Το LEADER και η τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων διευκολύνουν μεν την τοπική συμμετοχή, τα πρόσθετα οφέλη όμως δεν αποδεικνύονται ακόμη επαρκώς

Σύνοψη

I Η ΕΕ εισήγαγε το πρόγραμμα LEADER το 1991, ως πρωτοβουλία εκ των κάτω προς τα άνω για τη στήριξη της ανάπτυξης μειονεκτουσών αγροτικών περιοχών μέσω έργων που ανταποκρίνονταν στις τοπικές ανάγκες. Από το 2014, η ΕΕ χρησιμοποιεί την προσέγγιση LEADER (γνωστή ως τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων), προκειμένου να δημιουργήσει διάφορες ροές ενωσιακής χρηματοδότησης σε αγροτικές, αστικές και παράκτιες περιοχές.

II Το κύριο χαρακτηριστικό της προσέγγισης LEADER είναι η εφαρμογή συμμετοχικών μεθόδων εκ των κάτω προς τα άνω με σκοπό την εξασφάλιση της εμπλοκής των τοπικών κοινοτήτων στις διαδικασίες ανάπτυξης έργων και λήψης αποφάσεων. Οι δραστηριότητες τίθενται υπό τη διαχείριση των ομάδων τοπικής δράσης, που αποτελούνται από εταίρους του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας των πολιτών. Κατά την περίοδο 2014‑2020, η ΕΕ σχεδίαζε να παράσχει χρηματοδότηση ύψους έως και 9,2 δισεκατομμυρίων ευρώ για το LEADER και την τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων.

III Η προσέγγιση LEADER συνεπάγεται πρόσθετο κόστος και κινδύνους σε σύγκριση με τα συνήθη (εκ των άνω προς τα κάτω) προγράμματα δαπανών της ΕΕ. Το πρόσθετο κόστος οφείλεται στη σύσταση και λειτουργία των διοικητικών δομών των ομάδων τοπικής δράσης. Επιπλέον κίνδυνοι δημιουργούνται από τις χρονοβόρες διαδικασίες, τις πρόσθετες διοικητικές απαιτήσεις για τους κυρίους των έργων και τις πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων.

IV Αυτό το πρόσθετο κόστος και οι κίνδυνοι δικαιολογούνται εν μέρει, εάν οι ομάδες τοπικής δράσης εξασφαλίζουν πρόσθετα οφέλη σε σύγκριση με τα συνήθη (εκ των άνω προς τα κάτω) προγράμματα δαπανών της ΕΕ. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής, τα οφέλη αυτά περιλαμβάνουν τη βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου και της τοπικής διακυβέρνησης και την ενίσχυση των αποτελεσμάτων των έργων.

V Με τον έλεγχό μας καλύψαμε την περίοδο χρηματοδότησης 2014‑2020 της ΕΕ. Εξετάσαμε αν η προσέγγιση LEADER απέφερε οφέλη που δικαιολογούσαν το πρόσθετο κόστος και τους κινδύνους που αυτή συνεπαγόταν, ιδίως σε σύγκριση με τα συνήθη (εκ των άνω προς τα κάτω) προγράμματα δαπανών της ΕΕ. Για την αξιολόγηση αυτή, εξετάσαμε αν η προσέγγιση διευκόλυνε την τοπική συμμετοχή και αν είχε ως αποτέλεσμα έργα με αποδεδειγμένα οφέλη όσον αφορά την τοπική διακυβέρνηση, τη βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου και τα ενισχυμένα αποτελέσματα. Ελέγξαμε επίσης κατά πόσον η εισαγωγή της νέας πολυταμειακής προσέγγισης είχε ως αποτέλεσμα τον καλύτερο συντονισμό της στήριξης της τοπικής ανάπτυξης.

VI Ο εν προκειμένω έλεγχος αποτελεί επίσης συνέχεια της ειδικής έκθεσής μας του 2010 σχετικά με το LEADER, στην οποία αξιολογήθηκε κατά πόσον η Επιτροπή αποκατέστησε τις αδυναμίες που είχαν εντοπιστεί. Με την παρούσα έκθεση, στόχος μας είναι να παράσχουμε διαφωτιστικά στοιχεία και έγκαιρες συστάσεις προς αξιοποίηση κατά την εν εξελίξει αξιολόγηση της προσέγγισης LEADER από την Επιτροπή.

VII Μία και πλέον δεκαετία μετά την ειδική έκθεσή μας του 2010 σχετικά με το LEADER, ο έλεγχός μας δείχνει ότι έχουν σημειωθεί βελτιώσεις σε ορισμένους τομείς και ότι η προσέγγιση LEADER διευκολύνει την τοπική συμμετοχή. Ωστόσο, ελάχιστα είναι τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι τα οφέλη της προσέγγισης LEADER υπερτερούν του κόστους και των κινδύνων που αυτή συνεπάγεται.

VIII Ενώ τα περισσότερα κράτη μέλη εφάρμοζαν κατάλληλες διαδικασίες για την επιλογή και την έγκριση των ομάδων τοπικής δράσης, ορισμένα άλλα εφάρμοζαν λιγότερο απαιτητικά πρότυπα ποιότητας κατά την επιλογή των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης. Διαπιστώσαμε ότι, σε ένα κράτος μέλος, η διαδικασία αυτή δεν περιλάμβανε ποιοτικά κριτήρια. Η διαδικασία υποβολής αιτήσεων και έγκρισης έργων ήταν περίπλοκη (περιλάμβανε έως και οκτώ βήματα) και προέβλεπε πρόσθετες διοικητικές απαιτήσεις για τους κυρίους έργων σε σύγκριση με τα συνήθη προγράμματα δαπανών. Οι φορείς επιλογής των έργων δεν υπάγονταν πλέον σε κάποια δημόσια αρχή (όπως είχαμε διαπιστώσει το 2010), ωστόσο συχνά αυτά δεν ήταν αντιπροσωπευτικά της τοπικής κοινότητας ή δεν εξασφάλιζαν την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων.

IX Διαπιστώσαμε ότι οι ομάδες τοπικής δράσης επέλεγαν έργα που ήταν σύμφωνα με τους γενικούς στόχους που είχαν τεθεί στις στρατηγικές τους για την τοπική ανάπτυξη. Ορισμένα κράτη μέλη και ομάδες τοπικής δράσης χρησιμοποίησαν το LEADER για τη χρηματοδότηση των εκ του νόμου προβλεπόμενων καθηκόντων των εθνικών, περιφερειακών ή δημοτικών αρχών, ή άλλων δραστηριοτήτων για τις οποίες υπήρχαν άλλα ειδικά ενωσιακά και εθνικά προγράμματα χρηματοδότησης.

X Ενώ δύο από τις έξι συστάσεις μας του 2010 είχαν ληφθεί υπόψη, διαπιστώσαμε ότι από το πλαίσιο παρακολούθησης και αξιολόγησης της Επιτροπής δεν εξάγονται ακόμη στοιχεία που να αποδεικνύουν τα πρόσθετα οφέλη του LEADER. Στη γνωμοδότησή μας του 2018 σχετικά με τις προτάσεις της Επιτροπής για τη νέα κοινή γεωργική πολιτική, τονίσαμε ότι, κατά την αναθεώρηση της υφιστάμενης νομοθεσίας, η Επιτροπή οφείλει να ακολουθήσει την αρχή «πρώτα αξιολόγηση». Επί του παρόντος, η Επιτροπή αξιολογεί τα οφέλη του LEADER.

XI Δεδομένων του πρόσθετου κόστους και των κινδύνων σε σύγκριση με άλλα μοντέλα χρηματοδότησης και λόγω της συνεχιζόμενης απουσίας αποδεδειγμένων οφελών, συνιστούμε στην Επιτροπή να προβεί σε εκτίμηση του κόστους και των οφελών του LEADER και σε αξιολόγηση της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων.

Εισαγωγή

Εξέλιξη της προσέγγισης LEADER

01 Το LEADER εισήχθη το 1991 και συνιστά τη συμμετοχική, εκ των κάτω προς τα άνω μέθοδο της ΕΕ για την πολιτική αγροτικής ανάπτυξης, η οποία αργότερα διευρύνθηκε για να περιλάβει τις παράκτιες και τις αστικές περιοχές. Η προσέγγιση αναπτύσσεται με επίκεντρο τις ομάδες τοπικής δράσης (ΟΤΔ) και τις ομάδες τοπικής δράσης στον τομέα της αλιείας (ΟΤΔΑ), που αποτελούνται από μέλη αγροτικών και παράκτιων κοινοτήτων του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα. Οι ομάδες τοπικής δράσης ενθαρρύνουν τις κοινότητες να συμβάλλουν στον σχεδιασμό μιας στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης και είναι υπεύθυνες για τη δρομολόγηση και χρηματοδότηση έργων που αποσκοπούν στην ικανοποίηση των τοπικών αναγκών.

02 Η προσδοκία στην οποία στηρίζεται η προσέγγιση LEADER είναι ότι εξασφαλίζει προστιθέμενη αξία σε σύγκριση με την παραδοσιακή εκ των άνω προς τα κάτω διαχείριση των κονδυλίων της ΕΕ. Σε ενημερωτικό δελτίο της Επιτροπής του 2006 σχετικά με την προσέγγιση LEADER, αναφέρεται ότι αυτή βασίζεται σε επτά βασικά χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με την προσέγγιση, οι άνθρωποι που ζουν σε συγκεκριμένο τόπο θεωρούνται οι πλέον αρμόδιοι για να δώσουν ώθηση στην ανάπτυξη της περιοχής τους («προσέγγιση εκ των κάτω προς τα άνω»), η οποία ορίζεται ως μια μικρή συνεκτική περιοχή (10 000‑150 000 κάτοικοι) με τοπική ταυτότητα («προσέγγιση σε τοπική βάση»). Στην περιοχή αυτή, οι τοπικοί παράγοντες συνενώνονται σε μια ομάδα τοπικής δράσης («τοπική εταιρική σχέση»), η οποία προωθεί τους δεσμούς μεταξύ των τοπικών φορέων («δικτύωση»). Επιπλέον, ομάδες τοπικής δράσης από διαφορετικές περιφέρειες ή κράτη μέλη αναλαμβάνουν κοινά έργα για την εξεύρεση κοινών λύσεων σε παρόμοιες τοπικές προκλήσεις («συνεργασία»). Οι εκ των κάτω προς τα άνω προσεγγίσεις και η αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφόρων τομέων σε τοπικό επίπεδο («ολοκληρωμένη και πολυτομεακή στρατηγική») θεωρείται ότι κινητοποιούν το τοπικό δυναμικό. Οι τοπικές ομάδες είναι συνήθως οι καταλληλότερες για την εξεύρεση ολοκληρωμένων τοπικών λύσεων σε τοπικά προβλήματα, στα οποία ανταποκρίνονται καλύτερα, καθώς και για την εξεύρεση νέων λύσεων για την τοπική ανάπτυξη («καινοτομία»). Η συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο γεννά ενθουσιασμό και μεγαλύτερη δέσμευση, και, ως εκ τούτου, μπορεί να αποφέρει καλύτερη και βιωσιμότερη τοπική αγροτική ανάπτυξη¹.

03 Όπως επισημάναμε στην έκθεσή μας του 2010², η προσέγγιση LEADER έχει ως σκοπό να διευκολύνει την τοπική δέσμευση και αυτεξουσιότητα μέσω της ανάπτυξης στρατηγικής, της υλοποίησης και της κατανομής των πόρων σε τοπικό επίπεδο. Αξιοποιεί την εμπειρογνωσία και την πείρα των τοπικών κοινοτήτων για να προσδιορίσει τις αναπτυξιακές τους ανάγκες.

04 Η ανάθεση αυτών των καθηκόντων σε ομάδες τοπικής δράσης δημιουργεί πρόσθετο κόστος και κινδύνους. Αυτό το επιπλέον κόστος περιλαμβάνει τα έξοδα των τοπικών ομάδων δράσης για την προετοιμασία και τη διαχείριση της εκτέλεσης των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης και την υποστήριξη των δικαιούχων κατά την ανάπτυξη έργων. Στα έξοδα αυτά συγκαταλέγονται επίσης οι δαπάνες των κρατών μελών για την έγκριση των ομάδων τοπικής δράσης (παραδείγματος χάριν, πρόσληψη συμβούλων που διευκολύνουν τη διαδικασία έγκρισης).

05 Η στήριξη που παρέχει το LEADER στα διοικητικά και λειτουργικά έξοδα των ομάδων τοπικής δράσης περιορίζεται στο 25 % της συνολικής δημόσιας χρηματοδότησης (ενωσιακής και εθνικής, περιφερειακής ή τοπικής δημόσιας χρηματοδότησης). Στα έξοδα αυτά περιλαμβάνονται η διευκόλυνση της εφαρμογής της στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης και η υποστήριξη πιθανών δικαιούχων για ανάπτυξη έργων.

06 Επιπλέον κίνδυνοι δημιουργούνται από τις χρονοβόρες διαδικασίες, τις πρόσθετες απαιτήσεις για τους κυρίους των έργων και τις πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων. Άλλοι κίνδυνοι απορρέουν από τα όργανα λήψης αποφάσεων που δεν είναι αντιπροσωπευτικά της τοπικής κοινότητας ή δεν εξασφαλίζουν την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων³.

07 Με την λήψη αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο υπάρχει δυνατότητα να προκύψουν πρόσθετα οφέλη. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για την αξιολόγηση της προσέγγισης LEADER⁴, τα οφέλη αυτά περιλαμβάνουν:

• τη βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου,
• τη βελτίωση της τοπικής διακυβέρνησης,
• την ενίσχυση των αποτελεσμάτων των έργων.

08 Ως εκ τούτου, η αιτιολόγηση του προγράμματος δεν στηρίζεται σε οικονομικά κριτήρια, παραδείγματος χάριν, στην ανεπάρκεια της αγοράς ή στη σχετική στέρηση. Μάλιστα, εφαρμόζεται πλέον σε όλες τις αγροτικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων όσων είχαν οικονομικές επιδόσεις σημαντικά υψηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ. Σε πρόσφατη μελέτη της Επιτροπής διαπιστώθηκε ότι οι ημιαστικές αγροτικές περιοχές επωφελήθηκαν περισσότερο από τις πρόσφατες οικονομικές και δημογραφικές εξελίξεις σε σύγκριση με τις περιφερειακές⁵.

09 Κατά την περίοδο 2014‑2020, το LEADER αποτελούσε υποχρεωτικό μέρος όλων των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης. Βάσει αυτού, η νομοθεσία της ΕΕ απαιτούσε από τα κράτη μέλη, εκτός από την Κροατία, να δαπανήσουν υπέρ του LEADER τουλάχιστον το 5 % της χρηματοδότησής τους για την αγροτική ανάπτυξη. Η ελάχιστη συνεισφορά της Κροατίας κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014‑2020 ορίστηκε στο ήμισυ του ποσοστού των άλλων κρατών μελών, δηλαδή στο 2,5 %. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρασχέθηκαν από την Επιτροπή, για την περίοδο προγραμματισμού 2014‑2020, η προγραμματισμένη χρηματοδότηση της ΕΕ για το LEADER ανήλθε σε 7 δισεκατομμύρια ευρώ (περί το 7 % της συνολικής χρηματοδότησης για την αγροτική ανάπτυξη). Στο τέλος του 2020, ο συνολικός αριθμός των έργων LEADER (της περιόδου 2014‑2020) ανερχόταν σε 143 487. Τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης παρατάθηκαν για μία διετία, 2021‑2022.

10 Στο πλαίσιο της αλιευτικής πολιτικής της ΕΕ, η προσέγγιση LEADER χρησιμοποιείται από το 2007, ενώ την περίοδο 2014‑2020 εισήχθη η έννοια της τοπικής ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων. Με αυτή την επικαιροποιημένη έννοια, η προσέγγιση LEADER εφαρμόζεται σε όλα τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) εκτός του Ταμείου Συνοχής⁶. Όπως φαίνεται στο γράφημα 1, η εξέλιξη της προσέγγισης LEADER, οδήγησε σε σημαντική αύξηση της χρηματοδοτικής στήριξης και του αριθμού των ομάδων τοπικής δράσης, ιδίως στην αρχή της περιόδου προγραμματισμού 2007‑2013.

11 Την περίοδο 2014‑2020, η ΕΕ σχεδίαζε να παράσχει χρηματοδότηση ύψους έως και 9,2 δισεκατομμυρίων ευρώ για το LEADER και την τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων (βλέπε πίνακα 1). Η συνολική δημόσια χρηματοδότηση (συμπεριλαμβανομένης της εθνικής) αναμενόταν να ανέλθει σε 12,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Το μεγαλύτερο μέρος του ποσού αυτού (76 % του προβλεπόμενου ποσού και 84 % του ποσού που δηλώθηκε έως το 2020) αφορούσε την αγροτική ανάπτυξη.

12 Οι εθνικές και (ανάλογα με την πολιτική δομή τους) οι περιφερειακές αρχές των κρατών μελών κατάρτισαν έγγραφα προγραμματισμού, όπως συμφωνίες εταιρικής σχέσης, επιχειρησιακά προγράμματα και προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης. Τα έγγραφα αυτά καθόριζαν τις εθνικές ή περιφερειακές προτεραιότητες χρηματοδότησης, εξετάστηκαν δε και εγκρίθηκαν από την Επιτροπή. Μολονότι η τελευταία φέρει τη συνολική ευθύνη για τις δαπάνες, τα κράτη μέλη ήταν αυτά που ενέκριναν τις ομάδες τοπικής δράσης και τις στρατηγικές τους για την τοπική ανάπτυξη, επεξεργάζονταν τις αιτήσεις έργων και τις αιτήσεις πληρωμής και παρακολουθούσαν και αξιολογούσαν τα αποτελέσματα. Στο γράφημα 2 παρουσιάζονται οι βασικές αρμοδιότητες των παραγόντων που συμμετέχουν στην προσέγγιση LEADER.

13 Η Επιτροπή όρισε τους ακόλουθους δείκτες⁷ και τιμές-στόχο⁸ για την παρακολούθηση του προγράμματος LEADER την περίοδο 2014‑2020:

• ποσοστό του αγροτικού πληθυσμού που καλύπτεται από στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης (τιμή-στόχος 53,5 %),
• ποσοστό του αγροτικού πληθυσμού που επωφελείται από βελτιωμένες υπηρεσίες/υποδομές (τιμή-στόχος 16,4 %),
• θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν σε υποστηριζόμενα από το LEADER έργα (τιμή-στόχος 44 109 θέσεις εργασίας).

Στο παράρτημα I παρατίθενται οι ειδικοί δείκτες και οι τιμές-στόχος που σχετίζονται με το LEADER και την τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων, όπως ορίζονται στους κανονισμούς των διαφόρων ταμείων της ΕΕ.

14 Τα κράτη μέλη μπορούσαν να επιλέξουν μεταξύ της στήριξης ομάδων τοπικής δράσης από ένα ταμείο της ΕΕ («μονοταμειακή προσέγγιση») ή από περισσότερα («πολυταμειακή προσέγγιση»). Μπορούσαν επίσης να ορίσουν ένα ταμείο ως «κύριο ταμείο», το οποίο θα κάλυπτε όλες τις διοικητικές δαπάνες των ομάδων τοπικής δράσης. Την περίοδο 2014‑2020, 17 από τα 28 κράτη μέλη εφάρμοσαν την πολυταμειακή προσέγγιση με διαφορετικούς συνδυασμούς ταμείων, έχοντας ως στόχο τον καλύτερο συντονισμό της στήριξης της τοπικής ανάπτυξης και την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ αγροτικών, αστικών και αλιευτικών περιοχών (βλέπε γράφημα 3).

15 Την περίοδο 2021‑2027, το LEADER και η τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων διέπονται από τον κανονισμό περί κοινών διατάξεων, ήτοι τον κανονισμό (ΕΕ) 2021/1060. Οι νέοι κανόνες για την κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ), οι οποίοι τέθηκαν σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 2021⁹, ισχύουν και για το LEADER.

16 Όπως ορίζεται στο σημείο 12, στα σχετικά προγράμματά τους τα κράτη μέλη οφείλουν να περιγράψουν τις προσεγγίσεις τους όσον αφορά το LEADER και την τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων. Τα κράτη μέλη έχουν ήδη αρχίσει να υποβάλλουν τα νέα επιχειρησιακά προγράμματά τους προς έγκριση στην Επιτροπή και, έως το τέλος του 2021, όφειλαν να παρουσιάσουν τα στρατηγικά τους σχέδια για την ΚΓΠ, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης της αγροτικής ανάπτυξης από το LEADER. Το κανονιστικό πλαίσιο προβλέπει την έναρξη της χρηματοδότησης του LEADER και των πρωτοβουλιών στο πλαίσιο της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων από το 2022¹⁰. Εν τω μεταξύ, οι δαπάνες για το LEADER θα συνεχιστούν, βάσει των μη δαπανηθέντων κονδυλίων της προηγούμενης περιόδου.

Προηγούμενοι έλεγχοι

17 Στην ετήσια έκθεσή μας για το 2000, διαπιστώσαμε αδυναμίες όσον αφορά τη διαχείριση του LEADER¹¹. Σε ειδική έκθεση του 2010¹², επισημάναμε ότι οι ομάδες τοπικής δράσης είχαν υλοποιήσει πολλά έργα επωφελή για τις τοπικές επιχειρήσεις και κοινότητες. Υποδείξαμε επίσης αδυναμίες σχετικά με τα εξής:

• τις διαδικασίες επιλογής έργων, καθώς στη λήψη αποφάσεων κυριαρχούσαν οι δημόσιες αρχές και οι κανόνες για τις πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων ήταν ασαφείς·
• την εφαρμογή της προσέγγισης «εκ των κάτω προς τα άνω», κατά την οποία ορισμένες ομάδες τοπικής δράσης δεν κατόρθωσαν να προωθήσουν την τοπική συμμετοχή·
• την ικανότητα των ομάδων τοπικής δράσης να αναπτύσσουν τοπικές λύσεις διαφορετικές από τα συνήθη μέτρα αγροτικής ανάπτυξης, παραδείγματος χάριν, έργα που θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από άλλα προγράμματα δαπανών·
• την παρακολούθηση και αξιολόγηση, ειδικότερα ως προς τα οφέλη που επιτυγχάνονταν μέσω της προσέγγισης LEADER.

18 Το 2013, δημοσιεύσαμε τα αποτελέσματα της αξιολόγησης της συνέχειας που είχε δοθεί¹³, βάσει των οποίων προέκυψαν ορισμένες βελτιώσεις. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν οι σαφέστεροι κανόνες για τις επιτροπές λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο των ομάδων τοπικής δράσης (βλέπε σημείο 17, περίπτωση 1). Ωστόσο, οι περισσότερες αδυναμίες παρέμεναν ανεπίλυτες. Στο παράρτημα II, παραθέτουμε επικαιροποιημένη αξιολόγηση των ζητημάτων αυτών.

Εμβέλεια και τρόπος προσέγγισης του ελέγχου

19 Η προσέγγιση LEADER έχει ως σκοπό να διευκολύνει την τοπική δέσμευση και αυτεξουσιότητα (βλέπε σημείο 03), κάτι που συνεπάγεται πρόσθετο κόστος και κινδύνους (βλέπε σημεία 04 και 05). Το εν λόγω πρόσθετο κόστος και οι κίνδυνοι δικαιολογούνται, εφόσον αντισταθμίζονται από πρόσθετα οφέλη σε σύγκριση με τα συνήθη (εκ των άνω προς τα κάτω) προγράμματα δαπανών της ΕΕ (ειδικότερα το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης της ΕΕ). Το κύριο ερώτημα του ελέγχου ήταν το εξής: «Έχει το LEADER ή η τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων αποφέρει οφέλη που δικαιολογούν τους πρόσθετους κινδύνους και κόστος» Για την αξιολόγηση αυτή, εξετάσαμε κατά πόσον:

1. το LEADER και η τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων διευκόλυναν την τοπική δέσμευση·
2. το LEADER και η τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων είχαν ως αποτέλεσμα έργα με ευαπόδεικτα οφέλη όσον αφορά την τοπική διακυβέρνηση, τη βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου και τα ενισχυμένα αποτελέσματα·
3. η εισαγωγή της νέας πολυταμειακής προσέγγισης είχε ως αποτέλεσμα τον καλύτερο συντονισμό της στήριξης της τοπικής ανάπτυξης.

20 Ο εν προκειμένω έλεγχος αποτελεί επίσης συνέχεια του προηγούμενου ελέγχου μας (βλέπε σημεία 17 και 18) στον βαθμό που αξιολογούμε, περισσότερο από μια δεκαετία αργότερα, κατά πόσον η Επιτροπή αποκατέστησε τις αδυναμίες που είχαν εντοπιστεί τότε. Με την παρούσα έκθεση, στόχος μας είναι να παρουσιάσουμε διαφωτιστικά στοιχεία και έγκαιρες συστάσεις προς χρήση κατά την εν εξελίξει αξιολόγηση της προσέγγισης LEADER από την Επιτροπή.

21 Καλύψαμε την περίοδο 2014‑2020. Στο πλαίσιο του ελέγχου, εξετάσαμε δέκα κράτη μέλη, καλύπτοντας δύο ομάδες τοπικής δράσης σε κάθε κράτος μέλος. Στη Γερμανία, εστιάσαμε στη Σαξονία και, στην Πορτογαλία, στην ηπειρωτική χώρα (δηλαδή, δεν συμπεριλάβαμε τη Μαδέρα και τις Αζόρες). Η επιλογή των κρατών μελών είχε ως στόχο τη γεωγραφική ισορροπία και την κάλυψη τόσο της μονοταμειακής όσο και της πολυταμειακής προσέγγισης, καθώς και των υψηλότερων και χαμηλότερων ποσοστών δαπανών στο πλαίσιο του LEADER και της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων (βλέπε γράφημα 4).

22 Επιλέξαμε τις ομάδες τοπικής δράσης με βάση τη χρηματοδότηση που τους είχε διατεθεί, το είδος των ενωσιακών ταμείων που χρησιμοποιήθηκαν, καθώς και την περιοχή και τον πληθυσμό που καλύφθηκαν.

23 Εξετάσαμε τα εξής:

• την οργάνωση και τις διαδικασίες σε όλα τα επιλεγέντα κράτη μέλη και τις ομάδες τοπικής δράσης, με βάση την τεκμηρίωση και τις απαντήσεις σε ερωτηματολόγια ελέγχου·
• τις πληροφορίες σχετικά με 95 έργα που επιλέχθηκαν με βάση το κόστος τους (χαμηλό, μέτριο, υψηλό), τους σχετικούς τομείς και τα ταμεία της ΕΕ που χρησιμοποιήθηκαν· το συνολικό κόστος των έργων αυτών ανέρχεται σε 7,5 εκατομμύρια ευρώ και η σχετική ενωσιακή χρηματοδότηση σε 4,9 εκατομμύρια ευρώ (βλέπε παράρτημα III)·
• τις δραστηριότητες της ΕΕ σε σχέση με το LEADER και την τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων, μέσω ελέγχων των εγγράφων τεκμηρίωσης και βιντεοδιασκέψεων με:
  •  τις τέσσερις αρμόδιες γενικές διευθύνσεις [Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης (ΓΔ AGRI), Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης (ΓΔ EMPL), Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας (ΓΔ MARE) και Περιφερειακής Πολιτικής και Αστικής Ανάπτυξης (ΓΔ REGIO)],
  •  αρχές των κρατών μελών,
  •  εκπροσώπους των ομάδων τοπικής δράσης,
  •  κυρίους έργων, και
  •  οργανώσεις ενδιαφερόμενων φορέων και διεθνείς εμπειρογνώμονες.

Παρατηρήσεις

Οι ομάδες τοπικής δράσης διευκολύνουν την τοπική συμμετοχή, αλλά συνεπάγονται πρόσθετα έξοδα και καθυστερήσεις στις διαδικασίες έγκρισης

24 Στις ενότητες που ακολουθούν, αναλύουμε τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη και οι ομάδες τοπικής δράσης διευκόλυναν την τοπική συμμετοχή και ποιο ήταν το σχετικό κόστος. Κατ' αρχάς, αναλύουμε το κόστος του LEADER. Στη συνέχεια, εξετάζουμε τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη ενέκριναν τις ομάδες τοπικής δράσης και τις στρατηγικές τους και, τέλος, τον τρόπο με τον οποίο οι ομάδες τοπικής δράσης επέλεξαν τα έργα LEADER.

Οι ομάδες τοπικής δράσης συνεπάγονται πρόσθετα έξοδα

25 Όπως εξηγείται στην εισαγωγή, οι ομάδες τοπικής δράσης βρίσκονται στο επίκεντρο του LEADER και της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων. Μπορούν να λάβουν χρηματοδότηση από την ΕΕ για διάφορους σκοπούς (βλέπε γράφημα 5). Τα κράτη μέλη, οι περιφέρειες, οι ομάδες τοπικής δράσης και οι κύριοι των έργων οφείλουν επίσης να παρέχουν ένα μέρος της χρηματοδότησης.

26 Τα κράτη μέλη πρέπει να δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε οι ομάδες τοπικής δράσης να εκπληρώνουν τα καθήκοντά τους, ειδικότερα να φέρνουν σε επαφή τους διάφορους τοπικούς ενδιαφερόμενους φορείς και να τους στηρίζουν στην ανάπτυξη έργων που εξασφαλίζουν οφέλη για την τοπική ανάπτυξη. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να παρέχουν στις ομάδες τοπικής δράσης αυτονομία και να περιορίζουν στο ελάχιστο τον διοικητικό τους φόρτο¹⁴.

27 Η συμμετοχική προσέγγιση του LEADER συνεπάγεται πρόσθετες διαχειριστικές δομές και δραστηριότητες προς υποστήριξη της στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης, οι οποίες συνεπιφέρουν επιπλέον έξοδα. Ο κανονισμός περιορίζει τα εν λόγω διοικητικά και λειτουργικά έξοδα στο 25 % (βλέπε σημείο 05). Ορισμένα κράτη μέλη μείωσαν περαιτέρω αυτό το ανώτατο όριο στο 20 %.

28 Στον πίνακα 2 παρουσιάζεται επισκόπηση της προβλεπόμενης και της καταβληθείσας χρηματοδότησης LEADER (στο τέλος του 2020) για την περίοδο προγραμματισμού 2014‑2020. Φαίνεται ότι τα κράτη μέλη σχεδίαζαν να δαπανήσουν το 17 % για τα διοικητικά και λειτουργικά έξοδα των ομάδων τοπικής δράσης. Το ποσοστό αυτό βρίσκεται εντός των ορίων που θέτει η νομοθεσία της ΕΕ.

29 Σύμφωνα με τις εκθέσεις της Επιτροπής, στο τέλος του 2020 τα έργα των τοπικών κοινοτήτων αντιστοιχούσαν σε 3,1 δισεκατομμύρια ευρώ ή στο 72 % των δαπανών LEADER που αναφέρθηκαν. Συνολικά, οι ομάδες τοπικής δράσης δαπάνησαν ελάχιστα σε δραστηριότητες συνεργασίας (2 %) και σε προπαρασκευαστικά έξοδα (2 %). Τα διοικητικά και λειτουργικά έξοδά τους ανήλθαν σε 1,04 δισεκατομμύρια ευρώ (24 % των συνολικών δαπανών στο συγκεκριμένο στάδιο). Σε αρκετά κράτη μέλη, στα οποία η αναφερθείσα δαπάνη για τα έργα LEADER ήταν χαμηλή, το ποσοστό των εξόδων αυτών ήταν υψηλό. Παραδείγματος χάριν, στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και τη Σλοβακία, στο τέλος του 2020, τα έξοδα αυτά κυμαίνονταν στα ίδια επίπεδα ή υπερέβαιναν το ποσό που είχε δαπανηθεί για έργα. Οι πληρωμές για την περίοδο 2014‑2020 μπορούν να πραγματοποιηθούν μέχρι το τέλος του 2023 και το ποσοστό των διοικητικών εξόδων σε σύγκριση με το κόστος των έργων τείνει να μειώνεται, καθώς παρέρχεται η περίοδος προγραμματισμού.

30 Στον πίνακα 3 παρουσιάζεται η κατανομή των δαπανών που αναφέρθηκαν στα δέκα επιλεγμένα κράτη μέλη και περιφέρειες. Στο γράφημα 6 τα εν λόγω έξοδα συγκρίνονται με τη συνολική προβλεπόμενη χρηματοδότηση LEADER. Κατά μέσο όρο, τα κράτη μέλη ανέφεραν ότι είχε καταβληθεί το 39 % της προβλεπόμενης χρηματοδότησης έργων LEADER. Συγκεκριμένα, η Εσθονία είχε καταβάλει το 72 %, η Ελλάδα το 13 % και η Σλοβακία δεν είχε ακόμη χρηματοδοτήσει κανένα έργο.

Μολονότι τα περισσότερα κράτη μέλη εφάρμοζαν κατάλληλες διαδικασίες για την έγκριση των ομάδων τοπικής δράσης, ορισμένα δεν εφάρμοσαν μια ελάχιστη απαίτηση ποιότητας κατά την επιλογή των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης

31 Τα κράτη μέλη οφείλουν να στηρίζουν τις ομάδες τοπικής δράσης κατά τη χάραξη των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης, τόσο από οικονομικής πλευράς (προπαρασκευαστική στήριξη) όσο και μέσω σαφών απαιτήσεων για την ποιότητα και την καθοδήγηση. Στη συνέχεια, πρέπει να αξιολογούν τις ομάδες τοπικής δράσης με δίκαιο και διαφανή τρόπο, εντός καθορισμένου χρονικού πλαισίου, εγκρίνοντας μόνο εκείνες που παρουσιάζουν στρατηγικές που πληρούν τα πρότυπα ποιότητας.

32 Οι ομάδες τοπικής δράσης οφείλουν να εμπλέκουν τις τοπικές τους κοινότητες στη διαδικασία ανάπτυξης των στρατηγικών τους μέσω διαφόρων μεθόδων, όπως επιμορφωτικές εκδηλώσεις, εργαστήρια ή σεμινάρια, αξιοποιώντας τις γνώσεις τους για τη συγκεκριμένη περιοχή. Στην προηγούμενη ειδική έκθεσή μας για το LEADER, επισημάναμε αδυναμίες στον τρόπο με τον οποίο οι ομάδες τοπικής δράσης προωθούσαν την τοπική συμμετοχή. Αυτή τη φορά διαπιστώσαμε ότι όλες οι επιλεγείσες ομάδες είχαν αναλάβει τέτοιου είδους δραστηριότητες και είχαν αναπτύξει στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης με διαδικασία εκ των κάτω προς τα άνω.

33 Τα κράτη μέλη έπρεπε να καθορίσουν κριτήρια για την έγκριση των ομάδων τοπικής δράσης και, βάσει αυτών, να αξιολογήσουν τις προτεινόμενες στρατηγικές. Η διαδικασία περιλάμβανε εκδήλωση ενδιαφέροντος ή διάφορες προσκλήσεις υποβολής προτάσεων, κατάρτιση σχεδίων στρατηγικών, αξιολόγηση των στρατηγικών από τα κράτη μέλη και, κατά περίπτωση, αναθεώρηση. Τα κράτη μέλη έπρεπε να επιλέξουν τις στρατηγικές και να εγκρίνουν τις ομάδες τοπικής δράσης έως το τέλος του 2017 (δύο χρόνια μετά την έναρξη των δαπανών σε άλλους τομείς της κοινής γεωργικής πολιτικής)¹⁵. Τα περισσότερα κράτη μέλη ολοκλήρωσαν αυτό το έργο το 2016, η Ιρλανδία και η Τσεχία χρειάστηκαν περισσότερο χρόνο, ενώ η Σλοβακία ολοκλήρωσε την έγκριση τον Μάρτιο του 2018 (βλέπε γράφημα 7 και πλαίσιο 1).

34 Συνολικά, διαπιστώσαμε ότι τα κράτη μέλη είχαν υποστηρίξει και εποπτεύσει σωστά τη διαδικασία έγκρισης μέσω εργαστηρίων, επιμορφωτικών εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων ανάπτυξης ικανοτήτων για τις ομάδες τοπικής δράσης. Ορισμένες διαχειριστικές αρχές παρείχαν καθοδήγηση στις τοπικές κοινότητες με τη μορφή ενημερωτικού υλικού, εγχειριδίων ή δημιουργίας σημείων επαφής για την υποβολή ερωτήσεων.

35 Η Επιτροπή είχε συστήσει στα κράτη μέλη να αξιολογούν τις στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης βάσει προτύπων ποιότητας και να ενθαρρύνουν τον μεταξύ τους ανταγωνισμό¹⁶. Με την προσέγγιση αυτή, επιδίωκε να εξασφαλίσει ότι οι ομάδες τοπικής δράσης που επιλέγονταν ήταν αυτές που παρουσίαζαν στρατηγικές που πληρούσαν τις ελάχιστες απαιτήσεις ποιότητας.

36 Τα κράτη μέλη έπρεπε να καθορίσουν κριτήρια αξιολόγησης για την επιλογή των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης. Αυτό περιλάμβανε επίσης τον καθορισμό προτύπων ποιότητας, τα οποία έπρεπε να πληρούν όλες οι στρατηγικές¹⁷. Διαπιστώσαμε ότι εννέα κράτη μέλη είχαν καθορίσει πρότυπα ποιότητας, η Τσεχία, η Ελλάδα και η Σλοβακία όμως ήταν λιγότερο απαιτητικές. Η Ρουμανία δεν είχε καθορίσει κανένα κριτήριο.

37 Στον πίνακα 4 παρουσιάζεται επισκόπηση του αριθμού των στρατηγικών που υποβλήθηκαν και επιλέχθηκαν για κάθε κράτος μέλος που καλύφθηκε από τον έλεγχό μας. Έξι κράτη μέλη επέλεξαν όλες τις ομάδες τοπικής δράσης που υπέβαλαν τις στρατηγικές τους. Η Ρουμανία διπλασίασε τον αριθμό των αρχικά προβλεπόμενων ομάδων τοπικής δράσης (από 120 σε 239).

Οι ομάδες τοπικής δράσης ενέκριναν έργα με ρυθμό βραδύτερο από τον αναμενόμενο

38 Προκειμένου να επιλέγουν έργα επωφελή για την τοπική ανάπτυξη, οι ομάδες τοπικής δράσης πρέπει να θεσπίζουν κριτήρια κατάλληλα για την περιοχή τους και να εφαρμόζουν δίκαιες και διαφανείς διαδικασίες. Η στήριξη από το LEADER και την τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων είναι διαθέσιμη:

• για έργα των τοπικών κοινοτήτων,
• για δραστηριότητες συνεργασίας μεταξύ δύο ή περισσότερων ομάδων τοπικής δράσης από το ίδιο κράτος μέλος ή από διαφορετικές χώρες (εντός και εκτός ΕΕ).

39 Επτά στα δέκα κράτη μέλη χρησιμοποιούσαν ηλεκτρονικές αιτήσεις, απλουστευμένες επιλογές κόστους ή άλλα εργαλεία, προκειμένου να διευκολύνουν τη διαδικασία επιλογής. Σε τέσσερα κράτη μέλη (Ελλάδα, Πορτογαλία, Τσεχία και Σλοβακία), η διαδικασία υποβολής αίτησης και έγκρισης έργων ήταν ιδιαίτερα περίπλοκη και χρονοβόρα.

40 Η διαδικασία περιλάμβανε έως και οκτώ βήματα και διαρκούσε κατά μέσο όρο περίπου ένα χρόνο, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις υπερέβαινε τα δύο χρόνια. Οι αιτούντες έπρεπε πρώτα να υποβάλλουν αίτηση στην ομάδα τοπικής δράσης, η οποία έλεγχε αν το έργο ήταν επιλέξιμο και σύμφωνο με τη στρατηγική τοπικής ανάπτυξης. Στη συνέχεια, υπέβαλλαν την αίτησή τους στις αρμόδιες αρχές. Στην Ελλάδα, οι αιτούντες έπρεπε να υποβάλλουν τόσο ηλεκτρονική όσο και έντυπη αίτηση. Όπως διαπιστώσαμε κατά τον έλεγχό μας, αυτές οι πρόσθετες διοικητικές απαιτήσεις είχαν ως συνέπεια τα κράτη μέλη να έχουν ολοκληρώσει και χρηματοδοτήσει σχετικά λίγα έργα (39 % των προγραμματισμένων δαπανών για έργα LEADER).

41 Σύμφωνα με την καθοδήγηση της Επιτροπής, οι στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης πρέπει να εξυπηρετούν τοπικούς σκοπούς και τα έργα που επιλέγονται να συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων των στρατηγικών¹⁸. Στις στρατηγικές τους για την τοπική ανάπτυξη, οι ομάδες τοπικής δράσης έθεταν αρκετά γενικούς στόχους και κριτήρια επιλογής έργων. Αυτό τους επέτρεψε να επιλέξουν ευρύ φάσμα έργων.

Μολονότι η προσέγγιση LEADER διευκολύνει την τοπική συμμετοχή, οι γυναίκες και οι νέοι υποεκπροσωπούνται στις ομάδες τοπικής δράσης

42 Οι ομάδες τοπικής δράσης αποτελούν ένα φόρουμ επικοινωνίας εντός των τοπικών κοινοτήτων για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης, μέσω της δρομολόγησης, της ανάπτυξης και της χρηματοδότησης τοπικών έργων. Διαδραματίζουν ρόλο στη σύνδεση των τοπικών κοινοτήτων και στην εμπλοκή τους στην τοπική ανάπτυξη. Η προσέγγιση LEADER αξιοποιεί την εμπειρογνωσία και την πείρα των τοπικών κοινοτήτων, προκειμένου να προσδιορίσει τις αναπτυξιακές τους ανάγκες. Επιπλέον, η προσέγγιση αυτή δημιουργήθηκε με σκοπό να παράσχει μια πλατφόρμα επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης, από τις τοπικές κοινότητες έως τις περιφερειακές και εθνικές κυβερνήσεις, και κίνητρα για στενότερη συνεργασία.

43 Οι ομάδες τοπικής δράσης πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικές των τοπικών κοινοτήτων και να επιδιώκουν τη συμμετοχή όλων των σχετικών τοπικών ενδιαφερόμενων φορέων. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, καμία συγκεκριμένη ομάδα ενδιαφερόμενων φορέων δεν πρέπει να εκπροσωπεί πάνω από το 49 % των δικαιωμάτων ψήφου σε μια ομάδα τοπικής δράσης, ενώ το ποσοστό των ψήφων των δημόσιων αρχών στη διαδικασία επιλογής έργων πρέπει να είναι χαμηλότερο του 50 %¹⁹. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής, στα όργανα λήψης αποφάσεων πρέπει επίσης να υπάρχει ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων και δίκαιη εκπροσώπηση συγκεκριμένων ομάδων-στόχου, όπως οι νέοι, οι εθνοτικές μειονότητες και τα μειονεκτούντα άτομα²⁰.

44 Διαπιστώσαμε ότι οι ομάδες τοπικής δράσης που εξετάσαμε παρείχαν ένα φόρουμ τοπικής επικοινωνίας και πληρούσαν τις νομικές απαιτήσεις σχετικά με τη σύνθεση των οργάνων λήψης αποφάσεων. Αυτό σήμαινε ότι οι δημόσιες αρχές δεν όριζαν πλέον τη διαδικασία (όπως είχαμε διαπιστώσει το 2010). Σύμφωνα με την ανάλυσή μας, οι άνδρες κατείχαν τουλάχιστον το 60 % των θέσεων σε δέκα από τις δεκαοκτώ ομάδες τοπικής δράσης, από τις οποίες λάβαμε στοιχεία. Επίσης, διαπιστώθηκε υποεκπροσώπηση των νέων. Από τις είκοσι ομάδες τοπικής δράσης που εξετάσαμε οι δεκαέξι δεν είχαν κανέναν εκπρόσωπο κάτω των 30 ετών στα όργανα λήψης αποφάσεων²¹. Αυτό δημιουργεί τον κίνδυνο τα όργανα αυτά να μην λαμβάνουν υπόψη τις απόψεις και τα συμφέροντά των νέων κατά τη σχετική διαδικασία.

Τα πρόσθετα οφέλη του LEADER και της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων δεν αποδεικνύονται ακόμη

45 Στην προηγούμενη ειδική έκθεσή μας για το LEADER, καταλήγαμε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχαν επαρκή στοιχεία που να αποδεικνύουν την προστιθέμενη αξία της προσέγγισης LEADER και συνιστούσαμε στην Επιτροπή να λάβει επείγοντα μέτρα, ώστε να διασφαλίσει ότι μπορεί να λογοδοτεί για την προστιθέμενη αξία και τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση του LEADER. Όπως αναφέρεται στο σημείο 07, η Επιτροπή αναμένει ο αντίκτυπος του LEADER να εκδηλώνεται ως ενίσχυση των αποτελεσμάτων των έργων και βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου και της τοπικής διακυβέρνησης.

46 Στις ενότητες που ακολουθούν, εξετάζουμε διαδοχικά καθεμία από αυτές τις πτυχές, εξετάζοντας πρώτα αν, την τελευταία δεκαετία, η Επιτροπή έχει σημειώσει πρόοδο όσον αφορά τον απολογισμό των οφελών του LEADER. Στη συνέχεια, εξετάζουμε αν τα έργα τοπικής ανάπτυξης LEADER απέφεραν ενισχυμένα αποτελέσματα και, τέλος, αν υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η προσέγγιση LEADER οδηγεί στη βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου και της διακυβέρνησης στις τοπικές κοινότητες.

Η Επιτροπή άρχισε να αξιολογεί τα οφέλη του LEADER

47 Κατόπιν της επισκόπησης του σχετικού συστήματος παρακολούθησης και αξιολόγησης, διαπιστώσαμε ότι μία από τις βασικές συστάσεις της ειδικής έκθεσης του 2010 για το LEADER σχετικά με τη λογοδοσία για τα οφέλη του LEADER δεν είχε εφαρμοστεί πλήρως (βλέπε σημείο 17 και παράρτημα II).

48 Όπως διευκρινίζεται στο σημείο 13, η Επιτροπή παρακολουθεί και υποβάλλει εκθέσεις σχετικά με τα επιτεύγματα του προγράμματος LEADER χρησιμοποιώντας τρεις δείκτες που ορίζονται στον κανονισμό. Στον πίνακα 5 παρουσιάζονται τα στοιχεία που υποβλήθηκαν σχετικά με το LEADER στην ετήσια έκθεση δραστηριοτήτων για το 2019 της Γενικής Διεύθυνσης Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης:

49 Οι δείκτες αυτοί δεν υποστηρίζουν την ουσιαστική αξιολόγηση του κόστους και των οφελών της προσέγγισης LEADER. Πράγματι, σε προηγούμενες εκθέσεις μας, συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης για τις επιδόσεις του 2019²², επισημάναμε ότι οι δείκτες που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως δείκτες εισροής και εκροής και δεν μετρούν τα αποτελέσματα ή την προστιθέμενη αξία των προγραμμάτων δαπανών. Στην έκθεσή μας του 2010 σχετικά με το LEADER, συστήσαμε στην Επιτροπή να λάβει επείγοντα μέτρα ώστε να διασφαλίσει ότι μπορεί να κάνει απολογισμό των οφελών της προσέγγισης LEADER, και να στρέψει την παρακολούθηση περισσότερο προς δείκτες αυτών των οφελών, αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας, παρά προς την υλοποίηση.

50 Η νομοθεσία απαιτεί από την Επιτροπή να παρέχει καθοδήγηση στα κράτη μέλη σχετικά με τη διενέργεια των αξιολογήσεων των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης και των επιχειρησιακών προγραμμάτων τους. Οι αξιολογήσεις των προγραμμάτων στο τέλος της περιόδου, οι γνωστές εκ των υστέρων αξιολογήσεις, διενεργούνται από την Επιτροπή ή από τα κράτη μέλη σε στενή συνεργασία με την Επιτροπή²³.

51 Την περίοδο προγραμματισμού 2014‑2020, η Επιτροπή εξέδωσε δύο έγγραφα καθοδήγησης για την υποστήριξη της αξιολόγησης του LEADER και της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων από τα κράτη μέλη, τις κατευθυντήριες γραμμές αξιολόγησης²⁴ και το εγχειρίδιο αξιολόγησης²⁵. Η ίδια καλείται επίσης να υποβάλει συγκεφαλαιωτική έκθεση με τις εκ των υστέρων αξιολογήσεις των κρατών μελών έως τις 31 Δεκεμβρίου 2025 για τα επιχειρησιακά προγράμματα και έως τις 31 Δεκεμβρίου 2027 για τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης²⁶.

52 Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2007‑2013, η Επιτροπή όφειλε να υποβάλει τη συγκεφαλαιωτική έκθεση για την αγροτική ανάπτυξη έως τις 31 Δεκεμβρίου 2016²⁷. Η εν λόγω έκθεση ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2018 και δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2020²⁸. Περιλάμβανε ένα σύντομο τμήμα για το LEADER, αλλά καμία αξιολόγηση των οφελών του.

53 Η Επιτροπή δεν έχει ακόμη εκδώσει τη δική της αξιολόγηση για την προσέγγιση LEADER. Στη γνώμη μας του 2018 σχετικά με τις προτάσεις της Επιτροπής για τη νέα κοινή γεωργική πολιτική, της συστήναμε, κατά την αναθεώρηση της νομοθεσίας, να ακολουθεί την αρχή «πρώτα αξιολόγηση»²⁹. Η Επιτροπή αξιολογεί επί του παρόντος τον αντίκτυπο της ισόρροπης εδαφικής ανάπτυξης του τμήματος της προσέγγισης LEADER που χρηματοδοτείται από το ταμείο αγροτικής ανάπτυξης. Με την αξιολόγηση αυτή επιχειρείται η εξέταση της συνάφειας, της αποτελεσματικότητας, της αποδοτικότητας, της συνοχής και της προστιθέμενης αξίας³⁰. Η Επιτροπή σκοπεύει να προβεί στη σχετική δημοσίευση το 2023.

Τα κράτη μέλη χρησιμοποίησαν το LEADER για να χρηματοδοτήσουν έργα που προέρχονταν από τις τοπικές στρατηγικές, για ορισμένα όμως υπήρχαν άλλα ειδικά προγράμματα δαπανών

54 Ελλείψει αξιολόγησης από την Επιτροπή ή σχετικών δεδομένων παρακολούθησης για τον απολογισμό των οφελών των έργων LEADER, αξιολογήσαμε κατά πόσο τα έργα LEADER και τα έργα τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων είχαν τη δυνατότητα να συμβάλουν στην τοπική ανάπτυξη, καθώς και αν απέφεραν ενισχυμένα αποτελέσματα. Για τον σκοπό αυτό, αναλύσαμε αν τα έργα αυτά προέκυψαν από τις στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης (βλέπε σημείο 41) που καταρτίστηκαν από τις ομάδες τοπικής δράσης και, ως εκ τούτου, είχαν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στις τοπικές ανάγκες. Χρησιμοποιήσαμε επίσης τις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για την αξιολόγηση, οι οποίες καθορίζουν τα ενισχυμένα αποτελέσματα όσον αφορά το είδος των έργων σε σύγκριση με την υλοποίηση χωρίς τη μέθοδο LEADER³¹.

55 Αξιολογήσαμε 95 έργα σύμφωνα με τα κριτήρια που αναφέρονται στο σημείο 54. Βασιστήκαμε σε αυτοαξιολογήσεις των ομάδων τοπικής δράσης. Εξετάσαμε την ευλογοφάνεια αυτών των αυτοαξιολογήσεων και συζητήσαμε την εκτίμησή μας με τις αρχές και ορισμένους κυρίους έργων.

56 Διαπιστώσαμε ότι τα έργα αυτά ανταποκρίνονταν στους γενικούς στόχους που είχαν τεθεί στις στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης (βλέπε σημείο 41). Ορισμένα είχαν τη δυνατότητα να συμβάλουν στην τοπική ανάπτυξη. Εντοπίσαμε επίσης κάποια που έρχονταν να προστεθούν στα εκ του νόμου προβλεπόμενα καθήκοντα και δεν καλύπτονταν από ειδικά καθεστώτα.

57 Ωστόσο, επισημάναμε ότι ορισμένα κράτη μέλη που περιλαμβάνονταν στον έλεγχό μας χρησιμοποίησαν τη χρηματοδότηση του LEADER ή της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν έργα που κατά κανόνα αποτελούν εκ του νόμου προβλεπόμενα καθήκοντα των εθνικών, περιφερειακών ή δημοτικών αρχών (όπως η χρηματοδότηση της κατασκευής δρόμων σε χωριά ή φωτισμού δρόμων). Επιπλέον, εντοπίσαμε έργα που καλύπτονταν ειδικά από μέτρα αγροτικής ανάπτυξης εκτός του LEADER, καθώς και από άλλα προγράμματα δαπανών της ΕΕ (βλέπε πλαίσιο 2).

58 Παραδείγματος χάριν, η Γερμανία (Σαξονία) χρησιμοποίησε το LEADER για να χρηματοδοτήσει ένα ευρύ φάσμα βασικών αγροτικών υπηρεσιών. Διέθεσε στο LEADER 364,3 εκατομμύρια ευρώ, δηλαδή το 41,5 % της προγραμματισμένης χρηματοδότησης αγροτικής ανάπτυξης, το υψηλότερο ποσοστό από όλα τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες της ΕΕ. Ως εκ τούτου, οι συνήθεις δραστηριότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης στη Γερμανία (Σαξονία) έπρεπε να περνούν από ομάδες τοπικής δράσης. Αυτό περιλάμβανε χρηματοδότηση για δρόμους χωριών, φωτισμό και συντήρηση δρόμων, καθώς και έργα για την επέκταση νηπιαγωγείων. Σύμφωνα με την ενδιάμεση έκθεση αξιολόγησης της αγροτικής ανάπτυξης, έως τις 30 Ιουνίου 2019, η Σαξονία είχε χρησιμοποιήσει κονδύλια του LEADER για τη χρηματοδότηση 112 έργων φωτισμού δρόμων (αξίας 5,5 εκατομμυρίων ευρώ σε δημόσιες δαπάνες), 84 έργων για δρόμους χωριών (13 εκατομμύρια ευρώ) και 62 έργων που αφορούσαν νηπιαγωγεία (6,3 εκατομμύρια ευρώ)³².

59 Η κατάσταση αυτή ήταν παρόμοια με εκείνη που διαπιστώσαμε το 2010. Τότε, η Επιτροπή συμφώνησε ότι, κατ’ αρχήν, το LEADER δεν πρέπει να στηρίζει τις συνήθεις δραστηριότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στην ειδική έκθεσή μας του 2015 σχετικά με τη στήριξη των αγροτικών υποδομών από την ΕΕ³³, διατυπώναμε παρόμοιες παρατηρήσεις σχετικά με τη χρηματοδότηση αγροτικών δρόμων στη Γερμανία (Σαξονία) και συνιστούσαμε στα κράτη μέλη να διασφαλίζουν ότι οι πόροι αγροτικής ανάπτυξης της ΕΕ δεν υποκαθιστούν άλλα δημόσια κεφάλαια που προορίζονται για τον ίδιο τομέα πολιτικής.

60 Στην Ιρλανδία και τη Σουηδία, διαπιστώσαμε ότι αυτό αποφεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό λόγω των κανόνων επιλεξιμότητας που αυτές εφάρμοζαν:

• Οι ιρλανδικές αρχές απέκλειαν από τη χρηματοδότηση LEADER ορισμένους τομείς και δραστηριότητες για τους οποίους υπήρχαν άλλες επιλογές χρηματοδότησης, όπως η γεωργία, οι ανακαινίσεις ιδιωτικών κατοικιών και τα γενικά έργα συντήρησης σε δημόσιους φορείς, καθώς και τα έργα που ήδη λάμβαναν άλλη ενωσιακή ή εθνική χρηματοδότηση.
• Η Σουηδία είχε κανόνες κατά της χρηματοδότησης δαπανών για την εκτέλεση εκ του νόμου προβλεπόμενων καθηκόντων ή για την εκπλήρωση ενωσιακών ή εθνικών νομικών απαιτήσεων (π.χ. συμμόρφωση με οδηγία της ΕΕ). Απαιτούσε επίσης τα έργα LEADER και τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων να ωφελούν την ευρύτερη τοπική κοινότητα και όχι μόνο μεμονωμένους κυρίους έργων.

Παρότι οι συνθήκες στα επιμέρους κράτη μέλη διαφέρουν, κατά την άποψή μας, οι κανόνες αυτοί αποτελούν ορθές πρακτικές που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση του προγράμματος LEADER.

Μολονότι οι εμπειρογνώμονες θεωρούν δύσκολη την αξιολόγηση ορισμένων πιθανών οφελών της προσέγγισης LEADER, εντοπίσαμε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι δεν είναι ανέφικτη

61 Εκτός από την ενίσχυση των αποτελεσμάτων των έργων, η Επιτροπή ορίζει ως οφέλη του LEADER τη βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου και της διακυβέρνησης. Οι κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για την αξιολόγηση παρέχουν τους ακόλουθους ορισμούς:

• Κοινωνικό κεφάλαιο: πολυδιάστατη έννοια, που περιλαμβάνει χαρακτηριστικά των κοινωνικών οργανώσεων, όπως δίκτυα, κανόνες και κοινωνική εμπιστοσύνη, τα οποία διευκολύνουν τον συντονισμό και τη συνεργασία για αμοιβαίο όφελος.
• Διακυβέρνηση: περιλαμβάνει τα θεσμικά όργανα, τις διαδικασίες και τους μηχανισμούς μέσω των οποίων οι δημόσιοι και οικονομικοί φορείς και τα ενδιαφερόμενα μέρη της κοινωνίας των πολιτών εκφράζουν τα συμφέροντά τους, ασκούν τα νόμιμα δικαιώματά τους, εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους και επιλύουν τις διαφορές τους.

62 Σύμφωνα με την ειδική βιβλιογραφία, η προσπάθεια μέτρησης των βελτιώσεων στο κοινωνικό κεφάλαιο και την τοπική διακυβέρνηση προσκρούει σε διάφορες προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένου του κοινώς αποδεκτού ορισμού αυτών των εννοιών³⁴. Ως εκ τούτου, οι εμπειρογνώμονες αναγνωρίζουν ότι είναι δύσκολο να αξιολογηθούν αυτά τα δυνητικά οφέλη του LEADER.

63 Εκτός από τη συγκεφαλαιωτική έκθεση της Επιτροπής (βλέπε σημείο 52), αναλύσαμε τις εκ των υστέρων αξιολογήσεις των κρατών μελών που περιλαμβάνονταν στον έλεγχό μας, κυρίως από την περίοδο 2007‑2013, προκειμένου να τεκμηριώσουμε τη βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου και της τοπικής διακυβέρνησης. Οι περισσότερες εκ των υστέρων εκθέσεις των κρατών μελών δεν κάλυπταν αυτές τις έννοιες. Η σουηδική εκ των υστέρων αξιολόγηση της περιόδου 2007‑2013 περιείχε σαφή πορίσματα σε σχέση με την τοπική διακυβέρνηση. Κατά την άποψη των αξιολογητών, το LEADER δεν είχε συμβάλει θετικά στην «κάθετη διακυβέρνηση», δηλαδή στο κύρος των ομάδων τοπικής δράσης σε σχέση με άλλες αρχές και θεσμούς. Όσον αφορά την «οριζόντια διακυβέρνηση», δηλαδή τη συνεργασία με άλλους περιφερειακούς φορείς, οι αξιολογητές τόνισαν ότι το LEADER είχε οδηγήσει στη συμμετοχή εκπροσώπων τόσο των τοπικών επιχειρήσεων όσο και της κοινωνίας των πολιτών στις τοπικές δημόσιες υποθέσεις.

Ηπολυταμειακή προσέγγιση αυξάνει την πολυπλοκότητα της χρηματοδότησης των έργων τοπικής ανάπτυξης

64 Τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) περιλαμβάνουν πέντε διαφορετικές ροές χρηματοδότησης, καθεμία με τους δικούς της ειδικούς κανόνες (βλέπε σημείο 10). Αυτό απαιτεί συντονισμό μεταξύ των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών για την εξασφάλιση συνεργιών και την αποφυγή αλληλεπικαλύψεων σε επίπεδο προγραμμάτων και έργων. Η νομοθεσία για την περίοδο προγραμματισμού 2014‑2020 αναφέρεται ρητώς στην αναγκαιότητα ενός τέτοιου συντονισμού³⁵.

65 Σύμφωνα με την Επιτροπή, η συγκρότηση κοινών επιτροπών παρακολούθησης των διαφόρων προγραμμάτων είναι χρήσιμη και πρακτική. Διαπιστώσαμε ότι μόνο τέσσερα από τα δέκα κράτη μέλη που περιλάμβανε ο έλεγχός μας είχαν κάνει κάτι τέτοιο.

66 Ωστόσο, τα κράτη μέλη βρήκαν άλλες λύσεις για τη διευκόλυνση της ροής των πληροφοριών. Οι διαχειριστικές αρχές για καθένα από τα επιμέρους ταμεία στην Αυστρία και τη Γερμανία (Σαξονία) εκπροσωπούνταν στις επιτροπές παρακολούθησης όλων των άλλων ταμείων. Η Εσθονία είχε συστήσει κοινή διαχειριστική αρχή για τα ταμεία αγροτικής ανάπτυξης και αλιείας.

67 Οι δύο ροές χρηματοδότησης (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων και Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης) της κοινής γεωργικής πολιτικής θα ενταχθούν στο πλαίσιο των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ, που αποτελούν μέρος της μεταρρύθμισης για την περίοδο μετά το 2020. Ως εκ τούτου, η αγροτική ανάπτυξη μπορεί να έχει χαλαρότερη σύνδεση με τις άλλες τρεις χρηματοδοτικές ροές (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ και Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας).

68 Η Επιτροπή ανέμενε ότι η πολυταμειακή προσέγγιση θα διεύρυνε το φάσμα των τοπικών τομέων, των ενδιαφερόμενων φορέων και των κυρίων έργων που συμμετέχουν σε ομάδες τοπικής δράσης, κάτι που θα ενίσχυε την τοπική συνεργασία. Επιπλέον, προέβλεπε ότι η εμπλοκή τεσσάρων ταμείων της ΕΕ θα επέτρεπε στις ομάδες τοπικής δράσης να αντιμετωπίσουν τις πολύπλοκες τοπικές ανάγκες περισσότερο ολοκληρωμένα και με περισσότερους πόρους.

69 Η Επιτροπή δεν μας παρείχε πλήρη αριθμητικά στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των ομάδων τοπικής δράσης που χρησιμοποιούν την πολυταμειακή προσέγγιση. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία που συγκεντρώσαμε³⁶, την περίοδο προγραμματισμού 2014‑2020, σε όλα τα κράτη μέλη (συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου), εγκρίθηκαν 3 337 ομάδες. Από αυτές, οι 813 (24 %) χρησιμοποίησαν περισσότερα από ένα ταμεία της ΕΕ (βλέπε γράφημα 8). Οι περισσότερες από αυτές τις πολλαπλώς χρηματοδοτούμενες ομάδες χρησιμοποίησαν έναν συνδυασμό χρηματοδότησης από το Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, το Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Κοινωνικό Ταμείο, ενώ εννέα σε όλη την ΕΕ χρησιμοποίησαν και τα τέσσερα διαθέσιμα ταμεία (οκτώ στη Σουηδία και μία στην Πολωνία).

70 Η πολυταμειακή προσέγγιση ήταν κάτι νέο για τις ομάδες τοπικής δράσης και τις αρχές των κρατών μελών, ενώ οι ομάδες τοπικής δράσης ασχολούνταν για πρώτη φορά με κοινωνικούς και περιφερειακούς πόρους. Ως εκ τούτου, στο έγγραφο καθοδήγησης της Επιτροπής³⁷ υπογραμμίζεται η ανάγκη για «σαφείς γραμμές ευθύνης και λήψης αποφάσεων». Αυτό απαιτούσε συντονισμό μεταξύ των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών, μεταξύ άλλων προκειμένου να παρέχονται στις ομάδες τοπικής δράσης σαφείς κανόνες και καθοδήγηση, ιδανικά από ένα ενιαίο σημείο επαφής.

71 Από τα κράτη μέλη που περιλήφθηκαν στον έλεγχό μας, η Σουηδία είχε τις πλέον εξορθολογισμένες ρυθμίσεις για τη διαχείριση της πολυταμειακής προσέγγισης. Είχε ορίσει μια ενιαία διαχειριστική αρχή και μια ομάδα συντονισμού των ταμείων, και διέθετε μόνο τρία συναφή προγράμματα: ένα εθνικό πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης, ένα εθνικό πρόγραμμα αλιείας και ένα εθνικό πρόγραμμα για τη χρηματοδότηση της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων από περιφερειακούς και κοινωνικούς πόρους.

72 Αντιθέτως, στην Τσεχία και την Πορτογαλία, σύμφωνα με τις διαχειριστικές αρχές, ο συνδυασμός διαφορετικών ταμείων με διαφορετικούς στόχους και κανόνες, καθώς και διαφορετικών διαχειριστικών αρχών που εφάρμοζαν διαφορετικούς κανόνες και καθοδήγηση, δυσχέραινε τη διαχείριση της πολυταμειακής προσέγγισης (στο γράφημα 9 παρουσιάζονται οι διαφορετικές ρυθμίσεις για τη διαχείριση της πολυταμειακής προσέγγισης στη Σουηδία, την Τσεχία και την Πορτογαλία). Στις παρατηρήσεις της Επιτροπής σχετικά με τις ετήσιες εκθέσεις υλοποίησης των κρατών μελών ή σε πρακτικά των ετήσιων συνεδριάσεών τους δεν εντοπίσαμε στοιχεία από τα οποία να προκύπτει ότι η Επιτροπή είχε παρέμβει, παραδείγματος χάριν, παρέχοντας γραπτή ανατροφοδότηση στα κράτη μέλη σχετικά με τη διαχείριση της πολυταμειακής προσέγγισης ή απαιτώντας σχέδια δράσης, αν χρειαζόταν.

73 Προκειμένου να απλουστευθεί η πολυταμειακή προσέγγιση, η Επιτροπή έχει εισαγάγει ορισμένα νέα χαρακτηριστικά για την περίοδο προγραμματισμού 2021‑2027.

• Τα κράτη μέλη οφείλουν να διοργανώνουν κοινή πρόσκληση (που να αφορά όλα τα σχετικά ταμεία) για την επιλογή των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης και των ομάδων τοπικής δράσης, και να συγκροτούν κοινή επιτροπή για την παρακολούθηση της εφαρμογής των στρατηγικών αυτών³⁸.
• Εάν ένα κράτος μέλος επιλέξει ένα κύριο ταμείο, η στρατηγική τοπικής ανάπτυξης συνολικά (δηλαδή η διαχείριση και ο έλεγχος όλων των έργων) υπόκειται στους κανόνες του συγκεκριμένου ταμείου, ενώ η υλοποίηση, η παρακολούθηση και οι πληρωμές των επιμέρους έργων εξακολουθούν να διέπονται από τους κανόνες του ταμείου που χρηματοδοτεί το εκάστοτε έργο³⁹.

Διαπιστώσαμε ότι, στο τέλος Δεκεμβρίου του 2021, δεν ήταν ακόμη δυνατή η διοργάνωση κοινών προσκλήσεων. Η Επιτροπή μάς ενημέρωσε ότι αυτό οφειλόταν στην παράταση της μεταβατικής περιόδου για τη νέα κοινή γεωργική πολιτική (συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης) έως το 2022, γεγονός που σήμαινε ότι θα εξακολουθούσαν να ισχύουν οι προηγούμενοι κανόνες, αυτοί της περιόδου 2014‑2020.

74 Στη Σουηδία, παρά τον εξορθολογισμό που επιχειρήθηκε, οι αρχές θεώρησαν ότι η πολυταμειακή προσέγγιση ήταν αναποτελεσματική και δαπανηρή στη διαχείριση, ιδίως εφόσον οι πόροι για την αλιεία, μαζί με τα περιφερειακά και κοινωνικά κεφάλαια αντιπροσώπευαν μόνο το 20 % της χρηματοδότησης για την τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων την περίοδο 2014‑2020. Ανέθεσαν σε εξωτερικούς συμβούλους την εκπόνηση μελέτης για την αξιολόγηση της χρηματοδότησης όλων των πρωτοβουλιών τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων από γεωργικούς πόρους⁴⁰. Σύμφωνα με αυτή, την περίοδο 2014‑2020, οι ομάδες τοπικής δράσης είχαν στηρίξει παρόμοια έργα στο πλαίσιο διαφορετικών ταμείων (παραδείγματος χάριν, στους τομείς του τουρισμού και της ένταξης) και πάνω από το 90 % του συνόλου των έργων που έλαβαν στήριξη στο πλαίσιο των τριών άλλων ταμείων της ΕΕ θα μπορούσε να είχε χρηματοδοτηθεί από τα κονδύλια της αγροτικής ανάπτυξης.

75 Ως εκ τούτου, η Σουηδία είναι πιθανό να διακόψει την εφαρμογή της πολυταμειακής προσέγγισης. Από τις αρχές των άλλων κρατών μελών που ερωτήθηκαν, λάβαμε ανάμικτες απαντήσεις που δείχνουν ότι οι περισσότερες από αυτές δεν τάσσονται υπέρ της χρήσης της πολυταμειακής προσέγγισης κατά την τρέχουσα και την επόμενη περίοδο προγραμματισμού.

Συμπεράσματα και συστάσεις

76 Με τον έλεγχό μας εξετάσαμε αν η προσέγγιση LEADER απέφερε τέτοια οφέλη που να δικαιολογούν το πρόσθετο κόστος και τους κινδύνους του, ιδίως σε σύγκριση με τα συνήθη (εκ των άνω προς τα κάτω) προγράμματα δαπανών της ΕΕ.

77 Πάνω από μία δεκαετία μετά την τελευταία ειδική έκθεσή μας σχετικά με το LEADER, διαπιστώσαμε ότι έχουν σημειωθεί βελτιώσεις σε ορισμένους τομείς και ότι το πρόγραμμα δημιουργεί δομές που διευκολύνουν την τοπική συμμετοχή. Ωστόσο, η προσέγγιση LEADER συνεπάγεται υψηλότερα διοικητικά και λειτουργικά έξοδα, αργές διαδικασίες έγκρισης και δεν είχε ως αποτέλεσμα έργα με ευαπόδεικτα πρόσθετα οφέλη. Συνολικά, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι τα οφέλη της προσέγγισης LEADER υπερτερούν του κόστους και των κινδύνων που αυτή συνεπάγεται.

78 Το LEADER, λόγω της συμμετοχικής του προσέγγισης, συνεπάγεται υψηλά διοικητικά και λειτουργικά έξοδα. Ο κανονισμός της ΕΕ περιορίζει τα έξοδα αυτά στο 25 %. Την περίοδο προγραμματισμού 2014‑2020, τα κράτη μέλη σχεδίαζαν να δαπανήσουν το 17 % για τα εν λόγω έξοδα. Στα έξοδα αυτά περιλαμβάνονται η διευκόλυνση της εφαρμογής της στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης και η υποστήριξη πιθανών δικαιούχων για ανάπτυξη έργων. Σύμφωνα με τις εκθέσεις της Επιτροπής, στο τέλος του 2020, αυτά ανέρχονταν σε 1,04 δισεκατομμύρια ευρώ (24 % των συνολικών δαπανών σε αυτό το στάδιο, ποσοστό που είναι εντός των ορίων του κανονισμού). Το ποσοστό των εξόδων αυτών σε σύγκριση με τα έξοδα των έργων τείνει να μειώνεται καθώς παρέρχεται η περίοδος προγραμματισμού (σημεία 25-30).

79 Διαπιστώσαμε ότι οι ομάδες τοπικής δράσης κατόρθωσαν να προωθήσουν την τοπική συμμετοχή κατά την ανάπτυξη των στρατηγικών τους για την τοπική ανάπτυξη, γεγονός που συνιστά βελτίωση της κατάστασης που είχαμε διαπιστώσει πριν από μία και πλέον δεκαετία. Τα περισσότερα κράτη μέλη που επιλέχθηκαν για τον έλεγχό μας εφάρμοζαν κατάλληλες διαδικασίες για την επιλογή και την έγκριση των ομάδων τοπικής δράσης βάσει αυτών των στρατηγικών, ορισμένα ωστόσο εφάρμοζαν λιγότερο απαιτητικά πρότυπα ποιότητας κατά την επιλογή των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης. Διαπιστώσαμε ότι ένα εξ αυτών δεν συμπεριλάμβανε ποιοτικά κριτήρια στη διαδικασία επιλογής του, ενώ αυτό θα του επέτρεπε να εστιάσει στις καλύτερες στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης (σημεία 31-37).

80 Επισημάναμε ότι η διαδικασία υποβολής αίτησης και έγκρισης έργων ήταν περίπλοκη και περιλάμβανε πρόσθετες διοικητικές απαιτήσεις για τους κυρίους έργων σε σύγκριση με τα συνήθη προγράμματα δαπανών. Αυτό συνέτεινε σε μια κατάσταση όπου, κατά τον χρόνο του ελέγχου, τα κράτη μέλη είχαν ολοκληρώσει και χρηματοδοτήσει σχετικά λίγα έργα (39 %). Διαπιστώσαμε επίσης ότι τα κριτήρια επιλογής των έργων LEADER ήταν, τις περισσότερες φορές, αρκετά γενικά, γεγονός που επέτρεπε στις ομάδες τοπικής δράσης να επιλέγουν ένα ευρύ φάσμα έργων (σημεία 38-41).

81 Η διαδικασία επιλογής έργων δεν ενέπιπτε πλέον επισήμως στην αρμοδιότητα των δημόσιων αρχών (όπως είχαμε διαπιστώσει το 2010) και οι ομάδες τοπικής δράσης κατόρθωσαν να διευκολύνουν την τοπική συμμετοχή. Ωστόσο, το 2021, διαπιστώσαμε ότι στις περισσότερες από τις ομάδες τοπικής δράσης δεν υπήρχε ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων και ότι οι νέοι υποεκπροσωπούνταν. Αυτό δημιουργεί τον κίνδυνο οι απόψεις και τα συμφέροντά τους να μην συνεκτιμώνται από τα όργανα λήψης αποφάσεων κατά τη σχετική διαδικασία (σημεία 42-44).

82 Ενώ ορισμένες από τις συστάσεις μας του 2010 είχαν ληφθεί υπόψη, διαπιστώσαμε ότι από το πλαίσιο παρακολούθησης και αξιολόγησης της Επιτροπής δεν έχουν ακόμη προκύψει στοιχεία που να αποδεικνύουν τα πρόσθετα οφέλη του LEADER σε σύγκριση με τη συνήθη χρηματοδότηση. Οι εμπειρογνώμονες θεωρούν ότι ορισμένα από αυτά τα οφέλη, ήτοι το κοινωνικό κεφάλαιο και η τοπική διακυβέρνηση, είναι δυσαπόδεικτα. Στη γνώμη μας του 2018 σχετικά με τις προτάσεις της Επιτροπής για τη νέα κοινή γεωργική πολιτική, τονίσαμε ότι η Επιτροπή οφείλει να ακολουθεί την αρχή «πρώτα αξιολόγηση» κατά την αναθεώρηση υφιστάμενης νομοθεσίας. Η Επιτροπή άρχισε την αξιολόγηση των οφελών του LEADER (σημεία 47-53 και 61-63).

83 Από την ανάλυση των έργων LEADER που πραγματοποιήσαμε, προέκυψε ότι αυτά ανταποκρίνονταν στους γενικούς στόχους που είχαν τεθεί στις στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης (βλέπε σημείο 80). Ωστόσο, εντοπίσαμε έργα που καλύπτονται ειδικά από μέτρα αγροτικής ανάπτυξης εκτός του LEADER, καθώς και από άλλα προγράμματα δαπανών της ΕΕ. Ορισμένα κράτη μέλη και ομάδες τοπικής δράσης χρησιμοποίησαν το LEADER για τη χρηματοδότηση έργων που κατά κανόνα αποτελούν εκ του νόμου προβλεπόμενα καθήκοντα των εθνικών, περιφερειακών ή δημοτικών αρχών (σημεία 54-60).

84 Η πολυταμειακή προσέγγιση ήταν ένα νέο χαρακτηριστικό για την περίοδο προγραμματισμού 2014‑2020, το οποίο εισήχθη για τον καλύτερο συντονισμό της στήριξης της τοπικής ανάπτυξης και για την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ αγροτικών, αστικών και αλιευτικών περιοχών. Συνολικά, διαπιστώσαμε ότι η πολυταμειακή προσέγγιση, στην τρέχουσα μορφή της, επιτείνει την πολυπλοκότητα της χρηματοδότησης έργων τοπικής ανάπτυξης (σημεία 64-75).

Σύσταση 1 – Ολοκληρωμένη αξιολόγηση του κόστους και των οφελών του LEADER

Η Επιτροπή οφείλει να αξιολογήσει πλήρως τόσο το κόστος όσο και τα οφέλη. Αυτή η αξιολόγηση του LEADER οφείλει να καλύπτει τα εξής [στοιχεία α) έως ε)]:

1. την εφαρμογή μιας διαδικασίας επιλογής των ομάδων τοπικής δράσης, η οποία να επιχορηγεί ποιοτικές στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης,
2. τις δράσεις για τη μείωση του κόστους και των διοικητικών περιπλοκών (παραδείγματος χάριν, πρόσθετη διοικητική επιβάρυνση για τους κυρίους έργων, χρονοβόρες διαδικασίες επιλογής),
3. τον βαθμό στον οποίο τα όργανα λήψης αποφάσεων είναι αντιπροσωπευτικά, μεταξύ άλλων, των διαφόρων ηλικιακών ομάδων, των δύο φύλων και άλλων ομάδων-στόχου,
4. τον βαθμό στον οποίο τα χρηματοδοτούμενα από το LEADER έργα αποφέρουν πρόσθετα οφέλη σε σχέση με τα μη χρηματοδοτούμενα, και
5. τον βαθμό στον οποίο οι πόροι του LEADER χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση εκ του νόμου προβλεπόμενων καθηκόντων ενωσιακών, εθνικών, περιφερειακών ή τοπικών φορέων.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 2023

Σύσταση 2 – Αξιολόγηση της προσέγγισης της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων

Όταν αξιολογεί την αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων, η Επιτροπή οφείλει να καλύπτει κατά το δυνατόν τα όσα αναφέρονται υπό τα στοιχεία α) έως ε) της σύστασης 1.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 2025 (για τις εκ των υστέρων αξιολογήσεις της περιόδου 2014‑2020)

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα I, του οποίου προεδρεύει η Joëlle ELVINGER, Μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, στο Λουξεμβούργο, στις 4 Μαΐου 2022.

Παραρτήματα

Παράρτημα I–Ειδικοί δείκτες που σχετίζονται με το LEADER και την τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων

Παράρτημα II–Μεταπαρακολούθηση από το ΕΕΣ της ειδικής έκθεσης 5/2010 στο πλαίσιο της παρούσας έκθεσης ελέγχου

Παράρτημα III–Κατάλογος έργων που ελέγχθηκαν (δαπάνες τον Μάιο του 2021)

Αρκτικόλεξα και συντομογραφίες

FARNET: Δίκτυο αλιευτικών περιοχών

LEADER: Liaison entre actions de développement de l'économie rurale – Σύνδεση μεταξύ δράσεων για την ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας

ΓΔ AGRI: Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης

ΓΔ EMPL: Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης

ΓΔ MARE: Γενική Διεύθυνση Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας

ΓΔ REGIO: Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Πολιτικής και Αστικής Ανάπτυξης

ΕΓΤΑΑ: Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης

ΕΓΤΠΕ: Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων

ΕΔΑΑ: Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αγροτικής Ανάπτυξης

ΕΔΕΤ: Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία

ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση

ΕΚΤ: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο

ΕΠ: Επιχειρησιακό πρόγραμμα

ΕΤΑ Ευρωπαϊκό Ταμείο Αλιείας

ΕΤΘΑ: Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας

ΕΤΠΑ: Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

ΚΓΠ: Κοινή γεωργική πολιτική

ΟΤΔ: Ομάδα τοπικής δράσης

ΟΤΔΑ: Ομάδα τοπικής δράσης στον τομέα της αλιείας

ΠΑΑ: Πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης

ΤΑΠΤΚ: Τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων

Γλωσσάριο

Αστοχία της αγοράς: Ως τέτοια νοείται η αναποτελεσματική διανομή αγαθών και υπηρεσιών στην ελεύθερη αγορά. Αστοχία μπορεί να προκύψει στην αγορά για διάφορους λόγους, όπως, παραδείγματος χάριν, οι εξωτερικοί παράγοντες, τα λεγόμενα δημόσια αγαθά, η ατελής πληροφόρηση στην αγορά ή ο έλεγχος της αγοράς (μονοπώλιο/ολιγοπώλιο).

Διακυβέρνηση και κοινωνικό κεφάλαιο: Συγκεχυμένοι και αμφισβητούμενοι όροι. Στην παρούσα έκθεση παραπέμπουμε στους ορισμούς της Επιτροπής (βλέπε σημείο 61).

Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ): Πέντε κύρια ταμεία της ΕΕ, που συνεργάζονται για τη στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, σύμφωνα με τους στόχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020»: το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ)· το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ)· το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ)· το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ)· και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ).

Στρατηγική τοπικής ανάπτυξης (ΤΑΠΤΚ): Ένα συνεκτικό σύνολο δράσεων με στόχο την επίτευξη των τοπικών στόχων και αναγκών, το οποίο συμβάλλει στην επίτευξη της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», και το οποίο σχεδιάζεται και υλοποιείται από μια ΟΤΔ.

Φαινόμενο αδράνειας: Φαινόμενο που εμφανίζεται όταν χορηγείται χρηματοδότηση για τη στήριξη δικαιούχου ο οποίος θα λάμβανε την ίδια απόφαση και χωρίς την ενίσχυση. Στην περίπτωση αυτή, το αποτέλεσμα δεν μπορεί να αποδοθεί στη σχετική πολιτική, και η καταβληθείσα στον συγκεκριμένο δικαιούχο ενίσχυση δεν επιφέρει κανέναν αντίκτυπο. Κατά συνέπεια, το μέρος των δαπανών που δημιουργεί το φαινόμενο αυτό είναι εξ ορισμού αναποτελεσματικό, επειδή δεν συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων. Στο πλαίσιο του εν προκειμένω ελέγχου, πρόκειται για κατάσταση κατά την οποία επιδοτούμενο έργο θα είχε υλοποιηθεί, εν όλω ή εν μέρει, και χωρίς την επιχορήγηση.

Απαντήσεις της Επιτροπής

https://www.eca.europa.eu/el/Pages/DocItem.aspx?did=61355

Χρονογραμμή

https://www.eca.europa.eu/el/Pages/DocItem.aspx?did=61355

Κλιμάκιο ελέγχου

Οι ειδικές εκθέσεις του ΕΕΣ παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ελέγχων που αυτό διενεργεί επί των πολιτικών και προγραμμάτων της ΕΕ ή επί διαχειριστικών θεμάτων που αφορούν συγκεκριμένους τομείς του προϋπολογισμού. Το ΕΕΣ επιλέγει και σχεδιάζει τα εν λόγω ελεγκτικά έργα κατά τρόπον ώστε αυτά να αποφέρουν τον μέγιστο αντίκτυπο, λαμβανομένων υπόψη των κινδύνων για τις επιδόσεις ή για τη συμμόρφωση, του επιπέδου των σχετικών εσόδων ή δαπανών, των επικείμενων εξελίξεων και του πολιτικού και δημόσιου συμφέροντος.

Ο εν προκειμένω έλεγχος επιδόσεων διενεργήθηκε από το Τμήμα Ελέγχου I (Βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων) του οποίου προεδρεύει η Joëlle Elvinger, Μέλος του ΕΕΣ. Επικεφαλής του ελέγχου ήταν αρχικά o João Figueiredo(†), Μέλος του ΕΕΣ, συνεπικουρούμενος από τους Paula Betencourt, προϊσταμένη του ιδιαίτερου γραφείου του, και Quirino Mealha, σύμβουλο στο ιδιαίτερο γραφείο του.

Ο έλεγχος ολοκληρώθηκε από την Eva Lindström, Μέλος του ΕΕΣ, συνεπικουρούμενη από τους/τις Katharina Bryan, προϊσταμένη του ιδιαίτερου γραφείου της, Michael Bain και Florence Fornaroli, διοικητικά στελέχη, Joanna Kokot, υπεύθυνη έργου, Βασιλεία Καλαφάτη, Anca Florinela Cristescu, Liia Laanes, Marika Meisenzahl (που ανέλαβε επίσης τον γραφιστικό σχεδιασμό) και Anna Zalega, ελέγκτριες. Η Daniela Jinaru, ο Jan Kubat, ο Michael Pyper και ο Marek Říha παρείχαν γλωσσική υποστήριξη.

Παραπομπές

¹ Ιστότοπος της Επιτροπής για το LEADER

² Ειδική έκθεση 5/2010, με τίτλο «Εφαρμογή της προσέγγισης Leader στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης».

³ Ειδική έκθεση 5/2010, με τίτλο «Εφαρμογή της προσέγγισης Leader στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης».

⁴ Έγγραφο από το εργαστήριο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Αγροτικής Ανάπτυξης με τίτλο «LEADER: 30 years and preparing for the future: delivering LEADER’s unique added value».

⁵ Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της, SWD(2021) 166 final, μέρος 2/3.

⁶ Δηλαδή, στο Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ).

⁷ Παράρτημα IV του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 808/2014 της Επιτροπής.

⁸ 2019 Annual Activity Report Directorate-General for Agriculture and Rural Development.

⁹ Κανονισμός (ΕΕ) 2021/2115.

¹⁰ Άρθρο 86, παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1060.

¹¹ Ετήσια έκθεση για το οικονομικό έτος 2000.

¹² Ειδική έκθεση 5/2010, με τίτλο «Εφαρμογή της προσέγγισης Leader στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης».

¹³ Ειδική έκθεση 19/2013, με τίτλο «Έκθεση του 2012 σχετικά με τη συνέχεια που δόθηκε στις ειδικές εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου».

¹⁴ Guidance for Member States and programme authorities on CLLD in the ESI Funds

¹⁵ Άρθρο 33, παράγραφος 4, του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013.

¹⁶ Guidance for Member States and programme authorities on CLLD in the ESI Funds, ενότητα 7.3, σ. 42‑43.

¹⁷ Guidance for Member States and programme authorities on CLLD in the ESI Funds, ενότητα 7.3, σ. 42.

¹⁸ Guidance for Member States and programme authorities on CLLD in the ESI Funds, σ. 24‑25.

¹⁹ Άρθρο 32, παράγραφος 2, στοιχείο β), και άρθρο 34, παράγραφος 3, στοιχείο β), του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013.

²⁰ Guidance for Member States and programme authorities on CLLD in the ESI Funds, σ. 27.

²¹ Νέοι θεωρούνται τα άτομα ηλικίας 18 έως 30 ετών· βλέπε έγγραφο που εξέδωσαν το Συμβούλιο της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2019): Youth Policy essentials, σ. 6.

²² Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου σχετικά με τις επιδόσεις του προϋπολογισμού της ΕΕ – Κατάσταση στο τέλος του 2019

²³ Άρθρα 54‑57 του κανονισμού (ΕΕ) 1303/2013.

²⁴ Guidelines, Evaluation of LEADER/CLLD.

²⁵ European Commission (2018): FARNET Guide #15 - Evaluating CLLD. Handbook for LAGs and FLAGs.

²⁶ Άρθρο 57, παράγραφος 4, του κανονισμού (ΕΕ) 1303/2013 και άρθρο 2, παράγραφος 4, του κανονισμού (ΕΕ) 2020/2220.

²⁷ Άρθρο 87, παράγραφος 2, του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005.

²⁸ Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2020): Synthesis of Rural Development Programmes (RDPs) ex-post evaluations of period 2007‑2013, Λουξεμβούργο, σ. 222‑234.

²⁹ Γνώμη του ΕΕΣ του 2018 σχετικά με τις προτάσεις κανονισμών της Επιτροπής που αφορούν την κοινή γεωργική πολιτική για την περίοδο μετά το 2020.

³⁰ Evaluation Roadmap: Evaluation of the impact of LEADER on balanced territorial development.

³¹ Guidelines, Evaluation of LEADER/CLLD.

³² Zentralbewertung des Entwicklungsprogramms für den ländlichen Raum 2014 – 2020 im Freistaat Sachsen. Endbericht, σ. 257.

³³ Ειδική έκθεση 25/2015, με τίτλο «Στήριξη αγροτικών υποδομών από την ΕΕ».

³⁴ Nardone, G., Sisto, R., Lopolito, A., Social Capital in the LEADER Initiative: a methodological approach, Journal of Rural Studies, τόμος 26, τεύχος 1, 2010, σ. 63‑72.

Pisani, E., Franceschetti, G., Secco, L. and Christoforou, Α. (επιμ., 2017), Social Capital and Local Development: From Theory to Empirics. Cham (Ελβετία).

Claridge, T. (2020), Current definitions of social capital - Academic definitions in 2019, συμπεριλαμβανομένου του συνδέσμου (link) που οδηγεί στην παρουσίαση «Social capital - is there an accepted definition in 2020?».

Shucksmith, M. (2002), Endogenous Development, Social Capital and Social Inclusion: perspectives from leader in the UK, Sociologia Ruralis, 40(2), σ. 208‑218.

Thuesen, A. A. (2010), Is LEADER elitist or inclusive? Composition of Danish LAG boards in the 2007‑2013 rural development and fisheries programmes, Sociologia ruralis, 50(1), σ. 31‑45.

³⁵ Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1303/2013, συμπεριλαμβανομένου του παραρτήματος I (κοινό στρατηγικό πλαίσιο).

³⁶ Kah, S. (2021), Update: Implementing cohesion policy funds through multi-Fund CLLD (ορθά στοιχεία έως Ιούνιο 2021).

³⁷ Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2016), FARNET Guide #10: Starting CLLD implementation in practice.

³⁸ Άρθρο 31 παράγραφος 3 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1060.

³⁹ Άρθρο 31 παράγραφοι 4‑6 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1060.

⁴⁰ Är det möjligt att finansiera alla insatser inom lokalt ledd utveckling genom jordbruksfonden? Uppföljningsrapport 2019:11 [Είναι δυνατή η χρηματοδότηση όλων των πρωτοβουλιών της ΤΑΠΤΚ από το Γεωργικό Ταμείο (ΕΓΤΑΑ); Έκθεση μεταπαρακολούθησης 2019: 11].

Επικοινωνία

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

Τηλ:. +352 4398-1
Πληροφορίες: eca.europa.eu/el/Pages/ContactForm.aspx
Ιστότοπος: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (https://europa.eu/european-union/index_el).

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2022

PDF	ISBN 978-92-847-8098-3	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/87918	QJ-AB-22-012-EL-N
HTML	ISBN 978-92-847-8084-6	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/35999	QJ-AB-22-012-EL-Q

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2022

Η πολιτική για την περαιτέρω χρήση εγγράφων του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) ορίζεται στην απόφαση αριθ. 6‑2019 του ΕΕΣ για την πολιτική ανοικτών δεδομένων και την περαιτέρω χρήση εγγράφων.

Με εξαίρεση τις περιπτώσεις όπου ορίζεται διαφορετικά (π.χ. σε χωριστές ανακοινώσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας), το περιεχόμενο του ΕΕΣ που ανήκει στην ΕΕ παραχωρείται βάσει της άδειας Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0). Ισχύει επομένως ως γενικός κανόνας ότι η περαιτέρω χρήση επιτρέπεται υπό τον όρο ότι αναφέρεται η πηγή και επισημαίνονται οι αλλαγές. Κατά την περαιτέρω χρήση απαγορεύεται η διαστρέβλωση του αρχικού νοήματος ή μηνύματος των εγγράφων. Το ΕΕΣ δεν φέρει ευθύνη για οποιαδήποτε συνέπεια προερχόμενη από την περαιτέρω χρήση εγγράφων.

Εάν συγκεκριμένο περιεχόμενο αναφέρεται σε ταυτοποιήσιμα φυσικά πρόσωπα, π.χ. φωτογραφίες υπαλλήλων του ΕΕΣ, ή περιλαμβάνει έργα τρίτων, απαιτείται πρόσθετη έγκριση.

Όταν παραχωρείται η έγκριση, αυτή ακυρώνει και αντικαθιστά την ανωτέρω γενική έγκριση και αναφέρει σαφώς τυχόν περιορισμούς στη χρήση.

Για τη χρήση ή την αναπαραγωγή περιεχομένου που δεν ανήκει στην ΕΕ, μπορεί να χρειάζεται να ζητήσετε άδεια απευθείας από τους κατόχους των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

Γράφημα 2:

• Τα εικονίδια δημιουργήθηκαν από τη Freepik μέσω του https://flaticon.com.
• Το εικονίδιο δημιουργήθηκε από την pongsakornRed μέσω του https://flaticon.com.

Γραφήματα 3 και 4:

• Τα εικονίδια δημιουργήθηκαν από τη Freepik μέσω του https://flaticon.com.
• Το εικονίδιο δημιουργήθηκε από την xnimrodx μέσω του https://flaticon.com.
• Το εικονίδιο δημιουργήθηκε από τη Smashicons μέσω του https://flaticon.com.

Γράφημα 5:

• Τα εικονίδια δημιουργήθηκαν από τη Freepik μέσω του https://flaticon.com.
• Το εικονίδιο δημιουργήθηκε από την xnimrodx μέσω του https://flaticon.com.

Πλαίσιο 2: Το εικονίδιο δημιουργήθηκε από τη Freepik μέσω του https://flaticon.com.

Το λογισμικό ή τα έγγραφα που καλύπτονται από δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας, όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα εμπορικά σήματα, τα καταχωρισμένα σχέδια, οι λογότυποι και οι επωνυμίες/ονομασίες, εξαιρούνται από την πολιτική του ΕΕΣ για την περαιτέρω χρήση.

Το σύνολο των ιστοτόπων των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης εντός του ονόματος χώρου «europa.eu» παρέχει συνδέσμους προς ιστότοπους τρίτων. Δεδομένου ότι το ΕΕΣ δεν έχει έλεγχο επ’ αυτών, σας συνιστούμε να εξετάζετε τις πολιτικές τους για την προστασία του ιδιωτικού απορρήτου και της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Χρήση του λογότυπου του ΕΕΣ

Δεν επιτρέπεται η χρήση του λογότυπου του ΕΕΣ χωρίς την προηγούμενη σύμφωνη γνώμη του οργάνου.

Επικοινωνήστε με την ΕΕ

Αυτοπροσώπως
Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν εκατοντάδες κέντρα Europe Direct. Μπορείτε να βρείτε τη διεύθυνση του πλησιέστερου σε σας κέντρου στον ιστότοπο Europa: https://europa.eu/european-union/contact_el

Τηλεφωνικά ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
Η Europe Direct είναι μια υπηρεσία που απαντά στις ερωτήσεις σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με αυτή την υπηρεσία:

• καλώντας ατελώς τον αριθμό 00 800 6 7 8 9 10 11 (ορισμένα δίκτυα τηλεφωνίας ενδέχεται να χρεώνουν τις κλήσεις αυτές),
• καλώντας τον αριθμό +32 22999696 ή
• συμπληρώνοντας το ακόλουθο ηλεκτρονικό έντυπο: europa.eu/european-union/contact/write-to-us_el

Βρείτε πληροφορίες σχετικά με την ΕΕ

Στο διαδίκτυο
Πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι διαθέσιμες στον ιστότοπο Europa: https://europa.eu/european-union/index_el

Στις εκδόσεις της ΕΕ
Μπορείτε να καταφορτώσετε ή να παραγγείλετε δωρεάν και επί πληρωμή εκδόσεις της ΕΕ στην ακόλουθη διεύθυνση: https://op.europa.eu/el/publications. Μπορείτε να ζητήσετε πολλαπλά αντίγραφα δωρεάν εκδόσεων επικοινωνώντας με την υπηρεσία Europe Direct ή με το τοπικό σας κέντρο πληροφόρησης (βλ. https://europa.eu/european-union/contact_el).

Στη νομοθεσία της ΕΕ και σε σχετικά έγγραφα
Για πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου της ενωσιακής νομοθεσίας από το 1951 σε όλες τις επίσημες γλώσσες, μεταβείτε στον ιστότοπο EUR-Lex, στην ακόλουθη διεύθυνση: https://eur-lex.europa.eu

Στα δημόσια δεδομένα από την ΕΕ
Η Πύλη Δημόσιων Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (https://data.europa.eu/el) παρέχει πρόσβαση σε σύνολα δεδομένων από την ΕΕ. Τα δεδομένα μπορούν να καταφορτωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν δωρεάν, τόσο για εμπορικούς όσο και για μη εμπορικούς σκοπούς.