze gingen in 2023 van start als een nieuwe manier voor de EU om de uitdagingen van het bedrijfsleven en de sociale partners samen met hen te verkennen en om de uitvoering van de Green Deal te versterken en te ondersteunen. Er zijn negen dialogen gevoerd, over waterstof, energie-intensieve industrieën, schone technologie, energie-infrastructuur, kritieke grondstoffen, bosgebaseerde bio-economie, steden, schone mobiliteit en staal. Bij de dialogen werd duidelijk dat er behoefte was aan vereenvoudigde wetgeving, voldoende betaalbare en schone energie, moderne infrastructuur, eenvoudigere toegang tot financiering en een sterkere eengemaakte markt in een wereldwijd concurrerende omgeving.

Grondstoffendiplomatie

Toegang tot grondstoffen - In een nieuw tabblad openen. op de wereldmarkten is een van de prioriteiten van de EU. In 2024 zette de EU belangrijke stappen om de samenwerking met internationale partners op het gebied van kritieke grondstoffen, die essentieel zijn voor de wereldwijde groene en digitale transitie, uit te breiden.

In april kondigden de EU, de Verenigde Staten en de landen van het partnerschap voor mineraalzekerheid samen met Kazachstan, Namibië, Oekraïne en Oezbekistan de start aan van het Forum van het partnerschap voor mineraalzekerheid - In een nieuw tabblad openen., een nieuw platform voor samenwerking op het gebied van kritieke grondstoffen. In 2024 traden elf andere landen en gebieden toe: Argentinië, de Democratische Republiek Congo, de Dominicaanse Republiek, Ecuador, Groenland, Mexico, Peru, de Filipijnen, Servië, Turkije en Zambia.

De club voor kritieke grondstoffen, die in 2023 werd aangekondigd, is onderdeel geworden van het Forum van het partnerschap voor mineraalzekerheid. Het forum brengt grondstoffenrijke landen en landen met een grote vraag naar deze hulpbronnen samen.

De EU ondertekende ook bilaterale memoranda van overeenstemming met Australië, Noorwegen, Rwanda, Servië en Oezbekistan, om haar netwerk van partners op het gebied van kritieke grondstoffen verder uit te breiden en een gediversifieerde en duurzame voorziening van dergelijke materialen voor zowel de EU als haar partnerlanden te waarborgen.

Krachtigere overeenkomsten inzake handelsfacilitatie

Nu het geopolitiek klimaat steeds onzekerder wordt, diversifiëren we de toegang van EU-bedrijven tot handelspartners door middel van handelsovereenkomsten, om de veerkracht van de EU-economie te versterken. Verder zijn meer dan 30 miljoen banen in de EU te danken aan uitvoer, waarbij bijna 10 miljoen banen samenhangen met buitenlandse investeringen in de eengemaakte markt.

In 2024 sloot de EU een digitale handelsovereenkomst met Singapore - In een nieuw tabblad openen. die de grensoverschrijdende gegevensstromen zal verbeteren en ten goede zal komen aan bedrijven en consumenten die betrokken zijn bij digitale handel. Dit is de eerste EU-overeenkomst in haar soort.

De Commissie rondde ook de onderhandelingen af - In een nieuw tabblad openen. voor een baanbrekende partnerschapsovereenkomst tussen de EU en Mercosur - In een nieuw tabblad openen.. Deze overeenkomst komt voor beide partijen op een kritiek moment en biedt belangrijke kansen voor wederzijdse voordelen door versterkte geopolitieke, economische, duurzaamheids- en veiligheidssamenwerking.

De EU versterkte ook haar betrekkingen met gelijkgestemde partners, waaronder Canada - In een nieuw tabblad openen. en landen in de Indo-Pacifische regio, ter bevordering van een eerlijke digitale transformatie die de grondrechten eerbiedigt.

Op 26 maart hielden de EU en Zuid-Korea in Brussel, België, de tweede Raad voor het digitale partnerschap - In een nieuw tabblad openen.. Ze verklaarden eens te meer te willen samenwerken op het gebied van belangrijke digitale technologieën ten behoeve van burgers en economieën.

EU-bedrijven beschermen tegen oneerlijke handel

In 2024 nam de EU forse maatregelen om EU-bedrijven te beschermen tegen oneerlijke handelspraktijken. In de loop van het jaar startte de Commissie in het kader van het handelsbeschermingsinstrument - In een nieuw tabblad openen. in totaal 33 nieuwe zaken, waarmee het totale aantal zaken, inclusief evaluaties, op 63 kwam. Dit is een aanzienlijke toename ten opzichte van de 12 nieuwe zaken die in 2023 werden geopend. De Commissie stelde ook 10 voorlopige maatregelen (waaronder één antisubsidiemaatregel) en 7 definitieve maatregelen (waaronder één antisubsidiemaatregel) in. Deze zaken en maatregelen spelen een sleutelrol bij het behoud van het concurrentievermogen en de werkgelegenheid in de EU. In 2024 werden zo 629 655 banen beschermd.

Verder stelde de Commissie definitieve compenserende rechten in op de invoer van batterijelektrische voertuigen - In een nieuw tabblad openen. uit China. Het besluit volgde op een onderzoek waarbij werd vastgesteld dat de waardeketen voor batterijelektrische voertuigen in China profiteert van onrechtmatige subsidiëring, die EU-producenten economisch dreigt te schaden. Op technisch niveau overleggen de EU en China verder om het via onderhandelingen eens te worden over mogelijke prijsverbintenissen. De Commissie blijft vastbesloten een wederzijds aanvaardbare oplossing te vinden en tegelijkertijd EU-bedrijven krachtig te verdedigen tegen ongerechtvaardigde vergeldingsmaatregelen. Ook zijn de waarborgen voor de staalinvoer - In een nieuw tabblad openen. met nog eens twee jaar verlengd om EU-staalproducenten te beschermen tegen de grote overcapaciteit van de staalproductie.

Verder zijn opnieuw belemmeringen voor de EU-uitvoer naar niet-EU-landen weggenomen. Het ging daarbij om 41 belemmeringen voor goederen in onder meer de landbouw-, geneesmiddelen- en automobielsector. De Commissie keerde zich met name met succes tegen Turkse wetgeving die de uitvoer van EU-tractoren discrimineerde. Hierdoor werd een markt van 2,5 miljard euro ontsloten.