Redelijke aanpassingen op het werk Richtsnoeren en goede praktijken

In deze richtsnoeren worden informatie, praktische voorbeelden en verwijzingen gegeven om werkgevers te helpen aan dit vereiste te voldoen. De richtsnoeren zijn opgesteld met hulp van de leden van het Platform handicap³ en de sociale partners, die niet alleen suggesties hebben gedaan, maar ook voorbeelden van goede praktijken hebben aangedragen. De richtsnoeren zouden kunnen dienen als waardevolle bron voor het aanpassen van praktijken op de werkplek om werknemers in het algemeen beter te ondersteunen en om een meer inclusieve en accommoderende werkomgeving te creëren voor alle medewerkers van een organisatie, ongeacht hun eventuele beperkingen.

Of u nu een werkgever/eigenaar van een bedrijf bent, een manager of teamleider, een HR-specialist of gewoon een collega, de praktische inzichten en de voorbeelden van goede praktijken in deze brochure zouden u kunnen inspireren bij het aanwerven, in dienst nemen en in dienst houden van personen met een handicap met behulp van aanpassingen waar zowel werknemers als werkgevers van profiteren⁴. Wanneer u meer vertrouwd bent met de praktische aspecten van redelijke aanpassingen en de achtergrond ervan kent, zult u beter in staat zijn om de capaciteiten en bijdragen van personeelsleden met een handicap te omarmen, wat de werkplek zal verrijken en uw organisatie ten goede zal komen.

1.1 VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap²

Alle EU-lidstaten hebben het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap ondertekend en geratificeerd, wat betekent dat zij elk op grond van het internationaal recht verplicht zijn om de rechten van personen met een handicap te beschermen, in overeenstemming met het VN-verdrag. De Europese Unie is zelf ook partij bij het verdrag.

Het VN-Verdrag vormt een paradigmaverschuiving in de houding en benadering van personen met een handicap — van het beschouwen van personen met een handicap als “objecten” van liefdadigheid, medische behandeling en sociale bescherming, naar het inzicht dat personen met een handicap “subjecten” zijn, met rechten, die in staat zijn om zelf beslissingen te nemen en actieve leden van de samenleving te zijn. Werkgevers zijn verplicht om redelijke aanpassingen te verstrekken teneinde een werknemer met een handicap in staat te stellen zijn of haar taken uit te voeren. Een ongerechtvaardigd verzuim om redelijke aanpassingen te verstrekken kan volgens de nationale of Europese non-discriminatiewetgeving en volgens het VN-Verdrag worden aangemerkt als een verboden vorm van discriminatie op grond van handicap.

Relevant is met name artikel 27 van het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap³, inzake werk en werkgelegenheid, samen met Algemene Opmerking nr. 8 (2022)⁴ van het VN-Comité voor de rechten van personen met een handicap, over het recht van personen met een handicap om te werken en een baan te hebben. Artikel 27 verbiedt discriminatie op grond van handicap “met betrekking tot alle aangelegenheden betreffende alle vormen van werkgelegenheid, waaronder voorwaarden voor de aanwerving, aanstelling en indiensttreding, voortzetting van het dienstverband, carrièremogelijkheden en een veilige en gezonde werkomgeving”. Algemene Opmerking nr. 8 verduidelijkt de verplichtingen van overheden uit hoofde van artikel 27 en benadrukt dat het recht op werk een fundamenteel mensenrecht is, dat van essentieel belang is voor de verwezenlijking van andere mensenrechten. Het recht op werk is een onlosmakelijk en intrinsiek onderdeel van de menselijke waardigheid omdat het een bevestiging vormt van de waarde van een individu en zijn potentieel om bij te dragen aan de samenleving.

1.2 De richtlijn gelijke behandeling in arbeid en beroep⁵

In de Europese Unie hebben werkgevers een plicht om te zorgen voor redelijke aanpassingen voor werknemers met een handicap. Richtlijn 2000/78/EG van de Raad tot instelling van een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en beroep (hierna “richtlijn gelijke behandeling in arbeid en beroep” genoemd) bevat de meest relevante bepalingen van het EU-recht inzake personen met een handicap en redelijke aanpassingen.

1.3 Strategie inzake de rechten van personen met een handicap 2021-2030

In het kader van haar gehandicaptenbeleid streeft de EU ernaar om de lidstaten te ondersteunen bij het bevorderen van de werkgelegenheid voor personen met een handicap.

De Strategie inzake de rechten van personen met een handicap 2021-2030⁶ vormt een kader voor dit beleid, dat tot doel heeft om de levens van personen met een handicap te verbeteren.

Een van de zeven vlaggenschipinitiatieven van de strategie is het Werkgelegenheidspakket voor personen met een handicap⁷, een reeks richtsnoeren, praktijken en leermogelijkheden voor werkgevers, werkgeversverenigingen, overheidsinstanties en maatschappelijke organisaties, die tot doel hebben om de positie op de arbeidsmarkt van personen met een handicap te verbeteren. Deze richtsnoeren maken deel uit van het pakket.

In december 2022 heeft de Raad van de Europese Unie de lidstaten opgeroepen om de desbetreffende richtsnoeren uit te voeren, beroepsonderwijs en -opleiding voor personen met een handicap te ondersteunen, de overgang naar de arbeidsmarkt te vergemakkelijken en nationale streefcijfers voor de werkgelegenheid van personen met een handicap en de deelname aan volwasseneneducatie vast te stellen⁸.

De recentelijk vastgestelde richtlijn duurzaamheidsrapportering legt nieuwe rapportagevereisten op aan bedrijven die actief zijn in de EU. In het bijzonder is een verplichting voor ondernemingen ingevoerd om verslag uit te brengen over hun diversiteitsbeleid (met betrekking tot handicaps) zoals toegepast op hun bestuurs-, leidinggevende en toezichthoudende organen¹⁰.

1.4 Nationaal beleid en nationale wetgeving

Alle 27 EU-lidstaten hebben nationale en regionale wetten tot omzetting en uitvoering van de richtlijn gelijke behandeling in arbeid en beroep, wat ook betekent dat werkgevers verplicht zijn om in al die landen te voorzien in redelijke aanpassingen. Sommige lidstaten hanteren echter alleen een brede definitie van wat geldt als een redelijke aanpassing en van wat als een onevenredige last kan worden beschouwd.

In de meeste lidstaten zijn subsidies en logistieke ondersteuning beschikbaar om de kosten van het doorvoeren van redelijke aanpassingen te dekken, evenals steun voor de planning en de uitvoering ervan.

In 11 EU-lidstaten zijn belastingvoordelen beschikbaar voor werkgevers die werknemers met een handicap in dienst nemen op de open arbeidsmarkt, terwijl 13 EU-lidstaten werkgevers kortingen op socialezekerheids- of ziektekostenverzekeringsbijdragen bieden. De meeste landen bieden loonsubsidie aan om de werkgelegenheid van personen met een handicap te bevorderen, waarvan steeds vaker gebruik wordt gemaakt.

Het Europees Gehandicaptenforum heeft in kaart gebracht in welke EU-lidstaten de kosten voor redelijke aanpassingen worden ondersteund¹¹ (zie hieronder).

De meeste lidstaten zijn bewustmakingsinitiatieven gestart en bieden informatie, advies en ondersteuning voor het in dienst nemen van personen met een handicap. Sommige lidstaten hebben programma’s om het contact tussen werkzoekenden met een handicap en potentiële werkgevers te vergemakkelijken en kennen prijzen toe aan werkgevers die blijk geven van goede praktijken. Soms is er nationale wetgeving die organisaties verplicht om een manager voor de omgang met handicaps aan te stellen, of iemand die verantwoordelijk is voor de ondersteuning van werknemers met een handicap.

Als u meer wilt weten over de situatie van personen met een handicap in de EU, kunt u terecht op de website van de Europese Commissie voor verslagen over de gelijkheid van personen met een handicap in afzonderlijke EU-lidstaten (zie de verslagen over de Europese expertise inzake handicaps (EDE)¹². De verslagen werpen licht op de omstandigheden waarmee personen met een handicap in de verschillende lidstaten worden geconfronteerd, zowel binnen als buiten de arbeidsmarkt. Dit kan helpen om uw strategieën voor de aanwerving en het behouden van personen met een handicap aan te passen. Proactieve inspanningen van uw kant — om de bredere context van het leven van personen met een handicap in ogenschouw te nemen — zullen bijdragen tot de totstandbrenging van een inclusievere arbeidsmarkt met inachtneming van de beginselen van gelijke kansen, billijke arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden en sociale bescherming en integratie (alle aspecten van de Europese pijler van sociale rechten).

EU Member states that provide support for reasonable accomodation in the form of grant, tax subsidies or direct provision of equipment, ect.

1.5 Hof van Justitie van de Europese Unie

Het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) heeft tot taak om te beoordelen of het Unierecht in alle EU-lidstaten correct wordt uitgelegd en toegepast. Dit is van cruciaal belang voor de richtlijn gelijke behandeling in arbeid en beroep, met name voor de verplichting om in redelijke aanpassingen te voorzien, en moet ervoor zorgen dat nationale rechters in de EU de regels niet op verschillende manieren toepassen.

Inclusief werkgeverschap komt iedereen ten goede

2.1 De basisbeginselen

Het doel van redelijke aanpassingen is om personen met een handicap in staat te stellen toegang te krijgen tot, deel te nemen aan of vooruit te komen in werk, en om werknemers met een handicap in staat te stellen dezelfde werkresultaten te bereiken en gelijke kansen te hebben als werknemers zonder handicap door dingen op een enigszins andere manier te doen.

Met andere woorden: een redelijke aanpassing is elke verandering in een functie of een werkomgeving die nodig is om een werknemer met een handicap in staat te stellen zijn of haar werk uit te voeren.

Het recht op redelijke aanpassingen strekt zich uit tot alle werkgerelateerde activiteiten die onder het EU-recht vallen, van de sollicitatieprocedure tot de beëindiging van het dienstverband. Ook strekt dit recht zich uit tot promotie, arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden, opleidingen en secundaire arbeidsvoorwaarden die aan het personeel worden aangeboden.

Wanneer ontstaat de verplichting?

Als werkgever ontstaat uw verplichting om te voorzien in redelijke aanpassingen op het moment dat een persoon met een handicap behoefte heeft aan toegang tot locaties of situaties die tot dan toe voor hem of haar ontoegankelijk zijn vanwege obstakels die hem of haar bijvoorbeeld kunnen verhinderen om deel te nemen aan een sollicitatiegesprek of om een vacature te lezen.

Werknemers die nog niet eerder met noemenswaardige belemmeringen te maken hebben gehad, kunnen een handicap ontwikkelen na bijvoorbeeld een ongeval of een ziekte. Het kan zijn dat die voor die medewerkers aanpassingen op de werkplek moeten worden aangebracht die voorheen niet nodig waren.

U moet proactieve maatregelen nemen om eventuele belemmeringen in uw beleid of praktijken, of in de fysieke werkomgeving, te identificeren en weg te nemen teneinde gelijke toegang en kansen te kunnen bieden aan personen met een handicap. Een aanpak op basis van universele maatregelen voor flexibel werken voor alle werknemers zou een goed begin kunnen zijn. Dit zou kunnen helpen om niet alleen personen met een handicap in dienst te houden, maar ook andere werknemers, zoals oudere werknemers.

Vergeet daarbij niet dat redelijke aanpassingen moeten worden doorgevoerd in alle fasen van het dienstverband, te weten de aanwerving, het behoud en de loopbaanontwikkeling van de werknemer.

In deze richtsnoeren wordt uitgelegd hoe de werkgever ervoor kan zorgen dat de maatregelen die worden genomen om personen met een handicap tegemoet te komen, toereikend, doeltreffend en praktisch zijn en worden afgestemd op de specifieke behoeften van elke werknemer.

De volgende praktische maatregelen kunnen u helpen bij het naleven van de verplichtingen van artikel 5 van de richtlijn gelijke behandeling in arbeid en beroep:

Deze maatregelen mogen geen onredelijke belasting voor uw organisatie vormen, rekening houdend met de omvang en de financiële draagkracht van uw organisatie en de verschillende kosten — zowel financiële als niet-financiële — die u mogelijk zult moeten maken. Het kan de moeite waard zijn om te onderzoeken of er overheidsfinanciering of andere bijstand beschikbaar is om de verlangde maatregelen te helpen uitvoeren. Voor meer informatie, zie het onderdeel “Financiële ondersteuning” van deze richtsnoeren.

2.2 Vijf methoden om te voorzien in redelijke aanpassingen

Voor het op korte tijd doorvoeren van redelijke aanpassingen op de werkplek is een aantal complementaire methoden ontwikkeld. Voor meer informatie over specifieke landen, zie het EDE-verslag: Striving for an inclusive labour market¹⁶

2.3 Wat telt niet als redelijke aanpassing?

Sommige praktijken of veranderingen kunnen ten onrechte worden gezien als redelijke aanpassingen, zonder noodzakelijkerwijs te voldoen aan de vereisten van de richtlijn gelijke behandeling in arbeid en beroep of van het VN-Verdrag. Redelijke aanpassingen en toegankelijkheid zijn twee verschillende begrippen. In de Algemene Opmerking van het VN-Comité voor de rechten van personen met een handicap over toegankelijkheid wordt gespecificeerd dat toegankelijkheid betrekking heeft op groepen, terwijl redelijke aanpassingen betrekking hebben op individuele personen¹⁸.

Ook wordt in de Algemene Opmerking verduidelijkt dat toegankelijkheid een voorwaarde is, terwijl redelijke aanpassingen daarna komen, als een manier om hardnekkige belemmeringen te overwinnen en in te spelen op individuele behoeften¹⁹. In bepaalde omstandigheden kan toegankelijkheid ook een bestanddeel van redelijke aanpassingen zijn. Bovendien zijn redelijke aanpassingen, met betrekking tot technische voorzieningen, veel eenvoudiger en goedkoper wanneer toegankelijkheid al is verwezenlijkt.

In heel Europa is onze houding ten opzichte van handicaps en personen met een handicap in de loop der jaren veranderd. Het omarmen van een inclusieve aanpak die gericht is op individuele personen en het helpen van personen met een handicap om hun obstakels te overwinnen, in plaats van een aanpak die zich concentreert op hun beperkingen, is essentieel voor het doorvoeren van doeltreffende aanpassingen op de werkplek om al uw werknemers te laten gedijen in een wederzijds ondersteunende, productieve omgeving.

Daarbij zou u zich moeten focussen op de talenten, verdiensten, competenties en vaardigheden van personen met een handicap, zoals u dat ook zou doen bij werknemers zonder handicap.

Als een handicap belemmeringen opwerpt op het werk, zou u de betrokken persoon kunnen vragen welke strategieën hij of zij in het dagelijks leven, buiten het werk, gebruikt bij het omgaan met de belemmeringen waar hij of zij mee wordt geconfronteerd. Misschien kunnen sommige van die strategieën worden toegepast op de werkplek.

U zou de aanpassingen op een persoonsgerichte manier moeten ontwerpen, rekening houdend met de specifieke behoeften, uitdagingen en sterke punten van alle personen met elk hun eigen handicap. Een open en respectvolle dialoog met uw medewerkers kan u helpen om hun unieke behoeften te begrijpen en te bepalen.

Ga in gesprek met de vakbonden om door middel van collectieve onderhandelingen redelijke oplossingen voor aanpassingen op uw werkplek te vinden.

3.1 Een breed scala aan handicaps

Door rekening te houden met alle verschillende soorten handicaps die in het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap worden beschreven, en door een alomvattende en persoonsgerichte benadering van aanpassingen te hanteren, kunt u inclusieve werkomgevingen creëren die gelijke kansen bieden aan medewerkers met lichamelijke, zintuiglijke, verstandelijke en psychosociale beperkingen, evenals aan oudere werknemers.

3.2 Ondersteuning van oudere werknemers

Door de beginselen van redelijke aanpassingen uit te breiden om ook rekening te houden met de behoeften van een vergrijzende beroepsbevolking, kunt u voortbouwen op het fundament van een inclusieve werkomgeving. Als u de ergonomie waar mogelijk verbetert en flexibele werktijden, gefaseerde pensioneringsopties en doorlopende vaardighedenverwerving mogelijk maakt, kan dit oudere werknemers ten goede komen en de werkplek voor iedereen flexibeler en weerbaarder maken. Deze multigenerationele benadering sluit aan bij de bredere doelstellingen van sociale duurzaamheid en draagt ertoe bij dat de werkplek een diverse, inclusieve en productieve ruimte is.

3.3 Aannemen van personeel met een handicap met behulp van redelijke aanpassingen: de voordelen die u kunt verwachten

3.4 Hoe het bewustzijn te vergroten

Steeds meer werkgevers erkennen en begrijpen de potentiële voordelen van redelijke aanpassingen en promoten dit concept actief als standaardpraktijk.

Er zijn verschillende manieren waarop u binnen uw organisatie of bedrijf het bewustzijn van het belang en de voordelen van redelijke aanpassingen kunt vergroten.

3.5 Toewijzing van redelijke aanpassingen

U kunt een duurzame oplossing voor uw personeel met een handicap bereiken door een goed georganiseerd proces voor de toewijzing van redelijke aanpassingen op te zetten. De aanpassingen die worden geboden, moeten effectief en efficiënt zijn en zijn toegesneden op het individu. De geboden oplossingen moeten duurzaam zijn op de lange termijn. Mogelijk zult u grondige beoordelingen moeten uitvoeren voor werknemers met een handicap, waarbij u kunt overwegen om, indien beschikbaar, deskundig advies in te winnen, en u zou uw werknemers moeten betrekken bij het besluitvormingsproces. Uw doel zou moeten zijn om aanpassingen te identificeren die tegemoetkomen aan de onmiddellijke behoeften van werknemers die anders met belemmeringen in hun werk worden geconfronteerd, rekening houdend met de duurzaamheid van die aanpassingen op de lange termijn.

Het proces van het toewijzen van redelijke aanpassingen wordt afgebakend door wettelijke verplichtingen en antidiscriminatiewetgeving. Als u niet zeker bent van de precieze wettelijke vereisten, kunt u contact opnemen met uw lokale overheid of met uw werkgeversorganisatie, die u kunnen helpen bij het identificeren van de toepasselijke wetgeving. Het naleven van de wetgeving beschermt de rechten van werknemers met een handicap en vermindert het risico op juridische geschillen of aantijgingen van discriminatie, terwijl daarmee ook een eerlijke en rechtvaardige werkomgeving wordt gecreëerd en gehandhaafd.

3.6 Inclusieve praktijken in alle fasen van het dienstverband

Het in dienst nemen van personen met een handicap is een traject dat begint met de aanwervingsfase en dat ook het behouden van de werknemer en het faciliteren van een zo fluïde mogelijke loopbaanontwikkeling omvat. In deze paragraaf wordt uiteengezet welke stappen werkgevers in elke fase van het dienstverband kunnen nemen om een inclusieve werkomgeving te bevorderen.

3.7 Faciliteren van communicatie over redelijke aanpassingen

Om te zorgen voor effectieve communicatie wanneer personeelsleden om redelijke aanpassingen vragen, en die krijgen, kunnen verschillende strategieën worden toegepast.

Door methodisch te werk te gaan bij het plannen en verzorgen van de opleidingen, kunt u ervoor zorgen dat deze hun doel om een meer inclusieve omgeving te bevorderen op de meest doeltreffende wijze dienen.

3.8 Begeleiding en advies

Om tegemoet te komen aan de behoeften van werknemers met een handicap, managers, personeel dat verantwoordelijk is voor het verwerken van aanpassingsverzoeken en teamleiders of collega’s die werknemers met een handicap verwelkomen op hun afdeling of in hun team, zouden begeleiding en advies beschikbaar moeten zijn.

3.9 Vinden van minder dure aanpassingen: zoeken naar een balans

Het is belangrijk om een balans te vinden tussen de noodzaak van aanpassingen om tegemoet te komen aan de specifieke behoeften van elk individu en de praktische haalbaarheid en kosten van die aanpassingen. Het doel zou moeten zijn om tegen redelijke kosten de meest eenvoudige aanpassingen te vinden die in de praktijk beantwoorden aan de behoeften en de individuele omstandigheden van de werknemer.

Door een geïndividualiseerde aanpak te volgen om in te spelen op de unieke behoeften en omstandigheden van elk personeelslid met een handicap, kunt u op maat gemaakte oplossingen bieden die belemmeringen effectief wegnemen en gelijke kansen bevorderen.

Uit een onderzoek van het Job Accommodation Network in de Verenigde Staten is gebleken dat 60 % van de aanpassingen op de werkplek zonder kosten kan worden gemaakt, terwijl de gemiddelde kosten 500 USD (491 EUR) per werknemer bedragen²³. Aanpassingen helpen om werknemers voor het bedrijf te behouden, de aanwezigheid en productiviteit te verbeteren en te besparen op verzekeringskosten²⁴.

3.10 Monitoring en evaluatie

Het proces van monitoring en evaluatie van redelijke aanpassingen is van essentieel belang voor het waarborgen van de voortdurende doeltreffendheid ervan en het doorvoeren van eventuele benodigde veranderingen.

U zou de aanhoudende effectiviteit van de geboden oplossing moeten beoordelen. Die beoordeling kan bestaan uit het regelmatig houden van check-in-vergaderingen, het analyseren van prestatiemaatstaven, het verzamelen van feedback van supervisors of collega’s en/of het verkrijgen van eigen input van de werknemer over de vraag of en hoe de aanpassing zijn of haar werk heeft vergemakkelijkt. Door de effectiviteit van de aanpassing te beoordelen, zult u mogelijk verbeterpunten kunnen identificeren of alternatieve oplossingen kunnen verkennen als de geboden oplossing niet in voldoende mate beantwoordt aan de behoeften van de werknemer.

De behoeften van werknemers met een handicap kunnen in de loop der tijd veranderen, zodat het belangrijk is dat u in dat geval wijzigingen in de aanpassingen aanbrengt. Zo kan het nodig zijn om een aanpassing zelf weer aan te passen in het licht van nieuwe informatie of wijzigingen in de omstandigheden van de werknemer, zoals een verandering in zijn of haar situatie of nieuwe werkverantwoordelijkheden. U zou open en transparant moeten communiceren met de werknemer om te bepalen of alternatieve aanpassingen of wijzigingen van zijn of haar bestaande regelingen nodig zijn om de aanhoudende doeltreffendheid van de aanpassingen te waarborgen.

Gedurende dit hele monitoring- en evaluatieproces is het van cruciaal belang dat u nauwkeurige documentatie en registers bijhoudt. Dit omvat het documenteren van de details van de aanpassingen, eventuele aangebrachte wijzigingen, de feedback van de werknemer en de resultaten van het monitoringproces. Documentatie helpt bij het volgen van de geschiedenis van de verstrekte aanpassingen, vergemakkelijkt het toekomstig gebruik en zorgt ervoor dat de wettelijke vereisten worden nageleefd.

Waar het gaat om redelijke aanpassingen kan het best een attitude van continue verbetering worden aangenomen. Als leiders of managers zou u moeten leren van elke ervaring met aanpassingen, beste praktijken moeten identificeren en indien nodig veranderingen moeten doorvoeren. Regelmatige analyses of evaluaties van de effectiviteit van aanpassingen kunnen zeer nuttig zijn als input voor toekomstige besluitvorming.

Het implementeren van aanpassingen voor personeel met een handicap brengt vaak veranderingen en kosten met zich mee, en er is zowel financiële als praktische steun beschikbaar.

In veel EU-landen is financiële steun beschikbaar om een deel van de kosten of alle kosten van het aanbrengen van redelijke aanpassingen te dekken. Dat kan de vorm aannemen van subsidies, soms in combinatie met logistieke ondersteuning bij het vaststellen van de passende aanpassingen en het aanvragen van steun of subsidies. Het bedrag van de financiële steun verschilt aanzienlijk tussen de lidstaten, evenals het soort aanpassingen dat kan worden gefinancierd, maar doorgaans financieren de regelingen aanpassingen van de werkplek van personen met een handicap. Ook voor de kosten van jobcoaches of reiskosten is in sommige gevallen financiering beschikbaar.

Om voor financiering in aanmerking te komen, moeten de technische of andere hulpmiddelen verband houden met de handicap en moeten ze worden gebruikt voor het uitvoeren van de specifieke werkactiviteiten of andere relevante taken door de betrokken persoon. De verstrekking van technische hulpmiddelen, die zowel software als hardware kunnen omvatten, kunnen worden beschouwd als een specifieke vorm van aanpassing. Deze stellen werknemers met een handicap soms in staat om taken uit te voeren die ze anders niet zouden kunnen verrichten.

De overheidsfinanciering kan worden gebruikt om de kosten van het opleiden van een persoon in het gebruik van het hulpmiddel te dekken. Het toegekende bedrag wordt per geval bepaald aan de hand van verschillende criteria, zoals ernst van de beperking, de totale kosten van de maatregelen en het bedrag van de kosten die de werkgever anders zou maken in verband met arbeidsongeschiktheid.

4.1 Waar kunt u hulp vinden?

• Op de officiële websites van de nationale, regionale of lokale overheidsdiensten die verantwoordelijk zijn voor werkgelegenheid, arbeid, sociale zaken en/of de rechten van personen met een handicap is vaak informatie te vinden over beschikbare subsidies en steunprogramma’s voor werkgevers voor het aanbrengen van redelijke aanpassingen.
• Sommige gehandicapten- en arbeidsvoorzieningsorganisaties, verenigingen en niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) zijn gespecialiseerd in het ondersteunen van werkgevers en personen met een handicap. Zij bieden vaak middelen, begeleiding en informatie over de beschikbare financiële en logistieke steun voor redelijke aanpassingen. Voorbeelden zijn het Europees Gehandicaptenforum²⁵ en de Europese blindenvereniging²⁶. Het Europees Netwerk van organen voor de bevordering van gelijke behandeling geeft een overzicht van recente jurisprudentie in een aantal Europese landen²⁷.
• De Europese Commissie en haar verschillende directoraten verstrekken informatie over financieringsmogelijkheden, programma’s en middelen voor werkgevers met betrekking tot redelijke aanpassingen, en op verschillende EU-webpagina’s worden initiatieven op het gebied van de rechten van personen met een handicap, werkgelegenheid en sociale inclusie toegelicht.
• De reeks publicaties “Promoting Equity” van de Internationale Arbeidsorganisatie heeft tot doel om werkgevers van elke omvang en in alle economische sectoren te helpen bij het doorvoeren van redelijke aanpassingen in alle fasen van de dienstverbandcyclus²⁸.
• Organen voor bedrijfsondersteuning, kamers van koophandel, beroeps- of sectorale organisaties en bedrijfsverenigingen verstrekken vaak begeleiding en hulpmiddelen voor werkgevers, waaronder informatie over financiële steun, subsidies en logistieke hulp.
• Ook lokale arbeidsvoorzieningsorganisaties of arbeidsbureaus kunnen vaak informatie verschaffen over subsidies of ondersteuningsprogramma’s voor werkgevers.

4.2 Partnerschappen

In een partnerschap kunnen individuele werkgevers en externe instanties samenwerken om een passende redelijke aanpassing voor een individuele werknemer te identificeren en in te voeren. Naast partnerschappen met arbeidsbureaus en andere arbeidsbemiddelingsorganisaties, re-integratiediensten of maatschappelijke organisaties, kunnen werkgevers ook samenwerken met bedrijfsartsen, gezondheidsdiensten en/of vakbonden.

In de meeste EU-lidstaten bestaan partnerschappen om werkgevers te helpen bij het doorvoeren van redelijke aanpassingen, vaak door middel van advies of ondersteuning bij het vinden van de passende aanpassingen. Hoewel die partnerschappen soms zijn gevormd met overheidsinstanties, zoals de arbeidsvoorzieningsorganisaties die verantwoordelijk zijn voor het naar werk begeleiden van personen met een handicap, zijn er ook vaak ngo’s en werkgeversorganisaties bij betrokken.

Overal in Europa zijn voorbeelden te vinden van partnerschappen die ondersteuning bieden, zoals financiële bijstand en advies (persoonlijk advies over passende aanpassingen, gidsen voor werkgevers, advies over het ontwerpen van handicapvriendelijke werkplekken), ondersteunende netwerken (van werkgevers met ervaring met het aannemen van personeel met verminderde arbeidsgeschiktheid), werkcoördinatoren, die vaststellen welke aanwervingsmogelijkheden en taken geschikt zijn voor mensen met een gedeeltelijke arbeidsgeschiktheid, databanken (registratie van aanpassingen), en bemiddelingsdiensten om overeenstemming over de arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden te bereiken. Soms worden ook deskundigen op het gebied van gezondheid op het werk betrokken bij partnerschappen met werkgevers.

4.3 Goede praktijken

The 'Illustrative Examples' section of the Guide- lines presents best practices for ensuring reasonable accommodation (RA) by employers. Below is an overview of potential measures that can be implemented. For more detailed information, please refer to the 'Illustrative Examples' section.

4.4 Aanvullende informatiebronnen

Verschillende Europese landen hebben hun eigen publicaties en informatie voor werkgevers over redelijke aanpassingen. Die informatiebronnen worden geproduceerd door ministeries, organen voor gelijke behandeling of diensten voor arbeidsvoorziening, of soms door eenheden die gespecialiseerd zijn in het naar werk begeleiden van personen met een handicap in de publieke sector. Er is in veel landen ook een rol weggelegd voor werkgeversorganisaties, vakbonden en ngo’s (met inbegrip van organisaties die de belangen van personen met een handicap behartigen).

Fondsen op nationaal, regionaal en lokaal niveau zijn de belangrijkste bronnen van financiële steun voor werkgevers op het gebied van redelijke aanpassingen op de werkplek. Meer informatie is te vinden in de EDE-landenrapporten getiteld Striving for an inclusive labour market (Streven naar een inclusieve arbeidsmarkt).²⁹

Horizon Europa, het onderzoeks- en innovatieprogramma van de EU, biedt financieringsmogelijkheden voor projecten op het gebied van handicaps en toegankelijkheid. Organisaties kunnen financiering aanvragen in het kader van specifieke oproepen of voor projecten op het gebied van inclusieve technologieën en hulpmiddelen of inclusief ontwerp van de werkplek. Het programma bevordert de ontwikkeling van innovatieve oplossingen en technologieën die kunnen worden toegepast bij het doorvoeren van redelijke aanpassingen op de werkplek.

Organisaties kunnen zoeken naar relevante oproepen tot het indienen van voorstellen of naar financieringsmogelijkheden die door de Europese Commissie of EU-agentschappen zijn gepubliceerd. In die oproepen worden doorgaans specifieke doelstellingen, subsidiabiliteitscriteria en financieringsprioriteiten met betrekking tot toegankelijkheid en redelijke aanpassingen uiteengezet. Organisaties zouden de vereisten zorgvuldig moeten doornemen om vervolgens een projectvoorstel op te stellen en dit binnen de vastgestelde termijn in te dienen.

De aanvraagprocedure is afhankelijk van het specifieke financieringsprogramma of initiatief. Organisaties moeten doorgaans een projectvoorstel indienen waarin de doelstellingen, de activiteiten, de verwachte resultaten en het budget voor hun project voor redelijke aanpassingen worden beschreven. Subsidiabiliteitscriteria kunnen onder meer zijn: de aansluiting van het project bij EU-prioriteiten, de potentiële impact van het project, partnerschapsvereisten en financiële duurzaamheid. Ook zullen organisaties mogelijk hun capaciteit, deskundigheid en ervaring met het uitvoeren van het type voorgesteld project moeten aantonen.

Het verkrijgen van EU-financiering voor initiatieven op het gebied van redelijke aanpassingen heeft verschillende voordelen. In de eerste plaats ondersteunen de financiële middelen van de EU de uitvoering van projecten die de toegankelijkheid en inclusie op de werkplek bevorderen. De EU biedt ook mogelijkheden om te netwerken, samen te werken en kennis uit te wisselen met andere organisaties en deskundigen die op hetzelfde gebied actief zijn. Daarnaast vergroot de ontvangst van EU-financiering de zichtbaarheid en geloofwaardigheid van het werk van de organisatie, wat kan leiden tot meer erkenning op nationaal en internationaal niveau.

Door inzicht te krijgen in het aanvraagproces, de subsidiabliteitscriteria en de potentiële voordelen van het verkrijgen van EU-financiering, kunnen organisaties gemakkelijker gebruikmaken van financieringsbronnen zoals de Europese structuur- en investeringsfondsen, Horizon Europa en het programma van de Europese Unie voor werkgelegenheid en sociale innovatie (EaSI) om de toegankelijkheid, inclusie en gelijke kansen op de werkplek voor werknemers met een handicap te bevorderen.

Land	Oostenrijk
Werkgever	Een toonaangevende onderneming in de farmaceutische industrie
Belemmering voor de werknemer	Een autismespectrumstoornis, die vraagt om een gefocuste omgeving voor het uitvoeren van repetitieve taken die een hoge concentratie en nauwkeurigheid vereisen.
Verstrekte RA	Een rustige kantoorruimte waar de werknemer ongestoord kan werken.
Doel	Ondersteunen van de verantwoordelijkheden van de projectmanager bij het structureren en beheren van technische faciliteiten door deze af te stemmen op haar unieke sterke punten.
Voordeel voor de werkgever	De natuurlijke aanleg van de werknemer voor taken die een nauwgezette focus en precisie vereisen, resulteert in werkresultaten van hogere kwaliteit. De kleine aanpassing van het bieden van een rustig kantoor genereert aanzienlijke baten in de vorm van essentieel werk van hoge kwaliteit. Ook laat deze aanpassing zien dat de werkgever zich inzet voor een inclusieve werkomgeving, waardoor hij een meer diverse talentenpool zal aantrekken, wat op zijn beurt kan leiden tot innovaties die specifiek zijn te danken aan die diversiteit.
Kosten	Minimaal: de maatregel behelst enkel de beschikbaarstelling van een rustige kantoorruimte.

Land	Oostenrijk
Werkgever	Supermarktketen
Belemmering voor de werknemer	Visuele beperking
Verstrekte RA	Mobiele telefoon met een voorlees-app en een scan-app.
Doel	De medewerker in staat te stellen om taken als het aanvullen van producten in de schappen en het inwerken van nieuwe medewerkers uit te voeren.
Voordeel voor de werkgever	Met een kleine technologische investering zorgt de supermarktketen er niet alleen voor dat taken efficiënt worden uitgevoerd, maar ook dat de grondige kennis van de medewerker van productlocaties wordt benut voor het inwerken van nieuw personeel. Dit verhoogt de productiviteit en creëert een positieve leeromgeving voor alle medewerkers. Ook verwerft de winkel zo een reputatie als inclusieve werkplek, wat een divers klantenbestand kan aantrekken en onderscheidend werkt ten opzichte van concurrenten.
Kosten	Minimaal: voor deze maatregel is slechts een kleine technologische investering nodig.

Land	Oostenrijk
Werkgever	Toonaangevende dienstverlener op de Oostenrijkse woningenmarkt
Belemmering voor de werknemer	Visuele beperking
Verstrekte RA	Gespecialiseerde leeshulpmiddelen en een specifiek computerscherm
Doel	De medewerker in staat stellen om oproepen effectief te coördineren en vragen van klanten doelmatig af te handelen.
Voordeel voor de werkgever	De werkgever profiteert van een toegewijde, efficiënte callcentercoördinator die dankzij de ondersteunende technologieën complexe klantinteracties vlot kan laten verlopen. Deze aanpassingen zorgen niet alleen voor competente en loyale medewerkers, maar dragen ook bij tot een grotere klanttevredenheid en een lager personeelsverloop. Door het bevorderen van een inclusieve werkomgeving profileert het bedrijf zich bovendien als een organisatie die haar een maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt, waardoor het bedrijf aantrekkelijker wordt voor potentiële klanten en werknemers.
Kosten	Minimaal tot gematigd: voor de aanschaf van speciale hulpmiddelen.

Land	Oostenrijk
Werkgever	Non-profitorganisatie in de fairtradesector
Belemmering voor de werknemer	Visuele beperking
Verstrekte RA	Elektrische leesloep, schermlezer, monitorlezer voor gedrukt materiaal en speciale lampen.
Doel	Vergemakkelijken van de overgang van buitendiensten naar een gespecialiseerde rol in de boekhoud- en IT-afdeling na zwangerschapsverlof.
Voordeel voor de werkgever	Met een relatief bescheiden investering in ondersteunende technologieën behoudt de organisatie een bekwame en veelzijdige medewerker die in staat is om zowel boekhoudkundige als IT-taken uit te voeren. Dit zorgt er niet alleen voor dat cruciale rollen worden vervuld door een ervaren, betrokken persoon, maar geeft ook een sterk signaal af over de inspanningen van de organisatie op het vlak van inclusiviteit. De vaardigheden van de werknemer, in combinatie met de aangepaste werkruimte, verbeteren de productiviteit en de kwaliteit van het werk, wat uiteindelijk ten goede komt aan de missie en de bedrijfsresultaten van de organisatie.
Kosten	Minimaal tot gematigd: investering in ondersteunende technologieën.

Land	Kroatië
Werkgever	Gevestigd Kroatisch theater voor blinden, met de reputatie dat het nationaal toptalent op het gebied van regie, toneelschrijven en decorontwerp aantrekt.
Belemmering voor de werknemer	Visuele beperking
Verstrekte RA	Aangepaste ruimte, scenografie, scripts en regiestijlen en aanwezigheid van een ziende gids voor de acteurs.
Doel	Faciliteren van het acteerwerk van blinde en slechtziende acteurs en hen de middelen bieden om de toneelruimte te begrijpen en zich daarin te bewegen.
Voordeel voor de werkgever	Het theater onderscheidt zich niet alleen door zijn kwaliteit, maar ook door zijn innovatieve en adaptieve benaderingen, waardoor het een reputatie als grensverleggend creatief en inclusief theater heeft opgebouwd. De aanpassingen maken het mogelijk om een ondervertegenwoordigde pool van zeer getalenteerde, gemotiveerde acteurs in dienst te nemen, waardoor de producties van het theater worden verrijkt en de talentenbasis wordt gediversifieerd. Het in dienst nemen van acteurs met verschillende vaardigheden opent nieuwe perspectieven voor het vertellen van verhalen en kan een breder en meer betrokken publiek aantrekken.
Kosten	Gematigd: aangepaste toneelruimte en werkmethoden.

Land	Cyprus
Werkgever	Bank met ongeveer 500 werknemers
Belemmering voor de werknemer	Visuele beperkingen, waaronder blindheid en slechtziendheid
Verstrekte RA	Aangepaste ondersteunende technologieën, zoals schermlezers, vergrootglazen en gespecialiseerde desktopopstellingen.
Doel	De individuele werkplekken aanpassen aan de behoeften van de drie medewerkers met een visuele beperking, zodat zij hun taken doeltreffend kunnen uitvoeren.
Voordeel voor de werkgever	De bank leeft niet alleen de wet- en regelgeving na, maar neemt ook haar maatschappelijke verantwoordelijkheid en bouwt een divers personeelsbestand op, dat unieke inzichten zal ontwikkelen en mogelijk een breder klantenbestand zal aantrekken. Het aanbieden van ondersteunende technologie duidt ook een inclusieve cultuur, waardoor het werkgeversmerk wordt versterkt en mogelijk over de hele linie toptalent kan worden aangetrokken. De bank profiteert ook van de toewijding en vaardigheden van deze medewerkers, die, mede door de bereidheid van de werkgever om hun behoeften in aanmerking te nemen, zeer gemotiveerd zijn.
Kosten	Gematigd: investering in op de werknemers toegesneden ondersteunende technologieën.

Land	Denemarken
Werkgever	Ontwerpbureau
Belemmering voor de werknemer	Uitdagingen op het gebied van tijdmanagement in de nasleep van een periode van stress en ernstige depressie.
Verstrekte RA	Een app die de grafisch ontwerper helpt om de benodigde tijd voor taken en subtaken op effectieve wijze te plannen en bij te houden.
Doel	De grafisch ontwerper in staat stellen zich op zijn werk te concentreren door hem de tools aan te reiken die hij nodig heeft om zijn tijd beter te beheren.
Voordeel voor de werkgever	Door een eenvoudige, maar effectieve aanpassing aan te bieden, behoudt de werkgever een getalenteerde grafisch ontwerper die nu productiever en meer gefocust is. Deze investering verhoogt niet alleen de output van de werknemer, maar geeft ook aan alle andere werknemers het signaal dat het bedrijf belang hecht aan hun welzijn en succes, waardoor de algehele motivatie en de productiviteit op de werkplek mogelijk zullen toenemen.
Kosten	Minimaal: de aanpassing betreft alleen de aanschaf van een softwareapplicatie voor tijdmanagement.

Land	Denemarken
Werkgever	Onderneming
Belemmering voor de werknemer	Rolstoelgebruiker met een progressieve ziekte
Verstrekte RA	Eerst werd voor de werknemer een thuiskantoor ingericht, uitgerust met speciale apparatuur. Ook werden plannen gemaakt om op het werk rolstoelliften te plaatsen, toegangsdeuren te automatiseren, de werkplek aan te passen en de toiletvoorzieningen toegankelijk te maken voor rolstoelen. Bij de aanpassingen waren meerdere belanghebbenden betrokken, waaronder rechtstreeks betrokken personen en handicapconsulenten.
Doel	Een aangepaste werkplek creëren voor een uiterst bekwame werknemer die een belangrijke bijdrage kan leveren aan het bereiken van de doelstellingen van het bedrijf, maar een voor een rolstoel toegankelijke omgeving nodig heeft.
Voordeel voor de werkgever	Het benutten van de expertise van een zeer competente werknemer verbetert de productiviteit en draagt unieke zienswijzen bij aan het team. De bereidheid van het bedrijf om uitgebreide aanpassingen aan te brengen, verhoogt ook zijn reputatie als een inclusieve en adaptieve werkgever, wat een concurrentievoordeel kan zijn bij zowel het aanwerven van talent als het onderhouden van klantrelaties.
Kosten	Gematigd: de kosten worden echter goedgemaakt door het langetermijnrendement (ROI) dat wordt gegenereerd door het in dienst houden van de werknemer.

Land	Estland
Werkgever	Middelgrote meubelmakerij met ongeveer 45 werknemers.
Belemmering voor de werknemer	Beperkte mobiliteit en beperkte beweeglijkheid van de handen; kan geen fysiek werk over lange afstanden uitvoeren of de handen optillen tot boven schouderhoogte.
Verstrekte RA	De werkgever heeft de werkruimte aangepast om de noodzaak van verplaatsingen over lange afstanden tot een minimum te beperken en heeft technische hulpmiddelen aangevraagd bij het Estse werkloosheidsverzekeringsfonds. Het fonds stelde een pneumatisch hefwerktuig ter beschikking en vergoedde de kosten van een vacuümheffer.
Doel	De werkomgeving aanpassen en de nodige hulpmiddelen verstrekken zodat de werknemer comfortabel en effectief kan werken ondanks zijn mobiliteitsbeperkingen.
Voordeel voor de werkgever	De werkgever krijgt een toegewijd en bekwaam personeelslid — terwijl de diversiteit op de werkplek wordt verrijkt — en komt mogelijk in aanmerking voor financiële stimulansen uit overheidsfondsen voor het in dienst nemen van personen met een handicap.
Kosten	Minimaal: want gefinancierd door het Estse werkloosheidsverzekeringsfonds.

Land	Finland
Werkgever	Lampenfabrikant met twintig werknemers, geleid door een persoon met een handicap
Belemmering voor de werknemer	Meerdere, waaronder handicap, leeftijd, vluchtelingenstatus en immigrantenstatus. Ongeveer 30 % van het personeel bestaat uit personen uit kwetsbare groepen.
Verstrekte RA	De werkgever voorziet in de nodige verlichting en zichtverbeterende apparatuur voor werknemers met een visuele handicap onmiddellijk na hun indiensttreding.
Doel	Creëren van een inclusieve werkomgeving waar iedereen, ongeacht zijn of haar achtergrond of gezondheidstoestand, de kans krijgt om te werken.
Voordeel voor de werkgever	Bevordert de diversiteit en inclusie en brengt een scala aan nieuwe visies en opgedane ervaringen in het bedrijf. Kan ook de reputatie van het bedrijf als billijke werkgever versterken.
Kosten	Gematigd: zelf gefinancierd door de werkgever, die ervoor heeft gekozen om geen financiële steun van de overheid aan te vragen vanwege de bureaucratische rompslomp.

Land	Frankrijk
Werkgever	Groupe Bonduelle
Belemmering voor de werknemer	Handicap die aanpassingen op de werkplek vereist
Verstrekte RA	Aanpassingen aan werkplekken voor werknemers met een erkende handicap om belemmeringen weg te nemen en zoveel mogelijk werkplekken toegankelijk te maken. De aanpassingen kunnen bestaan uit ergonomische wijzigingen van de werkplek, speciale apparatuur, hulp bij vervoer, verbetering van de toegankelijkheid, opleiding, communicatietools voor verschillende handicaps en specifieke software-/hardware-aanpassingen voor diverse beperkingen.
Doel	Werkplekken toegankelijk maken door de nodige aanpassingen door te voeren, zoals aanbevolen door de gezondheidsdienst en andere betrokken actoren, waaronder vakbonden.
Voordeel voor de werkgever	Inclusie van en toegankelijkheid voor werknemers met een handicap.
Kosten	De kosten worden onder bepaalde voorwaarden gedekt door het Handipole-fonds en Agefiph (de vereniging voor het beheer van middelen voor de integratie in de arbeidsmarkt van personen met een handicap), met limieten voor het maximale factuurbedrag. Indien het budget meer dan 5 000 EUR per persoon per jaar bedraagt, moet een commissie worden geraadpleegd.

Land	Frankrijk
Werkgever	Onderneming die IT-ondersteuningsdiensten levert.
Belemmering voor de werknemer	Hyperacusis, een gehooraandoening die de persoon overgevoelig maakt voor alledaagse geluiden, wat ongemak veroorzaakt en de werkprestaties negatief beïnvloedt.
Verstrekte RA	Ergonomische beoordeling voorafgaand aan de aanwerving, in overleg met een deskundige van de bedrijfsgezondheidsdienst; aankoop van een binaurale headset om te isoleren van externe geluiden; installatie van een schermfilter om harde verlichting te verzachten; aanpassing van een speciale stoel voor meer comfort; extensie van toetsenbord en muis voor collega’s om hem heen om geluid te verminderen.
Doel	De werknemer in staat te stellen zich op zijn taken te concentreren zonder gestoord te worden door de dagelijkse kantoorgeluiden, waardoor zijn productiviteit en welzijn worden verbeterd.
Voordeel voor de werkgever	Betere prestaties en hogere productiviteit van werknemers en prettigere werkcultuur omdat collega’s solidariteit en begrip tonen. De aanpak van de werkgever was holistisch, waarbij medische en ergonomische deskundigen vanaf de aanwervingsfase bij de aanpassingen werden betrokken, en bleek een win-winsituatie voor zowel de werkgever als de werknemer te creëren.
Kosten	Gematigd: de kosten voor ergonomische apparatuur en ergonomisch advies waren voor rekening van de werkgever, maar resulteerden in een hogere productiviteit, waardoor de investering rendabel was.

Land	Frankrijk
Werkgever	Onderneming
Belemmering voor de werknemer	Linkszijdige hemiplegie, die de mobiliteit en de fijne motoriek aan de linkerkant van het lichaam aantast.
Verstrekte RA	Eerste bijeenkomst met een ergonoom en belanghebbenden om de doelstellingen en de te gebruiken tools vast te stellen; observaties op de werkplek om te zien met welke problemen de werknemer wordt geconfronteerd, zoals de indeling van de kamer, de opstelling van het meubilair en een niet-ondersteunende stoel; indiening van een activiteitenverslag met de voorgestelde organisatorische en materiële oplossingen; aanbieden van meerdere bureauopties waaruit de werknemer kon kiezen, zodat de werknemer zelf de beslissingen kon nemen.
Doel	De werkruimte zodanig aanpassen dat de handicap van de werknemer wordt gecompenseerd zodat deze het beroep van accountant op effectieve wijze kan uitoefenen.
Voordeel voor de werkgever	Behoud van een bekwame arbeidskracht zonder de noodzaak om iemand anders aan te werven of een omscholingstraject in te gaan, en beter gemotiveerd personeel omdat de werkgever zich inzet voor de inclusiviteit en het welzijn van de werknemers.
Kosten	Gematigd: het betreft de kosten van de ergonomische beoordeling, het meubilair en andere accessoires die door de werkgever worden gedragen.

Land	Duitsland
Werkgever	Een onderneming in de gezondheidszorg met circa 3 400 medewerkers en meerdere aangesloten ziekenhuizen
Belemmering voor de werknemer	Een auditieve beperking, met name beperkte waarneming in bepaalde situaties, zoals lawaai of akoestische verstoringen, of bij het gebruik van de telefoon.
Verstrekte RA	Apparatuur voor versterkte signalering op de afdeling, waaronder visuele waarschuwingen op centrale displays op de verpleegkundigenpost en in de gangen; installatie van een radiosignaleringssysteem om signalen van Infusomats (infuuspompen) te sturen naar een ontvanger die de verpleegkundige bij zich draagt; ook werd een nieuwe draadloze telefoon geïnstalleerd, die is uitgerust met een volumeregeling, een trilinstelling, knipperlichtindicatoren en Bluetooth-connectiviteit om verbinding met de gehoorhulpmiddelen van de verpleegkundige te maken.
Doel	Een bekwame verpleegkundige in staat stellen haar taken op een afdeling pediatrische oncologie op effectieve wijze uit te voeren ondanks haar gehoorbeperking.
Voordeel voor de werkgever	Het implementeren van deze specifieke aanpassingen zorgt voor het behoud van een zeer kundige en gespecialiseerde verpleegkundige in een gevoelige zorgomgeving. Ook illustreert dit de inzet van de organisatie voor inclusiviteit, wat de algehele motivatie positief beïnvloedt, toptalent kan aantrekken en de reputatie van de onderneming in de gezondheidszorgsector verder kan versterken.
Kosten	Gematigd: levert op de lange termijn echter aanzienlijke waarde op door het behoud van werknemers, verbeterde patiëntenzorg en het opbouwen van een goede reputatie.

Land	Italië
Werkgever	Regeringskantoor
Belemmering voor de werknemer	Lichamelijke handicap waardoor de persoon moeilijk toegang heeft tot de voor hem bestemde parkeerplaats vanwege het gebruik van een rolstoel.
Verstrekte RA	Op verzoek van de werknemer is meteen een pas verstrekt voor een toegankelijke parkeerplaats waar hij gemakkelijker kan manoeuvreren met een rolstoel.
Doel	Het voor de werknemer gemakkelijker maken om op het werk te komen en te vertrekken zonder op een minder toegankelijke parkeerplaats te moeten manoeuvreren. De werknemer komt op tijd en goed geluimd op het werk, klaar om productief bij te dragen.
Voordeel voor de werkgever	Minimale kosten en inspanningen voor het toewijzen van een andere parkeerplek. Het verzoek van de werknemer werd snel opgepakt, waardoor zijn dagelijkse woon-werkverkeer gemakkelijker en minder stressvol is geworden. De werkgever toonde zich flexibel en kwam snel in actie om de specifieke behoefte van de werknemer te vervullen. Dit voorbeeld laat ook zien dat ook kleine acties kunnen bijdragen aan een meer inclusieve werkomgeving, hetgeen zowel werknemers als werkgevers ten goede komt.
Kosten	Minimaal: het betrof alleen de toewijzing van een andere parkeerplek.

Land	Italië
Werkgever	ASL (lokale gezondheidsautoriteit)
Belemmering voor de werknemer	Moeilijkheden op de werkplek als gevolg van motorische beperkingen, verergerd door een hartaandoening
Verstrekte RA	Verplaatsing van de werkplek naar een volledig toegankelijk kantoor en aanpassing van de werktijden om tegemoet te komen aan verergerde beperkingen.
Doel	Faciliteren van een inclusieve en ondersteunende werkomgeving in verband met de veranderde omstandigheden van de werknemer.
Voordeel voor de werkgever	Betere prestaties, een lager personeelsverloop en meer gemotiveerd personeel dankzij een meer accommoderende werkplek, wat de loyaliteit en de tevredenheid bevordert. Verbeterde ondersteuning voor werknemers met een handicap, en cultiveren van een werkplek waar belang wordt gehecht aan inclusiviteit en rekening wordt gehouden met specifieke individuele wensen.
Kosten	Minimaal of gematigd: mogelijk inclusief de kosten van kantooraanpassingen, maar gecompenseerd door een grotere werknemerstevredenheid en hogere productiviteit.

Land	Luxemburg
Werkgever	Instelling voor hoger onderwijs in Luxemburg met ongeveer 300 faculteitsleden en 7 000 studenten
Belemmering voor de werknemer	Lichamelijke handicaps die specifieke aanpassingen aan de stoel en het bureau vereisen.
Verstrekte RA	Samenwerking met lokale bedrijfsgeneeskundige diensten om de behoeften van de werknemer in kaart te brengen; beschikbaarstelling van een speciale stoel en een verstelbaar bureau op basis van de aanbevelingen.
Doel	Creëren van een comfortabele en functionele werkruimte die de medewerker in staat stelt zijn werk doeltreffend uit te voeren
Voordeel voor de werkgever	Overleg met deskundigen zorgt ervoor dat de aanpassing zowel geschikt als effectief is, waardoor de prestaties en de tevredenheid van de medewerkers worden verbeterd. Bevordert een cultuur van inclusiviteit, die de reputatie van de instelling kan verbeteren en een bredere talentenpool kan aanspreken.
Kosten	Gematigd: kosten voor de aankoop van speciaal meubilair en voor overleg met bedrijfsgeneeskundige diensten

Land	Nederland
Werkgever	IBM, waar de werknemer al 35 jaar werkt
Belemmering voor de werknemer	Een zeldzame spierziekte die de mobiliteit en spierkracht van de werknemer ernstig heeft aangetast.
Verstrekte RA	Aanpassing van de rol van de werknemer, van loodgieter naar een andere functie die hij fysiek aan kan. Aankoop van speciale stoelen, met name een trippelstoel en een zadelkruk, om de belasting van de benen tijdens het werken op de aluminiumafdeling tot een minimum te beperken. De werknemer is blij met de aanpassingen en met de mogelijkheid om te kunnen blijven bijdragen aan het bedrijf. Hoewel de aard van zijn werk is veranderd, vindt hij meerwaarde en voldoening in zijn gewijzigde rol.
Doel	De werknemer in staat stellen om ondanks zijn medische toestand te blijven werken en zijn waarde voor het bedrijf en zijn persoonlijke voldoening in het werk te behouden.
Voordeel voor de werkgever	Verliest geen ervaren en toegewijde werknemer, waardoor institutionele kennis wordt behouden. Laat zien dat hij belang hecht aan het welzijn en de inclusie van zijn werknemers. Gedeeltelijke financiële ondersteuning van het UWV voor de aanpassing, waardoor de kosten worden verminderd.
Kosten	Gematigd: vooral de kosten van de speciale stoelen. Deze worden echter gesubsidieerd door het UWV, waardoor de financiële gevolgen voor de werkgever beperkt blijven.

Land	Polen
Werkgever	Een bekend telemarketingbedrijf
Belemmering voor de werknemer	De verkoper is slechtziend, wat van invloed kan zijn op zijn vermogen om volledig gebruik te maken van de standaardkantoortechnologie.
Verstrekte RA	Aangepaste computer die beter aansluit bij de visuele beperkingen van de werknemer; een leesloep en een spraaksynthesizer die op verzoek van de werknemer op de werkplek zijn geïnstalleerd.
Doel	De werknemer in staat stellen om een telemarketingteam effectief te managen, en bevorderen van een inclusieve werkplek waar iedereen, ongeacht een handicap, zijn of haar volledige potentieel kan benutten. Deze aanpassingen helpen de verkoper om incidentele problemen die voortvloeien uit zijn handicap het hoofd te bieden terwijl hij uitblinkt in zijn werk.
Voordeel voor de werkgever	Behoudt een zeer capabele en empathische teammanager die voeling heeft voor ondergeschikten met een handicap. Stelt een norm voor inclusie, waardoor de branding als werkgever wordt versterkt en mogelijk een bredere talentenpool kan worden aangetrokken. Draagt bij aan een algehele positieve werkcultuur. De inzet van de werkgever voor redelijke aanpassingen dient een tweeledig doel: de werknemer in staat stellen om ondanks zijn slechtziendheid doeltreffend te werken, en daarnaast ook de algehele effectiviteit van het team vergroten.
Kosten	Gematigd: kosten van de aanschaf van speciale computerhardware en -software.

Land	Portugal
Werkgever	IJscofabriek
Belemmering voor de werknemer	De kandidaat heeft auditieve beperkingen, waardoor het telefonisch afhandelen van bestellingen, de gebruikelijke procedure van het bedrijf, moeilijk is.
Verstrekte RA	Telefonisch bestelsysteem vervangen door een computer voor het ontvangen van bestellingen via e-mail in het magazijn. De overgang van een telefonisch naar een op e-mail gebaseerd bestelsysteem is een eenvoudige maar effectieve oplossing die niet alleen de werknemer ten goede komt, maar ook het bestelproces van het bedrijf kan stroomlijnen.
Doel	De rol van de kandidaat als magazijnbeheerder vergemakkelijken, waardoor hij de voorraad doeltreffend kan beheren, bestellingen kan afhandelen en kan coördineren met winkels zonder dat auditieve communicatie is vereist. De kandidaat kan zijn leidinggevende taken uitvoeren zonder communicatiebarrières, waardoor hij productiever en efficiënter wordt in zijn werk. Zijn auditieve handicaps beperken hem niet langer bij het uitvoeren van zijn managementtaken in het magazijn.
Voordeel voor de werkgever	Stroomlijnt het proces van het afhandelen van bestellingen, waardoor het mogelijk efficiënter wordt en het risico op miscommunicatie via de telefoon wordt verkleind. Geeft een sterk signaal af over de inzet van het bedrijf voor diversiteit en inclusiviteit, waardoor de bedrijfsreputatie een impuls krijgt. Vergroot de talentenpool door te laten zien dat het bedrijf bereid is zijn procedures aan te passen om bekwame kandidaten met een handicap tegemoet te komen.
Kosten	Minimaal tot gematigd: voor de initiële installatie van een computer en van mogelijke software om e-mailbestellingen te beheren.

Land	Zweden
Werkgever	Openbaar ziekenhuis
Belemmering voor de werknemer	Meerdere beperkingen, zoals spierdystrofie, verlies van gezichtsvermogen en gevoeligheid voor cognitieve overbelasting.
Verstrekte RA	Speciaal computerprogramma en scherm in verband met verlies van gezichtsvermogen; ruim kantoor in de buurt van toiletten, en aangewezen rolstoelparkeerplek; eigen kantoorruimte om cognitieve overbelasting te voorkomen; ruststoel in het kantoor; extra lange lunchpauzes; vergaderingen om de week met haar manager om haar schema te evalueren en vooruit te plannen.
Doel	Vergemakkelijken van de administratieve taken van de werknemer door tegemoet te komen aan haar diverse behoeften en ervoor te zorgen dat haar werkplek haar in alle opzichten ondersteunt: fysiek, visueel en cognitief.
Voordeel voor de werkgever	Behoudt een waardevolle werknemer met gespecialiseerde vaardigheden in het uitvoeren van administratieve taken. Stelt een norm voor afdoende redelijke aanpassingen, waardoor de reputatie van het ziekenhuis als inclusieve werkgever een boost krijgt. Bevordert het welzijn en de werktevredenheid van werknemers, wat de algehele productiviteit waarschijnlijk zal verbeteren. Het ziekenhuis in Zweden stelt een hoge norm voor de wijze waarop werkgevers meer kunnen doen dan het doorvoeren van alleen minimale aanpassingen teneinde een echt inclusieve werkomgeving te scheppen.
Kosten	Gematigd tot hoog: voor de aanschaf van speciale apparatuur, kantooraanpassingen en planning.

Land	Frankrijk
Werkgever	ENEDIS
Belemmering voor de werknemer	Sommige handicaps vereisen aanpassingen van de werkplek of tools voor de werknemer om aan het werk te blijven dan wel terug te keren naar het werk. De wijzigingen worden aanbevolen door de bedrijfsarts van de onderneming, worden uitgevoerd in overleg met de vakbonden en worden zo spoedig mogelijk voltooid, nog voordat de werknemer aanvangt met zijn of haar werkzaamheden.
Verstrekte RA	Het akkoord tussen de vakbonden en de werkgever voorzag in de verstrekking van diensten en uitrusting in verband met aanpassingen van de werkplek, waaronder specifieke aanpassingen voor telewerksituaties, zoals aanbevolen door de bedrijfsarts. In het geval van werken op afstand worden aanpassingen aangebracht om het thuiswerken door de werknemer te vergemakkelijken, waarbij de fysieke aanpassingen van de werkplek waar mogelijk worden gerepliceerd.
Doel	Binnen het bedrijf een betrouwbaar kader scheppen voor werknemers met een handicap om toegang te krijgen tot de door hen benodigde aanpassingen, zowel op de werkplek als thuis in geval van werken op afstand.
Voordeel voor de werkgever	Door de nodige aanpassingen te faciliteren, ondersteunt de werkgever de inclusiviteit en zorgt hij ervoor dat personen met een handicap voor het bedrijf behouden blijven.
Kosten	Het bedrijf heeft een “budget voor handicaps” vastgesteld, waaruit diensten en apparatuur in verband met aanpassingen aan werkplekken en voor telewerken kunnen worden gefinancierd, met inbegrip van de fysieke aanpassing van werkplekken thuis en van compenserende apparatuur.

Land	België
Werkgever	Antwerp Management School (AMS)
Belemmering voor de werknemer	Verstandelijke beperking
Verstrekte RA	Laagdrempelig aanwervingsproces; redelijke aanpassingen die werden afgestemd op de behoeften van de persoon; betrokkenheid en hulp van collega’s ter ondersteuning van de nieuwe werknemer, en toepassing van een mentorsysteem. De persoon voelde zich in zijn eerste betaalde baan zich op een betekenisvolle manier opgenomen in het team.
Doel	De persoon met een verstandelijke beperking in staat stellen te werken als junior onderzoeker en zinvolle onderzoekstaken uit te voeren als lid van een team.
Voordeel voor de werkgever	De werkgever heeft de waarde van een diverse en inclusieve werkomgeving laten zien, en heeft een succesvol mentorsysteem opgezet dat zal worden toegepast op toekomstige nieuwe werknemers, waardoor de onboarding voor alle collega’s wordt verbeterd. De maatregelen hebben de teamdynamiek verbeterd door een inclusieve omgeving te bevorderen. Het initiatief had een breder effect: het mentorsysteem was zo succesvol dat het nu wordt toegepast op alle nieuwe medewerkers.
Kosten	Minimaal tot gematigd: voor de aanpassing van het aanwervingsproces, een aantal redelijke aanpassingen in werkruimten of aan tools, en het opzetten van een mentorsysteem.

Land	Denemarken
Werkgever	Lokale autowerkplaats
Belemmering voor de werknemer	De werknemer heeft een leerbeperking en heeft extra ondersteuning nodig om taken te begrijpen en te initiëren.
Verstrekte RA	Loonsubsidie voor het in dienst nemen van de werknemer voor 20 uur per week en voor het inhuren van een persoonlijke assistent voor 10 uur in de week om hem te begeleiden en te ondersteunen bij het uitvoeren van zijn taken.
Doel	De persoon met een beperking de kans bieden om te werken in een omgeving waar hij zich thuis voelt en zijn vaardigheden kan toepassen, om zo een bijdrage te leveren aan de werkzaamheden van de autowerkplaats. De persoonlijke assistent helpt de werknemer bij het invullen van zijn taken, waardoor deze zijn rol kan vervullen.
Voordeel voor de werkgever	Het in dienst nemen van de arbeidsongeschikt verklaarde persoon diversifieert het personeelsbestand, terwijl de werkgever mogelijk in aanmerking komt voor loonsubsidie van de overheid, die als financiële prikkel dient. Het in dienst nemen van de persoon met een beperking kan ook het profiel inzake maatschappelijke verantwoordelijkheid van de autowerkplaats verbeteren, waardoor meer klanten worden aangetrokken die waarde hechten aan de inclusiviteit van bedrijven.
Kosten	Minimaal tot gematigd: de kosten van het in dienst nemen van een persoonlijke assistent voor 10 uur in de week worden gedeeltelijk gecompenseerd door loonsubsidie van de overheid voor het in dienst nemen van de ontvanger van een arbeidsongeschiktheidsuitkering.

Land	Denemarken
Werkgever	Onderneming
Belemmering voor de werknemer	De secretaresse heeft geheugenproblemen als gevolg van hersenletsel, waardoor het voor haar een uitdaging is om haar werkdag te plannen en te structureren.
Verstrekte RA	Elke ochtend een uur persoonlijke assistentie, waarbij een collega de secretaresse helpt bij het organiseren van de taken van de dag.
Doel	De secretaresse de nodige ondersteuning bieden om haar secretariële taken doeltreffend uit te voeren en op die manier haar professionele groei en werkplezier waarborgen. Dit helpt ook om haar gedurende de hele dag betrokken en productief te houden.
Voordeel voor de werkgever	Behoudt een gewaardeerde werknemer wier rol cruciaal is voor het soepel functioneren van de kantooractiviteiten. Het gebruik van de subsidie voor vijf uur per week helpt de kosten te betalen, en de aanwezigheid van een assistent komt niet alleen de secretaresse ten goede, maar stroomlijnt ook de kantoorplanning, waardoor de algehele productiviteit wordt vergroot.
Kosten	Minimaal tot gematigd: de kosten worden gecompenseerd door een subsidie voor vijf uur per week ter ondersteuning van het in dienst nemen/houden van personen met een handicap.

Land	Portugal
Werkgever	Multinationale onderneming in de energiesector
Belemmering voor de werknemer	De IT-ingenieur is autistisch, wat van invloed kan zijn op zijn vermogen om te voldoen aan bepaalde academische vereisten en deel te nemen aan groepspitches, schriftelijke tests en interviews, en om naadloos in een team te integreren.
Verstrekte RA	Flexibiliteit bij het toepassen van de eis dat de werknemer een academisch diploma moet hebben: oorspronkelijk was een masterdiploma nodig, maar het diploma van de kandidaat werd geaccepteerd; geïndividualiseerd aanwervingsproces: de pitch en de schriftelijke tests werden op individuele basis uitgevoerd om tegemoet te komen aan de behoeften van de kandidaat; integratiefase: het bedrijf heeft een werkgebied en een team geselecteerd dat het beste past bij het profiel van de werknemer en houdt vergaderingen met toekomstige managers met het oog op bewustmaking en advies over dagelijkse routines.
Doel	De kandidaat in staat stellen om volledig deel te nemen aan het aanwervingsproces en een nuttig lid van het personeel te zijn, met respect voor zijn unieke uitdagingen en sterke punten als gevolg van zijn aandoening.
Voordeel voor de werkgever	De werkgever krijgt een bekwame IT-ingenieur met gespecialiseerde capaciteiten. Het bevorderen van een inclusieve omgeving getuigt van maatschappelijk verantwoord ondernemen en kan ervoor zorgen dat een bredere talentenpool belangstelling toont. Toekomstige managers worden bewust gemaakt van de diversiteit binnen hun teams, wat hun managementvaardigheden verbetert en een meer inclusieve werkomgeving bevordert.
Kosten	Minimaal: de kosten van aanpassing van het aanwervingsproces, met inbegrip van de tijd die moet worden besteed aan geïndividualiseerde tests en pitches, plus de tijd die managers moeten besteden aan vergaderingen met het oog op bewustmaking.

Land	Denemarken
Werkgever	Diverse bedrijven en organisaties
Belemmering voor de werknemer	Elke autistische persoon is uniek en heeft ondersteuning op maat nodig om toegang te krijgen tot werk, bijvoorbeeld om ervoor te zorgen dat communicatie laagdrempelig is en/of om eventuele zintuiglijke belemmeringen op de werkplek aan te pakken.
Verstrekte RA	Een arbeidsadviesbedrijf ondersteunt werkgevers bij het toegankelijk maken van het aanwervingsproces voor autistische kandida(a)(t)en), de onboarding en de regelmatige begeleiding van autistische werknemer(s) en managers op de werkplek.
Doel	Het arbeidsadviesbedrijf helpt de vaardigheden en eigenschappen van autistische personen te matchen met rollen die passen bij hun unieke manieren van werken en waarin ze ook hun specifieke sterke punten kunnen benutten. Het bedrijf helpt autistische personen om werkgevers te vinden die het meeste uit hun capaciteiten willen halen en ook tegemoet willen komen aan hun uitdagingen.
Voordeel voor de werkgever	Werkgevers worden ondersteund om teams met diverse vaardigheden op te bouwen.
Kosten	Gematigd.

Land	België
Werkgever	Justitieel stelsel
Belemmering voor de werknemer	Lichamelijke handicap na een ski-ongeval dat resulteerde in quadriplegische verlamming, wat uitdagingen met zich meebrengt bij de toegang tot en werken in een traditionele rechtszaal.
Verstrekte RA	Bij de rechter thuis werd een werkplek aangepast, zodat hij daar drie tot vier dagen per week kan telewerken; andere aanpassingen zijn onder meer flexibele werktijden en financiële ondersteuning voor aanpassingen aan de werkruimte.
Doel	De rechter in staat stellen zijn taken te hervatten en een doeltreffende bijdrage te leveren aan het justitieel stelsel, terwijl hij op gelijke voet staat met zijn collega’s zonder handicap.
Voordeel voor de werkgever	Behoudt een ervaren rechter, waardoor de kwaliteit van de rechterlijke macht in stand blijft. Toont inzet voor inclusie en diversiteit, waardoor in de toekomst mogelijk diverser talent wordt aangetrokken. Schept een precedent voor redelijke aanpassingen binnen de publieke sector.
Kosten	Gematigd: de kosten van het aanpassen van de thuiswerkplek.

Land	Roemenië
Werkgever	IT-bedrijf
Belemmering voor de werknemer	De werknemer heeft een visuele beperking, waardoor het een uitdaging is om standaardcomputerapparatuur te gebruiken, terwijl zijn vermogen om te pendelen wordt beperkt door ontoegankelijk openbaar vervoer.
Verstrekte RA	De werkgever dekte de kosten van gespecialiseerde apparatuur die de werknemer online bestelde; hij krijgt flexibelere deadlines aangeboden voor het afhandelen van meerdere projecten en mag voornamelijk vanuit huis werken; collega’s bieden extra ondersteuning bij het uitvoeren van taken waarvoor zijn ondersteunende software niet volstaat.
Doel	De werknemer in staat stellen om effectief te functioneren als IT-werker en bij te dragen aan de projecten van het bedrijf, rekening houdend met zijn visuele beperkingen.
Voordeel voor de werkgever	Behoudt een getalenteerde IT-werker die waardevolle vaardigheden kan bijdragen aan het team. Verbetert de reputatie van het bedrijf op het gebied van inclusiviteit, wat een meer diverse talentenpool kan aantrekken. De aanpassingsmaatregelen cultiveren ook een ondersteunende en op samenwerking gerichte werkomgeving.
Kosten	Gematigd: kosten van de aanschaf van speciale computerapparatuur en software.

Land	Kroatië
Werkgever	Groot telecombedrijf
Belemmering voor de werknemer	De werkneemster is moeder van een kind met een meervoudige beperking en komt actief op voor de rechten van haar kind. Zij vraagt om een flexibel werkschema en een ondersteunende teamomgeving.
Verstrekte RA	Het bedrijf staat flexibele werktijden toe en stimuleert goede samenwerking binnen het team van de werkneemster; de bedrijfscultuur bevordert collegialiteit, wat voor de werknemer van essentieel belang is om haar professionele verantwoordelijkheden te verzoenen met haar rollen als actieve pleitbezorger en moeder.
Doel	De moeder in staat stellen haar professionele werk van hoge kwaliteit te blijven doen en tegelijkertijd voor haar kind met een handicap te zorgen.
Voordeel voor de werkgever	Behoudt een zeer bekwame IT-professional met twintig jaar ervaring in het bedrijf. Heeft de reputatie van de werkgever als een inclusief en ondersteunend bedrijf versterkt en heeft bijgedragen tot de verkiezing van het bedrijf als een van de beste werkgevers voor personen met een handicap in 2020.
Kosten	Minimaal tot gematigd: voornamelijk inspanningen door het management om voor een flexibele en ondersteunende werkomgeving te zorgen.

Land	Denemarken
Werkgever	Kleine-ondernemingenhub voor IT-start-ups
Belemmering voor de werknemer	Gediagnosticeerde psychische aandoening: een vorm van schizofrenie, waardoor de werknemer een ander werkschema moet volgen en behoefte heeft aan psychologische consulten tijdens werktijd.
Verstrekte RA	De werkgever staat de werkneemster toe om voornamelijk ’s nachts te werken, wanneer zij het productiefst is; ook komt hij tegemoet aan haar behoefte om één keer per week tijdens de werktijd een psycholoog te raadplegen.
Doel	De werkneemster in staat stellen om efficiënt te werken op basis van haar individuele behoeften en tegelijkertijd bij te dragen aan de doelstellingen van de hub om startende IT-bedrijven te helpen.
Voordeel voor de werkgever	De werkgever beschikt over een toegewijde IT-specialist wier unieke werktijden ook een troef kunnen zijn voor projecten die de klok rond aandacht vereisen. Bovendien is de inclusieve aanpak een positief voorbeeld voor andere bedrijven in de hub, waardoor een cultuur van diversiteit en acceptatie wordt bevorderd.
Kosten	Minimaal: de kosten houden voornamelijk verband met de flexibiliteit van het management om tegemoet te komen aan de gewenste werktijden van de werkneemster en haar behoeften op het gebied van psychologische consultaties.

Land	Oostenrijk
Werkgever	Wereldwijd actieve onderneming in de werktuigbouwkunde
Belemmering voor de werknemer	Jonge leerlingen met een handicap kunnen moeite hebben met het leerlingenstelsel (in het kader van beroepsonderwijs en -opleiding) in de werktuigbouwkunde.
Verstrekte RA	In samenwerking met een ngo biedt het bedrijf een op maat gemaakt tweejarig programma voor beroepsonderwijs en -opleiding waarmee leerlingen zich kunnen concentreren op specifieke delen van het vakgebied werktuigbouwkunde die aansluiten bij hun individuele sterke punten en capaciteiten; het programma maakt gebruik van methoden als “jobstripping” om te analyseren welke taken het beste passen bij elke leerling.
Doel	Aanbieden van inclusief beroepsonderwijs en -opleiding waarin jonge leerlingen met een handicap een erkend diploma in de werktuigbouwkunde kunnen behalen. Het uiteindelijke doel is om hen voor te bereiden op hun intrede op de arbeidsmarkt en mogelijk op een toekomstige baan binnen het bedrijf zelf.
Voordeel voor de werkgever	Door dit inclusieve programma aan te bieden, neemt het bedrijf maatschappelijke verantwoordelijkheid en kan het nieuwe talenten identificeren, waardoor het uitvalpercentage in leerlingprogramma’s wordt verlaagd. Het inclusieve programma voor beroepsonderwijs en -opleiding versterkt de reputatie van het bedrijf en opent deuren naar een diverser personeelsbestand.
Kosten	Gematigd: kosten van de samenwerking met de ngo, het op maat maken van het leerwerktraject en het hosten van het programma op het bedrijfsterrein.

Land	Kroatië
Werkgever	Familiebedrijf in de bijenteelt
Belemmering voor de werknemer	De imker heeft een visuele beperking, waardoor taken die gezichtsvermogen vereisen, zoals het hanteren van apparatuur, inkoop en kwaliteitscontrole, uitdagender zijn.
Verstrekte RA	Gebruik van een computer die is aangepast aan zijn capaciteiten, samen met op hem toegesneden instrumenten en hulpmiddelen die door de imker zelf zijn ontworpen; de imker is opgeleid door het bijwonen van lezingen van professionals en onder het mentorschap van een ervaren imker.
Doel	De imker in staat stellen om alle aspecten van de bijenteelt te beheren, van inkoop en verkoop tot marketing, productontwerp en kwaliteitscontrole, waarbij hij instrumenten en methoden aanpast aan zijn unieke behoeften.
Voordeel voor de werkgever	Als het hoofd van zijn eigen familiebedrijf heeft de imker met succes van zijn hobby zijn beroep gemaakt. De aangepaste instrumenten en opleidingen stellen hem niet alleen in staat om taken efficiënt uit te voeren, maar hebben ook geleid tot meerdere onderscheidingen voor productkwaliteit.
Kosten	Minimaal tot gematigd: kosten van de aangepaste computer en de ontwikkeling van speciale instrumenten.

Land	Litouwen
Werkgever	Hotel in Vilnius
Belemmering voor de werknemer	Personen met verschillende handicaps kunnen beperkingen hebben waardoor ze niet alle onderdelen van traditionele hotelrollen effectief kunnen uitvoeren.
Verstrekte RA	Jobcarving-strategie, waarbij functies worden aangepast op basis van individuele beoordelingen om de unieke vaardigheden van de personen met een handicap te benutten.
Doel	Functies zodanig afstemmen op de personen met een handicap dat zij hun productiviteit en werktevredenheid kunnen maximaliseren, en daarmee de diversiteit en inclusie op de werkplek bevorderen.
Voordeel voor de werkgever	Benut de unieke vaardigheden en competenties van werknemers met een handicap, waardoor hiaten in rollen of taken die andere werknemers misschien niet even goed kunnen uitvoeren, worden opgevuld. Verbetert de diversiteit op de werkplek en onderstreept het belang dat de werkgever toekent aan zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid.
Kosten	Minimaal tot gematigd: de initiële kosten van de individuele beoordelingen en jobcarving worden gecompenseerd door de voordelen van het effectiever invullen van gespecialiseerde rollen.

Land	Denemarken
Werkgever	Diverse gemeenten, bedrijven en organisaties in het kader van het KLAPjob-initiatief
Belemmering voor de werknemer	Personen met een verstandelijke beperking en andere cognitieve moeilijkheden worden geconfronteerd met uitdagingen in traditionele werksettings.
Verstrekte RA	KLAPjob biedt flexibele, op maat gemaakte werkgelegenheid met gesubsidieerde lonen en matcht kandidaten met functies die aansluiten op hun vaardigheden en voorkeuren.
Doel	Personen met een verstandelijke en andere cognitieve handicap in staat stellen om zinvol werk te vinden dat past bij hun capaciteiten, waardoor hun sociale inclusie en onafhankelijkheid worden vergroot.
Voordeel voor de werkgever	Werkgevers kunnen profiteren van een subsidie, waardoor het uurloon dat ze betalen lager wordt, terwijl ze hun personeelsbestand diversifiëren en voldoen aan doelstellingen op het gebied van maatschappelijke verantwoordelijkheid.
Kosten	Minimaal: werkgevers profiteren van een korting van 3 EUR op het uurloon, wat de kosten in verband met eventuele noodzakelijke aanpassingen zou kunnen compenseren.

Land	Denemarken
Werkgever	Nationale raad voor sociale diensten
Belemmering voor de werknemer	Een breed scala aan handicaps
Verstrekte RA	Een reeks van tien tutorials (instructievideo’s) met voorbeelden van goede praktijken van redelijke aanpassingen in verschillende werksettings voor personen met een handicap. Een reeks van tien tutorials over beste praktijken op het gebied van redelijke aanpassingen om personen met een handicap te helpen bij het vinden of behouden van werk.
Doel	Bewustmaking van de uitdagingen van en de aanpassingen die nodig zijn voor personen met een handicap om werk te vinden of te behouden. De video’s zijn bedoeld als instructiefilmpjes voor zowel werkgevers als werknemers.
Voordeel voor de werkgever	Door deze leermiddelen ter beschikking te stellen, versterkt de Deense nationale raad voor sociale diensten zijn rol als kennisplatform en stimuleert hij betere praktijken op de werkplek. Dit zou op zijn beurt kunnen leiden tot een hogere arbeidsparticipatie van personen met een handicap, wat de arbeidsmarkt en de samenleving als geheel ten goede zou komen.
Kosten	Gematigd: alleen de kosten van het platform.

Land	Ierland
Werkgever	Alle: zowel in de particuliere als de publieke sector
Belemmering voor de werknemer	Verzoek en toegang tot het verkrijgen van een redelijke aanpassing.
Verstrekte RA	Redelijke aanpassing overeengekomen en geïmplementeerd.
Doel	Personen met een handicap in staat stellen om hun individuele gepersonaliseerde redelijke aanpassing op een soepele manier aan te vragen en te ontvangen. Deze toepassing van een redelijke aanpassing bestrijdt onjuiste informatie over het aanpassingsproces.
Voordeel voor de werkgever	De belangrijkste werkgeversorganisatie en de grootste vakbond hebben dit paspoort goedgekeurd. Op deze manier wordt zowel de werkgever als de werknemer gerustgesteld over het aanpassingsproces.
Kosten	Geen.

Land	Malta
Werkgever	Alle
Belemmering voor de werknemer	Vooroordeel over het in dienst nemen van personen met een verstandelijke beperking
Verstrekte RA	Een reeks van 17 videofilmpjes (curriculum vitae) die de capaciteiten van personen met een verstandelijke beperking voor het voetlicht brengen.
Doel	Duidelijk maken dat personen met een verstandelijke handicap, wanneer ze eenmaal ondersteuning hebben gekregen, waardevolle werknemers zijn. De video’s bevatten observaties van werkgevers, jobcoaches, collega’s, therapeuten, maatschappelijk werkers en andere personen die met de betrokken personen werken of hebben gewerkt. Op die manier wordt duidelijk gemaakt dat personen met een verstandelijke beperking vaak ook andere waardevolle vaardigheden en capaciteiten meebrengen naar de werkplek, zoals vastberadenheid, stiptheid, creativiteit, teamspirit en de wil om te leren.
Voordeel voor de werkgever	Deze video-cv’s worden gebruikt als onderdeel van een onlinehulpmiddelenpakket dat beschikbaar is op het YouTube-kanaal van de universiteit van Malta en dat bedoeld is om hun potentieel te laten zien door werkgevers en verschillende beroepsbeoefenaren te voorzien van een bron om de capaciteiten van personen met een verstandelijke handicap te beoordelen, maar ook academici en studenten voor gebruik in onderwijs, leren en onderzoek.
Kosten	Gematigd.

Land	Verenigd Koninkrijk
Werkgever	REISS
Belemmering voor de werknemer	Persoon met gehoorverlies ondervindt problemen bij het begrijpen van collega’s in teamvergaderingen en bij personeelsevenementen.
Verstrekte RA	“Access to Work” (Toegang tot werk) heet het werkgelegenheidsprogramma dat werkgevers, werknemers en zelfstandigen ondersteunt door middel van gepersonaliseerde subsidies.
Doel	Ondersteunen van de persoon met gehoorverlies die communicatieondersteuning nodig heeft tijdens belangrijke personeelsevenementen en teamvergaderingen. Dit maakt de inclusie en betekenisvolle participatie van de werknemer mogelijk.
Voordeel voor de werkgever	De werkgever kan zorgen voor volledige inclusie van het personeel via een Access to Work-subsidie, zonder dat hij de kosten van spraak-naar-tekstomzetting hoeft te dragen. De werkgever kan de werknemer met vertrouwen ondersteunen en in dienst houden.
Kosten	De subsidie dekt de kosten van professionele communicatieondersteuning (spraak-naar-tekstomzetting). Ook kunnen de kosten van gehoorhulpmiddelen worden gedeeld tussen het programma en de werkgevers, op basis van verschillende percentages. De maximale subsidie bedraagt 59 200 GBP (68 000 EUR) per werknemer per jaar.

Land	Diverse
Werkgever	De Europese Unie, nationale parlementen en/of fracties
Belemmering voor de werknemer	Informatie en communicatie worden verstrekt in de nationale gesproken talen, wat betekent dat dove personen niet volledig kunnen bijdragen aan hun werkomgeving vanwege het taalverschil in combinatie met het gebrek aan toegankelijke informatie in de nationale gebarentaal.
Verstrekte RA	Het Europees Parlement / politieke partijen / nationale regeringen hebben gezorgd voor de terbeschikkingstelling van professionele en geaccrediteerde tolken in nationale gebarentaal voor doven met een politiek mandaat. Het doel was het wegnemen van alle communicatiebarrières die in de weg stonden aan hun vermogen om volledig bij te dragen op de werkplek en om hun werk uit te voeren op gelijke voet met hun horende collega’s.
Doel	Vergroten van de kansen van dove mensen om een betekenisvol politiek mandaat te vervullen als middel om in hun levensonderhoud te voorzien, en daardoor gelijke kansen voor iedereen in alle domeinen van de samenleving vergroten.
Voordeel voor de werkgever	Werkgevers kunnen de diversiteit en inclusie op de werkplek bevorderen en bijdragen aan het bestrijden van de marginalisering van personen met een handicap door hen te behandelen als economische actoren in plaats van als lasten voor de samenleving.
Kosten	Variabel: zou echter moeten worden gedekt door overheidsfinanciering, in overeenstemming met de beginselen van toegankelijkheid, gelijkheid en non-discriminatie zoals uiteengezet in het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (artikelen 5, 9 en 27).

Land	Italië
Werkgever	Overeenkomst mogelijk van toepassing op alle grote werkgevers/bedrijven
Belemmering voor de werknemer	Gebrek aan gespecialiseerde ondersteuning voor werknemers met een handicap binnen bedrijven.
Verstrekte RA	Oprichting van technische eenheden binnen grote bedrijven, die zich toeleggen op het aanpakken van individuele problemen waarmee werknemers worden geconfronteerd.
Doel	Opzetten van projecten op maat door middel van collectieve onderhandelingen over de arbeidsomstandigheden van werknemers met een handicap, beheerd door daartoe geschikte professionals (managers voor de omgang met handicaps enz.).
Voordeel voor de werkgever	Betere aanpassingen voor werknemers met een handicap, bevordering van een inclusievere werkomgeving en vervullen van individuele behoeften.
Kosten	Variabel: afhankelijk van de omvang en de middelen van het bedrijf, maar meestal aangemerkt als een investering in het bevorderen van een inclusieve werkplek.

Land	Polen
Werkgever	Voorziening die van toepassing is op alle werknemers
Belemmering voor de werknemer	Fysieke en psychologische belasting van een achturige werkdag.
Verstrekte RA	NSZZ “Solidarność” heeft met succes gestreden voor het opnieuw invoeren van de zevenurige werkdag als standaardwerkdag voor personen met een officieel erkende handicap. De zaak die de vakbond aanhangig heeft gemaakt bij het Grondwettelijk Hof werd in zijn voordeel beslecht, met als gevolg dat de wet werd gewijzigd.
Doel	Om de werkdruk voor werknemers met een handicap verlichten.
Voordeel voor de werkgever	Bevorderen van de cultuur van inclusiviteit.
Kosten	De kosten van één uur werken per dag.

Land	Frankrijk
Werkgever	Ministerie van Ecologische Transitie en Territoriale Cohesie
Belemmering voor de werknemer	Sommige situaties van personen met een handicap kunnen specifieke aanpassingen van verschillende aard vereisen, waaronder menselijke, technische of organisatorische maatregelen om oplossingen te vinden voor de moeilijkheden waarmee werknemers worden geconfronteerd als gevolg van hun handicap. Apparatuur voor werknemers is van cruciaal belang om deze uitdagingen effectief te compenseren zodat werknemers met een handicap hun taken kunnen uitvoeren zoals elk ander personeelslid.
Verstrekte RA	Redelijke aanpassingen overeenkomstig de aanbevelingen van de bedrijfsarts in samenspraak met de preventieadviseur. De bedrijfsarts informeert de hiërarchie over de specifieke behoeften van de werknemer en waarom de aanpassing redelijk is. Bij gebreke van een bedrijfsarts kan een erkende arts of de behandelende arts worden geraadpleegd.
Doel	Implementeren van bekende maatregelen en ondersteuningssystemen voor noodzakelijke aanpassingen en ondersteuning, waaronder het gebruik van middelen die worden verstrekt door het FIPHFP (Fonds voor de integratie van personen met een handicap in de overheidsdienst).
Voordeel voor de werkgever	Verbeterde inclusiviteit en toegankelijkheid, zodat werknemers met een handicap hun taken effectief kunnen uitvoeren als volwaardig lid van het personeel.
Kosten	Uitvoeringskosten voor noodzakelijke hulpmiddelen en opleiding gedekt door het FIPHFP.

Voetnoten

¹ Richtlijn 2000/78/EG van de Raad van 27 november 2000 tot instelling van een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en beroep, PB L 303 van 2.12.2000, blz. 16, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX:32000L0078.

² COM(2021) 139 final.

³ Register van deskundigengroepen van de Commissie en andere adviesorganen (europa.eu)

⁴ World Economic Forum (WEF) (2019), What Companies Gain by Including People with Disabilities, 23 april 2019, https://www.weforum.org/ agenda/2019/04/what-companies-gain-including-persons-disabilities-inclusion.

⁵ Organen voor gelijke behandeling – Europese Commissie (europa.eu).

 

¹ Zie ook: i) het samenvattend verslag over de Europese expertise inzake handicaps (EDE) — Waddington, L. (2023), Striving for an inclusive labour market in Europe: Positive actions and reasonable accommodation to facilitate hiring and employment of persons with disabilities involving employers and employer initiatives; ii) het statistisch verslag over de Europese expertise inzake handicaps (EDE) — Grammenos, S. (2023), The employment of persons with disabilities — Statistics, Data 2020; en iii) de webpagina over de Europese expertise inzake handicaps (EDE): https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1532&langId=en.

² Zie https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities-2.html, met name de artikelen 2 en 5.

³ CRPD/C/GC/8: .

⁴ CRPD/C/GC/8: .

⁵ Richtlijn 2000/78/EG van de Raad van 27 november 2000 tot instelling van een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en beroep, PB L 303 van 2.12.2000, blz. 16, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX:32000L0078.

⁶ Voor meer informatie, zie https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/nl/ip_21_810.

⁷ Zie https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1597&langId=en.

⁸ Zie https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-14495-2022-INIT/nl/pdf.

⁹ Zie https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1226&langId=nl.

¹⁰ Richtlijn (EU) 2022/2464 van het Europees Parlement en de Raad van 14 december 2022 tot wijziging van Verordening (EU) nr. 537/2014, Richtlijn 2004/109/EG, Richtlijn 2006/43/EG en Richtlijn 2013/34/EU, met betrekking tot duurzaamheidsrapportering door ondernemingen.

¹¹ Voor meer informatie, zie: European Human Rights Report Issue 7 — 2023, The Right to Work: The employment situation of persons with disabilities in Europe, European Human Rights Report Issue 7, 2023 (edf-feph.org), blz. 49.

¹² Zie https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1540&langId=en.

¹³ Arrest van 11 april 2013, HK Danmark, gevoegde zaken C-335/11 en C-337/11, ECLI:EU:C:2013:222.

¹⁴ Arrest van 18 januari 2024, Ca Na Negreta, zaak C-631/22, ECLI:EU:C:2024:53.

¹⁵ Voor meer informatie, zie: samenvattend verslag over de Europese expertise inzake handicaps (EDE) — Waddington, L. (2023), Striving for an inclusive labour market in Europe: Positive actions and reasonable accommodation to facilitate hiring and employment of persons with disabilities involving employers and employer initiatives.

¹⁶ Zie https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1540&langId=en.

¹⁷ Zie Reasonable-Accommodation-Disability-Discussion-Paper.pdf (equineteurope.org), blz. 23-26 en de bijlage, https://urldefense.com/v3/__https:/equineteurope.org/wp-content/uploads/2021/03/Annex-_Reasonable-Accomodation.pdf__;!!DOxrgLBm!HUfzVgkJ6dC-UBcYKNd8PNF2sRuplVhh8vAyQhiRmIwcCm2JuRJ11F5lcV5YR1W7kP6NG3trjk4bc3wvVcIUdj9YbztZBFNIwuVF$.

¹⁸ VN-Comité voor de rechten van personen met een handicap (2014), Algemene Opmerking nr. 2 inzake toegankelijkheid, https://www.ohchr.org/en/documents/general-comments-and-recommendations/general-comment-no-2-article-9-accessibility-0.

¹⁹ Voor meer informatie over de toepassing van dit begrip in de praktijk van het gelijkheidsrecht, zie de discussienota van Equinet van 2021 getiteld “Reasonable accommodation for persons with disabilities: exploring challenges in its practical implementation”, en het verslag van het Europees netwerk van juridisch deskundigen van de Europese Commissie op het gebied van gendergelijkheid en non-discriminatie van 2016.

²⁰ Zie https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1202.

²¹ Voor meer informatie, zie European Human Rights Report Issue 7 — 2023, The Right to Work: The employment situation of persons with disabilities in Europe, European Human Rights Report Issue 7, 2023 (edf-feph.org), blz. 69.

²² Voor meer informatie, zie European Human Rights Report Issue 7 — 2023, The Right to Work: The employment situation of persons with disabilities in Europe, European Human Rights Report Issue 7, 2023 (edf-feph.org), blz. 69.

²³ Voor meer informatie, zie: European Human Rights Report Issue 7 — 2023, The Right to Work: The employment situation of persons with disabilities in Europe, European Human Rights Report Issue 7, 2023 (edf-feph.org), blz. 77.

²⁴ Voor meer informatie, zie: European Human Rights Report Issue 7 — 2023, The Right to Work: The employment situation of persons with disabilities in Europe, European Human Rights Report Issue 7, 2023 (edf-feph.org), blz. 77.

²⁵ Zie: Promoting diversity and inclusion through workplace adjustments: .

²⁶ Zie: EBU guidance on reasonable accommodation for visually impaired employees and applicants_Sept2023.pdf (euroblind.org).

²⁷ Zie: Annex-_Reasonable-Accomodation.pdf (equineteurope.org).

²⁸ Zie: https://www.ilo.org/global/topics/equality-and-discrimination/WCMS_536630/lang--en/index.htm.

²⁹ Zie de webpagina van het EDE-initiatief: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1532&langId=en.

³⁰ Voor meer informatie over Horizon Europa, zie https://research-and-innovation.ec.europa.eu/funding/funding-opportunities/funding-programmes-and-open-calls/horizon-europe_en.

³¹ Zie de webpagina van het EDE-initiatief: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1532&langId=en.

³² Zie https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=celex%3A32000L0078.

JURIDISCHE KENNISGEVING

Manuscript voltooid in oktober 2023

Dit document is opgesteld in opdracht van de Europese Commissie, maar geeft alleen de standpunten van de auteurs weer. De Europese Commissie is niet aansprakelijk voor de gevolgen die voortvloeien uit het hergebruik van deze publicatie. Meer informatie over de Europese Unie is te vinden op internet: https://www.europa.eu.

Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, 2023

Het beleid ten aanzien van hergebruik van documenten van de Europese Commissie is vastgelegd in Besluit 2011/833/EU van de Commissie van 12 december 2011 betreffende het hergebruik van documenten van de Commissie (PB L 330 van 14.12.2011, blz. 39).

Tenzij anders vermeld, is hergebruik van dit document toegestaan krachtens een Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0)-licentie (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/). Dit betekent dat hergebruik is toegestaan mits de bron correct wordt aangegeven en eventuele wijzigingen worden vermeld.

© Europese Unie, 2024

Print	ISBN 978-92-68-19103-3	doi:10.2767/226930	KE-02-24-601-NL-C
PDF	ISBN 978-92-68-19104-0	doi:10.2767/666973	KE-02-24-601-NL-N
HTML	ISBN 978-92-68-19117-0	doi:10.2767/255519	KE-02-24-601-NL-Q

HOE NEEMT U CONTACT OP MET DE EU?

Kom langs

Er zijn honderden Europe Direct-centra overal in de Europese Unie. U vindt het adres van het dichtstbijzijnde centrum online (european-union.europa.eu/contact-eu/meet-us_nl).

Bel of schrijf

Europe Direct is een dienst die uw vragen over de Europese Unie beantwoordt. U kunt met deze dienst contact opnemen door:

• te bellen naar het gratis nummer: 00 800 6 7 8 9 10 11 (bepaalde telecomaanbieders kunnen wel kosten in rekening brengen);
• te bellen naar het gewone nummer: +32 22999696, of
• het onlineformulier in te vullen: european-union.europa.eu/contact-eu/write-us_nl

WAAR VINDT U INFORMATIE OVER DE EU?

Online

Informatie over de Europese Unie in alle officiële talen van de EU is beschikbaar op de Europa-website (european-union.europa.eu).

EU-publicaties

U kunt publicaties van de EU bekijken of bestellen op op.europa.eu/nl/publications. Als u meerdere exemplaren van gratis publicaties wenst, neem dan contact op met Europe Direct of uw plaatselijke documentatiecentrum (european-union.europa.eu/contact-eu/meet-us_nl).

EU-wetgeving en aanverwante documenten

Toegang tot juridische informatie van de EU, waaronder alle EU-wetgeving sinds 1951 in alle officiële talen, krijgt u op EUR‑Lex (eur-lex.europa.eu).

Open data van de EU

Het portaal data.europa.eu biedt toegang tot opendatabestanden van de instellingen, organen en agentschappen van de EU. Deze kunnen gratis worden gedownload en hergebruikt, zowel voor commerciële als voor niet-commerciële doeleinden. Het portaal biedt ook toegang tot een grote hoeveelheid databestanden van de Europese landen.