Συνεργίες μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων Δεν έχουν αξιοποιηθεί ακόμη στο έπακρο

Σύνοψη

I Στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», η Επιτροπή υπογράμμισε τον ρόλο της έρευνας και της καινοτομίας ως βασικών μοχλών κοινωνικής και οικονομικής ευημερίας, καθώς και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Τα δύο κύρια ταμεία για τη στήριξη της έρευνας και της καινοτομίας ήταν το 8ο πρόγραμμα-πλαίσιο της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία, το επονομαζόμενο «Ορίζων 2020», με προϋπολογισμό ύψους 76,4 δισεκατομμυρίων ευρώ, και τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) και κυρίως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) με ποσό ύψους σχεδόν 41 δισεκατομμυρίων ευρώ να έχει δεσμευθεί για δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας. Μολονότι το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» και τα ΕΔΕΤ στήριξαν αμφότερα την έρευνα και την καινοτομία, οι στόχοι τους, η εφαρμογή τους, οι τρόποι διαχείρισης και ο καθορισμός προτεραιοτήτων διέφεραν.

II Για πρώτη φορά, συμπεριλήφθηκε στα νομικά πλαίσια του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ, για την περίοδο 2014–2020, ειδικό αίτημα για τη δημιουργία συνεργιών μεταξύ των δύο προγραμμάτων. Στις συνεργίες περιλαμβάνονται δύο ή περισσότερα προγράμματα τα οποία αλληλεπιδρούν ώστε να επιτευχθεί μεγαλύτερος αντίκτυπος από τον αντίστοιχο μεμονωμένων παρεμβάσεων. Οι συνεργίες μπορούν να λάβουν διάφορες μορφές. Μπορούν επίσης να περιλαμβάνουν, από τη μία πλευρά, πόρους των ΕΔΕΤ για τη στήριξη της δημιουργίας ικανοτήτων έρευνας, ώστε να αυξηθούν οι πιθανότητες των δικαιούχων να λάβουν, στη συνέχεια, την ανταγωνιστικότερη χρηματοδότηση από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» (ανάντη συνεργίες), και, από την άλλη, πόρους των ΕΔΕΤ που χρηματοδοτούν την επωφελή εκμετάλλευση ή την περαιτέρω ανάπτυξη των αποτελεσμάτων που έχουν προκύψει από τα έργα του προγράμματος «Ορίζων 2020» (κατάντη συνεργίες).

III Η παρούσα ειδική έκθεση είναι η πλέον πρόσφατη μιας σειράς δημοσιεύσεων του ΕΕΣ στις οποίες εξετάζεται η ενωσιακή στήριξη δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας. Συμπληρώνει την ειδική έκθεση 15/2022 σχετικά με τα μέτρα για τη διεύρυνση της συμμετοχής στο πρόγραμμα «Ορίζων 2020».

IV Στο πλαίσιο του εν προκειμένω ελέγχου αξιολογήσαμε κατά πόσον η Επιτροπή και οι αρμόδιες εθνικές/περιφερειακές αρχές υλοποίησης είχαν λάβει τα κατάλληλα μέτρα για τη δημιουργία συνεργιών μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ. Εξετάσαμε κατά πόσον οι εν λόγω φορείς, αφενός, είχαν δώσει τη δέουσα σημασία σε παράγοντες που διαδραμάτιζαν καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία συνεργιών και, αφετέρου, είχαν προγραμματίσει και εφαρμόσει μέτρα για τη δημιουργία συνεργιών.

V Διαπιστώσαμε ότι ορισμένοι παράγοντες με καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία συνεργιών δεν βρίσκονταν ακόμη σε πλήρη λειτουργία, καθώς και ότι η υλοποίησή τους ποίκιλλε ανάλογα με το είδος της συνεργίας. Παραδείγματος χάριν, εκτός από τις διαφορές που υπήρχαν στα νομικά πλαίσια των δύο προγραμμάτων, τις οποίες η Επιτροπή φρόντισε να αποκαταστήσει για την περίοδο 2021–2027, παρέμενε περιορισμένη η συνεργασία μεταξύ ενδιαφερόμενων μερών των δύο προγραμμάτων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας. Η απουσία μιας ενοποιημένης βάσης δεδομένων για τα έργα των ΕΔΕΤ, η οποία να είναι διαλειτουργική με τη βάση δεδομένων του προγράμματος «Ορίζων 2020», δυσκόλεψε την Επιτροπή και τις εθνικές/περιφερειακές αρχές στον εντοπισμό και στη διερεύνηση πιθανών συνεργιών. Επιπρόσθετα, δεδομένου ότι δεν υπήρχε σύστημα παρακολούθησης των συνεργιών, η Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να εντοπίζει και να προωθεί κατά τρόπο συστηματικό παραδείγματα ορθών πρακτικών.

VI Διαπιστώσαμε ότι στα στρατηγικά έγγραφα των ΕΔΕΤ, δηλαδή στις στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης και στα αντίστοιχα επιχειρησιακά προγράμματα, περιλαμβάνονταν περιορισμένες αναφορές στις προτεραιότητες του προγράμματος «Ορίζων 2020». Επιπλέον, οι προτεραιότητες που καθορίζονταν στα εν λόγω έγγραφα ήταν αρκετά ευρείες, με αποτέλεσμα να περιοριστεί η δυνατότητα δημιουργίας συνεργιών.

VII Οι διαχειριστικές αρχές των ΕΔΕΤ δεν εφάρμοσαν όλα τα μέτρα προώθησης συνεργιών, όπως αυτά προβλέπονταν στα στρατηγικά έγγραφα. Ειδικότερα, τα μέτρα για τη δημιουργία κατάντη συνεργιών με σκοπό την περαιτέρω αξιοποίηση των αποτελεσμάτων που είχαν προκύψει από τα έργα του προγράμματος «Ορίζων 2020», εφαρμόστηκαν μόνο σε πολύ περιορισμένο βαθμό. Δύο ήταν οι κύριοι λόγοι γι’ αυτό: i) οι δικαιούχοι των επιχορηγήσεων του προγράμματος «Ορίζων 2020» σπανίως προσέβλεπαν σε κατάντη συνεργίες με τα ΕΔΕΤ· και ii) οι διαχειριστικές αρχές δεν γνώριζαν πώς να δημιουργήσουν κατάντη συνεργίες ή πώς να εντοπίσουν τα αποτελέσματα που έχουν προκύψει από τα έργα του προγράμματος «Ορίζων 2020». Επιπλέον, οι διαχειριστικές αρχές είχαν περιορισμένη συμμετοχή στις δράσεις της Επιτροπής που αφορούσαν τη δημιουργία ικανοτήτων και δεν προώθησαν επαρκώς την έννοια των συνεργιών.

VIII Τέλος, ορισμένες προτάσεις έργων που αξιολογήθηκαν θετικά στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» αλλά δεν χρηματοδοτήθηκαν λόγω έλλειψης πόρων του προγράμματος, είχαν λάβει σήμα ποιότητας —τη σφραγίδα αριστείας— ώστε να διευκολυνθεί η λήψη χρηματοδότησης είτε από τα ΕΔΕΤ είτε από άλλη πηγή. Ωστόσο, στα επιχειρησιακά προγράμματα του δείγματός μας ήταν περιορισμένος ο αριθμός των εν λόγω έργων που έλαβαν τελικά χρηματοδότηση από τα ΕΔΕΤ.

IX Συστήνουμε τρόπους με τους οποίους η Επιτροπή μπορεί:

• να βελτιώσει τη συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας·
• να αξιοποιήσει τις δυνατότητες των βάσεων δεδομένων ώστε να προωθηθούν συνεργίες·
• να αυξήσει τη χρήση των κατάντη συνεργιών· και
• να βελτιώσει τις ροές πληροφοριών σχετικά με τα έργα στα οποία έχει απονεμηθεί η σφραγίδα αριστείας.

Εισαγωγή

«Ορίζων 2020» και Διαρθρωτικά Ταμεία για την έρευνα και την καινοτομία

01 Στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», η Επιτροπή υπογράμμισε τον ρόλο της έρευνας και της καινοτομίας (Ε&Κ) ως βασικών μοχλών κοινωνικής και οικονομικής ευημερίας, καθώς και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, στην ΕΕ. Οι προτεραιότητες της Επιτροπής για την περίοδο 2019–2024 αντικατοπτρίζουν τη συνεχιζόμενη σημασία της Ε&Κ σε επίπεδο ΕΕ, δεδομένου ότι η Ε&Κ διαδραματίζει καίριο ρόλο σε τουλάχιστον τέσσερις από τις έξι προτεραιότητες: στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, σε μια οικονομία στην υπηρεσία των ανθρώπων, μια Ευρώπη έτοιμη για την ψηφιακή εποχή και μια ισχυρότερη Ευρώπη στον κόσμο.

02 Κατά την περίοδο 2014–2020 οι επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Ε&Κ από τον προϋπολογισμό της ΕΕ ήταν μεγαλύτερες από ποτέ. Τα δύο κύρια ταμεία για τη στήριξη της Ε&Κ ήταν το όγδοο πρόγραμμα-πλαίσιο (ΠΠ) για την Ε&Κ, το αποκαλούμενο «Ορίζων 2020», και τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ), εκ των οποίων το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) διέθεσε το 95 %. Ο συνολικός προϋπολογισμός του προγράμματος «Ορίζων 2020» ανήλθε σε 76,4 δισεκατομμύρια ευρώ και η χρηματοδότηση από την ΕΕ που δεσμεύθηκε για δραστηριότητες Ε&Κ στο πλαίσιο του ΕΤΠΑ προσέγγιζε τα 41 δισεκατομμύρια ευρώ. Συνολικά, τα ποσά αυτά αντιπροσώπευαν το 12 % του προϋπολογισμού της ΕΕ για την περίοδο 2014–2020. Για την περίοδο 2021–2027, ο προϋπολογισμός της ΕΕ για την Ε&Κ έχει αυξηθεί περαιτέρω (παραδείγματος χάριν, ο προϋπολογισμός για το νέο ΠΠ ανέρχεται σε 95,5 δισεκατομμύρια ευρώ, το εκτιμώμενο ποσό από το ΕΤΠΑ για Ε&Κ είναι 56 δισεκατομμύρια ευρώ και ο προϋπολογισμός με προορισμό την Ε&Κ στα εγκεκριμένα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας ως είχαν τον Μάρτιο του 2022 ανερχόταν σε 44,4 δισεκατομμύρια ευρώ).

03 Η Επιτροπή προωθεί τη δημιουργία συνεργιών. Με τον όρο «συνεργίες» νοείται στην παρούσα έκθεση ο συντονισμός των ενωσιακών κονδυλίων για την έρευνα στο πλαίσιο των ΕΔΕΤ και του προγράμματος «Ορίζων 2020», με σκοπό την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας αμφοτέρων, ώστε να επιτευχθεί μεγαλύτερος αντίκτυπος από την άποψη της παραγωγής καινοτομίας.

04 Οι συνεργίες αναφέρθηκαν για πρώτη φορά σε ανακοίνωση της Επιτροπής του 2007·έκτοτε, η σημασία τους δεν έχει παύσει να αυξάνεται. Για πρώτη φορά, περιλήφθηκε στα νομικά πλαίσια τόσο του προγράμματος «Ορίζων 2020»¹ όσο και των ΕΔΕΤ² για την περίοδο 2014–2020, ειδικό αίτημα προς τους φορείς υλοποίησης να δημιουργήσουν συνεργίες μεταξύ των δύο προγραμμάτων. Στα νομικά πλαίσια του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» (διάδοχος του προγράμματος «Ορίζων 2020») και των ταμείων που στηρίζουν την υλοποίηση της πολιτικής συνοχής (διάδοχος των ΕΔΕΤ), για την περίοδο 2021–2027, δίνεται ακόμη περισσότερη σημασία στις συνεργίες. Ειδικότερα:

• στον κανονισμό για το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον συντονισμό και τη συμπληρωματικότητα μεταξύ των πολιτικών συνοχής και των πολιτικών Ε&Κ. Το παράρτημα IV του κανονισμού είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στις συνεργίες·
• στονκανονισμό περί κοινών διατάξεων που διέπει τα ταμεία που στηρίζουν την υλοποίηση της πολιτικής συνοχής, υπογραμμίζεται η σημασία που έχουν για τα κράτη μέλη και την Επιτροπή η ενίσχυση του συντονισμού και η δημιουργία συνεργιών και συμπληρωματικότητας με το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη».

05 Σε έγγραφο καθοδήγησης³ της Επιτροπής του 2014 σχετικά με τις συνεργίες, περιγράφονται διάφορα είδη πιθανών συνεργιών μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ (βλέπε γράφημα 1):

06 Στο γράφημα 2, παρουσιάζεται η λογική των ανάντη και των κατάντη συνεργιών μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ.

07 Μολονότι τόσο τα ΕΔΕΤ όσο και το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» παρέχουν σημαντική στήριξη στην Ε&Κ, ο προγραμματισμός και η υλοποίηση συνεργιών είναι πολύπλοκα ζητήματα, διότι οι δύο χρηματοδοτικές πηγές διαφέρουν από πολλές απόψεις (για περισσότερες λεπτομέρειες, βλέπε παράρτημα I):

• Στόχοι: Τα κονδύλια του προγράμματος «Ορίζων 2020» στοχεύουν στην αριστεία, ενώ τα ΕΔΕΤ αποσκοπούν στην ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής μέσω της μείωσης των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών. Τα παραπάνω αντικατοπτρίζονται και στις διαφορές στην ανά κράτος μέλος κατανομή των κονδυλίων του προγράμματος «Ορίζων 2020», σε σύγκριση με τα κονδύλια των ΕΔΕΤ που έχουν δεσμευθεί για την Ε&Κ (βλέπε παράρτημα II)·
• Διαχείριση: Το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» τελούσε υπό την άμεση διαχείριση της Επιτροπής (μέσω προσκλήσεων υποβολής προτάσεων έργων σε επίπεδο ΕΕ), ενώ τα ΕΔΕΤ εφαρμόστηκαν υπό καθεστώς επιμερισμένης διαχείρισης μεταξύ των κρατών μελών και της Επιτροπής (δηλαδή μέσω προσκλήσεων υποβολής προτάσεων έργων σε εθνικό/περιφερειακό επίπεδο)·
• Εφαρμογή:Το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» εφαρμόστηκε μέσω πολυετών προγραμμάτων εργασίας που καταρτίστηκαν από την Επιτροπή, ενώ τα ΕΔΕΤ εφαρμόστηκαν βάσει επιχειρησιακών προγραμμάτων (ΕΠ) τα οποία καταρτίστηκαν από εθνικές/περιφερειακές αρχές και εγκρίθηκαν από την Επιτροπή·
• Καθορισμός προτεραιοτήτων: Κατά την περίοδο 2014–2020, τα κονδύλια των ΕΔΕΤ για την Ε&Κ έπρεπε να δαπανηθούν σύμφωνα με τις «Στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης» (S3), τις οποίες ανέπτυξαν κράτη μέλη ή περιφέρειες. Οι στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης είναι «στρατηγικές καινοτομίας που θέτουν προτεραιότητες με στόχο τη δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, μέσω της ανάπτυξης και αντιστοίχισης των ισχυρών σημείων της έρευνας και καινοτομίας με τις ανάγκες των επιχειρήσεων, [...] αποφεύγοντας την επανάληψη και τον κατακερματισμό των προσπαθειών»⁴. Τα κονδύλια του προγράμματος «Ορίζων 2020» δαπανήθηκαν με βάση, αφενός, τους κύριους τομείς προτεραιότητας, όπως ορίζονται στον κανονισμό και, αφετέρου, τα θέματα που εντάσσονται στους εν λόγω τομείς, όπως ορίζονται στα προγράμματα εργασίας που ενέκρινε η Επιτροπή μέσω της διαδικασίας επιτροπολογίας (δηλαδή με τη συμμετοχή επιτροπής που απαρτίζεται από εκπροσώπους όλων των κρατών μελών).

08 Οι συνεργίες έχουν ιδιαίτερη σημασία για τις χώρες που παρουσιάζουν λιγότερο καλές επιδόσεις στην Ε&Κ και, κατά συνέπεια, συμμετέχουν λιγότερο στο πρόγραμμα «Ορίζων 2020» (βλέπε ειδική έκθεση 15/2022). Οι εν λόγω χώρες συγκαταλέγονται μεταξύ εκείνων που λαμβάνουν το μεγαλύτερο μερίδιο της χρηματοδότησης που διατίθεται από τα ΕΔΕΤ για την Ε&Κ (βλέπε παράρτημα II).

Καθήκοντα και αρμοδιότητες

09 Στον πίνακα 1, περιγράφονται τα κύρια ενδιαφερόμενα μέρη που συμμετέχουν στον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την παρακολούθηση του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ. Περισσότερες λεπτομέρειες παρέχονται στο παράρτημα I.

Εμβέλεια και τρόπος προσέγγισης του ελέγχου

10 Δεδομένου ότι, στις οικείες νομικές βάσεις για την περίοδο 2014–2020, ήταν η πρώτη φορά που ζητήθηκε η δημιουργία συνεργιών μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ (βλέπε σημείο 04), επιδίωξη του ελέγχου ήταν να διαπιστωθεί σε ποιον βαθμό αυτό επιτεύχθηκε. Αποφασίσαμε να διενεργήσουμε τον έλεγχο λαμβανομένων υπόψη της αυξανόμενης σημασίας των συνεργιών αλλά και των αναξιοποίητων ευκαιριών εξαιτίας της μη δημιουργίας τους, καθώς και να συμπληρώσουμε την πρόσφατα δημοσιευθείσαειδική έκθεση 15/2022 του ΕΕΣ, η οποία επικεντρώθηκε σε μέτρα για τη διεύρυνση της συμμετοχής των χωρών με χαμηλές επιδόσεις στο πρόγραμμα «Ορίζων 2020». Πράγματι, στον κανονισμό για το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» δηλώνεται ότι οι συνεργίες με τα ΕΔΕΤ, καθώς και τα μέτρα για τη διεύρυνση της συμμετοχής στο πρόγραμμα «Ορίζων 2020», θα συμβάλουν στη γεφύρωση του χάσματος στον τομέα της Ε&Κ στην Ευρώπη.

11 Το ερώτημα που θέσαμε ήταν εάν η Επιτροπή και οι εθνικές/περιφερειακές αρχές υλοποίησης είχαν λάβει τα κατάλληλα μέτρα για τη δημιουργία συνεργιών μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ. Για τον σκοπό αυτόν, αξιολογήσαμε κατά πόσον:

• η Επιτροπή και οι εθνικές/περιφερειακές αρχές υλοποίησης είχαν αποδώσει τη δέουσα σημασία σε παράγοντες με καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία συνεργιών·
• η Επιτροπή και οι εθνικές/περιφερειακές αρχές υλοποίησης είχαν προγραμματίσει και εφαρμόσει συνεργίες με αποτελεσματικό τρόπο.

12 Οι ελεγκτικές εργασίες μας κάλυψαν την υλοποίηση συνεργιών την περίοδο 2014-2020, ενώ εξετάσαμε αποδεικτικά στοιχεία από ένα φάσμα πηγών (για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τη μεθοδολογία, βλέπε παράρτημα III):

• επισκόπηση των σχετικών εγγράφων της Επιτροπής καθώς και ερωτηματολόγια που συμπληρώθηκαν από υπαλλήλους της Επιτροπής και συνεντεύξεις με αυτούς·
• επισκόπηση των αναλυτικών δεδομένων·
• ανάλυση βάσει εξόρυξης κειμένου των προγραμμάτων εργασίας και των συμφωνιών επιχορήγησης του προγράμματος «Ορίζων 2020»·
• ανάλυση των σχετικών εγγράφων από δείγμα πέντε κρατών μελών (Πορτογαλία, Πολωνία, Σλοβενία, Κροατία και Ρουμανία) καθώς και συνεντεύξεις με τις διαχειριστικές αρχές τους και τα εθνικά σημεία επαφής τους. Επιλέξαμε τις εν λόγω χώρες βάσει των επιδόσεών τους στον τομέα της Ε&Κ, της διαθεσιμότητας των ΕΔΕΤ όσον αφορά την Ε&Κ, και της συμμετοχής των εν λόγω χωρών στο πρόγραμμα «Ορίζων 2020»·
• έρευνες που απεστάλησαν στις διαχειριστικές αρχές 27 ΕΠ (ποσοστό απάντησης: 64 %) και σε 78 εθνικά σημεία επαφής, (ποσοστό απάντησης: 67 %) σε όλα τα κράτη μέλη·
• συνεντεύξεις με εμπειρογνώμονες του τομέα.

Παρατηρήσεις

Δεν δόθηκε η δέουσα προσοχή σε όλους τους παράγοντες που διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία συνεργιών

13 Η δημιουργία συνεργιών είναι πολύπλοκη, καθώς η ενωσιακή χρηματοδότηση στο πλαίσιο των ΕΔΕΤ και αυτή στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» διαφέρουν από πολλές απόψεις (βλέπε σημείο 06). Εξετάσαμε την τεκμηρίωση και λάβαμε παρατηρήσεις από την Επιτροπή και τα εθνικά ενδιαφερόμενα μέρη, στο πλαίσιο των οποίων επισημάνθηκαν ορισμένοι παράγοντες που μπορούν να καθορίσουν την επιτυχία ή την αποτυχία στη δημιουργία συνεργιών: ο βαθμός ευθυγράμμισης των κανόνων και των κανονισμών, η συνεργασία μεταξύ των συναφών παραγόντων σε επίπεδο ΕΕ και σε επίπεδο κρατών μελών, η διαθεσιμότητα των αντιστοίχων δεδομένων και η διοικητική ικανότητα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

14 Συνεπώς, αξιολογήσαμε κατά πόσον:

• οι κανόνες και οι κανονισμοί διευκόλυναν τη δημιουργία συνεργιών·
• η συνεργασία τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο ήταν κατάλληλη για τη δημιουργία συνεργιών·
• η Επιτροπή διέθετε κατάλληλα δεδομένα και εργαλεία παρακολούθησης για τον εντοπισμό και την προώθηση πιθανών συνεργιών·
• η Επιτροπή υποστήριξε κατάλληλα τη δημιουργία ικανοτήτων των εθνικών/περιφερειακών διοικητικών αρχών.

Η Επιτροπή αντιμετώπισε τις ελλείψεις στους κανόνες και στους κανονισμούς οι οποίες λειτουργούσαν ως εμπόδια στη δημιουργία συνεργιών

15 Σε διάφορες μελέτες⁵ που εκπονήθηκαν για λογαριασμό της Επιτροπής καταδείχθηκε η έλλειψη ευθυγράμμισης μεταξύ των κανονιστικών διατάξεων που διέπουν το πρόγραμμα «Ορίζων 2020», του κανονισμού περί κοινών διατάξεων των ΕΔΕΤ και του σχετικού γενικού κανονισμού απαλλαγής κατά κατηγορία στο πλαίσιο των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, η οποία θεωρήθηκε ότι αποτελούσε εμπόδιο όσον αφορά τις συνεργίες. Στο πλαίσιο των ελεγκτικών εργασιών μας, ιδίως των ερωτηματολογίων μας και των συνεντεύξεων με εμπειρογνώμονες, διαχειριστικές αρχές και εθνικά σημεία επαφής, επιβεβαιώθηκε το παραπάνω συμπέρασμα, αναδεικνύοντας έτσι τη σημασία της ευθυγράμμισης των κανονιστικών διατάξεων.

16 Η Επιτροπή αντιμετώπισε το ζήτημα προτείνοντας διάφορες προσαρμογές, οι οποίες ενσωματώθηκαν στους σχετικούς κανονισμούς της περιόδου 2021–2027 (βλέπε παράρτημα IV). Ενδεικτικές αλλαγές που εισήχθησαν είναι οι εξής:

• στο πλαίσιο εκτέλεσης των ταμείων της πολιτικής συνοχής πρέπει να γίνονται αποδεκτοί οι όροι που έχουν ήδη αξιολογηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη», είτε πρόκειται για έργα που συγχρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» είτε για έργα στα οποία έχει απονεμηθεί η σφραγίδα αριστείας·
• γίνεται ευθυγράμμιση: των κριτηρίων με τα οποία ορίζεται ποιες δραστηριότητες θεωρούνται επιλέξιμες· των μεθόδων υπολογισμού των επιλέξιμων δαπανών· και των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, όσον αφορά έργα που συγχρηματοδοτούνται από τα δύο προγράμματα ή έργα που έχουν λάβει τη σφραγίδα αριστείας·
• δίνεται η δυνατότητα χρήσης επιχορηγήσεων από τα ΕΔΕΤ ως εθνικών συνεισφορών σεευρωπαϊκές συμπράξεις που έχουν δημιουργηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» (συμπράξεις μεταξύ της Επιτροπής και ιδιωτικών ή δημόσιων εταίρων στο πλαίσιο εναρμονισμένων πρωτοβουλιών Ε&Κ)·
• δίνεται δυνατότητα μεταφοράς έως και 5 % του αρχικού εθνικού κονδυλίου κάθε Ταμείου Συνοχής σε οποιοδήποτε άλλο μέσο υπό άμεση ή έμμεση διαχείριση (συμπεριλαμβανομένου του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη»).

17 Δεδομένου ότι οι εν λόγω αλλαγές πραγματοποιήθηκαν μόνο για την περίοδο 2021–2027, απομένει να διαπιστωθεί στην πράξη αν ή κατά πόσον θα ανταποκριθούν στην προσδοκία να έχουν θετικό αντίκτυπο στις συνεργίες.

Οι φορείς που συμμετείχαν στη διαχείριση των ΕΔΕΤ και οι αντίστοιχοι φορείς του προγράμματος «Ορίζων 2020» συνεργάστηκαν ελάχιστα

18 Με τον κανονισμό περί κοινών διατάξεων⁶ και τον κανονισμό για το πρόγραμμα «Ορίζων 2020»⁷ τονίστηκε η σημασία του συντονισμού και της στενής αλληλεπίδρασης μεταξύ των δύο προγραμμάτων. Όπως αναφέρεται στον πίνακα 1, τα ΕΔΕΤ και το ΠΠ για την Ε&Κ διαθέτουν διαφορετικές δομές διακυβέρνησης τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό/περιφερειακό επίπεδο. Το 2016 η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Κοινοβουλευτικής Έρευνας⁸ υπογράμμισε τον ρόλο του συντονισμού μεταξύ των ΓΔ της Επιτροπής ώστε να εξαλειφθούν οι κατακερματισμένες προσεγγίσεις, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών. Ο εν λόγω συντονισμός μπορεί να επιτευχθεί μέσω τακτικής και δομημένης ανταλλαγής πληροφοριών.

19 Σε έκθεση του 2018⁹ που δημοσίευσε η Επιτροπή εξήχθη το συμπέρασμα ότι εξακολουθούν να υπάρχουν προσεγγίσεις που βασίζονται σε στεγανά, τόσο στην Επιτροπή όσο και σε κράτη μέλη. Στην εν λόγω έκθεση αναφερόταν ότι τα υπουργεία ή οι υπηρεσίες έρχονται σε επαφή με διαφορετικά όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που έχουν διαφορετικά και ενίοτε αντικρουόμενα καθήκοντα, προτεραιότητες και επιχειρησιακές κουλτούρες. Συνεπώς, στην έκθεση συστήνεται να καθοριστεί και να θεσμοθετηθεί διαρθρωμένος διάλογος υπό μορφή φόρουμ με θεματολόγια που θα ευνοούν τις συνεργίες.

20 Παρά την εν λόγω σύσταση, διαπιστώσαμε ότι ορισμένες από τις αδυναμίες που εντοπίστηκαν το 2016 εξακολουθούσαν να υφίστανται και το 2021. Σημειώνουμε ότι οι δύο κύριες εμπλεκόμενες ΓΔ (η ΓΔ RTD και η ΓΔ REGIO) συνεργάστηκαν εύρυθμα κατά την προετοιμασία των κανονισμών της περιόδου 2021–2027. Ωστόσο, η Επιτροπή δεν καθιέρωσε τακτική και διαρθρωμένη διαδικασία διαλόγου στην οποία να συμμετέχουν οι αρμόδιες ΓΔ της Επιτροπής και οι εθνικοί παράγοντες που ήταν αρμόδιοι για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των δύο προγραμμάτων.

21 Συγκεκριμένα, διαπιστώσαμε περιορισμένα μόνο παραδείγματα διαρθρωμένου διαλόγου μεταξύ των ΓΔ της Επιτροπής και των εθνικών/περιφερειακών ενδιαφερόμενων μερών επί ειδικών θεμάτων. Ένα παράδειγμα που είχε θετική απήχηση στα ενδιαφερόμενα μέρη ήταν η «κοινότητα πρακτικής για τη σφραγίδα αριστείας» (βλέπε πλαίσιο 1).

22 Όσον αφορά τους εθνικούς φορείς, στον κανονισμό περί κοινών διατάξεων για την περίοδο 2014–2020, καθώς και στα ελάχιστα πρότυπα και τις κατευθυντήριες αρχές για τη δημιουργία δικτύων εθνικών σημείων επαφής στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» προβλεπόταν απαίτηση για περισσότερη επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των διαχειριστικών αρχών των ΕΔΕΤ και των εθνικών σημείων επαφής του προγράμματος «Ορίζων 2020».

23 Διαπιστώσαμε ότι σε δύο από τα πέντε κράτη μέλη του δείγματός μας, συγκεκριμένα στην Πορτογαλία και στη Σλοβενία, τα εθνικά σημεία επαφής και οι διαχειριστικές αρχές συνεργάστηκαν καλά. Όσον αφορά τα άλλα τρία κράτη μέλη, η συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών ήταν περιορισμένες. Στο πλαίσιο των ερευνών που κλήθηκαν να συμπληρώσουν διαχειριστικές αρχές και εθνικά σημεία επαφής, επιβεβαιώθηκε ότι στην πλειονότητά τους αυτοί που απάντησαν συνέχισαν να εργάζονται βάσει κατακερματισμένης προσέγγισης, γεγονός που σημαίνει ότι υπήρξε ελάχιστη συνεργασία μεταξύ των διαχειριστικών αρχών (ΕΔΕΤ) και των εθνικών σημείων επαφής (πρόγραμμα «Ορίζων 2020») (για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις εν λόγω έρευνες, βλέπε παράρτημα III):

• Το 41 % των διαχειριστικών αρχών που απάντησαν στην έρευνά μας δήλωσε ότι δεν υπήρξε δομημένη συνεργασία με τα εθνικά σημεία επαφής. Επιπρόσθετα, το 59 % απάντησε ότι δεν είχαν διοργανώσει ή σπάνια διοργάνωναν εκδηλώσεις στις οποίες συμμετείχαν σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη από τις δύο κοινότητες (δικαιούχοι του προγράμματος «Ορίζων 2020» και δικαιούχοι των ΕΔΕΤ, και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη)·
• Το 85 % των εθνικών σημείων επαφής που απάντησαν στην έρευνά μας δήλωσε ότι το επίπεδο συνεργασίας με τις διαχειριστικές αρχές ήταν χαμηλό έως πολύ χαμηλό ή ότι δεν υπήρξε καθόλου συνεργασία. Επιπλέον, τα εθνικά σημεία επαφής ανέφεραν σε ποσοστό 75 % ότι ήταν λίγη έως ελάχιστη η γνώση που είχαν σχετικά με τη στήριξη που παρείχαν τα προγράμματα των ΕΔΕΤ για την Ε&Κ, ή ακόμη και ότι η απόκτηση γνώσεων σχετικά με τα ΕΔΕΤ δεν αποτελούσε μέρος των αρμοδιοτήτων τους.

24 Επίσης, από την έκθεση του 2020¹⁰ σχετικά με τα διδάγματα που αντλήθηκαν από πειραματική πρόσκληση υποβολής προτάσεων έργων που χρηματοδοτήθηκαν από τα ΕΔΕΤ στο πλαίσιο του προγράμματος Interreg Central Europe, κατέστη φανερή η ανάγκη αυξημένης συνεργασίας μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ (βλέπε πλαίσιο 2). Η πειραματική πρόσκληση υποβολής προτάσεων πραγματοποιήθηκε επειδή οι γνώσεις που προέκυψαν από έργα ενωσιακής χρηματοδότησης δεν αξιοποιήθηκαν πλήρως στην πράξη και επειδή τα αποτελέσματα της Ε&Κ συχνά δεν ήταν γνωστά στα ανάλογα ενδιαφερόμενα μέρη στις περιφέρειες της ΕΕ. Εν προκειμένω, αυτό οφειλόταν στηνέλλειψη επικοινωνίας, συντονισμού και συνεργασίας μεταξύ ερευνητών και περιφερειακών ενδιαφερόμενων μερών.

Ο εντοπισμός και η παρακολούθηση των συνεργιών εμποδίστηκαν λόγω της έλλειψης κατάλληλων δεδομένων

25 Σε έκθεση που δημοσιεύθηκε από το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Επιτροπής αναφέρθηκε ότι, εάν οι βάσεις δεδομένων του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ καταστούν διαλειτουργικές, θα ευνοηθούν σε μεγάλο βαθμό η παρακολούθηση και η αξιολόγηση πολιτικής, καθώς και ο εντοπισμός και η δημιουργία συνεργιών¹¹.

26 Εξετάζοντας την τεκμηρίωση και την ανατροφοδότηση από υπαλλήλους της Επιτροπής, εντοπίσαμε τα οφέλη των διαλειτουργικών βάσεων δεδομένων (οι οποίες καλύπτουν έργα από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» και τα ΕΔΕΤ) όσον αφορά i) την παρακολούθηση και την αξιολόγηση πολιτικής, και ii) τις συνεργίες (βλέπε γράφημα 3).

27 Αναλύσαμε κατά πόσον η Επιτροπή είχε λάβει μέτρα για τη δημιουργία διαλειτουργικών βάσεων δεδομένων όσον αφορά τα έργα του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ και κατά πόσον η Επιτροπή και τα κράτη μέλη είχαν εντοπίσει i) τους τομείς με δυνατότητα δημιουργίας συνεργιών και ii) τις τρέχουσεςσυνεργίες, ώστε να προσδιορίσουν παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών.

28 Κατά την περίοδο 2014–2020, υπήρχαν χωριστές βάσεις δεδομένων με πληροφορίες σχετικά με τα έργα που χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» και από τα ΕΔΕΤ:

• Για τα έργα του προγράμματος «Ορίζων 2020», η Επιτροπή διέθετε μόνο εσωτερική βάση δεδομένων, έως ότου εγκαινιάστηκε το 2018 ο πίνακας ελέγχου του προγράμματος «Ορίζων 2020». Στον νέο πίνακα ελέγχου περιλαμβάνονται δεδομένα σχετικά με τα χρηματοδοτούμενα έργα και τους δικαιούχους τους, κατανεμημένα ανά χώρα και περιφέρεια, είδος οργανισμού και τομέα προτεραιότητας (παραδείγματος χάριν, ενέργεια, υγεία και διάστημα)·
• Για τα έργα που συγχρηματοδοτούνταν από τα ΕΔΕΤ, δεν υπήρχε ενοποιημένη βάση δεδομένων μέχρι τον Μάρτιο του 2022. Αντ’ αυτού, οι διαχειριστικές αρχές κατέγραφαν και δημοσίευαν τις πληροφορίες σχετικά με τα έργα που συγχρηματοδοτούνταν από τα ΕΔΕΤ σε ιστοσελίδες που συνδέονταν με τα ΕΠ τους, σύμφωνα με τις νομικές υποχρεώσεις τους¹². Τον Μάρτιο του 2022 η Επιτροπή δρομολόγησε την Kohesio, μια ενοποιημένη βάση δεδομένων για τα έργα που συγχρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ. Στην Kohesio περιλαμβάνονται επί του παρόντος έργα από την περίοδο 2014–2020, αλλά η Επιτροπή σκοπεύει να την επεκτείνει ώστε να συμπεριλαμβάνονται και έργα της περιόδου 2021–2027. Ωστόσο, η Kohesio δεν διασυνδέεται με τη βάση δεδομένων του προγράμματος «Ορίζων 2020».

29 Η χρήση των εν λόγω διαφορετικών βάσεων δεδομένων για τον εντοπισμό έργων τα οποία κάλυπταν παρόμοιους τομείς προτεραιότητας στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» και στο πλαίσιο των ΕΔΕΤ και ήταν, συνεπώς, κατάλληλα για τη δημιουργία συνεργιών, δεν ήταν εύκολη, δεδομένου ότι:

• δεν υπήρχε κοινή κατηγοριοποίηση (ταξινομία) των προτεραιοτήτων του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των προτεραιοτήτων των στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης·
• τα δεδομένα των ΕΔΕΤ όπως καταχωρίζονταν από τις διαχειριστικές αρχές δεν ήταν πλήρως τυποποιημένα και τις περισσότερες φορές ήταν διατυπωμένα στην εκάστοτε εθνική γλώσσα·
• οι διαχειριστικές αρχές δεν κατέγραφαν συστηματικά τις προτεραιότητες των στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης ενός έργου. Δεν διακρίνεται κάποια πιθανότητα η κατάσταση αυτή να καλυτερεύσει, δεδομένου ότι με τον κανονισμό περί κοινών διατάξεων που διέπει την περίοδο 2021–2027 δεν απαιτείται από τα κράτη μέλη να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με τους τομείς προτεραιότητας των στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης οι οποίοι καλύπτονται από τα έργα.

30 Κατά συνέπεια, οι υφιστάμενες βάσεις δεδομένων δεν παρείχαν τη δυνατότητα χαρτογράφησης των κύριων έργων Ε&Κ που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ και των σχετικών επενδύσεων (παρέχοντας, παραδείγματος χάριν, πληροφορίες σχετικά με τη γεωγραφική κάλυψη ή εντοπίζοντας ποιες προτεραιότητες είναι περισσότερο επιρρεπείς σε συνεργίες). Παρακωλύθηκαν έτσι η δημιουργία συνεργιών και η παρακολούθηση πολιτικής όπως σκιαγραφούνται στο γράφημα 3.

31 Επιπλέον, διαπιστώσαμε ότι, παρά τα οφέλη που προκύπτουν από την παρακολούθηση των συνεργιών μεταξύ των ΕΔΕΤ και του προγράμματος «Ορίζων 2020» (βλέπε σημείο 25), δεν παρακολουθούνταν συστηματικά ούτε από την Επιτροπή ούτε από τις διαχειριστικές αρχές που ήταν αρμόδιες για τα ΕΠ τα οποία αναλύσαμε.

32 Εντοπίσαμε μάλιστα τους ακόλουθους περιορισμούς, σε επίπεδο Επιτροπής, όσον αφορά τον εντοπισμό συνεργιών και την παρακολούθηση της υλοποίησής τους:

• πληροφορίες για τον εντοπισμό των ανάντη συνεργιών: παρόλο που η Επιτροπή διαθέτει εργαλείο εξόρυξης κειμένου (CORTEX), το οποίο θεωρητικά είναι σε θέση να εντοπίζει τις υφιστάμενες ανάντη συνεργίες, το εν λόγω εργαλείο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην πράξη, καθώς δεν υπάρχει ειδικό πεδίο στις προτάσεις έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020» για την επισήμανση συνδέσμων με προηγούμενα έργα που συγχρηματοδοτήθηκαν από τα ΕΔΕΤ·
• παρακολούθηση των έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020»: μολονότι τα δεδομένα που αφορούν τη χρήση των ερευνητικών αποτελεσμάτων από ολοκληρωμένα έργα του προγράμματος «Ορίζων 2020» είναι δυνατόν να βοηθήσουν στον εντοπισμό των υφιστάμενων κατάντη συνεργιών, η Επιτροπή δεν συλλέγει τις εν λόγω πληροφορίες·
• πληροφορίες διαθέσιμες σε εθνικό επίπεδο: οι πληροφορίες σχετικά με τα έργα που έχουν λάβει τη σφραγίδα αριστείας και συγχρηματοδοτήθηκαν από τα ΕΔΕΤ δεν συλλέγονται και δεν υποβάλλονται, συστηματικά, στην Επιτροπή.

Οι διαχειριστικές αρχές αξιοποίησαν ελάχιστα τις δράσεις δημιουργίας ικανοτήτων

33 Δεδομένου ότι κάθε πλευρά —δηλαδή, αφενός, το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» και, αφετέρου, τα ΕΔΕΤ— είχε τους δικούς της κανόνες και μηχανισμούς εφαρμογής, καθώς και τα δικά της ενδιαφερόμενα μέρη, ήταν ζωτική η ανάγκη να υπάρχουν κατάλληλες διαχειριστικές και διοικητικές ικανότητες, για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων Ε&Κ με συνεργίες σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Πρόκειται για μια πτυχή με ακόμη μεγαλύτερη σημασία για την περίοδο 2021–2027, κατά την οποία η ενωσιακή χρηματοδότηση της Ε&Κ έχει αυξηθεί.

34 Αναλύσαμε:

• την υποστήριξη της Επιτροπής προς τα εθνικά ενδιαφερόμενα μέρη, ιδίως τις διαχειριστικές αρχές, ώστε να αυξηθεί η εμπειρογνωσία τους στον τομέα των συνεργιών, και
• τη δεκτικότητα των εθνικών ενδιαφερόμενων μερών.

35 Η Επιτροπή ανέλαβε διάφορες δράσεις για την υποστήριξη των εθνικών ενδιαφερόμενων μερών, ώστε να αυξήσουν τις γνώσεις τους στον τομέα των συνεργιών. Ειδικότερα:

• Το 2014 η Επιτροπή δημοσίευσε έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με τις διάφορες δράσεις (συμπεριλαμβανομένων των δραστηριοτήτων προώθησης και επιμόρφωσης, των πρακτικών συντονισμού και της παρακολούθησης) που πρέπει να αναλάβουν οι υπηρεσίες της Επιτροπής, οι διαχειριστικές αρχές και τα εθνικά σημεία επαφής ώστε να δημιουργηθούν συνεργίες. Οι διαχειριστικές αρχές στα πέντε επιλεχθέντα κράτη μέλη αναγνώρισαν τη συμβολή του εγγράφου καθοδήγησης στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τις συνεργίες, αλλά και την περιορισμένη χρήση του από πλευράς τους. Τον Ιούλιο του 2022, η Επιτροπή δημοσίευσε νέο έγγραφο καθοδήγησης σχετικά με τις συνεργίες μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» και του ΕΤΠΑ·
• στο πλαίσιο του μηχανισμού υποστήριξης πολιτικής (μέσο του προγράμματος «Ορίζων 2020» που χρησιμοποιήθηκε για την προώθηση μεταρρυθμίσεων στα εθνικά οικοσυστήματα Ε&Κ), η Επιτροπή δρομολόγησε δραστηριότητα που περιλάμβανε την προώθηση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών στον τομέα των συνεργιών. Ειδικότερα, οι συμμετέχοντες αντάλλαξαν εμπειρίες σχετικά με i) τον τρόπο στήριξης της εθνικής συμμετοχής στα ΠΠ και ii) τον τρόπο μεγιστοποίησης των συνεργιών μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ¹³. Ωστόσο, διαπιστώσαμε ότι στην εν λόγω δραστηριότητα συμμετείχαν εκπρόσωποι μόνο από 11 κράτη μέλη (Βέλγιο, Βουλγαρία, Κύπρος, Ισπανία, Κροατία, Ουγγαρία, Λετονία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβενία και Σουηδία, καθώς και από τη Γερμανία σε ρόλο παρατηρητή)·
• η Επιτροπή προώθησε την έννοια των συνεργιών σε διασκέψεις (παραδείγματος χάριν, στην εβδομάδα των καινοτόμων περιφερειών στην Ευρώπη και στην ευρωπαϊκή εβδομάδα των δήμων και των περιφερειών) και σε συγκεκριμένες εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν από τρίτους.

36 Τέλος, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δρομολόγησε και χρηματοδότησε την κύρια πρωτοβουλία —το έργο Stairway to Excellence (S2E)— με στόχο να στηρίξει τη δημιουργία συνεργιών κατά την περίοδο 2014–2020. Το Κοινό Κέντρο Ερευνών (JRC) της Επιτροπής υλοποίησε το έργο S2E σε συνεργασία με τη ΓΔ REGIO, βοηθώντας τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες ως προς i) την αξιοποίηση των συνεργιών μεταξύ των ΕΔΕΤ και του προγράμματος «Ορίζων 2020» και ii) την αποτελεσματική εφαρμογή των εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης, καθώς και ως προς την επιδίωξη καινοτόμου αριστείας εν γένει. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2020 και δεν θα συνεχιστεί κατά την περίοδο 2021–2027. Τα εθνικά ενδιαφερόμενα μέρη τριών από τα πέντε κράτη μέλη του δείγματός μας δήλωσαν ότι συμμετείχαν στις δραστηριότητες του έργου και εξέφρασαν μεγάλη ικανοποίηση.

37 Επίσης, σημειώνουμε ότι ήταν περιορισμένη η συμμετοχή σε δραστηριότητες δημιουργίας ικανοτήτων τις οποίες διοργάνωσε η Επιτροπή. Σύμφωνα με την έρευνά μας, η συμμετοχή κυμαινόταν από 44 % για τις εκδηλώσεις προώθησης έως 7 % για τις δραστηριότητες επιμόρφωσης (βλέπε γράφημα 4).

38 Παρά την εν λόγω περιορισμένη συμμετοχή, οι διαχειριστικές αρχές και τα εθνικά σημεία επαφής που επισκεφθήκαμε κατά τη διάρκεια του ελέγχου εξέφρασαν την ανάγκη για περισσότερη επιμόρφωση, δραστηριότητες καθοδήγησης και ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών.

39 Τέλος, σύμφωνα με την έρευνά μας, οι διαχειριστικές αρχές δήλωσαν ότι οι ίδιες είχαν αναλάβει πολύ περιορισμένη δράση για τη στήριξη της δημιουργίας συνεργιών μεταξύ των δύο προγραμμάτων (βλέπε γράφημα 5).

Διαφορετικοί οι βαθμοί υλοποίησης των συνεργιών που προβλέπονταν στα στρατηγικά έγγραφα

40 Στις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής του 2014 σχετικά με τις συνεργίες (βλέπε σημείο 35) αναφερόταν ότι είναι υψίστης σημασίας να εξασφαλιστούν βέλτιστες συνεργίες μεταξύ των ταμείων και να μεγιστοποιηθούν ο αντίκτυπος και η αποτελεσματικότητα της δημόσιας χρηματοδότησης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο κατέστησαν σαφές ότι η εν λόγω προσέγγιση έπαψε να αποτελεί απλώς μια ωραία ιδέα και είναι πλέον μια αναγκαιότητα που πρέπει να γίνει πράξη. Για να γίνει αυτό, προϋπόθεση ήταν όλα τα συναφή ενδιαφερόμενα μέρη να ακολουθούν μια συστηματική προσέγγιση απέναντι στις συνεργίες, ενώ οι συνεργίες που καθορίζονταν στις στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης και στα ΕΠ θα έπρεπε να επιδιώκονται με συντονισμένες προσπάθειες στην πράξη, ώστε να διασφαλίζεται η υλοποίηση των εν λόγω συνεργιών.

41 Συνεπώς, αξιολογήσαμε κατά πόσον:

• στις στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης και στα σχετικά ΕΠ περιλαμβάνονταν μέτρα για τη δημιουργία συνεργιών με το πρόγραμμα «Ορίζων 2020»·
• τα διάφορα είδη των συνεργιών εφαρμόστηκαν στην πραγματικότητα, και συγκεκριμένα:

1. οι κατάντη συνεργίες·
2. οι ανάντη συνεργίες·
3. η εναλλακτική χρηματοδότηση για έργα στα οποία έχει απονεμηθεί σφραγίδα αριστείας.

42 Επιπλέον, όλες οι διαχειριστικές αρχές του δείγματος παρείχαν συμπληρωματική χρηματοδότηση (βλέπε σημείο 05) για συγκεκριμένο είδος έργου [έργα «Συγκρότησης ομάδων» ή «Εδρών Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ΕΧΕ)»] στο πλαίσιο του σκέλους της «εξάπλωσης της αριστείας και της διεύρυνσης της συμμετοχής» του προγράμματος «Ορίζων 2020». Από τις διαχειριστικές αρχές που απάντησαν στην έρευνά μας, το 44 % (7 από τις 16) δήλωσε ότι τα ΕΠ τους περιλάμβαναν τέτοια μέτρα και το 31 % (5 από τις 16) δήλωσε ότι τα είχαν εφαρμόσει. Ωστόσο, δεδομένου ότι η συμπληρωματική χρηματοδότηση εξετάστηκε ήδη στην πρόσφατη ειδική έκθεσή μας σχετικά με τα μέτρα διεύρυνσης (ειδική έκθεση 15/2022), δεν αναλύουμε περαιτέρω το θέμα εν προκειμένω.

Στα στρατηγικά έγγραφα των ΕΔΕΤ προβλέπονταν συνεργίες, αλλά σε ποικίλους βαθμούς λεπτομέρειας

43 Για να υλοποιηθούν οι συνεργίες, πρέπει πρώτα να έχουν προγραμματιστεί κατάλληλα στα στρατηγικά έγγραφα, ιδίως στις στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης (βλέπε σημείο 06) και στα ΕΠ, στο πλαίσιο των ΕΔΕΤ.

44 Στον οδηγό της Επιτροπής του 2012 για τις S3 αναφέρεται ότι οι στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης πρέπει να εστιάζουν τις εθνικές/περιφερειακές επενδύσεις Ε&Κ σε λίγους και παγκοσμίως ανταγωνιστικούς τομείς, αποφεύγοντας τη διάσπαρτη χρήση των πόρων. Η εστίαση σε περιορισμένο αριθμό οικονομικών δραστηριοτήτων προτεραιότητας και σε συγκεκριμένους τεχνολογικούς τομείς σε εθνικό/περιφερειακό επίπεδο αποσκοπούσε στη διευκόλυνση του στρατηγικού σχεδιασμού των επενδύσεων Ε&Κ. Επίσης, στον οδηγό αναφέρεται ότι ο καθορισμός προτεραιοτήτων στο πλαίσιο των στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης συνεπάγεται αποτελεσματική αντιστοίχιση μεταξύ i) του εντοπισμού των γενικών στόχων που είναι ευθυγραμμισμένοι με τις πολιτικές της ΕΕ και ii) του καθορισμού των προτεραιοτήτων (ή των εξειδικευμένων τμημάτων της αγοράς) που αφορούν την έξυπνη εξειδίκευση.

45 Όσον αφορά την προτεραιοποίηση των στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης, διάφορα έγγραφα μελέτης¹⁴ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης εμφανίζουν πολλαπλασιαζόμενο αριθμό στόχων. Ειδικότερα, στη μελέτη της Επιτροπής του 2021 σχετικά με την προτεραιοποίηση των στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης¹⁵ διαπιστώθηκε ότι το θεματικό εύρος των τομέων προτεραιότητας των στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης, σε αρκετά κράτη μέλη, ήταν μεγάλο. Επίσης, στη μελέτη αναλύθηκαν 2 324 προσκλήσεις υποβολής προτάσεων έργων, που είχαν προκηρυχθεί από τις διαχειριστικές αρχές, και επισημάνθηκε ότι η σημαντική πλειονότητα των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων (74 %) κάλυπτε όλες τις προτεραιότητες των στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης ταυτόχρονα.

46 Η έλλειψη εστίασης των προτεραιοτήτων των στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης και το γεγονός ότι οι προσκλήσεις υποβολής προτάσεων ήταν γενικά ανοικτές σε οποιαδήποτε προτεραιότητα των στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης αντί να λαμβάνουν υπόψη τις τομεακές και τεχνολογικές ιδιαιτερότητες, όπως θα απαιτούσε η ίδια η λογική της έξυπνης εξειδίκευσης¹⁶, μειώνουν τη δυνατότητα επίτευξης κρίσιμης μάζας και, συνεπώς, τη δημιουργία συνεργιών.

47 Ως εκ τούτου, ερευνήσαμε διεξοδικά εάν στις στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης και στα σχετικά ΕΠ, στα πέντε κράτη μέλη του δείγματός μας, περιλαμβάνονταν μέτρα για τη δημιουργία συνεργιών. Επίσης, ερευνήσαμε διεξοδικά εάν στις στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης περιλαμβάνονταν ειδικές αναφορές στις ευρωπαϊκές συμπράξεις που προωθήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020». Με τις εν λόγω συμπράξεις επιδιώκεται να συνενωθούν η Επιτροπή και οι ιδιωτικοί ή/και οι δημόσιοι εταίροι (συμπεριλαμβανομένων εκείνων που διαχειρίζονται τα ΕΔΕΤ), μέσω συντονισμένων πρωτοβουλιών Ε&Κ που καλύπτουν τις προτεραιότητες πολιτικής της ΕΕ.

48 Διαπιστώσαμε ότι:

• Μόνο σε μία από τις στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης του δείγματος (Ρουμανία) αναφέρονταν συγκεκριμένες ευρωπαϊκές συμπράξεις οι οποίες εξυπηρετούσαν τον στόχο να δημιουργηθούν συνεργίες με την παροχή, στις εθνικές οντότητες, επιχορηγήσεων που θα τους επέτρεπαν να συμμετάσχουν στις εν λόγω συμπράξεις·
• Σε τρία από τα πέντε ΕΠ του δείγματος (Πορτογαλία, Ρουμανία και Σλοβενία) αναφερόταν η σύνδεση (ορισμένων) προτεραιοτήτων τους με προτεραιότητες του προγράμματος «Ορίζων 2020». Η επίγνωση της εν λόγω σύνδεσης καθιστά τις εθνικές/περιφερειακές αρχές ικανές να προσεγγίσουν κατά τρόπο προδραστικό τα ενδιαφερόμενα μέρη τους, ώστε να τα ενημερώσουν σχετικά με τις δυνατότητες που προσφέρει το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» για την έρευνα και να ενισχύσουν τους δεσμούς με τις ευρωπαϊκές συμπράξεις (παραδείγματος χάριν, με την παροχή επιχορηγήσεων)·
• Σε όλες τις στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης και τα αντίστοιχα ΕΠ περιλαμβάνονταν μέτρα για τη δημιουργία συνεργιών. Ωστόσο, ο βαθμός λεπτομέρειας των αναφορών που περιλαμβάνονταν στις στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης και στα ΕΠ ποίκιλλε σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών του δείγματος: σε ορισμένες χώρες οι αναφορές σε δράσεις που αφορούσαν συνεργίες ήταν αρκετά περιορισμένες ή/και πολύ γενικές (Κροατία και Πολωνία) ενώ σε άλλες ( Σλοβενία, Ρουμανία και Πορτογαλία) περιλαμβάνονταν λεπτομερείς περιγραφές διάφορων μέτρων.

49 Στο πλαίσιο 3 παρέχονται παραδείγματα συνεργιών που προγραμματίστηκαν στο πλαίσιο των ΕΠ.

Οι προγραμματισμένες ανάντη συνεργίες υλοποιούνταν εν γένει

50 Στις ανάντη δράσεις (βλέπε σημείο 05) περιλαμβάνεται συνήθως η ανάπτυξη ερευνητικών υποδομών και στήριξης με στόχο να παρασχεθεί βοήθεια στα ενδιαφερόμενα μέρη που δραστηριοποιούνται στον τομέα της Ε&Κ να καταρτίσουν προτάσεις έργων, ώστε να τις υποβάλλουν, στο πλαίσιο διαγωνισμών-προσκλήσεων υποβολής προτάσεων έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020». Η εν λόγω στήριξη ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τα κράτη μέλη που έχουν σταθερά χαμηλό ποσοστό συμμετοχής στα ΠΠ, ιδίως από άποψη εγκεκριμένων έργων. Αν και υπάρχουν πολλές μεταβλητές που επηρεάζουν τον βαθμό συμμετοχής μιας χώρας στο ΠΠ (βλέπε ειδική έκθεση 15/2022), ένας από τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη συμμετοχή είναι η διαθεσιμότητα της χρηματοδότησης για τη στήριξη της διαδικασίας υποβολής αιτήσεων.

51 Από την έρευνά μας σε επίπεδο διαχειριστικών αρχών προέκυψε ότι, από όσες απάντησαν (8 από τις 16 διαχειριστικές αρχές), το 50 % προέβλεπε μέτρα για τη δημιουργία ανάντη συνεργιών, ενώ το 44 % (7 από τις 16 διαχειριστικές αρχές) τα εφάρμοσε στην πράξη.

52 Από την ανάλυσή μας που αφορούσε τα ΕΠ του δείγματος διαπιστώθηκε ότι στο πλαίσιο όλων είχαν προβλεφθεί και υλοποιηθεί δράσεις που αποσκοπούσαν στην ανάπτυξη υποδομών Ε&Κ, όπως τα κέντρα αριστείας. Στα παραδείγματα των εν λόγω δράσεων περιλαμβάνονται επενδύσεις σε υποδομές στον τομέα της φωτοπυρηνικής φυσικής στη Ρουμανία καθώς και επενδύσεις σε κέντρα αριστείας και σε εθνικό κέντρο υπερυπολογιστικής στη Σλοβενία.

53 Επίσης, διαπιστώσαμε ότι στο πλαίσιο τεσσάρων από τα πέντε ΕΠ του δείγματος (Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία και Σλοβενία) είχαν προβλεφθεί και υλοποιήθηκαν δράσεις που είχαν ως άμεσο στόχο να βοηθήσουν τα εθνικά ενδιαφερόμενα μέρη που δραστηριοποιούνταν στον τομέα της Ε&Κ να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα «Ορίζων 2020». Ωστόσο, όσον αφορά δύο από τα εν λόγω τέσσερα κράτη μέλη (Πολωνία και Ρουμανία), η εν λόγω στήριξη παρασχέθηκε αρκετά έτη μετά την έναρξη του προγράμματος «Ορίζων 2020» (πέντε έτη για την Πολωνία και επτά έτη για τη Ρουμανία).

54 Σε ένα ερευνητικό έγγραφο του 2016¹⁷ και στην τελική έκθεση ενός έργου¹⁸ που χρηματοδοτήθηκε από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, τα εν λόγω καθεστώτα στήριξης προσδιορίστηκαν ως καίριας σημασίας για την ενίσχυση της συμμετοχής στο πρόγραμμα-πλαίσιο και, κατ' επέκταση, της πιθανότητας δημιουργίας ανάντη συνεργιών. Διαπιστώσαμε ότι τα κράτη μέλη που καθυστέρησαν να εφαρμόσουν τα καθεστώτα στήριξής τους στο πλαίσιο των ΕΔΕΤ βρίσκονταν, επίσης, μεταξύ των χωρών που είχαν τον χαμηλότερο βαθμό συμμετοχής στο πρόγραμμα «Ορίζων 2020» (βλέπε ειδική έκθεση 15/2022, γράφημα 6):

• όσον αφορά την κατά κεφαλήν χρηματοδότηση από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020», η Πολωνία και η Ρουμανία ήταν τα κράτη μέλη που έλαβαν τη χαμηλότερη εν λόγω χρηματοδότηση·
• όσον αφορά τη χρηματοδότηση από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» με βάση ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης ερευνητών, η Πολωνία βρισκόταν στο κατώτατο σημείο της κλίμακας.

Υπήρχε έλλειψη κατάντη συνεργιών

55 Σύμφωνα με τον κανονισμό περί κοινών διατάξεων, στις στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης περιλαμβάνονται «κατάντη ενέργειες για την παροχή των μέσων για την αξιοποίηση και τη διάδοση στην αγορά των αποτελεσμάτων Ε&Κ που προκύπτουν από το πρόγραμμα “Ορίζων 2020” και προηγούμενα προγράμματα, με ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία φιλικού προς την καινοτομία περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις και τη βιομηχανία [...]».

56 Επιπλέον, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής του 2014 σχετικά με τις συνεργίες (βλέπε σημείο 35), κατά την εφαρμογή του προγράμματος «Ορίζων 2020», η Επιτροπή πρέπει να ενθαρρύνει την κατάντη χρήση των αποτελεσμάτων των έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020» (και των αποτελεσμάτων έργων από προηγούμενα προγράμματα-πλαίσιο για την έρευνα) για τα έργα που συγχρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ.

57 Οι υπάλληλοι της Επιτροπής από τους οποίους πήραμε συνέντευξη υπογράμμισαν τη σημασία της αξιοποίησης των αποτελεσμάτων του προγράμματος «Ορίζων 2020» ανεξάρτητα από τη χώρα στην οποία αναπτύχθηκε η τεχνολογία, ώστε να αυξηθεί ο αντίκτυπος του ΠΠ και η κυκλοφορία της γνώσης στην ΕΕ. Επίσης, η διασυνοριακή αξιοποίηση των αποτελεσμάτων Ε&Κ είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για χώρες και περιφέρειες με χαμηλά επίπεδα συμμετοχής στο ΠΠ (βλέπε ειδική έκθεση 15/2022), δεδομένου ότι με την εν λόγω αξιοποίηση θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε τεχνολογίες αιχμής και να τις χρησιμοποιούν.

58 Με τη μη επιδίωξη κατάντη συνεργιών χάνεται η ευκαιρία να μετουσιωθούν τα αποτελέσματα Ε&Κ σε πράξη και να εφαρμοστούν προς επίλυση των εδαφικών προκλήσεων, διασφαλίζοντας έτσι τον αντίκτυπο της ενωσιακής χρηματοδότησης.

59 Ως εκ τούτου, ερευνήσαμε διεξοδικά εάν:

• οι διαχειριστικές αρχές εφάρμοσαν τα μέτρα του ΕΠ που αποσκοπούσαν στη δημιουργία κατάντη συνεργιών·
• η Επιτροπή προώθησε τη δημιουργία κατάντη συνεργιών μέσω των προγραμμάτων εργασίας της, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» (συμπεριλαμβανομένων των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων)·
• οι δικαιούχοι των έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020» πράγματι πρόβλεπαν κατάντη συνεργίες.

60 Παρά την έμφαση που έδωσε η Επιτροπή στις κατάντη συνεργίες, από την έρευνά μας σε επίπεδο διαχειριστικών αρχών προέκυψε ότι μόνο το 44 % όσων απάντησαν (7 από τις 15 διαχειριστικές αρχές) πρόβλεπε μέτρα που αποσκοπούσαν στη δημιουργία τους. Επιπλέον, μόνο το 13 % (2 από τις 15 διαχειριστικές αρχές) τα εφάρμοσε τελικά. Πράγματι, από όλα τα μέτρα που αφορούσαν τις συνεργίες, τα μέτρα που αφορούσαν τις κατάντη συνεργίες είχαν, με διαφορά, το μικρότερο ποσοστό εφαρμογής.

61 Η εικόνα ήταν παρόμοια για τα πέντε ΕΠ από τα κράτη μέλη που συμμετείχαν στο δείγμα μας, καθώς σε κανένα δεν είχαν δρομολογηθεί μέτρα για την εξέταση κατάντη συνεργιών με το πρόγραμμα «Ορίζων 2020». Επιπλέον, σε κανένα δεν είχε εξεταστεί η δυνατότητα χρήσης των ΕΔΕΤ για να δημιουργηθούν κατάντη συνεργίες με τα αποτελέσματα Ε&Κ που αναπτύχθηκαν σε άλλα κράτη μέλη ή περιφέρειες στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020».

62 Επίσης, διαπιστώσαμε ότι σε τέσσερα από τα πέντε ΕΠ του δείγματος περιλαμβάνονταν αναφορές σε διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων για την καινοτομία, οι οποίες αποτελούν ένα μέσο που έχει δυνατότητες δημιουργίας κατάντη συνεργιών. Στην περίπτωση των εν λόγω συμβάσεων, ο προμηθευτής ενεργεί ως εναρκτήριος πελάτης για καινοτόμες λύσεις (προϊόντα ή υπηρεσίες) που δεν είναι ακόμη διαθέσιμες εμπορικά σε ευρεία κλίμακα. Ωστόσο, από τα τέσσερα ΕΠ, μόνο στο πλαίσιο ενός (Πολωνία) εφαρμόστηκαν πράγματι δημόσιες συμβάσεις για δράσεις καινοτομίας, αν και χωρίς ειδική αναφορά στη χρήση των αποτελεσμάτων των έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020».

63 Διαπιστώσαμε ότι η έλλειψη γνώσεων και πληροφοριών ήταν ο κύριος λόγος για τον οποίο οι διαχειριστικές αρχές δεν επιδίωξαν κατάντη συνεργίες, δεδομένου ότι:

• δεν κατανοούσαν πάντα την έννοια των κατάντη συνεργιών και τα σχετικά οφέλη·
• είχαν περιορισμένες γνώσεις σχετικά με τη δημιουργία συνεργιών και τον εντοπισμό των αποτελεσμάτων τους στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020». Επιπλέον, η απουσία ενός εργαλείου αντιστοίχισης (όπως μια διαλειτουργική βάση δεδομένων) μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ, αποτέλεσε εμπόδιο για τον εντοπισμό πιθανών έργων για τη δημιουργία συνεργιών. Στην έκθεση σχετικά με τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την πειραματική πρόσκληση υποβολής προτάσεων Interreg (βλέπε σημείο 24) εξήχθησαν παρόμοια συμπεράσματα·
• συχνά δεν ήταν εξοικειωμένες με την CORDIS, τη βάση δεδομένων του προγράμματος «Ορίζων 2020» για τη διάδοση και τη χρήση των αποτελεσμάτων των έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020».

64 Πραγματοποιήσαμε ανάλυση, μέσω εξόρυξης κειμένου, στα προγράμματα εργασίας του προγράμματος «Ορίζων 2020» που αφορούσαν δράσεις με δυνατότητα δημιουργίας κατάντη συνεργιών. Επιλέξαμε εκείνα που δημοσιεύθηκαν μόλις ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» (περίοδος 2018–2020). Διαπιστώσαμε ότι σε όλα περιλαμβανόταν τουλάχιστον μία αναφορά στις κατάντη συνεργίες με τα ΕΔΕΤ.

65 Ωστόσο, οι εν λόγω αναφορές περιλαμβάνονταν γενικά μόνο στην εισαγωγή του εκάστοτε προγράμματος, στην οποία παρέχονται πολύ γενικές πληροφορίες για τους αιτούντες, και όχι στις επιμέρους προσκλήσεις υποβολής προτάσεων έργων, στις οποίες παρέχονται λεπτομερέστερες πληροφορίες. Από την ανάλυσή μας, που αφορούσε 632 προσκλήσεις υποβολής προτάσεων, προέκυψε ότι μόνο στο 2 % αυτών περιλαμβάνονταν πράγματι αναφορές σε κατάντη συνεργίες.

66 Επίσης, πραγματοποιήσαμε ανάλυση, μέσω εξόρυξης κειμένου, σε 13 603 συμφωνίες επιχορήγησης που προέρχονταν από τις δράσεις του προγράμματος «Ορίζων 2020» όπου είχαμε διαπιστώσει ότι υπήρχε δυνατότητα για κατάντη συνεργίες. Αντιπροσωπεύουν το 38 % του συνόλου των συμφωνιών επιχορήγησης του προγράμματος «Ορίζων 2020» και το 63 % του συνόλου των δεσμευμένων κονδυλίων του προγράμματος «Ορίζων 2020». Συμπληρώσαμε την εν λόγω ανάλυση με λεπτομερή επισκόπηση ενός δείγματος 100 έργων. Διαπιστώσαμε ότι μόνο στο 4,8 % των 13 603 έργων είχε μελετηθεί το ενδεχόμενο δημιουργίας των εν λόγω συνεργιών (βλέπε γράφημα 6). Επιπλέον, μόνο σε ποσοστό 2,2 % των έργων γίνονταν συγκεκριμένες αναφορές στις στρατηγικές έξυπνης ειδίκευσης.

67 Επιπρόσθετα, υποβάλαμε σε λεπτομερή ανάλυση τα έργα που εμπίπτουν στο μέσο του προγράμματος «Ορίζων 2020», το αποκαλούμενο «Απόδειξη της ορθότητας της ιδέας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ΕΣΕ)». Ο στόχος του είναι ιδιαίτερα πρόσφορος για τη δημιουργία κατάντη συνεργιών, καθώς με το μέσο αυτό επιδιώκεται να διευκολυνθεί η διερεύνηση του δυναμικού εμπορικής και κοινωνικής καινοτομίας που φέρουν οι ιδέες που προκύπτουν από τις επιχορηγήσεις του ΕΣΕ. Διαπιστώσαμε ότι η δυνατότητα δημιουργίας κατάντη συνεργιών εξετάστηκε μόνο στο 0,5 % των έργων «Απόδειξης της ορθότητας της ιδέας του ΕΣΕ».

Η σφραγίδα αριστείας έχει δυνατότητες, αλλά χρησιμοποιήθηκε μόνο σε περιορισμένο βαθμό

68 Η σφραγίδα αριστείας είναι σήμα ποιότητας που απονέμεται σε προτάσεις έργων που υποβάλλονται για τα ΠΠ Ε&Κ της ΕΕ (βλέπε σημείο 05). Δρομολογήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020» για να βοηθήσει τους κατόχους της σφραγίδας αριστείας να λάβουν χρηματοδότηση για τις προτάσεις τους από άλλες πηγές εκτός του προγράμματος «Ορίζων 2020», συμπεριλαμβανομένων των ΕΔΕΤ. Έδινε επίσης την ευκαιρία σε άλλους φορείς χρηματοδότησης να επωφεληθούν από τη διαδικασία αξιολόγησης των έργων που εφαρμόζει η Επιτροπή.

69 Η Επιτροπή δρομολόγησε το πρόγραμμα της σφραγίδας αριστείας το 2015 για έργα που υποβάλλονται από πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) στο πλαίσιο του «Μέσου για τις ΜΜΕ» του προγράμματος «Ορίζων 2020», γνωστό αργότερα ως «Μέσο Accelerator του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας». Στη συνέχεια, εφαρμόστηκε σε τρία ακόμη μέσα του προγράμματος «Ορίζων 2020», και συγκεκριμένα: στη «δράση Marie Skłodowska Curie», που είναι πρόγραμμα για τη διδακτορική εκπαίδευση και τη μεταδιδακτορική κατάρτιση στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020»· στη «Συγκρότηση ομάδων» (βλέπε ειδική έκθεση 15/2022)· και στις επιχορηγήσεις για την «Απόδειξη της ορθότητας της ιδέας του ΕΣΕ» (βλέπε σημείο 67).

70 Αξιολογήσαμε κατά πόσον οι διαχειριστικές αρχές είχαν κάνει ορθή χρήση του σήματος της σφραγίδας αριστείας και είχαν χρηματοδοτήσει έργα στα οποία είχε απονεμηθεί η εν λόγω σφραγίδα αριστείας. Σύμφωνα με τις διαχειριστικές αρχές που συμμετείχαν στη σχετική έρευνα,η παροχή εναλλακτικής χρηματοδότησης σε έργα με σφραγίδα αριστείας ήταν ο συνηθέστερος τύπος συνεργίας που προβλεπόταν στα οικεία ΕΠ τους: στο 63 % (10 από τα 16) των ΕΠ περιέχονταν τέτοια μέτρα και σε 50 % (8 από τα 16) των ΕΠ εφαρμόστηκαν τέτοια μέτρα. Η Επιτροπή αυτή καθαυτή δεν διαθέτει πλήρεις πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των έργων με σφραγίδα αριστείας που είχαν χρηματοδοτηθεί από τα ΕΔΕΤ.

71 Ωστόσο, βάσει της ανάλυσής μας που αφορούσε τα ΕΠ του δείγματος, διαπιστώσαμε διαφορετικούς βαθμούς εφαρμογής των μέτρων που στήριζαν τα έργα στα οποία είχε απονεμηθεί η σφραγίδα αριστείας:

• σε όλα τα ΕΠ εκτός από ένα (Κροατία) περιλαμβάνονταν μέτρα που αποσκοπούσαν στην παροχή εναλλακτικής χρηματοδότησης για τα έργα με σφραγίδα αριστείας, στο πλαίσιο του «Μέσου για τις ΜΜΕ» / «Μέσου Accelerator του ΕΣΚ». Όπως φαίνεται στον πίνακα 2, στο πλαίσιο τριών ΕΠ (Πολωνία, Πορτογαλία και Σλοβενία) παρασχέθηκε τελικά τέτοια χρηματοδότηση, ενώ στο πλαίσιο ενός (Ρουμανία) δημοσιεύθηκε πρόσκληση υποβολής προτάσεων, όπου όμως υποβλήθηκε μόνο μικρός αριθμός προτάσεων, από τις οποίες καμία δεν έλαβε χρηματοδότηση·
• στο πλαίσιο δύο ΕΠ (Πολωνία και Σλοβενία) περιλήφθηκαν και εφαρμόστηκαν μέτρα εναλλακτικής χρηματοδότησης για τα έργα «Marie Sklodowska Curie» στα οποία είχε απονεμηθεί η σφραγίδα αριστείας·
• σε κανένα από τα ΕΠ του δείγματος δεν περιλαμβάνονταν μέτρα στήριξης των έργων με σφραγίδα αριστείας που εμπίπτουν στο μέσο «Συγκρότηση ομάδων» ή στο μέσο «Απόδειξη της ορθότητας της ιδέας του ΕΣΕ». Σημειώνουμε ότι όσον αφορά την «Απόδειξη της ορθότητας της ιδέας του ΕΣΕ», η πρωτοβουλία της σφραγίδας αριστείας ξεκίνησε το 2018, αλλά σταμάτησε το 2019 λόγω προβλημάτων που σχετίζονταν με τα συστήματα τεχνολογίας πληροφοριών. Σύμφωνα με την Επιτροπή, η εν λόγω πρωτοβουλία αναμένεται να δρομολογηθεί εκ νέου το 2023.

72 Εντοπίσαμε δύο κύρια διοικητικά εμπόδια στην αποτελεσματική στήριξη των έργων με σφραγίδα αριστείας στο πλαίσιο του «Μέσου για τις ΜΜΕ» / «Μέσου Accelerator του ΕΣΚ» κατά την περίοδο 2014–2020: i) αποκλίνοντες κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις και ii) περιορισμένη πληροφόρηση των διαχειριστικών αρχών σχετικά με τα έργα που είχαν λάβει τη σφραγίδα αριστείας.

73 Η μη εναρμόνιση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξει μεγάλη απόκλιση στις εντάσεις χρηματοδότησης του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ. Το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» είχε τη δυνατότητα να παρέχει πολύ υψηλότερα ποσοστά επιχορηγήσεων στους δικαιούχους. Η Επιτροπή αντέδρασε εν προκειμένω και, τον Ιούλιο του 2021 (έξι έτη μετά τη δρομολόγηση της σφραγίδας αριστείας), τροποποίησε τον σχετικό κανονισμό για τις κρατικές ενισχύσεις (γενικός κανονισμός απαλλαγής κατά κατηγορία) ώστε να επιλυθεί το εν λόγω ζήτημα για τις ΜΜΕ. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη», οι μικρές επιχειρήσεις μεσαίας κεφαλαιοποίησης μπορούν, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, να λάβουν και αυτέςσφραγίδα αριστείας. Στις περιπτώσεις αυτές, η διαφορά στην ένταση χρηματοδότησης θα συνεχίσει να υπάρχει.

74 Πριν από την έγκριση επιχορηγήσεων για έργα που έχουν λάβει τη σφραγίδα αριστείας, οι διαχειριστικές αρχές πρέπει και πάλι να διασφαλίζουν τη συμμόρφωση με τα ακόλουθα κριτήρια όταν λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με την επιλεξιμότητα των έργων:

• συμμόρφωση με τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις: οι δικαιούχοι επιχειρήσεις πρέπει i) να είναι ΜΜΕ σύμφωνα με τον ορισμό για τις ΜΜΕ που δίνει η Επιτροπή και ii) να μην είναι προβληματικές επιχειρήσεις. Ο προτείνων έργο υποβάλλει υπεύθυνη δήλωση, η οποία δεν επαληθεύεται από την Επιτροπή όταν αφορά τα έργα με σφραγίδα αριστείας·
• Συμμόρφωση με τον κανονισμό για την πολιτική συνοχής: το προτεινόμενο έργο πρέπει να συνάδει με τις εθνικές/περιφερειακές προτεραιότητες του S3, να συμμορφώνεται με το πρόγραμμα του ΕΤΠΑ και να εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του ΕΤΠΑ¹⁹.

75 Στο πλαίσιο των συνεντεύξεών μας, τέσσερις διαχειριστικές αρχές από τα πέντε κράτη μέλη του δείγματος επεσήμαναν την έλλειψη μηχανισμού αυτόματης κοινοποίησης που θα παρείχε δομημένες και ολοκληρωμένες πληροφορίες για τα εθνικά/περιφερειακά έργα με σφραγίδα αριστείας, συμπεριλαμβανομένων των στοιχείων επικοινωνίας του κατόχου της σφραγίδας αριστείας.

76 Στην πραγματικότητα, η Επιτροπή παρείχε μόνο συγκεντρωτικές πληροφορίες· οι λεπτομερείς πληροφορίες παρέχονταν κατόπιν αιτήματος. Όσον αφορά την περίοδο 2021–2027, η Επιτροπή σκοπεύει να διευκολύνει την πρόσβαση στις πληροφορίες σχετικά με τα έργα που έλαβαν σφραγίδα αριστείας.

77 Η Πορτογαλία αποτελεί παράδειγμα όσον αφορά τα οφέλη που προκύπτουν από την εφαρμογή ενός συστήματος που αποσκοπεί στη διασφάλιση της εν λόγω ροής πληροφοριών. Χρηματοδότησε το υψηλότερο ποσοστό έργων με σφραγίδα αριστείας (32 %), ιδίως χάρη σε μια αποτελεσματική ρύθμιση που κάλυπτε την απόκτηση, την επεξεργασία και τη διαβίβαση των εν λόγω πληροφοριών (βλέπε πλαίσιο 4) και σε συγκεκριμένες προσκλήσεις υποβολής προτάσεων που είχαν ως στόχο τα εν λόγω έργα. Δεν βρήκαμε παρόμοιες ρυθμίσεις στις άλλες χώρες που περιλάβαμε στο δείγμα μας.

Συμπεράσματα και συστάσεις

78 Το γενικό συμπέρασμά μας είναι ότι η υλοποίηση συνεργιών μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ) ποίκιλλε μεταξύ των διάφορων ειδών συνεργιών: παραδείγματος χάριν, ενώ τα προγραμματισμένα μέτρα για τη δημιουργία ανάντη συνεργιών υλοποιήθηκαν ικανοποιητικά, τα μέτρα για τη δημιουργία κατάντη συνεργιών μετά βίας εφαρμόζονταν. Αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους: στην έλλειψη ευθυγράμμισης μεταξύ των κανόνων και των κανονισμών, στην περιορισμένη συνεργασία μεταξύ των δραστηριοποιημένων στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας ενδιαφερόμενων μερών των δύο προγραμμάτων, και στην απουσία διαλειτουργικότητας των βάσεων δεδομένων τους. Εξαιτίας όλωναυτών, περιορίστηκε η δυνατότητα της Επιτροπής και των εθνικών/περιφερειακών αρχών να δημιουργήσουν συνεργίες. Επιπρόσθετα, δεν υπήρχε σύστημα παρακολούθησης των συνεργιών, πράγμα που σημαίνει ότι η Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να εντοπίζει και να προωθεί κατά τρόπο συστηματικό παραδείγματα ορθών πρακτικών.

79 Εντοπίσαμε διάφορους παράγοντες με καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία συνεργιών μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ΕΔΕΤ. Ο πρώτος σχετίζεται με τους κανόνες και τους κανονισμούς. Οι κανόνες και οι κανονισμοί δεν ήταν ορθά εναρμονισμένοι κατά την περίοδο 2014–2020, ωστόσο η Επιτροπή αποκατέστησε τις εν λόγω αδυναμίες και προέβη σε αλλαγές που θα ετίθεντο σε ισχύ την περίοδο 2021–2027. Το αποτέλεσμα των αλλαγών που θεσπίστηκαν για την περίοδο 2021–2027 μένει να εξεταστεί στην πράξη (βλέπε σημεία 15-17).

80 Η συνεργασία εντός της Επιτροπής και με τα κράτη μέλη, καθώς και σε επίπεδο κρατών μελών —ένας δεύτερος παράγοντας με καταλυτικό ρόλο— υλοποιήθηκε μόνον εν μέρει. Διαπιστώσαμε ότι οι κύριες γενικές διευθύνσεις της Επιτροπής συνεργάστηκαν καλά κατά την κατάρτιση του κανονιστικού πλαισίου της περιόδου 2021–2027. Ωστόσο, η Επιτροπή δεν διοργάνωνε τακτικό και διαρθρωμένο διάλογο στον οποίο θα μπορούσαν να συμμετέχουν η ΓΔ REGIO, η ΓΔ RTD και τα ενδιαφερόμενα μέρη που ήταν αρμόδια για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των προγραμμάτων σε εθνικό επίπεδο. Σε επίπεδο κρατών μελών, εφαρμόστηκε, επίσης, προσέγγιση «που βασίζεται σε στεγανά», γεγονός που σημαίνει ότι οι διαχειριστικές αρχές (ΕΔΕΤ) και τα εθνικά σημεία επαφής (πρόγραμμα «Ορίζων 2020») δεν ένωναν συστηματικά τις δυνάμεις τους με σκοπό τη δημιουργία συνεργιών (βλέπε σημεία 18-24).

Σύσταση 1 — Βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των φορέων που συμμετέχουν στη διαχείριση των ΕΔΕΤ και των προγραμμάτων-πλαισίου

Για τη βελτίωση του συντονισμού και της ανταλλαγής πληροφοριών, η Επιτροπή πρέπει:

1. να καθιερώσει τακτικό διαρθρωμένο διάλογο στον οποίο θα συμμετέχουν οι αρμόδιοι φορείς της Επιτροπής και των κρατών μελών σε επίπεδο πολιτικής (πολιτική στον τομέα της έρευνας και πολιτική συνοχής) και σε επίπεδο υλοποίησης (πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» και Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης)·
2. να συνεργαστεί με τα κράτη μέλη με σκοπό την προώθηση της εν λόγω συνεργασίας σε εθνικό/περιφερειακό επίπεδο.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: τέλος του 2023

81 Ο τρίτος παράγοντας σχετίζεται με τη διαθεσιμότητα και την παρακολούθηση των δεδομένων. Για τη δυνατότητα δημιουργίας συνεργιών μεταξύ έργων ή μεταξύ διαφορετικών ερευνητικών κοινοτήτων (έργων που συγχρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ και έργων που χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020»), είναι απαραίτητη η διάθεση πληροφοριών όχι μόνο σχετικά με τα έργα αλλά και σχετικά με τους δικαιούχους (βλέπε σημεία 25-26).

82 Ωστόσο, όσον αφορά τα ΕΔΕΤ, δεν υπήρχε ενοποιημένη βάση δεδομένων για τη συγκέντρωση όλων των συγχρηματοδοτούμενων έργων σε ολόκληρη την ΕΕ. Μια τέτοια ολοκληρωμένη βάση δεδομένων άρχισε να λειτουργεί τον Μάρτιο του 2022, μετά την ολοκλήρωση των ελεγκτικών εργασιών μας. Παρ’ όλα αυτά, οι βάσεις δεδομένων για το νέο πρόγραμμα-πλαίσιο και τα ΕΔΕΤ εξακολουθούν να μην είναι πλήρως διαλειτουργικές (βλέπε σημεία 27-29).

83 Διαπιστώσαμε ότι η Επιτροπή δεν παρακολουθούσε συστηματικά τις συνεργίες. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να εντοπίζει κατά τρόπο συστηματικό παραδείγματα ορθών πρακτικών και να τα προωθεί στις αρχές των κρατών μελών. Εντοπίσαμε διάφορους εν δυνάμει επιτυχημένους τρόπους στήριξης της εν λόγω δραστηριότητας παρακολούθησης, οι οποίοι, ωστόσο, δεν χρησιμοποιούνται επί του παρόντος από την Επιτροπή: i) εργαλείο εξόρυξης κειμένου της Επιτροπής με δυνατότητα εντοπισμού των ανάντη συνεργιών· ii) παρακολούθηση των έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020», με σκοπό τον εντοπισμό των κατάντη συνεργιών ή iii) πληροφορίες διαθέσιμες σε εθνικό επίπεδο σχετικά με έργα που έχουν λάβει τη σφραγίδα αριστείας και συγχρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ, οι οποίες δεν συλλέγονται και δεν υποβάλλονται συστηματικά στην Επιτροπή (βλέπε σημεία 30-31).

Σύσταση 2 — Αξιοποίηση των δυνατοτήτων των δεδομένων, με σκοπό την προώθηση συνεργιών

Για τη βελτίωση της διαθεσιμότητας των δεδομένων των έργων και, συνακολούθως, τη διευκόλυνση της δημιουργίας και της παρακολούθησης των συνεργιών, η Επιτροπή πρέπει:

1. να αξιοποιήσει τις βάσεις δεδομένων του προγράμματος-πλαισίου και των ταμείων που στηρίζουν την υλοποίηση της πολιτικής για τη συνοχή (διάδοχος των ΕΔΕΤ), με στόχο τη χαρτογράφηση των τομέων πολιτικής ή των θεματικών τομέων, ώστε να καταστεί δυνατή η ευκολότερη αντιστοίχιση έργων και δικαιούχων·
2. να χρησιμοποιήσει τα τρέχοντα εργαλεία (όπως η CORTEX ή η «κοινότητα πρακτικής εφαρμογής της σφραγίδας αριστείας»), με σκοπό την παρακολούθηση των τρεχουσών συνεργιών καθώς και τον εντοπισμό και την προώθηση παραδειγμάτων ορθής πρακτικής.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: τέλος του 2024

84 Ένας τέταρτος παράγοντας είναι η εμπειρογνωσία και οι διαχειριστικές ικανότητες των εθνικών ενδιαφερόμενων μερών. Η Επιτροπή παρείχε σειρά μέτρων στήριξης στα κράτη μέλη με σκοπό να ενισχυθεί η ικανότητα των εθνικών ενδιαφερόμενων μερών. Την εντατικότερη στήριξη παρείχε το έργο της κλίμακας αριστείας, το οποίο διαχειριζόταν η Επιτροπή, αλλά χρηματοδοτούνταν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Επίσης, το εν λόγω έργο ήταν το μέτρο στήριξης που εκτιμήθηκε περισσότερο από τα ενδιαφερόμενα μέρη στα πέντε κράτη μέλη του δείγματος. Το εν λόγω μέτρο δεν θα συνεχιστεί κατά την περίοδο 2021–2027 (βλέπε σημεία 33-36).

85 Μολονότι οι διαχειριστικές αρχές εξέφρασαν σαφώς την ανάγκη περαιτέρω δημιουργίας ικανοτήτων, ο βαθμός συμμετοχής τους στις εκδηλώσεις προώθησης και επιμόρφωσης τις οποίες διοργάνωνε η Επιτροπή ήταν πολύ μικρός. Επιπλέον, οι ίδιες δεν προωθούσαν ενεργά την έννοια των συνεργιών (βλέπε σημεία 37-39).

86 Προκειμένου οι συνεργίες να υλοποιούνται με συστηματικό τρόπο, πρέπει να περιλαμβάνονται από νωρίς στον στρατηγικό σχεδιασμό. Οι προτεραιότητες που ορίζονταν στις στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης ήταν συχνά αρκετά ευρείες, γεγονός που περιόριζε τη δυνατότητά τους να εστιάζουν τις επενδύσεις τους. Επιπρόσθετα, σε ορισμένες περιπτώσεις δεν υπήρχε σύνδεση με τις προτεραιότητες του προγράμματος «Ορίζων 2020» ή τις ευρωπαϊκές συμπράξεις. Διαπιστώσαμε ότι, αν και τα μέτρα για τη δημιουργία συνεργιών οι οποίες είχαν προγραμματιστεί στις στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης αντικατοπτρίζονταν στα σχετικά επιχειρησιακά προγράμματα, τα αντίστοιχα μέτρα των επιχειρησιακών προγραμμάτων εφαρμόστηκαν εν μέρει μόνο (βλέπε σημεία 43-49).

87 Η υλοποίηση των συνεργιών διέφερε, ανάλογα με το είδος της συνεργίας. Ενώ οι ανάντη συνεργίες υλοποιήθηκαν εν γένει, δεν συνέβη το ίδιο με τις κατάντη συνεργίες. Οι κύριοι λόγοι για τους οποίους οι διαχειριστικές αρχές υλοποίησαν σε περιορισμένο βαθμό τις κατάντη συνεργίες ήταν η έλλειψη γνώσεων σχετικά με την ίδια την έννοια των κατάντη συνεργιών, τον τρόπο εφαρμογής των εν λόγω μέτρων ή τον τρόπο εύρεσης των αποτελεσμάτων των έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020» (βλέπε σημεία 55-61 και 63).

88 Επιπλέον, μόνο στο πλαίσιο του ενός από τα πέντε επιχειρησιακά προγράμματα του δείγματός μας, είχαν εφαρμοστεί διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων για την καινοτομία, οι οποίες αποτελούν ένα μέσο που παρέχει δυνατότητες δημιουργίας κατάντη συνεργιών, ενώ η εφαρμογή τους προγραμματιζόταν και στα υπόλοιπα τέσσερα(βλέπε σημείο 62).

89 Μολονότι στα προγράμματα εργασίας του προγράμματος «Ορίζων 2020» της Επιτροπής περιλαμβανόταν γενική αναφορά στις κατάντη συνεργίες, στις ειδικές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020» σπανίως περιλαμβάνονταν τέτοιες αναφορές. Ομοίως, σε ελάχιστα έργα του προγράμματος «Ορίζων 2020» προβλεπόταν η δυνατότητα δημιουργίας κατάντη συνεργιών με τα ΕΔΕΤ (βλέπε σημεία 64-67).

Σύσταση 3 — Αύξηση της χρήσης των κατάντη συνεργιών

Για την αύξηση της χρήσης των κατάντη συνεργιών, η Επιτροπή πρέπει:

1. να στηρίξει τις διαχειριστικές αρχές στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση δράσεων που αποσκοπούν στη δημιουργία κατάντη συνεργιών με έργα των προγραμμάτων «Ορίζων 2020» και «Ορίζων Ευρώπη»·
2. να προωθήσει, σε επίπεδο εθνικών και περιφερειακών αρχών (διαχειριστικές αρχές και άλλες), τη διαδικασία ανάθεσης δημόσιων συμβάσεων για την καινοτομία βάσει των αποτελεσμάτων των έργων έρευνας που χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα-πλαίσιο·
3. να προωθήσει μεταξύ των δικαιούχων του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» τις δυνατότητες του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης για την ανάπτυξη και την εμπορευματοποίηση των αποτελεσμάτων των έργων τους σύμφωνα με τις στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης, κατά περίπτωση.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: τέλος του 2024

90 Διαπιστώσαμε ότι, σε σχέση με τα πέντε ΕΠ του δείγματος, η εφαρμογή καθεστώτων που παρείχαν στήριξη σε έργα στα οποία είχε απονεμηθεί σφραγίδα αριστείας ήταν περιορισμένη. Αυτό οφειλόταν εν μέρει στο γεγονός ότι στα επιχειρησιακά προγράμματα δεν περιλαμβάνονταν πάντοτε καθεστώτα στήριξης έργων που είχαν σφραγίδα αριστείας, καθώς και στη μη εναρμόνιση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις. Επιπρόσθετα, δεν προβλεπόταν συστηματική πρόσβαση των διαχειριστικών αρχών σε δομημένες και ολοκληρωμένες πληροφορίες σχετικά με τα έργα που είχαν σφραγίδα αριστείας. Η Επιτροπή αυτή καθαυτή δεν διαθέτει πλήρεις πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των έργων με σφραγίδα αριστείας που είχαν χρηματοδοτηθεί από τα ΕΔΕΤ (βλέπε σημεία 68-77).

Σύσταση 4 — Βελτίωση της ροής πληροφοριών σχετικά με τα έργα που έχουν λάβει τη σφραγίδα αριστείας

Η Επιτροπή πρέπει να παρέχει συστηματικά σε όλες τις διαχειριστικές αρχές δεδομένα σχετικά με τις προτάσεις έργων που έχουν λάβει σφραγίδα αριστείας στο κράτος μέλος ή στην περιφέρειά τους.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: τέλος του 2023

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα IV, του οποίου προεδρεύει ο Mihails Kozlovs, Μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, στο Λουξεμβούργο, κατά τη συνεδρίασή του της 11ης Οκτωβρίου 2022.

Παραρτήματα

Παράρτημα I — Διαφορές μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων 2020» και των ταμείων που στηρίζουν την υλοποίηση της πολιτικής για τη συνοχή

Παράρτημα II — Στατιστικά στοιχεία

Παράρτημα III — Μεθοδολογία

Ο έλεγχός μας βασίστηκε στην ακόλουθη μεθοδολογία:

1. επισκόπηση δημόσια διαθέσιμων εγγράφων και εσωτερικών εγγράφων της Επιτροπής, όπως νομικά κείμενα, κατευθυντήριες γραμμές και αξιολογήσεις
2. στατιστική ανάλυση δεδομένων από διάφορες πηγές: CORDA, πίνακας ελέγχου του προγράμματος «Ορίζων 2020», Eurostat και δεδομένα σχετικά με έργα που συγχρηματοδοτήθηκαν από τα ΕΔΕΤ
3. ανάλυση βάσει εξόρυξης κειμένου, αποτελούμενη από:
   
   
   1. προσδιορισμό των παραμέτρων (λέξεις και εκφράσεις) που πρέπει να χρησιμοποιούνται στην ανάλυση βάσει εξόρυξης κειμένου, όπως στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης, ΕΔΕΤ ή Interreg
   2. ανάλυση των τελευταίων προγραμμάτων εργασίας του προγράμματος «Ορίζων 2020» (2018–2020) με τη χρήση των λέξεων και των εκφράσεων που αναφέρονται στο σημείο i)
   3. λεπτομερή ανάλυση τυχαία επιλεγμένου δείγματος προγραμμάτων εργασίας του προγράμματος «Ορίζων 2020» (11 προγράμματα εργασίας), με σκοπό τον εντοπισμό ειδικών αναφορών σε συνεργίες ανάμεσα στα θετικά αποτελέσματα αναζήτησης από την ανάλυση υπό σημείο ii).
4. ανάλυση βάσει εξόρυξης κειμένου των συμφωνιών επιχορήγησης του προγράμματος «Ορίζων 2020», αποτελούμενη από:
   
   
   1. εντοπισμό των έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020» που έχουν τη δυνατότητα δημιουργίας κατάντη συνεργιών, δηλαδή έργων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της απόδειξης της ορθότητας της ιδέας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας, του πυλώνα 2 του προγράμματος «Ορίζων 2020» και του πυλώνα 3 του προγράμματος «Ορίζων 2020» (εξαιρουμένων των κοινών δράσεων στήριξης). Το αποτέλεσμα ήταν 13 603 συμφωνίες επιχορήγησης που αντιπροσώπευαν το 38 % του συνόλου των έργων του προγράμματος «Ορίζων 2020» και ανέρχονταν στο 63 % του συνόλου των δεσμευθέντων κονδυλίων του προγράμματος «Ορίζων 2020».
   2. προσδιορισμό, σε συνεργασία με υπαλλήλους της Επιτροπής, των παραμέτρων (λέξεις και εκφράσεις) που πρέπει να χρησιμοποιούνται στην ανάλυση εξόρυξης κειμένου, όπως πολιτική συνοχής, στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης, επιχειρησιακό πρόγραμμα, ΕΔΕΤ, διαχειριστική αρχή κ.λπ.
   3. ανάλυση βάσει εξόρυξης κειμένου CORTEX (εργαλείο εξόρυξης κειμένου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) των συμφωνιών επιχορήγησης του προγράμματος «Ορίζων 2020», η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του σημείου i), με τη χρήση των λέξεων και των εκφράσεων που αναφέρονται στο σημείο ii), με σκοπό τον εντοπισμό των έργων στα οποία περιλαμβάνονταν αναφορές στα ΕΔΕΤ
   4. λεπτομερή ανάλυση που βασίστηκε σε τυχαία επιλεγμένο στατιστικά αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού (100 έργα) ο οποίος προσδιορίστηκε ως αποτέλεσμα του βήματος iii), με σκοπό να διαχωριστούν τα έργα που επεδίωκαν κατάντη συνεργίες από εκείνα που περιείχαν άλλες αναφορές στα ΕΔΕΤ (παραδείγματος χάριν, προηγούμενες εμπειρίες των συμμετεχόντων σε έργα που έλαβαν στήριξη από τα ΕΔΕΤ)
   5. λεπτομερή ανάλυση των έργων «Απόδειξης της ορθότητας της ιδέας του ΕΣΕ» (16 έργα) που εντοπίστηκαν στο πλαίσιο του βήματος iii), με σκοπό τα έργα που επεδίωκαν κατάντη συνεργίες να διακριθούν από εκείνα που περιείχαν άλλες αναφορές στα ΕΔΕΤ (παραδείγματος χάριν, προηγούμενες εμπειρίες των συμμετεχόντων σε έργα που έλαβαν στήριξη από τα ΕΔΕΤ).
5. διαδικτυακές έρευνες που αποσκοπούσαν στη συγκέντρωση των απόψεων των εθνικών ενδιαφερόμενων μερών και στάλθηκαν σε:
   
   
   • 27 διαχειριστικές αρχές (μία ανά κράτος μέλος) που διαχειρίζονταν τα ΕΠ με τις μεγαλύτερες επενδύσεις στην Ε&Κ ανά κράτος μέλος, με ποσοστό απάντησης 64 %. Τα ΕΠ αντιπροσώπευαν περίπου το 63 % των συνολικών δαπανών Ε&Κ της ΕΕ που δεσμεύθηκαν στο πλαίσιο του ΕΤΠΑ (περίοδος 2014–2020)·
   • 78 εθνικά σημεία επαφής, αντιπροσωπευτικό δείγμα εθνικών σημείων επαφής που επιλέχθηκαν τυχαία, με ποσοστό απάντησης 67 %·
6. ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις με την Επιτροπή·
7. ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις με εμπειρογνώμονες του τομέα·
8. ερωτηματολόγια και βιντεοδιασκέψεις επαλήθευσης στοιχείων με τις διαχειριστικές αρχές και τα εθνικά σημεία επαφής, καθώς και ανάλυση δείγματος στρατηγικών έξυπνης ειδίκευσης και σχετικών ΕΠ από πέντε κράτη μέλη (Κροατία, Πορτογαλία, Πολωνία , Ρουμανία και Σλοβενία). Επιλέξαμε τις εν λόγω χώρες βάσει των επιδόσεών τους στον τομέα της Ε&Κ, της διαθεσιμότητας των ΕΔΕΤ όσον αφορά την Ε&Κ και της συμμετοχής των εν λόγω χωρών στο πρόγραμμα «Ορίζων 2020».

Τα επιλεχθέντα ΕΠ αντιστοιχούν στο 34 % των επενδύσεων του ΕΤΠΑ στην Ε&Κ (2014–2020). Οι σχετικοί κωδικοί παρέμβασης, όπως υποδεικνύονται από τη ΓΔ REGIO, είναι οι εξής:

• 002 — Διαδικασία έρευνας και καινοτομίας σε μεγάλες επιχειρήσεις·
• 056 — Επενδύσεις σε ΜΜΕ που συνδέονται άμεσα με δραστηριότητες Ε&Κ·
• 057 — Επενδύσεις σε μεγάλες εταιρείες που συνδέονται με δραστηριότητες Ε&Κ·
• 058 — Υποδομή έρευνας και καινοτομίας (δημόσια)·
• 059 — Υποδομή Ε&Κ (ιδιωτική)·
• 060 — Δραστηριότητες Ε&Κ σε δημόσια ερευνητικά κέντρα·
• 061 — Δραστηριότητες Ε&Κ σε ιδιωτικά ερευνητικά κέντρα·
• 062 — Μεταφορά τεχνολογίας και συνεργασία πανεπιστημίων–ΜΜΕ·
• 063 — Στήριξη συνεργατικών σχηματισμών (cluster) και δικτύων επιχειρήσεων·
• 064 — Διαδικασίες Ε&Κ σε ΜΜΕ·
• 065 — Διαδικασίες Ε&Κ, μεταφορά τεχνολογίας και συνεργασία.

Παράρτημα IV — Συνεργίες στους κανονισμούς της ΕΕ: 2014–2020 έναντι 2021–2027

Αρκτικόλεξα και συντομογραφίες

ΓΔ REGIO: Η Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Πολιτικής και Αστικής Ανάπτυξης της Επιτροπής

ΓΔ RTD: Η Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας της Επιτροπής

Ε&Κ: Έρευνα και καινοτομία

ΕΠ: Επιχειρησιακά προγράμματα

ΕΣΕ: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας

ΕΣΚ: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας

ΕΤΠΑ: Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

ΠΠ: Πρόγραμμα-πλαίσιο

CORDIS: Υπηρεσία παροχής πληροφοριών στον τομέα της κοινοτικής έρευνας και ανάπτυξης

CORTEX: Εξόρυξη πυρήνα κειμένου

JRC: Κοινό Κέντρο Ερευνών

S3: Στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης

ΜΜΕ: Μικρομεσαίες επιχειρήσεις

Γλωσσάριο

Interreg: Πλαίσιο για τη διαπεριφερειακή, διασυνοριακή και διακρατική συνεργασία, για την καθοδήγηση της ανταλλαγής πολιτικών και την υλοποίηση κοινών δράσεων.

Άμεση διαχείριση: Διαχείριση ταμείου ή προγράμματος της ΕΕ αποκλειστικά από την Επιτροπή, σε αντιδιαστολή με την επιμερισμένη ή την έμμεση διαχείριση.

Ανάληψη υποχρέωσης: Ποσό στον προϋπολογισμό που προορίζεται για τη χρηματοδότηση συγκεκριμένων δαπανών, όπως δαπανών προβλεπόμενων σε σύμβαση ή συμφωνία επιχορήγησης.

Διαχειριστική αρχή: Εθνική, περιφερειακή ή τοπική δημόσια (ή ιδιωτική) αρχή που ορίζεται από κράτος μέλος για τη διαχείριση προγράμματος χρηματοδοτούμενου από την ΕΕ.

Εθνικό σημείο επαφής: Φορέας που έχει συσταθεί και χρηματοδοτείται από κυβέρνηση κράτους μέλους της ΕΕ ή άλλης συμμετέχουσας χώρας, προκειμένου να παρέχει στήριξη και καθοδήγηση σε εθνικό επίπεδο όσον αφορά τους αιτούντες και τους δικαιούχους στο πλαίσιο των προγραμμάτων «Ορίζων 2020» και «Ορίζων Ευρώπη».

Επιχειρησιακό πρόγραμμα: Πλαίσιο για την υλοποίηση, εντός συγκεκριμένης περιόδου, χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ έργων συνοχής, στο οποίο αντικατοπτρίζονται οι προτεραιότητες και οι στόχοι που ορίζονται στις συμφωνίες εταιρικής σχέσης μεταξύ της Επιτροπής και μεμονωμένων κρατών μελών.

Ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία: Τα πέντε βασικά ταμεία της ΕΕ που από κοινού στηρίζουν την οικονομική ανάπτυξη σε ολόκληρη την ΕΕ: το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας.

Ευρωπαϊκές συμπράξεις: Πρωτοβουλία μέσω της οποίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεργάζεται με ιδιωτικούς ή/και θεσμικούς εταίρους από τα κράτη μέλη, με σκοπό την παροχή συντονισμένης στήριξης όσον αφορά δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας.

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας: Όργανο της ΕΕ που συστάθηκε για τη στήριξη της καινοτόμου έρευνας που πραγματοποιείται υπό την καθοδήγηση της επιστημονικής κοινότητας σε όλους τους τομείς.

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας: Το εμβληματικό πρόγραμμα καινοτομίας της ΕΕ για τον εντοπισμό, την ανάπτυξη και την αύξηση πρωτοποριακών τεχνολογιών και καινοτομιών.

Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης: Ταμείο της ΕΕ για την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής στην ΕΕ, με τη χρηματοδότηση επενδύσεων που μειώνουν τις ανισορροπίες μεταξύ περιφερειών.

Κατανομή της χρηματοδότησης βάσει της αριστείας: Διάθεση της χρηματοδότησης βάσει ανταγωνιστικών προσκλήσεων υποβολής προτάσεων και μέσω ανεξάρτητης και αξιοκρατικής αξιολόγησης από ομοτίμους, με επιλογή μόνο των καλύτερων έργων, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η γεωγραφική κατανομή.

Κοινό Κέντρο Ερευνών: Η υπηρεσία της Επιτροπής για την επιστήμη και τη γνώση, που παρέχει επιστημονικές συμβουλές και υποστήριξη σχετικά με τις πολιτικές της ΕΕ.

Μέτρο διεύρυνσης: Ειδικό μέτρο που αποσκοπεί στη στήριξη της δημιουργίας ικανοτήτων, στη δημιουργία δεσμών μεταξύ κορυφαίων ερευνητικών ιδρυμάτων και των περιφερειών της ΕΕ που παρουσιάζουν λιγότερο καλές επιδόσεις όσον αφορά την έρευνα και την καινοτομία, καθώς και στην παροχή στήριξης της πολιτικής από εμπειρογνώμονες.

Στρατηγική «Ευρώπη 2020»: Η δεκαετής στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία δρομολογήθηκε το 2010, με σκοπό την τόνωση της ανάπτυξης και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης: Εθνική ή περιφερειακή στρατηγική με την οποία καθορίζονται προτεραιότητες για τη δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος μέσω της ανάπτυξης των πλεονεκτημάτων της έρευνας και της καινοτομίας και της αντιστοίχισης τους με τις ανάγκες των επιχειρήσεων, καθώς και της επίτευξης σύγκλισης των επιδόσεων στον τομέα της καινοτομίας.

Συγκρότηση ομάδων: Μέτρο διεύρυνσης, στο πλαίσιο του οποίου κορυφαία επιστημονικά ιδρύματα συνδέονται με τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες που παρουσιάζουν λιγότερο καλές επιδόσεις όσον αφορά την έρευνα και την καινοτομία, με τη δημιουργία ή την αναβάθμιση κέντρων αριστείας στις περιφέρειες υποδοχής.

Απαντήσεις της Επιτροπής

https://www.eca.europa.eu/el/Pages/DocItem.aspx?did=62446

Χρονογραμμή

https://www.eca.europa.eu/el/Pages/DocItem.aspx?did=62446

Κλιμάκιο ελέγχου

Οι ειδικές εκθέσεις του ΕΕΣ παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ελέγχων που αυτό διενεργεί επί των πολιτικών και προγραμμάτων της ΕΕ ή επί διαχειριστικών θεμάτων που αφορούν συγκεκριμένους τομείς του προϋπολογισμού. Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο επιλέγει και σχεδιάζει τα εν λόγω ελεγκτικά έργα κατά τρόπον ώστε αυτά να αποφέρουν τον μέγιστο αντίκτυπο, λαμβανομένων υπόψη των κινδύνων για τις επιδόσεις ή για τη συμμόρφωση, του επιπέδου των σχετικών εσόδων ή δαπανών, των επικείμενων εξελίξεων και του πολιτικού και δημόσιου συμφέροντος.

O εν προκειμένω έλεγχος επιδόσεων διενεργήθηκε από το Τμήμα Ελέγχου IV (Ρύθμιση των αγορών και ανταγωνιστική οικονομία), του οποίου προεδρεύει ο Mihails Kozlovs, Μέλος του ΕΕΣ. Επικεφαλής του ελέγχου ήταν η Ivana Maletić, Μέλος του ΕΕΣ, συνεπικουρούμενη από τη Sandra Diering, προϊσταμένη του ιδιαίτερου γραφείου της, και την Tea Vlainić, σύμβουλο στο ιδιαίτερο γραφείο της, τη Marion Colonerus, διοικητικό στέλεχος, τον Juan Antonio Vazquez Rivera, υπεύθυνο έργου, τον ελεγκτή Marco Montorio και την ελέγκτρια Katja Mravlak. Η Laura Mcmillan παρείχε γλωσσική υποστήριξη.

Από αριστερά: Katja Mravlak, Ivana Maletić, Tea Vlainić, Juan Antonio Vazquez Rivera, Marco Montorio, Sandra Diering, Marion Colonerus.

Παραπομπές

¹ Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1291/2013, αιτιολογική σκέψη 33 και άρθρο 21.

² Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1303/2013, παράρτημα I - παράγραφος 4.3.

³ Enabling synergies between the ESIFs, H2020 and other research, innovation and competitiveness-related Union programmes.

⁴ Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1303/2013.

⁵ «MLE on National Practices in Widening Participation and Strengthening Synergies», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018· «Synergies between FPs for Research and Innovation and European Structural and Investment Funds», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2017.

⁶ Παράρτημα I, παράγραφος 4.3.

⁷ Αιτιολογική σκέψη 33.

⁸ «Maximisation of synergies between the European Structural and Investment Funds and other EU Instruments to attain Europe 2020 Goals», Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Κοινοβουλευτικής Έρευνας, 2016.

⁹ «Widening Participation and Strengthening Synergies» — Δραστηριότητα αμοιβαίας μάθησης, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018.

¹⁰ «Capitalisation through coordination across EU funds», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020.

¹¹ «Dataset of projects co-funded by the ERDF during the multi-annual financial framework 2014-2020», Κοινό Κέντρο Ερευνών, 2019.

¹² Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1303/2013, άρθρο 46, παράγραφος 2.

¹³ «MLE on National Practices in Widening Participation and Strengthening Synergies», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018.

¹⁴ «Smart Specialisation: what gets lost in translation from concept to practice?», Ένωση περιφερειακών σπουδών, 2020· «How ‘smart’ are smart specialisation strategies?», Πανεπιστημιακή ένωση σύγχρονων ευρωπαϊκών σπουδών, 2020.

¹⁵ «Study on prioritisation in Smart Specialisation Strategies in the EU», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2021.

¹⁶ Βλέπε προηγούμενη υποσημείωση.

¹⁷ «Who gets Horizon 2020 research grants? Propensity to apply and probability to succeed in a two-step analysis», Enger, S.G., Castellacci, F., Scientometrics 109, 1611–1638, 2016.

¹⁸ Τελική έκθεση του έργου MIRRIS («Mobilizing institutional reforms for better R&I systems/institutions in Europe»), Ιούνιος 2016.

¹⁹ Κανονισμός 2021/1060, άρθρο 73.

Επικοινωνία

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

Τηλ:. +352 4398-1
Πληροφορίες: eca.europa.eu/el/Pages/ContactForm.aspx
Ιστότοπος: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (https://europa.eu/european-union/index_el).

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2022

PDF	ISBN 978-92-847-8947-4	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/297	QJ-AB-22-021-EL-N
HTML	ISBN 978-92-847-8954-2	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/506170	QJ-AB-22-021-EL-Q

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2022

Η πολιτική για την περαιτέρω χρήση εγγράφων του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) ορίζεται στην απόφαση αριθ. 6-2019 του ΕΕΣ για την πολιτική ανοικτών δεδομένων και την περαιτέρω χρήση εγγράφων.

Με εξαίρεση τις περιπτώσεις όπου ορίζεται διαφορετικά (π.χ. σε χωριστές ανακοινώσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας), το περιεχόμενο του ΕΕΣ που ανήκει στην ΕΕ παραχωρείται βάσει της άδειας Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0). Ισχύει επομένως ως γενικός κανόνας ότι η περαιτέρω χρήση επιτρέπεται υπό τον όρο ότι αναφέρεται η πηγή και επισημαίνονται οι αλλαγές. Κατά την περαιτέρω χρήση απαγορεύεται η διαστρέβλωση του αρχικού νοήματος ή μηνύματος των εγγράφων. Το ΕΕΣ δεν φέρει ευθύνη για οποιαδήποτε συνέπεια προερχόμενη από την περαιτέρω χρήση εγγράφων.

Εάν συγκεκριμένο περιεχόμενο αναφέρεται σε ταυτοποιήσιμα φυσικά πρόσωπα, π.χ. φωτογραφίες υπαλλήλων του ΕΕΣ, ή περιλαμβάνει έργα τρίτων, απαιτείται πρόσθετη έγκριση.

Όταν παραχωρείται η έγκριση, αυτή ακυρώνει και αντικαθιστά την ανωτέρω γενική έγκριση και αναφέρει σαφώς τυχόν περιορισμούς στη χρήση.

Για τη χρήση ή την αναπαραγωγή περιεχομένου που δεν ανήκει στην ΕΕ, μπορεί να χρειάζεται να ζητήσετε άδεια απευθείας από τους κατόχους των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας:

Γραφήματα 1 και 3 – Εικονίδια: Τα στοιχεία αυτά σχεδιάστηκαν με τη χρήση πόρων της Flaticon.com. © Freepik Company S.L. Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος.

Το λογισμικό ή τα έγγραφα που καλύπτονται από δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας, όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα εμπορικά σήματα, τα καταχωρισμένα σχέδια, οι λογότυποι και οι επωνυμίες/ονομασίες, εξαιρούνται από την πολιτική του ΕΕΣ για την περαιτέρω χρήση.

Το σύνολο των ιστοτόπων των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης εντός του ονόματος χώρου «europa.eu» παρέχει συνδέσμους προς ιστότοπους τρίτων. Δεδομένου ότι το ΕΕΣ δεν έχει έλεγχο επ’ αυτών, σας συνιστούμε να εξετάζετε τις πολιτικές τους για την προστασία του ιδιωτικού απορρήτου και της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Χρήση του λογότυπου του ΕΕΣ

Δεν επιτρέπεται η χρήση του λογότυπου του ΕΕΣ χωρίς την προηγούμενη σύμφωνη γνώμη του οργάνου.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

Αυτοπροσώπως
Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν εκατοντάδες κέντρα Europe Direct. Μπορείτε να βρείτε τη διεύθυνση του πλησιέστερου σ’ εσάς κέντρου στο διαδίκτυο european-union.europa.eu/contact-eu/meet-us_el).

Τηλεφωνικώς ή γραπτώς
Η Europe Direct είναι μια υπηρεσία που απαντά στις ερωτήσεις σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με αυτή την υπηρεσία:

• καλώντας ατελώς τον αριθμό 00 800 6 7 8 9 10 11 (ορισμένα δίκτυα τηλεφωνίας ενδέχεται να χρεώνουν τις κλήσεις αυτές),
• καλώντας τον αριθμό +32 22999696,
• συμπληρώνοντας το ακόλουθο ηλεκτρονικό έντυπο: european-union.europa.eu/contact-eu/write-us_el.

ΒΡΕΙΤΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

Στο διαδίκτυο
Πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι διαθέσιμες στον ιστότοπο Europa (european-union.europa.eu).

Στις εκδόσεις της ΕΕ
Μπορείτε να δείτε ή να παραγγείλετε εκδόσεις της ΕΕ στη διεύθυνση op.europa.eu/el/publications. Μπορείτε να ζητήσετε πολλαπλά αντίγραφα δωρεάν εκδόσεων επικοινωνώντας με την υπηρεσία Europe Direct ή με το τοπικό σας κέντρο τεκμηρίωσης (european-union.europa.eu/contact-eu/meet-us_el).

Στη νομοθεσία της ΕΕ και σε σχετικά έγγραφα
Για πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου της ενωσιακής νομοθεσίας από το 1951 σε όλες τις επίσημες γλώσσες, μεταβείτε στον ιστότοπο EUR-Lex (eur-lex.europa.eu).

Στα ανοιχτά δεδομένα από την ΕΕ
Η πύλη data.europa.eu παρέχει πρόσβαση σε σύνολα ανοιχτών δεδομένων από τα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της ΕΕ. Τα εν λόγω δεδομένα μπορούν να καταφορτωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν δωρεάν, τόσο για εμπορικούς όσο και για μη εμπορικούς σκοπούς. Η πύλη παρέχει επίσης πρόσβαση σε πληθώρα συνόλων δεδομένων από τις ευρωπαϊκές χώρες.