BĦALA ĊITTADINI EWROPEJ, AĦNA NGAWDU MINN AFFARIJIET BAŻIĊI LI SPISS NIĦDUHOM BĦALA XI ĦAĠA GARANTITA. FOST DAWN HEMM IL-PAĊI FIR-REĠJUN TAGĦNA, LI NAGĦMLU PARTI MINN WAĦDA MILL-AKBAR EKONOMIJI FID-DINJA U LI GĦANDNA L-LIBERTÀ LI NGĦIXU, NISTUDJAW, NAĦDMU U NIVVJAĠĠAW F’PAJJIŻI OĦRA TAL-UE. AĦNA GĦANDNA WKOLL VANTAĠĠI INQAS OVVJI – AFFARIJIET TA’ KULJUM LI JAGĦMLU DIFFERENZA REALI. DAN IL-KAPITLU JOĦROĠ FID-DIEHER XI EŻEMPJI KONKRETI TA’ X’TAGĦMEL L-UNJONI EWROPEA GĦAĊ-ĊITTADINI TAGĦHA.

L-UE KIF INHI RILEVANTI GĦALL-ĦAJJA TA’ KULJUM TIEGĦEK?

Kulma tagħmel l-UE jsir skont it-Trattati li jinkludu r-regoli dwar kif taħdem l-UE. Dawn it-Trattati ġew maqbula b’mod volontarju u demokratiku mill-pajjiżi kollha tal-UE.

L-UE taġixxi f’dawk l-oqsma skont l-awtorizzazzjoni li tingħata mill-pajjiżi tal-UE, u skont fejn ikun jagħmel sens li kulħadd jiġbed ħabel wieħed, bħal ngħidu aħna fit-tibdil fil-klima jew fil-kummerċ dinji.

Dan il-kapitlu jagħtik informazzjoni dwar dak li diġà ġie implimentat u promulgat mill-UE (u fil-Kapitlu 4 “X’hemm fuq l-aġenda tal-UE” għandek informazzjoni dwar dak li qed isir biex tissokta din il-ħidma). Dawn huma biss uħud mill-kisbiet tal-UE s’issa.

Ivvjaġġar sikur u faċli

L-ivvjaġġar sar temporanjament aktar diffiċli minħabba l-pandemija tal-COVID-19. Iżda f’ċirkustanzi normali, l-ivvjaġġar fl-Ewropa hu ferm aktar faċli llum il-ġurnata milli kien fl-imgħoddi. Dan għax ħafna mill-pajjiżi tal-UE u xi pajjiżi li mhumiex fl-UE neħħew il-kontrolli fil-fruntieri bejniethom. Din it-tneħħija tal-kontrolli fil-fruntieri seħħet bis-saħħa tal-Ftehim ta’ Schengen, imsemmi għal raħal fil-Lussemburgu fejn sar l-iffirmar mill-pajjiżi Ewropej fl-1985.

Bħala ċittadin Ewropew, inti tista’ tivvjaġġa mingħajr passaport fis-27 “pajjiż tax-Schengen”: 23 pajjiż tal-UE (l-Awstrija, il-Belġju, iċ-Ċekja, id-Danimarka, l-Estonja, il-Finlandja, Franza, il-Ġermanja, il-Greċja, l-Italja, l-Iżvezja, il-Kroazja, il-Latvja, il-Litwanja, il-Lussemburgu, Malta, in-Netherlands, il-Polonja, il-Portugall, is-Slovakkja, is-Slovenja, Spanja u l-Ungerija) flimkien mal-Iżlanda, il-Liechtenstein, in-Norveġja u l-Iżvizzera. Il-Bulgarija, Ċipru, l-Irlanda u r-Rumanija bħalissa mhumiex parti miż-żona Schengen. Meta tivvjaġġa lejn pajjiżi li jinsabu barra miż-żona Schengen, jew tirritorna minnhom, ikollok bżonn tippreżenta passaport validu jew karta tal-identità valida.

Evitar ta’ diżastru
Ftit wara li mar jgħix Lisbona biex jistudja, Anasthassios mill-Greċja kellu xi nar fl-appartament tiegħu. Ma kienx jaf in-numru Portugiż tas-servizz ta’ emerġenza, iżda ftakar li seta’ juża n-numru ta’ emerġenza 112 fil-Portugall, bħalma jista’ jagħmel f’pajjiżu l-Greċja jew fi kwalunkwe post fl-UE. Għalhekk ċempel in-numru 112 u qabad direttament mas-servizz ta’ emerġenza ta’ Lisbona, li minnufih bagħat brigata tat-tifi tan-nar lejn l-appartament tiegħu.

ARA L-FILMAT: Il-Karta Ewropea tal-Assigurazzjoni tas-Saħħa
europa.eu/!JH73NV

DiscoverEU

Bis-saħħa tal-inizjattiva DiscoverEU tal-Unjoni Ewropea, jista’ jkollok l-opportunità li tesplora l-Ewropa b’biljett tal-ivvjaġġar mingħajr ħlas. Jekk għalaqt it-18-il sena u inti ċittadin ta’ Stat Membru tal-UE, tista’ tapplika għal wieħed mill-biljetti tal-ivvjaġġar mingħajr ħlas u tqatta’ sa xahar tesplora l-UE.

KONT TAF LI?

Aktar minn 200 000 żagħżugħ u żagħżugħa rċevew pass tal-ivvjaġġar ta’ DiscoverEU.

Aktar informazzjoni dwar DiscoverEU: europa.eu/youth/discovereu_mt

Is-sikurezza tal-prodotti u tal-ikel

Sir af aktar dwar l-enerġija b’din is-sensiela ta’ filmati qosra: europa.eu/learning-corner/eu-energy-policy_mt

Id-drittijiet tal-konsumaturi

Meta tixtri fl-UE, inti protett b’ħafna tipi ta’ liġijiet. Pereżempju, meta tixtri mill-UE, għandek garanzija ta’ mill-inqas sentejn. Dan ifisser li jekk xtrajt mowbajl minn xi mkien fl-UE u ma jibqax jaħdimlek wara sena, dan irid jissewwa jew jinbidel mingħajr ħlas.

Issa li aktar u aktar nies qed jixtru minn fuq l-internet, il-konsumaturi tal-UE huma protetti aħjar bis-saħħa tal-liġijiet tal-UE:

• jipprovdu 14-il jum ċans għal ritorn tal-prodotti mixtrija online jew bit-telefown;
• jipprojbixxu t-tariffi u l-ispejjeż moħbija online;
• jipprojbixxu l-għażliet awtomatiċi fuq il-websites biex ikun evitat li l-konsumaturi jħallsu għal assigurazzjoni tal-ivvjaġġar jew għall-kiri ta’ xi karozza bla ma jindunaw.

Telekomunikazzjoni ta’ kwalità tajba

Ħafna minna nużaw l-ismartphones u t-tablets. Bħala ċittadin tal-UE, inti tista’:

• tibbenefika minn servizz tat-telekomunikazzjoni garantit, u fiss, bi kwalità raġonevoli u bi prezz li tiflaħ, kull fejn tgħix fl-UE;
• tfittex u tqabbel il-prezzijiet faċilment għax l-operaturi jridu jipprovdu informazzjoni trasparenti u aġġornata dwar il-prezzijiet u t-tariffi tagħhom;
• tibdel l-operatur tat-telekomunikazzjoni mingħajr ma tibdel in-numru tat-telefown tiegħek, fi żmien jum.

Is-sikurezza online

Kull min iqatta’ ħin fuq l-internet jaf kemm hu faċli li wieħed jinzerta kontenut mhux xieraq, qarrieqi jew saħansitra estremist.

Biex iżommna sikuri, il-kodiċi ta’ kondotta tal-UE jiġġieled id-diskors ta’ mibegħda online billi jiżgura li t-talbiet għat-tneħħija tal-kontenut razzist u ksenofobiku jiġu indirizzati malajr. Il-kodiċi ta’ prattika dwar id-diżinformazzjoni jlaqqa’ flimkien in-networks soċjali u l-industrija tar-reklamar, li ftiehmu fuq għadd ta’ impenji li jkopru kollox mit-trasparenza sal-profili foloz. Facebook, Microsoft, Twitter, YouTube u l-pjattaformi online l-oħra issa janalizzaw 90% tal-kontenut irrappurtat fi żmien 24 siegħa. L-istrateġija Ewropea għal internet aħjar għat-tfal stabbiliet standard għoli għall-protezzjoni u t-tisħiħ tal-pożizzjoni tat-tfal iżgħar online.

Ara l-mappa biex issib ir-riżorsi f’pajjiżek: betterinternetforkids.eu/sic

Hija prijorità enormi li d-dejta individwali tiegħek tinżamm protetta u li tiġi żgurata l-privatezza tiegħek online, u l-UE tqis dawn bħala parti mid-drittijiet fundamentali tiegħek. Ir-Regolament Ġenerali dwar il-Protezzjoni tad-Dejta hu liġi tal-UE li tgħin biex dan jiġi infurzat billi tistabbilixxi qafas legali għall-ġbir u l-ipproċessar tal-informazzjoni personali mingħand l-individwi li jgħixu fl-UE.

L-ugwaljanza u d-drittijiet tal-bniedem

Hemm firxa ta’ drittijiet fundamentali li huma garantiti għal kull min jgħix fl-UE. Ir-rispett għad-drittijiet tal-bniedem u għad-dinjità hu minqux fit-Trattati u kkonsolidat mill-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea. Dawn jipprojbixxu kull diskriminazzjoni minħabba l-ġeneru, l-orjentazzjoni sesswali, ir-razza, l-etniċità, in-nazzjonalità, il-lingwa, ir-reliġjon, l-età jew id-diżabbiltà.

L-UE taħdem id f’id mal-Istati Membri biex tippromwovi r-rispett lejn ħaddieħor, tinforza l-liġijiet tan-nondiskriminazzjoni u tħares id-drittijiet tal-bniedem madwar l-UE u lil hinn. Id-drittijiet tal-bniedem huma kkunsidrati wkoll fil-ftehimiet kummerċjali internazzjonali tal-UE ma’ pajjiżi oħra.

Iżda l-progress jeħtieġ jissokta fl-UE. Sal-lum, l-UE ħadet azzjoni mifruxa kontra ħafna mill-forom ewlenin ta’ diskriminazzjoni. Pereżempju, ħadet azzjoni fil-qasam tal-politika dwar id-diżabbiltà li tvarja minn liġijiet (l-Att tal-UE dwar l-Aċċessibbiltà daħal fis-seħħ fl-2019) sa inizjattivi li jippromwovu l-bliet aċċessibbli (il-premjijiet “Access City” tal-UE).

Minkejja dawn il-passi konkreti, in-nies fl-Ewropa u fid-dinja għadhom iġarrbu trattamenti diskriminatorji, fastidju u abbuż. Biex titħabat kontra d-diversi forom ta’ mibegħda u diskriminazzjoni, l-UE nediet pjan biex tiżdied l-ugwaljanza.

Ara aktar dettalji fil-Kapitlu 4 “X’hemm fuq l-aġenda tal-UE?”.

Il-bilanċ bejn ix-xogħol u l-ħajja privata u l-kwalità tal-ħajja

L-UE qed taħdem qatigħ biex is-soċjetà ssir aktar ekwa u soċjalment aktar ġusta. Parti importanti minn dan hija li jiġi żgurat bilanċ bejn ħajjitna fuq ix-xogħol u ħajjitna lil hinn mix-xogħol. Minn Awwissu 2022, il-pajjiżi kollha tal-UE jridu japplikaw ir-regoli tal-UE li jtejbu l-ħajja tax-xogħol għall-ġenituri u għall-persuni li jindukraw. Ir-regoli għandhom l-għan li jħeġġu kondiviżjoni aktar ugwali tal-liv tal-ġenituri, li jintroduċu l-liv tal-persuni li jindukraw u li jindirizzaw in-nuqqas ta’ rappreżentanza tan-nisa fis-suq tax-xogħol. Ir-regoli jestendu wkoll id-dritt għal arranġamenti tax-xogħol flessibbli għall-ħaddiema kollha.

Sir af aktar: europa.eu/!WRm9Fy

Il-finanzjament tal-UE fir-reġjun tiegħek

Il-pajjiżi u r-reġjuni tal-UE mhumiex biss differenti fid-daqs; għandhom ukoll livelli differenti ta’ ġid. Matul is-snin kien hemm eluf ta’ proġetti li rċevew finanzjament mill-UE. Dawn il-proġetti kienu ta’ fejda għall-pajjiżi individwali tal-UE iżda anke għall-UE kollha kemm hi għax ħolqu l-impjiegi, taw spinta lit-tkabbir ekonomiku u tejbu l-kwalità tal-ħajja taċ-ċittadini.

In-nies mhux dejjem ikunu konxji li l-UE tkun iffinanzjat jew qed tiffinanzja xi proġetti fil-lokalità tagħhom. Madankollu, il-proġetti appoġġati b’finanzjament tal-UE kienu ta’ ġid għan-nies tal-lokalità jew tar-reġjun għax ikunu ħolqu mijiet ta’ impjiegi ġodda, żviluppaw rabtiet strateġiċi tat-trasport, tejbu l-infrastruttura tal-enerġija, varaw il-broadband, investew fir-riċerka u l-innovazzjoni, u ħarsu l-wirt kulturali u ż-żoni ta’ ġmiel naturali.

Żur dawn il-websites u ara xi eżempji ta’ proġetti f’pajjiżek li kisbu finanzjament mill-UE. Żgur tintebaħ li l-UE hi ferm eqreb tiegħek milli immaġinajt: kohesio.ec.europa.eu/mt/

Bis-saħħa tal-finanzjament tal-UE, inti tista’ taqbad mal-internet mingħajr ħlas fil-libreriji, fil-ġonna pubbliċi, fil-mużewijiet u f’żoni pubbliċi oħra madwar l-Ewropa kull fejn jidher dan is-sinjal.

L-investiment tal-UE fir-riċerka

Ix-xjenza kapaċi tittrasforma l-mod kif ngħixu. Għaldaqstant, l-UE qed tinvesti l-biljuni tal-ewro fir-riċerka u l-innovazzjoni biex tiġġieled it-tibdil fil-klima, tagħti spinta lit-tkabbir u lill-impjiegi u tindirizza l-isfidi l-oħra li għandna. Il-programm ta’ finanzjament ewlieni tal-UE f’dan il-qasam jissejjaħ Orizzont Ewropa. Iċ-ċiklu ta’ finanzjament preċedenti ta’ Orizzont Ewropa għen biex jitħaffef l-iżvilupp tal-vaċċini, investa fi proġetti li jipproteġu l-bijodiversità, u uża s-satellita Galileo biex ikollna sistemi u mapep tal-GPS aktar preċiżi. Il-baġit allokat ta’ €95.5 biljun għall-programm Orizzont Ewropa 2021-2027 jixhed l-importanza ta’ dan il-programm għall-futur tal-Ewropa. L-enfasi se tkun fuq it-teknoloġiji ekoloġiċi, fuq l-intelliġenza artifiċjali (IA) u fuq ħafna aktar.

Sir af aktar dwar Orizzont Ewropa: europa.eu/!Xf47NRP

Ara iktar dettalji dwar il-baġit tal-UE fil- Kapitlu 4

L-UE allokat €2,018 biljun għall-2021-2027, inkluż il-fondi ta’ NextGenerationEU. 4% ta’ dawn jintefqu għall-amministrazzjoni