Podejście LEADER i rozwój lokalny kierowany przez społeczność ułatwiają lokalne zaangażowanie, ale wciąż nie wykazano w dostatecznym stopniu ich dodatkowych korzyści

Streszczenie

I UE wprowadziła podejście LEADER w 1991 r. jako oddolną inicjatywę mającą na celu wspieranie rozwoju regionów wiejskich znajdujących się w niekorzystnej sytuacji poprzez realizację projektów koncentrujących się na potrzebach lokalnych. Od 2014 r. UE stosuje podejście LEADER (znane jako rozwój lokalny kierowany przez społeczność) w odniesieniu do kilku strumieni finansowania unijnego na obszarach wiejskich, miejskich i przybrzeżnych.

II Główną cechą podejścia LEADER jest korzystanie z metod partycypacyjnych i oddolnych w celu zaangażowania społeczności lokalnych w opracowywanie projektów i procesy decyzyjne. Działaniami zarządzają lokalne grupy działania, w skład których wchodzą partnerzy z sektora publicznego i prywatnego oraz społeczeństwa obywatelskiego. W latach 2014–2020 UE planowała przeznaczyć na LEADER i rozwój lokalny kierowany przez społeczność środki w wysokości do 9,2 mld euro.

III W porównaniu z głównymi programami wydatków UE (realizowanymi odgórnie) podejście LEADER wiąże się z dodatkowymi kosztami i ryzykiem. Te dodatkowe koszty wynikają z utworzenia i funkcjonowania struktur administracyjnych lokalnych grup działania. Źródłem dodatkowego ryzyka są z kolei długotrwałe procedury, dodatkowe wymogi administracyjne dla właścicieli projektów oraz potencjalne konflikty interesów.

IV Niektóre z tych dodatkowych kosztów i rodzajów ryzyka są uzasadnione, jeśli przyjąć, że lokalne grupy działania przynoszą dodatkowe korzyści w porównaniu z głównymi (realizowanymi odgórnie) programami wydatków UE. Jak wynika z wytycznych Komisji, korzyści te przejawiają się w zwiększeniu kapitału społecznego, poprawie lokalnego zarządzania i lepszych rezultatach projektów.

V Kontrola Trybunału obejmuje unijny okres finansowania 2014–2020. Trybunał przeanalizował, czy podejście LEADER przynosi korzyści, które uzasadniają dodatkowe koszty i ryzyko, zwłaszcza w porównaniu z głównymi (realizowanymi odgórnie) programami wydatków UE. Aby to ocenić, sprawdził on, czy podejście to ułatwia zaangażowanie na szczeblu lokalnym i prowadzi do realizacji projektów, które przynoszą widoczne korzyści w postaci poprawy lokalnego zarządzania, większego kapitału społecznego i lepszych rezultatów. Sprawdził też, czy wprowadzenie nowego podejścia wielofunduszowego zaowocowało lepszą koordynacją wsparcia rozwoju lokalnego.

VI W ramach przedmiotowej kontroli Trybunał wziął też pod uwagę swoje sprawozdanie specjalne z 2010 r. dotyczące podejścia LEADER, aby ocenić, czy Komisja zajęła się wskazanymi w nim uchybieniami. Celem niniejszego sprawozdania jest przedstawienie informacji i aktualnych zaleceń na potrzeby oceny podejścia LEADER prowadzonej obecnie przez Komisję.

VII Po przeszło dziesięciu latach od publikacji sprawozdania specjalnego dotyczącego podejścia LEADER z 2010 r. z przeprowadzonej przez Trybunał kontroli wynika, że w niektórych obszarach nastąpiła poprawa i że podejście LEADER ułatwia lokalne zaangażowanie. Niewiele jest jednak dowodów na to, że korzyści płynące z tego podejścia przewyższają związane z nim koszty i ryzyko.

VIII Choć większość państw członkowskich przyjęła odpowiednie procedury wyboru i zatwierdzania lokalnych grup działania, niektóre z nich stosowały mniej rygorystyczne normy jakości przy wyborze strategii rozwoju lokalnego. Trybunał stwierdził, że jedno państwo członkowskie nie uwzględniło w procesie wyboru kryteriów jakościowych. Proces składania i zatwierdzania wniosków o dofinansowanie był skomplikowany (obejmował nawet osiem etapów) i wiązał się z dodatkowymi wymogami administracyjnymi dla właścicieli projektów w porównaniu z głównymi programami wydatków. Gremia zajmujące się wyborem projektów nie były już zdominowane przez organy publiczne (co Trybunał stwierdził w 2010 r.), ale często ich skład nie odzwierciedlał struktury społeczności lokalnej ani nie był zrównoważony pod względem płci.

IX Trybunał ustalił, że lokalne grupy działania wybierały projekty, które były zgodne z ogólnymi celami określonymi w ich strategiach rozwoju lokalnego. Niektóre państwa członkowskie i lokalne grupy działania korzystały z podejścia LEADER w celu finansowania ustawowych zadań organów krajowych, regionalnych lub lokalnych bądź innych działań, na potrzeby których istniały inne unijne i krajowe programy finansowania.

X Wprawdzie dwa z sześciu zaleceń Trybunału z 2010 r. zostały zrealizowane, jednak Trybunał stwierdził, że ramy monitorowania i oceny przyjęte przez Komisję nadal nie zapewniają dowodów na dodatkowe korzyści ze stosowania podejścia LEADER. W opinii z 2018 r. w sprawie wniosków Komisji dotyczących nowej wspólnej polityki rolnej Trybunał podkreślił, że podczas wprowadzania zmian w obowiązujących przepisach Komisja powinna działać zgodnie z zasadą „najpierw oceniaj”. Obecnie Komisja jest w trakcie oceny korzyści płynących ze stosowania podejścia LEADER.

XI Ze względu na dodatkowe koszty i ryzyko w porównaniu z innymi modelami finansowania oraz ciągły brak widocznych korzyści Trybunał zaleca, by Komisja przeanalizowała podejście oparte na rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność i dokonała kompleksowej oceny LEADER pod kątem kosztów i korzyści.

Wprowadzenie

Rozwój podejścia LEADER

01 Podejście LEADER, wprowadzone w 1991 r., to partycypacyjna i oddolna metoda UE stosowana w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich, rozszerzona później na obszary przybrzeżne i miejskie. Opiera się ono na lokalnych grupach działania (LGD) i rybackich lokalnych grupach działania (LGR), w skład których wchodzą przedstawiciele społeczności wiejskich i nadbrzeżnych z sektora prywatnego i publicznego. Lokalne grupy działania motywują społeczności do włączania się w opracowywanie strategii rozwoju lokalnego oraz są odpowiedzialne za inicjowanie i finansowanie projektów służących zaspokajaniu lokalnych potrzeb.

02 Podejście LEADER opiera się na założeniu, że w porównaniu z tradycyjnym odgórnym zarządzaniem środkami unijnymi zarządzanie oddolne przynosi wartość dodaną. W nocie informacyjnej Komisji z 2006 r. dotyczącej podejścia LEADER opisano siedem kluczowych cech stanowiących jego podstawę. W myśl metody LEADER lokalni mieszkańcy są najlepszymi ekspertami w dziedzinie kierowania rozwojem ich własnego terytorium („podejście oddolne”), określanym jako niewielki spójny obszar (10 000–150 000 mieszkańców) o lokalnej tożsamości („podejście lokalne”). Na tym obszarze podmioty lokalne zrzeszają się w lokalne grupy działania („partnerstwo lokalne”), które promują powiązania między lokalnymi podmiotami („budowanie sieci współpracy”). Ponadto lokalne grupy działania w różnych regionach lub państwach członkowskich angażują się we wspólne projekty w celu wypracowania wspólnych rozwiązań dla podobnych wyzwań lokalnych („współpraca”). Podejście oddolne i interakcje między różnymi sektorami na poziomie lokalnym („zintegrowana strategia wielosektorowa”) powinny przyczyniać się do mobilizowania zdolności lokalnych. Grupy lokalne potrafią najlepiej wskazać zintegrowane sposoby rozwiązywania lokalnych problemów i mogą lepiej na nie reagować, a także proponować nowe rozwiązania w zakresie rozwoju lokalnego („innowacje”). Uczestnictwo w procesie podejmowania decyzji na poziomie lokalnym powinno budzić entuzjazm oraz zwiększać zaangażowanie, co może prowadzić do lepszego, bardziej zrównoważonego lokalnego rozwoju obszarów wiejskich¹.

03 Jak Trybunał zauważył w sprawozdaniu z 2010 r.², podejście LEADER ma na celu ułatwienie i wzmocnienie lokalnego zaangażowania poprzez rozwój lokalnej strategii, jej realizację i odpowiedni przydział zasobów. W podejściu tym wykorzystuje się wiedzę specjalistyczną i doświadczenie społeczności lokalnych, aby zdefiniować ich potrzeby w zakresie rozwoju.

04 Przydzielenie tych zadań lokalnym grupom działania wiąże się z dodatkowymi kosztami i ryzykiem. Dodatkowe koszty obejmują między innymi wydatki lokalnych grup działania na opracowanie strategii rozwoju lokalnego i zarządzanie wdrażaniem takich strategii, jak również na wspieranie beneficjentów w rozwijaniu projektów. W zakres tych kosztów wchodzą też wydatki państw członkowskich związane z zatwierdzaniem lokalnych grup działania (np. koszty zatrudnienia konsultantów uczestniczących w procesie zatwierdzania).

05 Wsparcie w ramach podejścia LEADER na pokrycie kosztów administracyjnych i kosztów bieżących ponoszonych przez lokalne grupy działania jest ograniczone do 25% łącznej kwoty finansowania ze środków publicznych (finansowanie UE oraz krajowe, regionalne lub lokalne środki publiczne). Koszty te wiążą się ze wspieraniem wdrażania strategii rozwoju lokalnego oraz z pomocą dla potencjalnych beneficjentów przy opracowywaniu projektów.

06 Źródłem dodatkowego ryzyka są długotrwałe procedury, dodatkowe wymogi dla właścicieli projektów oraz potencjalne konflikty interesów. Inne rodzaje ryzyka wiążą się z tym, że skład organów decyzyjnych nie odzwierciedla struktury społeczności lokalnej ani nie jest zrównoważony pod względem płci³.

07 Podejmowanie decyzji na szczeblu lokalnym może przynosić dodatkowe korzyści. Jak wynika z wytycznych Komisji dotyczących oceny podejścia LEADER⁴, korzyści te przejawiają się w:

• zwiększeniu kapitału społecznego;
• poprawie lokalnego zarządzania;
• lepszych rezultatach projektów.

08 Zasadność programu nie opiera się więc na kryteriach ekonomicznych, takich jak niedoskonałość rynku czy ubóstwo względne. W rzeczywistości ma ona obecnie zastosowanie na wszystkich obszarach wiejskich, w tym na tych obszarach, na których wyniki gospodarcze są znacznie powyżej średniej UE. Jak wynika z przeprowadzonego niedawno przez Komisję badania, podmiejskie obszary wiejskie odniosły większe korzyści z ostatnich zmian gospodarczych i demograficznych niż obszary peryferyjne⁵.

09 W latach 2014–2020 podejście LEADER było obowiązkowym elementem wszystkich programów rozwoju obszarów wiejskich. Od tego czasu zgodnie z przepisami UE państwa członkowskie, z wyjątkiem Chorwacji, muszą przeznaczyć na LEADER co najmniej 5% środków dostępnych na rozwój obszarów wiejskich. Minimalny wkład Chorwacji w okresie programowania 2014–2020 został wyznaczony na poziomie o połowę niższym niż w przypadku pozostałych państw członkowskich, tj. 2,5%. Z danych przedstawionych przez Komisję wynika, że w okresie programowania 2014–2020 planowane środki UE na LEADER wynosiły 7 mld euro (około 7% całkowitej kwoty finansowania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich). Łączna liczba projektów LEADER (na okres 2014–2020) według stanu na koniec 2020 r. wyniosła 143 487. Okres realizacji programów rozwoju obszarów wiejskich został wydłużony na lata 2021 i 2022.

10 W unijnej polityce rybołówstwa podejście LEADER jest wykorzystywane od 2007 r., a w okresie 2014–2020 wprowadzono koncepcję rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (RLKS). W ramach tej zaktualizowanej koncepcji podejście LEADER stosuje się we wszystkich europejskich funduszach strukturalnych i inwestycyjnych (fundusze ESI)⁶ z wyjątkiem Funduszu Spójności. Ewolucja podejścia LEADER, przedstawiona na rys. 1, zaowocowała znacznym wzrostem wsparcia finansowego i liczby lokalnych grup działania, zwłaszcza na początku okresu programowania 2007–2013.

11 W latach 2014–2020 UE planowała przeznaczyć na podejście LEADER i rozwój lokalny kierowany przez społeczność środki w wysokości do 9,2 mld euro (zob. tabela 1). Szacowano, że całkowite finansowanie ze środków publicznych (w tym ze środków krajowych) wyniesie 12,5 mld euro. Większa część tych środków (76% kwoty planowanej i 84% kwoty zadeklarowanej do 2020 r.) była przeznaczona na rozwój obszarów wiejskich.

12 Organy krajowe i (w zależności od struktury politycznej) regionalne państw członkowskich były odpowiedzialne za opracowanie dokumentów programowych, takich jak umowy partnerstwa oraz programy operacyjne i programy rozwoju obszarów wiejskich. W dokumentach tych określono krajowe lub regionalne priorytety w zakresie finansowania. Komisja przeanalizowała i zatwierdziła te dokumenty. Komisja zachowuje wprawdzie ogólną odpowiedzialność za wydatkowanie środków, ale to państwa członkowskie zatwierdzały lokalne grupy działania i ich strategie rozwoju lokalnego, rozpatrywały wnioski o dofinansowanie i wnioski o płatność, a także monitorowały i oceniały rezultaty. Na rys. 2 przedstawiono kluczowe obowiązki podmiotów objętych podejściem LEADER.

13 Komisja ustanowiła następujące wskaźniki⁷ i cele⁸ na potrzeby monitorowania podejścia LEADER w okresie 2014–2020:

• odsetek ludności wiejskiej objętej strategiami rozwoju lokalnego (wartość docelowa: 53,5%);
• procent ludności wiejskiej korzystającej z ulepszonych usług/infrastruktury (wartość docelowa: 16,4%);
• miejsca pracy stworzone w ramach projektów objętych wsparciem (LEADER) (wartość docelowa: 44 109 miejsc pracy).

Załącznik I zawiera wykaz szczegółowych wskaźników i wartości docelowych związanych z podejściem LEADER i rozwojem lokalnym kierowanym przez społeczność, które zostały określone w rozporządzeniach dotyczących poszczególnych funduszy UE.

14 Państwa członkowskie mogły wspierać lokalne grupy działania w ramach jednego funduszu UE („podejście jednofunduszowe”) lub w ramach kilku funduszy UE („podejście wielofunduszowe”). Mogły też wyznaczyć jeden fundusz jako „fundusz wiodący”, z którego pokrywano wszystkie koszty administracyjne lokalnych grup działania. W latach 2014–2020 17 z 28 państw członkowskich stosowało podejście wielofunduszowe obejmujące różne kombinacje funduszy w celu zapewnienia lepszej koordynacji wsparcia rozwoju lokalnego oraz wzmocnienia powiązań między obszarami wiejskimi, miejskimi i rybackimi (zob. rys. 3).

15 W okresie 2021–2027 podejście LEADER i rozwój lokalny kierowany przez społeczność są regulowane rozporządzeniem (UE) 2021/1060 w sprawie wspólnych przepisów. Nowe przepisy dotyczące wspólnej polityki rolnej (WPR), które weszły w życie w grudniu 2021 r.⁹, mają zastosowanie do LEADER.

16 Jak wskazano w pkt 12, państwa członkowskie muszą przedstawić swoje podejście LEADER i podejście oparte na rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność w odpowiednich programach. Państwa członkowskie zaczęły przekazywać Komisji do zatwierdzenia swoje nowe programy operacyjne, a do końca 2021 r. musiały przedstawić plany strategiczne WPR, z uwzględnieniem finansowania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w ramach podejścia LEADER. W ramach prawnych przewidziano finansowanie inicjatyw związanych z podejściem LEADER i rozwojem lokalnym kierowanym przez społeczność począwszy od 2022 r.¹⁰ W międzyczasie wydatki na LEADER będą kontynuowane w oparciu o niewykorzystane środki z poprzedniego okresu.

Wcześniejsze kontrole

17 W sprawozdaniu rocznym za 2000 r. Trybunał stwierdził uchybienia w zarządzaniu podejściem LEADER¹¹. W sprawozdaniu specjalnym z 2010 r.¹² ustalił z kolei, że lokalne grupy działania zrealizowały wiele projektów, które przyniosły korzyści lokalnym przedsiębiorstwom oraz społecznościom. Wykrył jednak również uchybienia dotyczące:

• procedur wyboru projektów, w których największy udział w procesie decyzyjnym miały organy publiczne, a zasady dotyczące potencjalnych konfliktów interesów były niejasne;
• stosowania podejścia oddolnego, w odniesieniu do którego niektórym lokalnym grupom działania nie udało się promować lokalnego zaangażowania;
• zdolności lokalnych grup działania do opracowywania lokalnych rozwiązań, które różniły się od głównych działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, np. przez finansowanie projektów, które mogły zostać sfinansowane w ramach innych programów wydatków;
• monitorowania i oceny, w szczególności w zakresie korzyści osiąganych dzięki podejściu LEADER.

18 W 2013 r. Trybunał opublikował ocenę działań następczych¹³, w której wykazał, że wprowadzono pewne udoskonalenia, takie jak jaśniejsze zasady działania komitetów decyzyjnych lokalnych grup działania (zob. pkt 17 ppkt 1), jednak większość uchybień nie została wyeliminowana. Trybunał przedstawił zaktualizowaną ocenę tych kwestii w załączniku II.

Zakres kontroli i podejście kontrolne

19 Podejście LEADER ma na celu ułatwienie i wzmocnienie lokalnego zaangażowania (zob. pkt 03), lecz pociąga za sobą dodatkowe koszty i ryzyko (zob. pkt 04 i 05). Te dodatkowe koszty i ryzyko są uzasadnione, o ile przeważają nad nimi dodatkowe korzyści w porównaniu z głównymi (realizowanymi odgórnie) programami wydatków UE (w szczególności z unijnym programem rozwoju obszarów wiejskich). Główne pytanie kontrolne brzmiało: „Czy LEADER/rozwój lokalny kierowany przez społeczność przyniosły korzyści, które uzasadniają dodatkowe koszty i ryzyko?”. Aby ocenić tę kwestię, Trybunał przeanalizował, czy:

1. LEADER i rozwój lokalny kierowany przez społeczność ułatwiały lokalne zaangażowanie;
2. LEADER i rozwój lokalny kierowany przez społeczność zaowocowały projektami, które przyniosły widoczne korzyści w postaci poprawy zarządzania lokalnego, zwiększenia kapitału społecznego i lepszych rezultatów;
3. wprowadzenie nowego podejścia wielofunduszowego przyczyniło się do lepszej koordynacji wsparcia rozwoju lokalnego.

20 W ramach przedmiotowej kontroli Trybunał wziął też pod uwagę wyniki swojej wcześniejszej kontroli w tej dziedzinie (zob. pkt 17 i 18), aby ocenić, czy po upływie ponad dziesięciu lat Komisja zajęła się stwierdzonymi wówczas uchybieniami. Celem niniejszego sprawozdania jest przedstawienie informacji i aktualnych zaleceń na potrzeby oceny podejścia LEADER prowadzonej obecnie przez Komisję.

21 Kontrola objęła okres 2014–2020. W jej ramach Trybunał poddał analizie dziesięć państw członkowskich. W każdym z nich kontrolą objęto dwie lokalne grupy działania. W Niemczech kontrola dotyczyła Saksonii, a w Portugalii – części kontynentalnej (tj. nie uwzględniono Madery i Azorów). Dobór państw członkowskich miał na celu zapewnienie równowagi geograficznej przy jednoczesnym uwzględnieniu zarówno podejścia jedno-, jak i wielofunduszowego oraz wyższych i niższych wskaźników wydatków na inicjatywy związane z podejściem LEADER i rozwojem lokalnym kierowanym przez społeczność (zob. rys. 4).

22 Trybunał dokonał wyboru lokalnych grup działania na podstawie przyznanych im środków finansowych, rodzaju wykorzystanych funduszy UE oraz obszaru i liczby mieszkańców.

23 Trybunał przeanalizował:

• organizację i procedury we wszystkich wybranych państwach członkowskich i lokalnych grupach działania, opierając się w tym celu na dokumentacji i odpowiedziach na pytania w kwestionariuszach kontrolnych;
• informacje na temat 95 projektów, które zostały wybrane na podstawie ich kosztów (niskie, średnie, wysokie), sektorów oraz wykorzystanych funduszy UE. Całkowity koszt tych projektów wynosi 7,5 mln euro, z czego UE zapewniła 4,9 mln euro (zob. załącznik III);
• działania Komisji związane z podejściem LEADER i rozwojem lokalnym kierowanym przez społeczność, w drodze przeglądów dokumentacji i wideokonferencji z udziałem:
  •  przedstawicieli czterech właściwych dyrekcji generalnych (DG ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (DG AGRI), DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego (DG EMPL), DG ds. Gospodarki Morskiej i Rybołówstwa (DG MARE) oraz DG ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej (DG REGIO));
  •  przedstawicieli organów państw członkowskich;
  •  przedstawicieli lokalnych grup działania;
  •  właścicieli projektów;
  •  zainteresowanych organizacji i ekspertów międzynarodowych.

Uwagi

Lokalne grupy działania ułatwiają lokalne zaangażowanie, ale generują dodatkowe koszty, a procesy ich zatwierdzania odbywają się powoli

24 W kolejnych punktach Trybunał przedstawia, w jaki sposób państwa członkowskie i lokalne grupy działania ułatwiały lokalne zaangażowanie i z jakimi wiązało się to kosztami. W pierwszej kolejności Trybunał przeanalizował koszty podejścia LEADER. Następnie zbadał, w jaki sposób państwa członkowskie zatwierdzały lokalne grupy działania i ich strategie, a następnie, jak grupy te dokonywały wyboru projektów wspieranych w ramach podejścia LEADER.

Lokalne grupy działania generują dodatkowe koszty

25 Jak wyjaśniono we wstępie, lokalne grupy działania stanowią podstawę podejścia LEADER i rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Mogą one otrzymywać środki unijne na różne cele (zob. rys. 5). Część finansowania zapewniają ponadto obowiązkowo państwa członkowskie, regiony, lokalne grupy działania i właściciele projektów.

26 Państwa członkowskie powinny stworzyć odpowiednie warunki dla funkcjonowania lokalnych grup działania, tak aby mogły one wypełniać swoje zadania, a w szczególności ułatwiać współpracę między różnymi podmiotami lokalnymi i wspierać je w opracowywaniu projektów z korzyścią dla rozwoju lokalnego. W tym celu państwa członkowskie powinny zapewnić lokalnym grupom działania niezależność i ograniczyć do minimum obciążenie administracyjne¹⁴.

27 Podejście partycypacyjne LEADER wymaga stworzenia dodatkowych struktur zarządczych oraz podejmowania działań na rzecz strategii rozwoju lokalnego i dlatego wiąże się z dodatkowymi kosztami. W rozporządzeniu koszty administracyjne i koszty bieżące ograniczono do 25% (zob. pkt 05), a niektóre państwa członkowskie obniżyły ten pułap do 20%.

28 W tabeli 2 przedstawiono przegląd zaplanowanych i wypłaconych środków na finansowanie podejścia LEADER (stan na koniec 2020 r.) w okresie programowania 2014–2020. Z przeglądu tego wynika, że państwa członkowskie zaplanowały przeznaczyć 17% środków na pokrycie kosztów administracyjnych i kosztów bieżących lokalnych grup działania. Mieści się to w limitach określonych w przepisach UE.

29 Jak wynika ze sprawozdawczości Komisji, na koniec 2020 r. na projekty realizowane przez społeczności lokalne przeznaczono 3,1 mld euro, czyli 72% zgłoszonych wydatków w ramach LEADER. Ogólnie rzecz biorąc, lokalne grupy działania wydały niewiele na działania z zakresu współpracy (2%) oraz na koszty przygotowawcze (2%). Ich koszty administracyjne i koszty bieżące wyniosły 1,04 mld euro (24% łącznych wydatków na tym etapie). W kilku państwach członkowskich, w których zgłoszone wydatki na projekty LEADER były niskie, udział tych kosztów był wysoki. Na przykład w Grecji, Portugalii i Słowacji koszty te na koniec 2020 r. były równe kwocie przeznaczonej na projekty lub ją przewyższały. Płatności dotyczące okresu 2014–2020 mogą być dokonywane do końca 2023 r. W trakcie okresu programowania udział wydatków administracyjnych w porównaniu z wydatkami na projekty wykazuje tendencję spadkową.

30 W tabeli 3 przedstawiono zgłoszone wydatki w dziesięciu wybranych państwach członkowskich i regionach w podziale na rodzaje kosztów. Na rys. 6 porównano je z całkowitymi zaplanowanymi środkami na LEADER. Państwa członkowskie zgłosiły w ujęciu średnim 39% zaplanowanych środków na finansowanie projektów LEADER jako wypłacone. Estonia wypłaciła 72% zaplanowanych środków na projekty, Grecja 13%, a Słowacja nie dokonała jeszcze płatności za żaden projekt.

Większość państw członkowskich stosowała odpowiednie procedury w celu zatwierdzenia lokalnych grup działania, ale część nie przyjęła minimalnych wymogów jakościowych przy wyborze strategii rozwoju lokalnego

31 Państwa członkowskie powinny wspierać lokalne grupy działania przy opracowywaniu strategii rozwoju lokalnego zarówno pod względem finansowym (wsparcie przygotowawcze), jak i poprzez określenie jasnych wymogów jakościowych i zapewnienie wytycznych. Powinny one następnie ocenić lokalne grupy działania w sprawiedliwy i przejrzysty sposób, w ustalonych ramach czasowych, i zatwierdzić tylko te z nich, które przedstawią strategie spełniające określone normy jakości.

32 Lokalne grupy działania powinny angażować społeczności lokalne w proces opracowywania strategii za pomocą różnych metod, takich jak szkolenia, warsztaty czy seminaria, wykorzystując ich wiedzę na temat danego regionu. W poprzednim sprawozdaniu specjalnym dotyczącym podejścia LEADER Trybunał zwrócił uwagę na słabe punkty dotyczące tego, w jaki sposób lokalne grupy działania promowały zaangażowanie na szczeblu lokalnym. W wyniku niniejszej kontroli Trybunał stwierdził, że wszystkie wybrane lokalne grupy działania podjęły takie działania i opracowały strategie rozwoju lokalnego w ramach procesu oddolnego.

33 Państwa członkowskie mały obowiązek określić kryteria zatwierdzania lokalnych grup działania i ocenić zaproponowane strategie pod kątem spełnienia tych kryteriów. Proces ten obejmował ogłoszenie zaproszenia do wyrażenia zainteresowania lub kilku zaproszeń, przygotowanie wstępnych wersji strategii, ocenę strategii przez państwa członkowskie oraz, w stosownych przypadkach, wprowadzenie zmian. Państwa członkowskie musiały dokonać wyboru strategii i zatwierdzić lokalne grupy działania do końca 2017 r. (dwa lata po rozpoczęciu wydatkowania środków w innych dziedzinach wspólnej polityki rolnej)¹⁵. Większość państw członkowskich dokonała tego w 2016 r., Irlandii i Czechom zajęło to więcej czasu, a Słowacja zakończyła proces zatwierdzania w marcu 2018 r. (zob. rys. 7 i ramka 1).

34 Ogólnie rzecz biorąc, Trybunał stwierdził, że państwa członkowskie dobrze wspierały i monitorowały proces zatwierdzania poprzez warsztaty, szkolenia i działania na rzecz budowania zdolności lokalnych grup działania. Kilka instytucji zarządzających zapewniło wytyczne dla społeczności lokalnych w formie materiałów informacyjnych lub podręcznika bądź też utworzyło punkty kontaktowe, do których można się zgłosić z pytaniami.

35 Komisja zaleciła, aby państwa członkowskie oceniły strategie rozwoju lokalnego na podstawie norm jakości i aby ze sobą konkurowały¹⁶. Dzięki takiemu podejściu Komisja chciała zagwarantować, że wybrane zostaną te lokalne grupy działania, które przedstawią strategie spełniające minimalne wymogi jakości.

36 Państwa członkowskie musiały określić kryteria oceny na potrzeby wyboru strategii rozwoju lokalnego. Zadanie to obejmowało ustalenie norm jakości, które musiały zostać spełnione przez wszystkie strategie¹⁷. Trybunał stwierdził, że dziewięć państw członkowskich określiło takie normy jakości, ale w przypadku Czech, Grecji i Słowacji były one mniej rygorystyczne. Rumunia z kolei nie wyznaczyła norm jakości.

37 W tabeli 4 przedstawiono informacje na temat liczby przedłożonych i wybranych strategii w każdym państwie członkowskim objętym kontrolą Trybunału. Sześć państw członkowskich wybrało wszystkie lokalne grupy działania, które przedłożyły strategie. Rumunia podwoiła liczbę początkowo planowanych lokalnych grup działania (ze 120 do 239).

Lokalne grupy działania zatwierdzały projekty wolniej niż przewidywano

38 Aby wybrać projekty, które przynoszą korzyści w kontekście rozwoju lokalnego, lokalne grupy działania powinny ustalić kryteria odpowiednie dla danego regionu oraz stosować sprawiedliwe i przejrzyste procedury. Wsparcie LEADER i rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność jest dostępne na rzecz:

• projektów realizowanych przez społeczności lokalne;
• działań w zakresie współpracy między co najmniej dwiema lokalnymi grupami działania z tego samego państwa członkowskiego lub różnych krajów (z UE i spoza UE).

39 W siedmiu z dziesięciu państw członkowskich stosowano wnioski internetowe, uproszczone metody rozliczania kosztów lub inne narzędzia ułatwiające proces selekcji. W czterech państwach członkowskich (Grecja, Portugalia, Czechy i Słowacja) proces składania i zatwierdzania wniosków o dofinansowanie był szczególnie skomplikowany i czasochłonny.

40 Obejmował on nawet osiem etapów i trwał średnio około roku, a w skrajnych przypadkach przekraczał dwa lata. Wnioskodawcy musieli najpierw złożyć wniosek do lokalnej grupy działania, która oceniała kwalifikowalność danego projektu i sprawdzała, czy wpisuje się on w strategię rozwoju lokalnego. Następnie składali wniosek do właściwych organów. W Grecji wnioskodawcy musieli złożyć wnioski zarówno w formie elektronicznej, jak i papierowej. Te dodatkowe wymogi administracyjne przyczyniły się do sytuacji, w której w momencie przeprowadzania przedmiotowej kontroli państwa członkowskie zakończyły i dokonały płatności na rzecz stosunkowo niewielu projektów (39% zaplanowanych wydatków na projekty LEADER).

41 Zgodnie z wytycznymi Komisji strategie rozwoju lokalnego powinny służyć celom lokalnym, a wybrane projekty powinny przyczyniać się do realizacji celów określonych w tych strategiach¹⁸. Lokalne grupy działania określiły dość ogólne cele i kryteria wyboru projektów w swoich strategiach rozwoju lokalnego. Dzięki temu mogły one wybrać do realizacji bardzo różnorodne projekty.

Podejście LEADER ułatwia lokalne zaangażowanie, lecz kobiety i młodzi ludzie nie są dostatecznie reprezentowani w lokalnych grupach działania

42 Lokalne grupy działania zapewniają forum komunikacji w ramach społeczności lokalnych na potrzeby opracowywania i realizacji strategii rozwoju lokalnego poprzez inicjowanie, rozwijanie i finansowanie lokalnych projektów. Odgrywają one istotną rolę we wspieraniu współpracy w ramach społeczności lokalnych i angażowaniu ich w rozwój lokalny. W podejściu LEADER wykorzystuje się wiedzę specjalistyczną i doświadczenie społeczności lokalnych, aby określić ich potrzeby w zakresie rozwoju. Ponadto podejście to opracowano, aby zapewnić platformę komunikacji między różnymi szczeblami władzy, od społeczności lokalnych po organy regionalne i krajowe, oraz aby zachęcać do ściślejszej współpracy.

43 Lokalne grupy działania powinny być reprezentatywne dla swoich społeczności lokalnych i angażować wszystkie odpowiednie zainteresowane strony. Zgodnie z przepisami żadna konkretna grupa zainteresowanych stron nie powinna mieć więcej niż 49% praw głosu w lokalnej grupie działania, a udział głosów organów publicznych w procesie wyboru projektów musi być poniżej 50%¹⁹. Zgodnie z wytycznymi Komisji skład organów decyzyjnych powinien być zrównoważony pod względem płci, a ponadto powinny one być reprezentatywne dla grup docelowych, takich jak młodzież, mniejszości etniczne i osoby znajdujące się w trudnej sytuacji²⁰.

44 Trybunał stwierdził, że lokalne grupy działania objęte kontrolą zapewniały forum komunikacji na szczeblu lokalnym i spełniały wymogi prawne dotyczące składu ich organów decyzyjnych. Oznacza to, że organy publiczne nie dominowały już w tym procesie (co wynikało z ustaleń Trybunału w 2010 r.). Z przeprowadzonej analizy wynika, że w dziesięciu z 18 lokalnych grup działania, które przekazały dane, co najmniej 60% stanowisk zajmowali jednak mężczyźni. Niedostatecznie reprezentowane były też osoby młode. W 16 z 20 lokalnych grup działania objętych kontrolą w organach decyzyjnych nie zasiadała ani jedna osoba poniżej 30. roku życia²¹. Stwarza to ryzyko, że organy te nie uwzględniały poglądów i interesów takich osób w procesie decyzyjnym.

Wciąż nie wykazano dodatkowych korzyści płynących z podejścia LEADER i rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność

45 W swoim wcześniejszym sprawozdaniu specjalnym dotyczącym podejścia LEADER Trybunał stwierdził, że nie ma wystarczających dowodów na wartość dodaną podejścia LEADER. W związku z tym zalecił on Komisji podjęcie natychmiastowych działań w celu zapewnienia rozliczalności z uzyskania wartości dodanej oraz należytego zarządzania finansami w ramach podejścia LEADER. Jak wspomniano w pkt 07, Komisja oczekuje, że korzyści płynące ze stosowania podejścia LEADER przejawią się w postaci lepszych rezultatów projektów oraz większego kapitału społecznego i lepszego lokalnego zarządzania.

46 W kolejnych częściach sprawozdania Trybunał przeanalizował kolejno każdy z tych aspektów, sprawdzając najpierw, czy w ciągu ostatniego dziesięciolecia Komisja poczyniła postępy w zapewnianiu rozliczalności, jeśli chodzi o korzyści ze stosowania podejścia LEADER. Następnie Trybunał zbadał, czy projekty rozwoju lokalnego realizowane w ramach podejścia LEADER przyniosły lepsze rezultaty, a ponadto sprawdził, czy istnieją dowody na to, że podejście LEADER prowadzi do zwiększenia kapitału społecznego i poprawy zarządzania w społecznościach lokalnych.

Komisja rozpoczęła ocenę korzyści ze stosowania podejścia LEADER

47 Jak wynika z przeprowadzonego przez Trybunał przeglądu systemu monitorowania i oceny, jedno z kluczowych zaleceń zawartych w sprawozdaniu specjalnym na temat podejścia LEADER z 2010 r. dotyczące zapewniania rozliczalności z korzyści płynących ze stosowania tego podejścia nie zostało w pełni wdrożone (zob. pkt 17 i załącznik II).

48 Jak wyjaśniono w pkt 13, Komisja monitoruje osiągnięcia w ramach podejścia LEADER i przedstawia sprawozdania na ich temat, wykorzystując w tym celu trzy wskaźniki określone w rozporządzeniu. W tabeli 5 przedstawiono dane dotyczące podejścia LEADER zawarte w rocznym sprawozdaniu z działalności Dyrekcji Generalnej ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich za 2019 r.

49 Wskaźniki te nie pozwalają na miarodajną ocenę kosztów i korzyści związanych ze stosowaniem podejścia LEADER. W swoich wcześniejszych sprawozdaniach, w tym w sprawozdaniu dotyczącym wyników wykonania budżetu (stan na koniec 2019 r.)²², Trybunał zauważył, że stosowane wskaźniki to głównie wskaźniki wkładu i produktu, które nie mierzą rezultatów ani wartości dodanej programów wydatków. W sprawozdaniu dotyczącym podejścia LEADER z 2010 r. Trybunał zalecił, aby Komisja podjęła pilne działania w celu zapewnienia rozliczalności z korzyści płynących ze stosowania podejścia LEADER oraz aby monitorowanie było ukierunkowane na wskaźniki takich korzyści oraz efektywność i skuteczność, a nie na wdrażanie.

50 W przepisach przewidziano wymóg, aby Komisja zapewniła państwom członkowskim wytyczne dotyczące metod przeprowadzania ocen ich programów rozwoju obszarów wiejskich i programów operacyjnych. Ewaluacje programów na koniec okresu, tj. ewaluacje ex post, są przeprowadzane przez Komisję lub przez państwa członkowskie w ścisłej współpracy z Komisją²³.

51 Komisja wydała dwa dokumenty z wytycznymi, aby wesprzeć państwa członkowskie przy ocenie podejścia LEADER i rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w okresie programowania 2014–2020: wytyczne dotyczące oceny²⁴ oraz podręcznik dotyczący oceny²⁵. Komisja jest również zobowiązana do przedstawienia do 31 grudnia 2025 r. sprawozdania podsumowującego ewaluacje ex post państw członkowskich w odniesieniu do programów operacyjnych i do 31 grudnia 2027 r. w odniesieniu do programów rozwoju obszarów wiejskich²⁶.

52 W odniesieniu do okresu programowania 2007–2013 Komisja musiała przedstawić sprawozdanie podsumowujące dotyczące rozwoju obszarów wiejskich do 31 grudnia 2016 r.²⁷ Sprawozdanie to ukończono w kwietniu 2018 r., a opublikowano w lipcu 2020 r.²⁸ Obejmuje ono krótką sekcję poświęconą podejściu LEADER, ale nie zawiera oceny korzyści płynących z jego stosowania.

53 Komisja nie opublikowała jeszcze własnej oceny podejścia LEADER. W opinii z 2018 r. w sprawie wniosków Komisji dotyczących nowej wspólnej polityki rolnej Trybunał zalecił, aby podczas wprowadzania zmian w przepisach Komisja działała zgodnie z zasadą „najpierw oceniaj”²⁹. Komisja przeprowadza obecnie ocenę wpływu na zrównoważony rozwój terytorialny tej części podejścia LEADER, która jest finansowana z funduszy rozwoju obszarów wiejskich. Celem tej oceny jest zbadanie adekwatności, skuteczności, efektywności, spójności i wartości dodanej³⁰. Komisja planuje opublikować tę ocenę w 2023 r.

Państwa członkowskie wykorzystywały podejście LEADER do finansowania projektów wynikających ze strategii rozwoju lokalnego, ale w przypadku niektórych projektów istniały inne specjalne programy wydatków

54 Wobec braku oceny przygotowanej przez Komisję lub odpowiednich danych z monitorowania, które pokazywałyby korzyści płynące z realizacji projektów LEADER, Trybunał ocenił, czy projekty LEADER i projekty rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność mogły przyczynić się do rozwoju lokalnego i czy przyniosły lepsze rezultaty. W tym celu przeanalizował on, czy projekty te wynikają ze strategii rozwoju lokalnego (zob. pkt 41) przygotowanych przez lokalne grupy działania, a więc czy mogły stanowić odpowiedź na lokalne potrzeby. Trybunał wykorzystał także wytyczne Komisji dotyczące oceny, w których lepsze rezultaty zostały zdefiniowane w poszczególnych rodzajach projektów „w porównaniu z realizacją bez zastosowania metody LEADER”³¹.

55 Trybunał przeanalizował 95 projektów pod kątem kryteriów przedstawionych w pkt 54. Analizę tę oparł na samoocenach przeprowadzonych przez lokalne grupy działania. Zbadał również wiarygodność tych samoocen i omówił wyniki swojej analizy z organami i kilkoma właścicielami projektów.

56 Trybunał stwierdził, że projekty były zgodne z ogólnymi celami określonymi w strategiach rozwoju lokalnego (zob. pkt 41). W przypadku szeregu projektów stwierdzono, że mogły przyczynić się do rozwoju lokalnego. Trybunał zidentyfikował także projekty, które stanowią uzupełnienie obowiązków ustawowych i nie są objęte konkretnymi programami.

57 Trybunał stwierdził jednak, że niektóre państwa członkowskie objęte kontrolą wykorzystywały fundusze LEADER lub fundusze na rzecz rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność do finansowania projektów, które zazwyczaj wchodzą w zakres ustawowych zadań organów krajowych, regionalnych lub lokalnych (np. finansowanie dróg wiejskich lub oświetlenia ulic). Ponadto Trybunał wykrył projekty, które jednoznacznie wchodzą w zakres działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich nieobjętych podejściem LEADER oraz innych unijnych programów wydatków (zob. ramka 2).

58 Na przykład w Niemczech (Saksonia) LEADER wykorzystano do sfinansowania wielu podstawowych usług na rzecz obszarów wiejskich. Na inicjatywę tę przeznaczono 364,3 mln euro, czyli 41,5% zaplanowanych środków na rozwój obszarów wiejskich, co stanowi najwyższy odsetek wśród wszystkich państw członkowskich i regionów UE. W związku z tym podstawowe zadania władz lokalnych w Niemczech (Saksonia) musiały być realizowane za pośrednictwem lokalnych grup działania. Dotyczyło to między innymi finansowania na drogi wiejskie, oświetlenie ulic i ich konserwację, a także projektów rozbudowy przedszkoli. Jak wynika ze sprawozdania z oceny śródokresowej w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, do 30 czerwca 2019 r. Saksonia wykorzystała fundusze LEADER do sfinansowania 112 projektów dotyczących oświetlenia ulicznego (o wartości 5,5 mln euro ze środków publicznych), 84 projektów dotyczących dróg wiejskich (13 mln euro) i 62 projektów dotyczących przedszkoli (6,3 mln euro)³².

59 Trybunał zidentyfikował taką sytuację w 2010 r. Komisja zgodziła się wówczas, że zasadniczo w ramach podejścia LEADER nie powinno się wspierać zwykłych działań władz lokalnych. W sprawozdaniu specjalnym z 2015 r. pt. „Wsparcie UE na rzecz infrastruktury obszarów wiejskich”³³ Trybunał przedstawił podobne spostrzeżenia dotyczące finansowania dróg wiejskich w Niemczech (Saksonia) i zalecił, aby państwa członkowskie dopilnowały, by środki dostępne w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich nie zastępowały innych środków publicznych przeznaczonych na ten sam obszar polityki.

60 W Irlandii i Szwecji udało się tego uniknąć dzięki obowiązującym w tych krajach zasadom kwalifikowalności:

• władze irlandzkie wyłączyły z finansowania w ramach LEADER szereg sektorów i działań, w przypadku których istniały inne możliwości finansowania, w tym rolnictwo, remonty prywatnych nieruchomości mieszkalnych i ogólne prace konserwacyjne prowadzone przez podmioty publiczne, a także projekty, na które przyznano już inne środki unijne lub krajowe;
• w Szwecji przyjęto zasady zabraniające finansowania kosztów realizacji zadań ustawowych lub działań mających na celu spełnienie unijnych lub krajowych wymogów prawnych (np. zapewnienie zgodności z unijnymi dyrektywami). Wymagano także, aby projekty LEADER i projekty w ramach rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność przynosiły korzyści szerszej społeczności lokalnej, a nie tylko poszczególnym właścicielom projektów.

Choć warunki w poszczególnych państwach członkowskich są różne, zdaniem Trybunału zasady te stanowią dobre praktyki, które mogą przyczynić się do należytego zarządzania finansami w ramach podejścia LEADER.

Choć zdaniem ekspertów trudno jest ocenić niektóre potencjalne korzyści płynące ze stosowania podejścia LEADER, Trybunał znalazł dowody na to, że jest to wykonalne

61 Komisja definiuje korzyści płynące z wprowadzenia podejścia LEADER nie tylko jako lepsze rezultaty projektów, ale także jako zwiększenie kapitału społecznego i poprawę zarządzania. W wytycznych Komisji dotyczących oceny przedstawiono następujące definicje:

• kapitał społeczny to pojęcie wielowymiarowe, obejmujące takie cechy organizacji społecznych, jak sieci kontaktów, normy i zaufanie społeczne, które ułatwiają koordynację i współpracę na rzecz obopólnych korzyści;
• zarządzanie obejmuje instytucje, procesy i mechanizmy, za pośrednictwem których podmioty publiczne i gospodarcze oraz podmioty społeczeństwa obywatelskiego wyrażają swoje interesy, korzystają z przysługujących im praw, wypełniają obowiązki i polubownie rozstrzygają spory.

62 Jak wynika z literatury fachowej, próby pomiaru poprawy w zakresie kapitału społecznego i zarządzania lokalnego wiążą się z szeregiem wyzwań, w tym z trudnościami w wypracowaniu powszechnie akceptowanej definicji tych pojęć³⁴. Eksperci przyznają więc, że trudno jest ocenić potencjalne korzyści ze stosowania podejścia LEADER.

63 Oprócz sprawozdania podsumowującego Komisji (zob. pkt 52) Trybunał przeanalizował sprawozdania z ewaluacji ex post państw członkowskich objętych kontrolą, głównie z okresu 2007–2013, pod kątem dowodów na zwiększenie kapitału społecznego i poprawę lokalnego zarządzania. W większości sprawozdań z ewaluacji ex post państw członkowskich nie uwzględniono tych aspektów. W szwedzkim sprawozdaniu z ewaluacji ex post za okres 2007–2013 przedstawiono ustalenia odnoszące się bezpośrednio do lokalnego zarządzania. W opinii oceniających podejście LEADER nie przyczyniło się do poprawy „zarządzania pionowego”, tj. do poprawy pozycji lokalnych grup działania w stosunku do innych organów i instytucji. Jeśli chodzi o „zarządzanie horyzontalne”, tj. współpracę z innymi zainteresowanymi stronami na szczeblu regionalnym, oceniający podkreślili, że podejście LEADER doprowadziło do zaangażowania w lokalne sprawy publiczne przedstawicieli zarówno lokalnych przedsiębiorstw, jak i społeczeństwa obywatelskiego.

Podejście wielofunduszowe przekłada się na większą złożoność finansowania projektów rozwoju lokalnego

64 Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne (fundusze ESI) obejmują pięć różnych strumieni finansowania, przy czym każdy z nich podlega odrębnym przepisom szczegółowym (zob. pkt 10). Wymaga to koordynacji między właściwymi organami państw członkowskich w celu zapewnienia synergii i uniknięcia nakładania się działań na poziomie programów i projektów. W przepisach dotyczących okresu programowania 2014–2020 wyraźnie uwzględniono potrzebę takiej koordynacji³⁵.

65 Zdaniem Komisji ustanowienie wspólnych komitetów monitorujących poszczególne programy jest użyteczne i praktyczne. Uczyniły to jednak tylko cztery z dziesięciu państw członkowskich objętych kontrolą Trybunału.

66 Państwa członkowskie znalazły jednak inne rozwiązania, aby zapewnić lepszy przepływ informacji. Instytucje zarządzające poszczególnymi funduszami w Austrii i Niemczech (Saksonia) były reprezentowane w komitetach monitorujących wszystkich pozostałych funduszy. Estonia z kolei ustanowiła wspólną instytucję zarządzającą dla wszystkich funduszy na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i rybołówstwa.

67 W ramach reformy po 2020 r. w planach strategicznych WPR zaplanowane zostaną dwa strumienie finansowania (Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji i Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich) wspólnej polityki rolnej. W rezultacie rozwój obszarów wiejskich może mieć luźniejszy związek z pozostałymi trzema strumieniami finansowania (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny Plus oraz Europejski Fundusz Morski, Rybacki i Akwakultury).

68 Komisja oczekiwała, że podejście wielofunduszowe przyczyni się do poszerzenia grona lokalnych sektorów, zainteresowanych stron i właścicieli projektów zaangażowanych w działalność lokalnych grup działania, a tym samym wzmocni współpracę na szczeblu lokalnym. Ponadto spodziewała się ona, że włączenie czterech funduszy UE umożliwi lokalnym grupom działania bardziej kompleksowe zaspokajanie złożonych potrzeb lokalnych za pomocą większych nakładów finansowych.

69 Komisja nie przekazała wyczerpujących danych na temat liczby lokalnych grup działania stosujących podejście wielofunduszowe. Z najnowszych dostępnych zestawień danych³⁶ wynika, że na okres programowania 2014–2020 we wszystkich państwach członkowskich (w tym w Zjednoczonym Królestwie) zatwierdzono 3 337 grup. 813 (24%) spośród nich korzystało z więcej niż jednego funduszu UE (zob. rys. 8). Większość z tych grup stosujących podejście wielofunduszowe korzystała z kombinacji środków finansowych pochodzących z funduszu rozwoju obszarów wiejskich, funduszu rozwoju regionalnego i funduszu społecznego, a dziewięć grup w całej UE korzystało z wszystkich czterech dostępnych funduszy (osiem w Szwecji i jedna w Polsce).

70 Podejście wielofunduszowe stanowiło nowość dla lokalnych grup działania i organów państw członkowskich, a lokalne grupy działania po raz pierwszy korzystały z funduszy społecznych i regionalnych. Z tego względu w wytycznych Komisji³⁷ podkreślono potrzebę „wyraźnie wyznaczonych zakresów odpowiedzialności i podejmowania decyzji”. Wymagało to koordynacji działań między odpowiedzialnymi organami państw członkowskich, zwłaszcza w celu zapewnienia lokalnym grupom działania jasnych zasad i wytycznych, najlepiej za pośrednictwem jednego punktu kontaktowego.

71 Spośród państw członkowskich objętych kontrolą Trybunału Szwecja stosowała najsprawniejsze rozwiązania w zakresie zarządzania podejściem wielofunduszowym. Wyznaczyła ona jedną instytucję zarządzającą oraz grupę koordynującą fundusze i realizowała tylko trzy powiązane programy: krajowy program rozwoju obszarów wiejskich, krajowy program rybołówstwa oraz krajowy program finansowania rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w ramach funduszy regionalnych i społecznych.

72 Z kolei w Czechach i Portugalii w opinii instytucji zarządzających połączenie różnych funduszy o różnych celach i zasadach oraz fakt stosowania odmiennych zasad i wytycznych przez różne instytucje zarządzające utrudniły zarządzanie podejściem wielofunduszowym. (Na rys. 9 przedstawiono różne rozwiązania w zakresie zarządzania podejściem wielofunduszowym w Szwecji, Czechach i Portugalii). W uwagach Komisji do rocznych sprawozdań państw członkowskich z wdrażania lub w protokołach z ich corocznych spotkań Trybunał nie znalazł dowodów na to, by Komisja interweniowała, np. poprzez przekazanie państwom członkowskim na piśmie informacji zwrotnych na temat zarządzania podejściem wielofunduszowym lub ustanowienie w stosownych przypadkach wymogu przedstawienia planów działania.

73 Aby uprościć podejście wielofunduszowe, Komisja wprowadziła kilka nowych elementów w okresie programowania 2021–2027:

• Aby dokonać wyboru strategii rozwoju lokalnego (z wykorzystaniem wszystkich odnośnych funduszy) i lokalnych grup działania, państwa członkowskie muszą zorganizować wspólne zaproszenie, a także powołać wspólny komitet w celu monitorowania realizacji tych strategii³⁸.
• Jeśli państwo członkowskie zdecyduje się na fundusz wiodący, cała strategia rozwoju lokalnego (tj. zarządzanie wszystkimi projektami oraz ich kontrola) podlega zasadom tego funduszu, natomiast wdrażanie, monitorowanie i dokonywanie płatności w ramach poszczególnych projektów nadal odbywają się zgodnie z zasadami funduszu finansującego dany projekt³⁹.

Z ustaleń Trybunału wynika, że według stanu na koniec grudnia 2021 r. wspólne zaproszenia nie były jeszcze możliwe. Komisja poinformowała Trybunał, że wynika to z przedłużenia okresu przejściowego dla nowej wspólnej polityki rolnej (w tym unijnego funduszu rozwoju obszarów wiejskich) do 2022 r., co oznacza, że do tego czasu zastosowanie będą miały wcześniej obowiązujące zasady na lata 2014–2020.

74 W Szwecji, pomimo wprowadzonych usprawnień, organy uznały podejście wielofunduszowe za nieskuteczne i kosztowne w zarządzaniu, zważywszy w szczególności, że w okresie 2014–2020 na fundusze rybackie, regionalne i społeczne przypadało łącznie jedynie 20% środków przeznaczonych na rozwój lokalny kierowany przez społeczność. W związku z tym zleciły one przeprowadzenie badania oceniającego finansowanie wszystkich inicjatyw w zakresie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność z Funduszu Rolnego⁴⁰. W badaniu tym stwierdzono, że w latach 2014–2020 lokalne grupy działania wspierały podobne projekty w ramach różnych funduszy (np. w dziedzinie turystyki i integracji) oraz że ponad 90% wszystkich projektów wspieranych z trzech pozostałych funduszy UE można było sfinansować ze środków przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich.

75 W związku z tym Szwecja prawdopodobnie zrezygnuje z podejścia wielofunduszowego. Od przedstawicieli organów pozostałych państw członkowskich, z którymi przeprowadzono wywiady, Trybunał otrzymał niejednoznaczne odpowiedzi, które wskazują, że większość z nich nie popiera stosowania podejścia wielofunduszowego w obecnym i przyszłym okresie programowania.

Wnioski i zalecenia

76 W ramach kontroli Trybunał przeanalizował, czy podejście LEADER przynosi korzyści, które uzasadniają dodatkowe koszty i ryzyko, z jakimi się ono wiąże, zwłaszcza w porównaniu z głównymi (realizowanymi odgórnie) programami wydatków UE.

77 Po przeszło dziesięciu latach od ostatniego sprawozdania specjalnego dotyczącego podejścia LEADER Trybunał ustalił, że w niektórych obszarach nastąpiła poprawa i że LEADER zapewnia struktury, które ułatwiają lokalne zaangażowanie. Stosowanie podejścia LEADER wiąże się jednak z wyższymi kosztami administracyjnymi i kosztami bieżącymi oraz z powolnymi procesami zatwierdzania, a ponadto nie prowadzi do realizacji projektów przynoszących wyraźne dodatkowe korzyści. Ogólnie Trybunał stwierdza, że niewiele jest dowodów na to, iż korzyści płynące z podejścia LEADER przewyższają związane z nim koszty i ryzyko.

78 Ze względu na charakter partycypacyjny podejście LEADER wiąże się z wysokimi kosztami administracyjnymi i kosztami bieżącymi. W rozporządzeniu UE koszty te ograniczono do 25%. W okresie programowania 2014–2020 państwa członkowskie planowały przeznaczyć 17% środków na pokrycie kosztów administracyjnych i kosztów bieżących. Koszty te wiążą się ze wspieraniem wdrażania strategii rozwoju lokalnego oraz z pomocą dla potencjalnych beneficjentów przy opracowywaniu projektów. Jak wynika ze sprawozdawczości Komisji, na koniec 2020 r. koszty te wyniosły 1,04 mld euro (24% łącznych wydatków na tym etapie, co mieści się w limitach określonych w rozporządzeniu). Udział tego rodzaju kosztów w zestawieniu z wydatkami na projekty wykazuje tendencję spadkową w trakcie okresu programowania (pkt 25–30).

79 Trybunał ustalił, że na etapie opracowywania strategii rozwoju lokalnego grupy działania z powodzeniem promowały lokalne zaangażowanie, co stanowi poprawę w stosunku do sytuacji sprzed ponad dziesięciu lat. Większość państw członkowskich objętych kontrolą Trybunału stosowała odpowiednie procedury wyboru i zatwierdzania lokalnych grup działania na podstawie tych strategii, część jednak stosowała mniej rygorystyczne normy jakości przy wyborze strategii. Trybunał stwierdził, że jedno państwo członkowskie nie uwzględniło w procesie wyboru kryteriów jakościowych. Ich uwzględnienie pozwoliłoby tymczasem na skoncentrowanie się na najlepszych strategiach rozwoju lokalnego (pkt 31–37).

80 Z ustaleń Trybunału wynika również, że proces składania i zatwierdzania wniosków o dofinansowanie był skomplikowany i wiązał się z dodatkowymi wymogami administracyjnymi dla właścicieli projektów w porównaniu z głównymi programami wydatków. Przyczyniło się to do sytuacji, w której w momencie przeprowadzania przedmiotowej kontroli państwa członkowskie zakończyły i dokonały płatności na rzecz stosunkowo niewielu projektów (39%). Trybunał ustalił także, że kryteria wyboru projektów LEADER były w większości przypadków dość ogólne, co pozwalało lokalnym grupom działania na wybór bardzo różnorodnych projektów (pkt 38–41).

81 Proces wyboru projektów nie był już formalnie zdominowany przez organy publiczne (jak wynikało z ustaleń Trybunału w 2010 r.), a lokalne grupy działania z powodzeniem ułatwiały lokalne zaangażowanie. Trybunał stwierdził jednak w 2021 r., że skład większości lokalnych grup działania nie był zrównoważony pod względem płci, a młodzi ludzie byli w nich niedostatecznie reprezentowani. Stwarza to ryzyko, że organy decyzyjne nie będą uwzględniały poglądów i interesów tych niedoreprezentowanych grup w procesie decyzyjnym (pkt 42–44).

82 Chociaż niektóre zalecenia z 2010 r. zostały zrealizowane, Trybunał stwierdził, że ramy monitorowania i ewaluacji przyjęte przez Komisję nadal nie zapewniały dowodów na dodatkowe korzyści ze stosowania podejścia LEADER w porównaniu z głównymi źródłami finansowania. Zdaniem ekspertów niektóre aspekty tych korzyści – tj. kapitał społeczny i zarządzanie lokalne – są trudne do wykazania. W opinii z 2018 r. w sprawie wniosków Komisji dotyczących nowej wspólnej polityki rolnej Trybunał podkreślił, że podczas wprowadzania zmian w obowiązujących przepisach Komisja powinna działać zgodnie z zasadą „najpierw oceniaj”. Komisja rozpoczęła ocenę korzyści płynących ze stosowania podejścia LEADER (pkt 47–53 i 61–63).

83 Z przeprowadzonej przez Trybunał analizy wynika, że projekty LEADER były zgodne z ogólnymi celami określonymi w strategiach rozwoju lokalnego (zob. pkt 80). Trybunał wykrył jednak projekty, które jednoznacznie wchodzą w zakres działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich nieobjętych podejściem LEADER oraz innych unijnych programów wydatków. Niektóre państwa członkowskie i lokalne grupy działania korzystały z inicjatywy LEADER w celu finansowania projektów, które zazwyczaj wchodzą w zakres ustawowych zadań organów krajowych, regionalnych lub lokalnych (pkt 54–60).

84 Podejście wielofunduszowe było nowością w okresie programowania 2014–2020. Zostało ono wprowadzone w celu zapewnienia lepszej koordynacji wsparcia rozwoju lokalnego oraz wzmocnienia powiązań między obszarami wiejskimi, miejskimi i rybackimi. Ogólnie rzecz biorąc, Trybunał ustalił, że podejście wielofunduszowe w obecnej formie powoduje większą złożoność finansowania projektów rozwoju lokalnego (pkt 64–75).

Zalecenie 1 – Kompleksowa ocena kosztów i korzyści wynikających ze stosowania podejścia LEADER

Komisja powinna dokonywać kompleksowej oceny zarówno kosztów, jak i korzyści. W przypadku podejścia LEADER taka ocena powinna uwzględniać (ppkt a)–e)):

1. korzystanie z procedury wyboru lokalnych grup działania, w ramach której środki są przydzielane na strategie rozwoju lokalnego wykazujące się dobrą jakością;
2. działania mające na celu zmniejszenie kosztów i złożoności administracyjnej (np. dodatkowego obciążenia administracyjnego dla właścicieli projektów, długotrwałych procedur wyboru);
3. stopień, w jakim organy decyzyjne są reprezentatywne pod względem m.in. wieku, płci oraz grup etnicznych i defaworyzowanych;
4. stopień, w jakim projekty finansowane w ramach podejścia LEADER przynoszą dodatkowe korzyści w porównaniu z projektami nieobjętymi tym podejściem;
5. zakres, w jakim środki w ramach podejścia LEADER są wykorzystywane do finansowania ustawowych zadań organów unijnych, krajowych, regionalnych lub lokalnych.

Termin realizacji: 2023 r.

Zalecenie 2 – Ocena podejścia opartego na rozwoju lokalnym kierowanym przez społeczność

Przy ocenie skuteczności i efektywności rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność Komisja powinna uwzględnić w możliwie największym zakresie aspekty opisane w ppkt a)–e) w zaleceniu 1.

Termin realizacji: 2025 r. (w ramach ocen ex post dotyczących okresu 2014–2020).

Niniejsze sprawozdanie zostało przyjęte przez Izbę II, której przewodniczy Joëlle ELVINGER, członkini Trybunału Obrachunkowego, w Luksemburgu w dniu 4 maja 2022 r.

Załączniki

Załącznik I – Szczegółowe wskaźniki związane z podejściem LEADER i rozwojem lokalnym kierowanym przez społeczność

Załącznik II – Przegląd działań podjętych w następstwie sprawozdania specjalnego 05/2010, przeprowadzony przez Trybunał na potrzeby niniejszego sprawozdania z kontroli

Załącznik III – Wykaz projektów objętych kontrolą (wydatki według stanu na maj 2021 r.)

Wykaz akronimów i skrótów

WPR – wspólna polityka rolna

RLKS – rozwój lokalny kierowany przez społeczność

DG AGRI – Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich

DG EMPL – Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego

DG MARE – Dyrekcja Generalna ds. Gospodarki Morskiej i Rybołówstwa

DG REGIO – Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej

EFRROW – Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

EFOGR – Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej

EFR – Europejski Fundusz Rybacki

EFMR – Europejski Fundusz Morski i Rybacki

ENRD – Europejska Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

EFRR – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

EFS – Europejski Fundusz Społeczny

Fundusze ESI – europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne

UE – Unia Europejska

FARNET – Europejska Sieć Obszarów Rybackich

LGR – rybacka lokalna grupa działania

LGD – lokalna grupa działania

LEADER – powiązania między działaniami na rzecz rozwoju gospodarki obszarów wiejskich (fr. liaison entre actions de développement de l'économie rurale)

PO – program operacyjny

PROW – program rozwoju obszarów wiejskich

Glosariusz

Efekt deadweight powstaje, gdy finansowanie jest przyznawane beneficjentowi, który dokonałby takiego samego wyboru również bez udzielonego wsparcia. W takiej sytuacji wynik określonego działania nie stanowi konsekwencji realizowanej polityki, a pomoc wypłacona beneficjentowi nie wywiera oddziaływania. Zatem ta część wydatków, która prowadzi do pojawienia się efektu deadweight, jest z definicji nieskuteczna, ponieważ nie przyczynia się do osiągnięcia celów. W kontekście przedmiotowej kontroli jest to sytuacja, w której dofinansowywany projekt zostałby w całości lub częściowo zrealizowany bez pomocy finansowej.

Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne (fundusze ESI) – pięć głównych funduszy UE, które wspólnie wspierają rozwój gospodarczy we wszystkich państwach członkowskich UE zgodnie z celami strategii „Europa 2020”. Są to: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EFMR).

Zarządzanie i kapitał społeczny to pojęcia mylone i kwestionowane. W niniejszym sprawozdaniu Trybunał odwołuje się do definicji Komisji (zob. pkt 61).

Strategia rozwoju lokalnego – spójny zestaw operacji ukierunkowanych na realizację lokalnych celów i potrzeb, który przyczynia się do osiągnięcia celów strategii „Europa 2020”, opracowany i wdrażany przez LGD.

Niedoskonałość rynku – nieefektywna dystrybucja dóbr i usług na wolnym rynku. Niedoskonałość rynku może wystąpić z różnych względów, w tym na przykład z powodu efektów zewnętrznych, tzw. dóbr publicznych, niepełnych informacji na rynku lub kontroli rynku (monopol/oligopol).

Odpowiedzi Komisji

https://www.eca.europa.eu/pl/Pages/DocItem.aspx?did=61355

Kalendarium

https://www.eca.europa.eu/pl/Pages/DocItem.aspx?did=61355

Zespół kontrolny

Sprawozdania specjalne Trybunału prezentują wyniki kontroli dotyczących obszarów polityki i programów unijnych bądź kwestii związanych z zarządzaniem w wybranych obszarach budżetowych. Trybunał wybiera i opracowuje zadania kontrolne tak, aby osiągnąć jak największe oddziaływanie, biorąc przy tym pod uwagę kryteria takie jak zagrożenia dla wykonania zadań lub zgodności, poziom dochodów lub wydatków w danym obszarze, nadchodzące zmiany oraz interes polityczny i społeczny.

Niniejsza kontrola wykonania zadań została przeprowadzona przez Izbę I, której przewodniczy członkini Trybunału Joëlle Elvinger i która zajmuje się wydatkami związanymi ze zrównoważonym użytkowaniem zasobów naturalnych. Kontrolą początkowo kierował João Figueiredo(†), członek Trybunału, a w działania kontrolne zaangażowani byli: Paula Betencourt, szefowa gabinetu, oraz Quirino Mealha, attaché.

Kontrolę ukończyła Eva Lindström, członkini Trybunału, a w działania kontrolne zaangażowani byli: Katharina Bryan, szefowa gabinetu; Michael Bain i Florence Fornaroli, kierownicy; Joanna Kokot, koordynatorka zadania, a także kontrolerzy: Vasileia Kalafati, Anca Florinela Cristescu, Liia Laanes, Marika Meisenzahl (odpowiedzialna również za projekt graficzny) i Anna Zalega. Wsparcie językowe zapewnili Daniela Jinaru, Jan Kubat, Michael Pyper i Marek Říha.

Przypisy

¹ Strona internetowa Komisji dotycząca podejścia LEADER.

² Sprawozdanie specjalne 05/2010 pt. „Wdrożenie podejścia Leader w zakresie rozwoju obszarów wiejskich”.

³ Sprawozdanie specjalne 05/2010 pt. „Wdrożenie podejścia Leader w zakresie rozwoju obszarów wiejskich”.

⁴ Dokument warsztatowy Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich pt. „LEADER – 30 lat i przygotowania na przyszłość: niepowtarzalna wartość dodana LEADER”.

⁵ Komisja Europejska, dokument roboczy służb Komisji część 2/3 SWD(2021) 166 final.

⁶ Tj. w Europejskim Funduszu Rolnym na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), Europejskim Funduszu Morskim i Rybackim (EFMR), Europejskim Funduszu Społecznym (EFS) oraz Europejskim Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR).

⁷ Załącznik IV do rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 808/2014.

⁸ Roczne sprawozdanie z działalności Dyrekcji Generalnej ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich za rok 2019.

⁹ Rozporządzenie (UE) 2021/2115.

¹⁰ Art. 86 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2021/1060.

¹¹ Sprawozdanie roczne dotyczące wykonania budżetu za rok budżetowy 2000.

¹² Sprawozdanie specjalne 05/2010 pt. „Wdrożenie podejścia Leader w zakresie rozwoju obszarów wiejskich”.

¹³ Sprawozdanie specjalne 19/2013 pt. „Sprawozdanie za 2012 r. dotyczące działań następczych związanych ze sprawozdaniami specjalnymi Europejskiego Trybunału Obrachunkowego”.

¹⁴ Wytyczne dla państw członkowskich i instytucji wdrażających programy w zakresie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w ramach funduszy ESI.

¹⁵ Art. 33 ust. 4 rozporządzenia (UE) nr 1303/2013.

¹⁶ Wytyczne dla państw członkowskich i instytucji wdrażających programy w zakresie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w ramach funduszy ESI, pkt 7.3, s. 42–43.

¹⁷ Wytyczne dla państw członkowskich i instytucji wdrażających programy w zakresie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w ramach funduszy ESI, pkt 7.3, s. 42.

¹⁸ Wytyczne dla państw członkowskich i instytucji wdrażających programy w zakresie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w ramach funduszy ESI, s. 24–25.

¹⁹ Art. 32 ust. 2 lit. b) i art. 34 ust. 3 lit. b) rozporządzenia (UE) nr 1303/2013.

²⁰ Wytyczne dla państw członkowskich i instytucji wdrażających programy w zakresie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność w ramach funduszy ESI, s. 27.

²¹ Osoby młode to osoby w wieku od 18 do 30 lat; zob. dokument Rady Europy i Komisji Europejskiej (2019) pt. „Youth Policy essentials”, s. 6.

²² Sprawozdanie Europejskiego Trybunału Obrachunkowego dotyczące wyników wykonania budżetu UE – stan na koniec 2019 r.

²³ Art. 54–57 rozporządzenia (UE) nr 1303/2013.

²⁴ „Guidelines. Evaluation of LEADER/CLLD”.

²⁵ Komisja Europejska (2018), przewodnik FARNET #15, „Ewaluacja RLKS. Podręcznik dla LGD i LGR”.

²⁶ Art. 57 ust. 4 rozporządzenia (UE) nr 1303/2013 i art. 2 ust. 4 rozporządzenia (UE) 2020/2220.

²⁷ Art. 87 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005.

²⁸ Komisja Europejska (2020), „Synthesis of Rural Development Programmes (RDPs) ex-post evaluations of period 2007–2013”, Luksemburg, s. 222–234.

²⁹ Opinia Trybunału z 2018 r. w sprawie wniosków Komisji dotyczących rozporządzeń odnoszących się do wspólnej polityki rolnej na okres po 2020 r.

³⁰ Plan oceny: ocena wpływu programu LEADER na zrównoważony rozwój terytorialny.

³¹ „Guidelines. Evaluation of LEADER/CLLD”.

³² „Zentralbewertung des Entwicklungsprogramms für den ländlichen Raum 2014 – 2020 im Freistaat Sachsen. Endbericht”, s. 257.

³³ Sprawozdanie specjalne 25/2015 pt. „Wsparcie UE na rzecz infrastruktury obszarów wiejskich – możliwe jest znacznie lepsze wykorzystanie środków”.

³⁴ Nardone, G., Sisto, R., Lopolito, A., „Social Capital in the LEADER Initiative: a methodological approach”, Journal of Rural Studies, tom 26, wydanie 1, 2010, s. 63–72.

Pisani, E., Franceschetti, G.; Secco, L. and Asimina C. (red., 2017), „Social Capital and Local Development: From Theory to Empirics”, Cham (Szwajcaria).

Claridge, T. (2020), „Current definitions of social capital – Academic definitions in 2019”, w tym link do prezentacji pt. „Social capital – is there an accepted definition in 2020?”.

Shucksmith, M. (2002), „Endogenous Development, Social Capital and Social Inclusion: perspectives from leader in the UK”, Sociologia Ruralis, 40(2), s. 208–218.

Thuesen, A. A. (2010), „Is LEADER elitist or inclusive? Composition of Danish LAG boards in the 2007–2013 rural development and fisheries programmes”, Sociologia ruralis, 50(1), s. 31–45.

³⁵ Rozporządzenie (UE) nr 1303/2013, w tym załącznik I (wspólne ramy strategiczne).

³⁶ Kah, S. (2021), „Update:Implementing cohesion policy funds through multi-Fund CLLD” (dane według stanu na czerwiec 2021 r.).

³⁷ Komisja Europejska (2016), przewodnik FARNET #10, „Jak rozpocząć realizację RLKS w praktyce”.

³⁸ Art. 31 ust. 3 rozporządzenia (UE) 2021/1060.

³⁹ Art. 31 ust. 4–6 rozporządzenia (UE) 2021/1060.

⁴⁰ „Är det möjligt att finansiera alla insatser inom lokalt ledd utveckling genom jordbruksfonden? Uppföljningsrapport 2019:11” (Czy możliwe jest finansowanie wszystkich inicjatyw w zakresie RLKS z Funduszu Rolnego [EFRROW]?, sprawozdanie monitorujące nr 11 z 2019 r.).

Kontakt

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
LUKSEMBURG

Tel. +352 4398-1
Formularz kontaktowy: eca.europa.eu/pl/Pages/ContactForm.aspx
Strona internetowa: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Więcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (https://europa.eu).

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2022

PDF	ISBN 978-92-847-8118-8	ISSN 1977-5768	doi:10.2865/648813	QJ-AB-22-012-PL-N
HTML	ISBN 978-92-847-8080-8	ISSN 1977-5768	doi:10.2865/196499	QJ-AB-22-012-PL-Q

PRAWA AUTORSKIE

© Unia Europejska, 2022.

Polityka Europejskiego Trybunału Obrachunkowego w zakresie ponownego wykorzystywania dokumentów została określona w decyzji Trybunału nr 6/2019 w sprawie polityki otwartych danych oraz ponownego wykorzystywania dokumentów.

O ile nie wskazano inaczej (np. nie zamieszczono szczegółowych adnotacji o prawach autorskich), treści Europejskiego Trybunału Obrachunkowego będące własnością UE objęte są licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że co do zasady ponowne wykorzystanie jest dozwolone, pod warunkiem że treści zostaną odpowiednio oznaczone i zostaną wskazane wszelkie dokonane w nich zmiany. W przypadku ponownego wykorzystania treści Trybunału niedozwolone jest zmienianie ich oryginalnego znaczenia albo przesłania. Trybunał nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek konsekwencje ponownego wykorzystywania.

Jeżeli konkretna treść wskazuje na możliwą do zidentyfikowania osobę fizyczną – tak jak w przypadku zdjęć, na których widoczni są pracownicy Trybunału – lub zawiera prace stron trzecich, wymagane jest uzyskanie dodatkowego zezwolenia.

W takim przypadku uzyskane dodatkowe zezwolenie na ponowne wykorzystanie określonej treści unieważnia i zastępuje wspomniane wcześniej zezwolenie ogólne. Powinny być w nim wyraźnie wskazane wszelkie ograniczenia dotyczące wykorzystania treści.

W celu wykorzystania lub powielenia treści niebędącej własnością UE konieczne może być wystąpienie o zgodę bezpośrednio do właścicieli praw autorskich.

Rys. 2:

• ikony wykonane przez Freepik, pochodzące z https://flaticon.com
• ikona wykonana przez pongsakornRed, pochodząca z https://flaticon.com

Rys. 3 i 4:

• ikony wykonane przez Freepik, pochodzące z https://flaticon.com
• ikona wykonana przez xnimrodx, pochodząca z https://flaticon.com
• ikona wykonana przez Smashicons, pochodząca z https://flaticon.com

Rys. 5:

• ikony wykonane przez Freepik, pochodzące z https://flaticon.com
• ikona wykonana przez xnimrodx, pochodząca z https://flaticon.com

Ramka 2: ikona wykonana przez Freepik, pochodząca z https://flaticon.com

Oprogramowanie lub dokumenty objęte prawem własności przemysłowej, takie jak patenty, znaki towarowe, wzory użytkowe, znaki graficzne i nazwy, nie są objęte polityką Europejskiego Trybunału Obrachunkowego w zakresie ponownego wykorzystywania.

Na stronach internetowych instytucji Unii Europejskiej dostępnych w domenie europa.eu zamieszczane są odsyłacze do stron zewnętrznych. Trybunał nie ma kontroli nad ich zawartością i w związku z tym zachęca użytkowników, aby we własnym zakresie zapoznali się z polityką ochrony prywatności i polityką w zakresie praw autorskich obowiązującymi na tych stronach.

Wykorzystywanie znaku graficznego Europejskiego Trybunału Obrachunkowego

Znak graficzny Europejskiego Trybunału Obrachunkowego nie może być wykorzystywany bez uprzedniej zgody Trybunału.

JAK SKONTAKTOWAĆ SIĘ Z UE

Osobiście
W całej Unii Europejskiej istnieje kilkaset centrów informacyjnych Europe Direct. Adres najbliższego centrum można znaleźć na stronie: https://europa.eu/european-union/contact_pl.

Telefonicznie lub drogą mailową
Europe Direct to serwis informacyjny, który udziela odpowiedzi na pytania na temat Unii Europejskiej. Można się z nim skontaktować:

• dzwoniąc pod bezpłatny numer telefonu: 00 800 6 7 8 9 10 11 (niektórzy operatorzy mogą naliczać opłaty za te połączenia),
• dzwoniąc pod standardowy numer telefonu: +32 22999696,
• drogą mailową: https://europa.eu/european-union/contact_pl.

WYSZUKIWANIE INFORMACJI O UE

Online
Informacje o Unii Europejskiej są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu Europa: https://europa.eu/european-union/index_pl.

Publikacje UE
Bezpłatne i odpłatne publikacje UE można pobrać lub zamówić na stronie: https://op.europa.eu/pl/publications. Większą liczbę egzemplarzy bezpłatnych publikacji można otrzymać, kontaktując się z serwisem Europe Direct lub z lokalnym centrum informacyjnym (zob. https://europa.eu/european-union/contact_pl).

Prawo UE i powiązane dokumenty
Informacje prawne dotyczące UE, w tym wszystkie unijne akty prawne od 1951 r., są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu EUR-Lex: https://eur-lex.europa.eu.

Portal Otwartych Danych UE
Unijny portal otwartych danych (https://data.europa.eu/pl) umożliwia dostęp do zbiorów danych pochodzących z instytucji i innych organów UE. Dane można pobierać i wykorzystywać bezpłatnie, zarówno do celów komercyjnych, jak i niekomercyjnych.