De EU in 2022

Inleiding

Net toen de wereldeconomie in 2022 zich begon te herstellen van de COVID-19-pandemie, werd de wereld geconfronteerd met een nieuwe geopolitieke crisis. Op 24 februari 2022 — bijna acht jaar na de illegale annexatie van de Krim en Sebastopol — begon Rusland een vernietigende aanvalsoorlog tegen Oekraïne en zijn bevolking. Het aantal slachtoffers is dramatisch en de verwoestingen nemen alleen maar toe. De acties van Rusland veroorzaakten niet alleen een ongekende humanitaire crisis, maar ook de ergste energiecrisis in Europa sinds de jaren zeventig. Dit leidde wereldwijd ook tot een stijging van de voedselprijzen, waardoor de mondiale voedselonzekerheid nog verergerde.

De eensgezinde en vastberaden reactie van de Europese Unie liet niet op zich wachten. De 27 lidstaten en hun partners over de hele wereld veroordeelden de niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde aanvalsoorlog, waarna zij snel en krachtig optraden om Rusland economisch te isoleren en om door middel van zware sancties zijn vermogen te ondermijnen om de oorlog te financieren.

Als blijk van haar onwrikbare steun aan Oekraïne voerde de EU haar politieke, humanitaire en financiële steun aan het land op. Ook stelde de EU voor het eerst de richtlijn tijdelijke bescherming in werking, om onmiddellijke bescherming te bieden aan de miljoenen Oekraïners die huis en haard moesten achterlaten.

Tegelijkertijd zette de EU al haar middelen in om de lidstaten te ondersteunen bij hun respons op de gevolgen van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne en van de massale toestroom van vluchtelingen naar buurlanden.

De Russische aanvalsoorlog leidde ook tot veranderingen in de Europese veiligheidsarchitectuur. In maart nam de EU het strategisch kompas aan om haar staat van beveiliging en verdediging tegen 2030 te versterken (zie hoofdstuk 8).

Daarnaast ontwikkelde de Europese Commissie een baanbrekend plan, REPowerEU, om te helpen de EU onafhankelijk te maken van Russische fossiele brandstoffen (zie hoofdstuk 2).

Naar aanleiding van het historische besluit van de Europese Raad van juni 2022 verleende de EU Oekraïne de status van kandidaat-lidstaat (zie hoofdstuk 8).

Solidariteit met Oekraïne

Een onmiddellijke en eensgezinde respons

De EU reageerde snel op de aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne. In 2022 nam de Europese Unie in reactie op de invasie meer dan 200 maatregelen, in een geest van waarachtige solidariteit tussen haar en haar lidstaten. Haar drievoudige respons bestond erin, ten eerste, Rusland te isoleren en ter verantwoording te roepen voor de aanvalsoorlog, de invasie en de schendingen van het internationaal humanitair recht, met inbegrip van oorlogsmisdaden; ten tweede, Rusland een ongekende reeks sancties op te leggen om de Russische economie ernstig te treffen en het land te belemmeren zijn aanvalsoorlog voort te zetten, en, ten derde, Oekraïne op allerlei manieren te ondersteunen. De EU zette ook haar contacten met de Russische autoriteiten stop, maar bleef wel steun verlenen aan het maatschappelijk middenveld, mensenrechtenverdedigers en onafhankelijke media.

In april is de wereld uit solidariteit bijeengekomen om 9,1 miljard euro op te halen voor mensen die de Russische invasie ontvluchten. Dit bedrag omvatte 1 miljard euro uit de EU-begroting en nog eens 1 miljard euro van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling. De donorconferentie en -campagne “Stand Up for Ukraine” werden geïnitieerd door de Europese Commissie en de Canadese regering, in samenwerking met de internationale belangenorganisatie Global Citizen, na een oproep van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. Het donorevenement vond plaats in Warschau, Polen, als erkenning van de Poolse vrijgevigheid ten opzichte van de vluchtelingen. Ook de Poolse president Andrzej Duda nam aan de conferentie deel.

---

De solidariteitscorridors tussen de EU en Oekraïne fungeerden als nieuwe routes om Oekraïne via het spoor, de weg en de binnenwateren met mondiale handelspartners te verbinden. Deze corridors zijn voor de Oekraïense economie een uitkomst; ze maken het mogelijk dat meer dan 15 miljard euro aan broodnodige inkomsten de Oekraïense landbouwers en bedrijven bereikt en helpen Oekraïne zijn goederen, vooral graan, uit te voeren om de voedselzekerheid in ontwikkelingslanden te waarborgen (zie hoofdstuk 8). Ook kon Oekraïne langs deze weg invoeren wat het nodig had, van humanitaire hulp tot diervoeder en meststoffen.

---

Het platform voor veerkrachtige toeleveringsketens en de solidariteitscorridors van het matchmakingplatform voor ondernemingen in de EU en Oekraïne helpen Oekraïense en Europese ondernemingen om het hoofd te bieden aan verstoringen van de internationale toeleveringsketens en om oplossingen te vinden voor de uitvoer van landbouwproducten uit Oekraïne.

---

De Europese vervoerscorridors werden uitgebreid tot Moldavië en Oekraïne om de vervoersverbindingen met de EU te verbeteren. Beide landen zullen toegang hebben tot de Connecting Europe Facility, die kan worden gebruikt ter ondersteuning van grensoverschrijdende projecten om knelpunten weg te werken.

EU-overeenkomsten met Moldavië en Oekraïne zullen ook het grensoverschrijdende vervoer van goederen vergemakkelijken.

---

Nieuwe regels zorgden ervoor dat alle Oekraïense invoer de EU volledig rechten- en quotavrij kon binnenkomen. Alle handelsbeperkingen die Oekraïne voor de oorlog waren opgelegd, zoals antidumping- en vrijwaringsmaatregelen, werden opgeschort.

---

Dankzij gemeenschappelijke richtsnoeren konden de autoriteiten van de lidstaten zorgen voor een snelle, eerlijke en soepele erkenning van de beroepskwalificaties voor mensen die Oekraïne ontvluchten.

---

Dankzij nieuwe regels konden Oekraïners die naar de EU zijn gevlucht, hun Oekraïense rijbewijs in de EU blijven gebruiken en zijn de vereisten voor beroepschauffeurs versoepeld.

---

Moldavië en Oekraïne werden gesynchroniseerd met het continentale Europese elektriciteitsnet. Oekraïne zal ook profiteren van de gezamenlijke aankoop van gas, vloeibaar aardgas en waterstof door de EU (zie hoofdstuk 2).

---

Exploitanten uit de EU en Oekraïne zorgden ervoor dat vluchtelingen tegen betaalbaar tarief of gratis gebruik kunnen maken van telefoon en internet, en boden Oekraïners in Europa gratis simkaarten met mobiele diensten aan.

---

Als onderdeel van het noodpakket van 330 miljoen euro heeft de EU 25 miljoen euro vrijgemaakt om de digitale en cyberveerkracht van Oekraïne te vergroten.

EU-sancties

Sinds maart 2014 legt de EU geleidelijk meer sancties op aan Rusland. Aanvankelijk gebeurde dit naar aanleiding van de illegale annexatie van de Krim en Sebastopol en de moedwillige destabilisering van Oekraïne.

De EU sneed ook de toegang van Rusland tot de kapitaalmarkten van de EU af, bijvoorbeeld door tegoeden van een aantal Russische banken te bevriezen en een verbod vast te stellen op het financieren van deze banken, door bepaalde banken uit te sluiten van het Swift-netwerk en door de toegang tot cruciale financiëlemarktinfrastructuur te beperken. Het verbod op transacties met de centrale bank van Rusland betekent dat de bank geen toegang meer heeft tot de activa die zij bij centrale banken en particuliere instellingen in de EU heeft staan.

Ook verbood de EU Russische staatsmedia in de EU uit te zenden om de verspreiding van onjuiste informatie en desinformatie tegen te gaan. Daarnaast sloot de EU haar luchtruim en havens voor respectievelijk Russische vliegtuigen en vaartuigen en kondigde zij een verbod af voor Russische wegvervoerders. Andere maatregelen omvatten een verbod op de invoer van ruwe olie over zee uit Rusland, een wereldwijd prijsplafond voor olie dat met de G7-partners werd overeengekomen en een invoerverbod voor alle vormen van Russische steenkool.

De sancties die de EU en landen over de hele wereld oplegden, beginnen de economische basis van Rusland te verzwakken. Het land is afgesneden van kritieke technologieën en markten, waardoor het minder gemakkelijk oorlog kan voeren. Wat de toekomstige economische groei betreft, zal Rusland naar verwachting aanzienlijk achterblijven bij andere opkomende markten, ontwikkelingslanden en geavanceerde economieën.

• Verbod op het verlenen van diensten inzake financieel berichtenverkeer (met name Swift) aan tien Russische banken
• Beperkingen op de toegang van Rusland tot de financiële en kapitaalmarkten van de EU
• Verbod op transacties met de Russische centrale bank en de Russische regionale ontwikkelingsbank
• Verbod op de levering van eurobankbiljetten aan Rusland
• Verbod op transacties met Russische overheidsentiteiten
• Verbod op het verlenen van ratingdiensten aan Russische entiteiten
• Verbod op de levering van cryptoportemonnees

In november besloot de Raad van de Europese Unie de schending van EU-sancties toe te voegen aan de lijst van “EU-misdrijven”, opgenomen in artikel 83, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. Naar aanleiding van dat besluit stelde de Commissie een richtlijn voor betreffende de definitie van strafbare feiten en van sancties op schending van EU-sancties.

Bestrijding van desinformatie

In 2022 werkte de EU verder aan de ontwikkeling van instrumenten om entiteiten die verantwoordelijk zijn voor schadelijke informatiemanipulatie en inmenging — bijvoorbeeld door verkiezingen en een open medialandschap te verstoren — daarvoor te laten boeten, zowel in politiek en economisch opzicht als wat betreft hun reputatie.

De Europese Dienst voor extern optreden houdt zich onder meer bezig met het monitoren, analyseren en onthullen van de wijze waarop de Russische regering informatie manipuleert en desinformatie verspreidt. De EDEO maakt daarvoor gebruik van versterkte communicatie en de website EUvsDisinfo.

De EU breidde haar rechtstreekse steun uit tot de strategische communicatie-inspanningen van Oekraïne en werkte nauw samen met internationale en gelijkgestemde partners, met name de G7 en de NAVO, om weerwerk te bieden aan oorlogspropaganda. Het Commissienetwerk tegen desinformatie monitorde en analyseerde onware verhalen. Op grond hiervan bracht de Commissie wekelijkse verslagen uit met adviezen voor maatregelen en tegengeluiden.

De EU werkt nauw samen met onlineplatforms en andere relevante belanghebbenden om de verspreiding van desinformatie tegen te gaan. De praktijkcode betreffende desinformatie is een instrument waarmee relevante spelers uit de sector sinds 2018 kunnen instemmen met op zelfregulering gebaseerde normen voor de bestrijding van desinformatie. In juni 2022 ondertekenden 34 ondertekenaars (opkomende, gespecialiseerde en grote onlineplatforms, belanghebbenden uit de reclamesector, factcheckers en maatschappelijke en onderzoeksorganisaties) een aangescherpte versie van de code. De herziene gedragscode heeft tot doel de financiële prikkels voor de verspreiding van desinformatie weg te nemen, te zorgen voor transparantie inzake politieke reclame en de factcheckgemeenschap sterker te doen staan.

Aanpak van de humanitaire crisis

Sinds het begin van de Russische aanvalsoorlog is de humanitaire nood in Oekraïne groter dan ooit daarvoor. Eind 2022 hadden meer dan 13 miljoen mensen in het land bijstand ontvangen. Van de totale financiële bijstand voor Oekraïne was 485 miljoen euro bestemd voor humanitaire hulpprogramma’s ter ondersteuning van burgers die getroffen zijn door het gewapend conflict in Oekraïne, en 38 miljoen euro voor Moldavië, dat ook ernstig te lijden heeft onder de oorlog. De humanitaire financiering van de EU werd gebruikt om essentiële hulp te verlenen, onder meer in de vorm van toegang tot basisgoederen en -diensten, zoals onderwijs, gezondheidszorg en voedsel. Nog eens 200 miljoen euro werd verstrekt om ontheemden in Oekraïne te ondersteunen.

De eerste prioriteit van de EU was de bescherming van Oekraïense burgers. In samenwerking met de Oekraïense autoriteiten voor civiele bescherming startte de Commissie de grootste en meest complexe operatie in het kader van het EU-mechanisme voor civiele bescherming tot dusver. Het doel was ervoor te zorgen dat Oekraïne en de buurlanden de meest dringende niet-monetaire bijstand kregen en degenen die het gewapende conflict ontvluchtten, veilig werden geëvacueerd. Tegen het einde van het jaar was bijna 78 000 ton aan bijstand verstrekt door de EU-lidstaten en de derde landen die aan het mechanisme bijdragen. In combinatie met de bijstand uit rescEU-voorraden was hiermee ongeveer een half miljard euro gemoeid.

Om overbrenging op medische gronden en herplaatsing te versnellen, zette de Commissie samen met de lidstaten en het Regionaal Bureau voor Europa van de Wereldgezondheidsorganisatie triagecentra op aan de grens met Oekraïne en in de lidstaten waar de druk het grootst was. Aan het begin van de oorlog sprongen Europese vervoersondernemingen bij door vluchtelingen uit Oekraïne gratis vervoer naar Europese landen aan te bieden.

Voor Oekraïense burgers en militairen die verdere behandeling of dringende medische bijstand nodig hadden, coördineerde het EU-mechanisme voor civiele bescherming medische evacuaties naar EU-lidstaten en Noorwegen. De Commissie heeft logistieke centra opgezet om de Europese bijstand in goede banen te leiden en humanitaire partners ter plaatse te ondersteunen. Zo werden er medische centra ingericht in Jasionka (Polen), Iaşi (Roemenië) en Košice (Slowakije), om voor de veilige evacuatie van patiënten te zorgen en de opvang van een groot aantal patiënten uit buurlanden van de EU voor te bereiden. De evacuatieoperaties werden ondersteund door het nieuwe rescEU-vliegtuig voor medische evacuatie, dat wordt gefinancierd door de EU en opereert vanuit Noorwegen. Aan het eind van het jaar waren meer dan 1 670 patiënten overgebracht naar ziekenhuizen in 19 Europese landen.

Als blijk bij uitstek van de Europese solidariteit met Oekraïne en zijn bevolking boden alle 27 lidstaten, samen met Noord-Macedonië, Noorwegen en Turkije, het hele jaar door hulp aan Oekraïne in het kader van het EU-mechanisme voor civiele bescherming. Er is een extra voorraad van dringend nodige zaken, zoals medische uitrusting en tijdelijke huisvesting, aangelegd om de door particuliere bedrijven gedoneerde goederen te centraliseren.

30 landen boden hun hulp aan

Meer dan 77 500 ton aan niet-monetaire bijstand werd gedoneerd

1 260 stroomgeneratoren

1 105 transformatoren

185 ambulances

125 brandweerwagens

129 zware machinevoertuigen

33 pontons en baileybruggen

De Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne zorgde ook voor druk op de gezondheidsstelsels van de lidstaten, die medische zorg verleenden aan ontheemden in de EU. Op grond van een overeenkomst met de EU kon de Internationale Federatie van Rode Kruis- en Rode Halve Maan-verenigingen ontheemden in Oekraïne, de EU-lidstaten en andere landen die deel uitmaken van de Europese Economische Ruimte, ondersteuning bieden op het gebied van geestelijke gezondheid en hen emotioneel ondersteunen.

Het Europees Geneesmiddelenbureau en de Autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied van de Commissie hielden nauwlettend toezicht op de levering van medische apparatuur en belangrijke geneesmiddelen, waaronder vaccins voor kinderen en vaccins tegen infectieziekten, om mogelijke problemen in de toeleveringsketen te voorkomen. De lidstaten die vluchtelingen opvangen, kregen ook steun in de vorm van afvalwatercontrole voor het monitoren van verschillende ziekteverwekkers. De Commissie coördineerde deze acties met internationale partners als de Wereldgezondheidsorganisatie.

Met zijn aanhoudende en opzettelijke aanvallen op de energie-infrastructuur van Oekraïne bracht Rusland ernstige schade toe aan het energiesysteem van het land. Samen met haar lidstaten en particuliere bedrijven heeft de EU Oekraïne voor miljoenen euro’s aan nooduitrusting geleverd. Daarnaast werd via het Energiesteunfonds voor Oekraïne, dat op verzoek van de Commissie door de Energiegemeenschap werd opgericht, 32 miljoen euro bijeengebracht om de meest dringende behoeften te dekken. In december verklaarde voorzitter Von der Leyen dat de EU ongeveer 30 miljoen euro zou mobiliseren om tot 30 miljoen energiebesparende lampen voor Oekraïne te kopen.

De EU leverde daarnaast uit de rescEU-reserves voor 40 miljoen euro aan beschermingsmiddelen en uitrusting om het hoofd te bieden aan chemische, biologische, radiologische en nucleaire dreigingen. Ook wees zij 13 miljoen euro toe voor het herstel van door Russische bezetters beschadigde laboratoria in Tsjernobyl.

Oorlogsvluchtelingen verwelkomen

Met ongekende snelheid activeerde de EU op 4 maart voor het eerst de richtlijn tijdelijke bescherming om meteen doeltreffende hulp te bieden. De EU verleende degenen die de Russische aanvalsoorlog ontvluchtten niet alleen bescherming, in de vorm van onder meer een duidelijke juridische status en een verblijfsvergunning voor een EU-lidstaat, maar bood hun ook onderwijs, sociale voorzieningen, banen, medische zorg en huisvesting.

De Commissie zette het EU-solidariteitsplatform op als centraal knooppunt om de behoeften te monitoren en de operationele respons te coördineren. Het platform, dat ook in het Russisch en Oekraïens beschikbaar is, stelde de EU-lidstaten in staat essentiële informatie uit te wisselen over de aankomst van miljoenen ontheemden in Europese landen. In maart presenteerde de Commissie een tienpuntenplan om de Europese coördinatie bij de opvang van vluchtelingen te versterken.

De Commissie startte ook een voorlichtingscampagne om vluchtelingen te informeren over hun rechten wanneer zij naar de EU reizen, en hen te wijzen op betrouwbare informatiebronnen. Eind 2022 waren ongeveer 4,5 miljoen mensen officieel geregistreerd met het oog op tijdelijke bescherming in de EU-lidstaten.

Onderwijs in tijden van oorlog

De Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne trekt een zware wissel op het onderwijsstelsel van laatstgenoemde, met nadelige gevolgen voor studenten en docenten alsook voor administratieve en onderwijsfaciliteiten, waarvan er duizenden beschadigd raakten. Met steun van de Europese Unie verstrekte Unicef onderwijsmateriaal en organiseerde zij opleidingen die leerkrachten leren om levensvaardigheden te onderwijzen en emotionele ondersteuning te bieden.

Volgens schattingen van de EU heeft ongeveer een derde van de vluchtelingen uit Oekraïne de schoolgaande leeftijd. Deze kinderen kregen dezelfde rechten en bescherming als kinderen die EU-burger zijn. In september begon in twintig lidstaten ongeveer een half miljoen Oekraïense kinderen aan het nieuwe schooljaar.

De Commissie heeft de nationale onderwijsstelsels ondersteund met een praktische handleiding voor het schooljaar 2022/2023, met richtsnoeren voor de versnelde erkenning van Oekraïense academische kwalificaties, en met peer learning, onlineplatforms en flexibele financieringsregelingen in het kader van het Erasmus+-programma, dat onderwijs, opleiding, jeugd en sport in Europa ondersteunt.

In juni verzocht de Commissie de lidstaten hun verzoeken om steun voor het schooljaar 2022/2023 in het kader van de EU-schoolregeling te herzien ten behoeve van ontheemde Oekraïense kinderen. De regeling ondersteunt de verstrekking van fruit, groente, melk en een aantal andere zuivelproducten onder schoolgaande kinderen, van de kleuterschool tot de middelbare school. Zodoende werd in totaal 2,9 miljoen euro onder de verzoekende lidstaten herverdeeld.

De Commissie startte ook MSCA4Ukraine, een programma dat wordt gefinancierd via de Marie Skłodowska-Curie-acties. Er is een budget 25 miljoen euro beschikbaar gesteld voor onderzoekers die de oorlog ontvluchtten. Hierdoor konden zij hun werkzaamheden voortzetten bij academische en niet-academische organisaties in de EU-lidstaten en in de met Horizon Europa geassocieerde landen, alsook hun banden met onderzoeks- en innovatiegemeenschappen in Oekraïne onderhouden.

In 2022 heeft de EU 100 miljoen euro uitgetrokken voor het herstel van beschadigde Oekraïense scholen en 14 miljoen euro gedoneerd voor de aankoop en het vervoer van schoolbussen voor kinderen in Oekraïne. De Commissie organiseerde ook een solidariteitscampagne waarin publieke en private entiteiten werden opgeroepen schoolbussen aan Oekraïne te doneren. Dankzij het EU-mechanisme voor civiele bescherming waren in december 240 bussen vanuit de EU-lidstaten onderweg naar Oekraïne.

VIDEO Driving Ukraine’s future.

EU-lidstaten ondersteunen

Om de lidstaten te ondersteunen bij het verwelkomen en onderbrengen van de vluchtelingen uit Oekraïne, handelde de EU ook snel en solidair door onmiddellijk 3,5 miljard euro beschikbaar te stellen uit het crisisinstrument voor de pandemie React-EU (herstelbijstand voor cohesie en de regio’s van Europa). De lidstaten en hun regio’s slaagden er ook in om bestaande middelen te gebruiken voor fundamentele materiële bijstand, zoals voedsel en kleding, via het initiatief betreffende maatregelen uit hoofde van het cohesiebeleid ten behoeve van vluchtelingen in Europa (CARE). Teneinde deze steun verder uit te breiden, kwam de Commissie in juni met het voorstel inzake flexibele bijstand aan gebieden (FAST-CARE), dat de lidstaten moet helpen bij het ondersteunen van vluchtelingen. In totaal is in het kader van CARE potentieel tot 17 miljard euro beschikbaar voor de periode 2014-2020 (met inbegrip van het hierboven genoemde bedrag uit hoofde van React-EU). In het kader van FAST-CARE gaat het voor 2021-2027 eveneens om maximaal 17 miljard euro.

Ook kon gebruik worden gemaakt van de fondsen voor binnenlandse zaken 2014-2020 en 2021-2027 om de EU-lidstaten te ondersteunen bij het verwelkomen van vluchtelingen uit Oekraïne. Verder werd 400 miljoen euro beschikbaar gesteld om lidstaten in de voorste linie te helpen de kosten van onderdak, voedsel en gezondheidszorg te dekken en om het grensbeheer te ondersteunen.

Negen lidstaten verzochten via het instrument voor technische ondersteuning van de EU om steun voor de uitvoering van de richtlijn tijdelijke bescherming. Daarbij ging het onder meer om het helpen van vluchtelingen uit Oekraïne bij het vinden van een baan in de EU en om het aanpassen van schoolcurricula aan de behoeften van Oekraïense leerlingen.

Na de opschorting van de samenwerkingsprogramma’s met Rusland en zijn bondgenoot Belarus, besloot de EU een bedrag van 26,2 miljoen euro, dat oorspronkelijk bestemd was voor projecten met deze twee landen, te besteden aan nauwere samenwerking van de lidstaten met Moldavië en Oekraïne.

De EU bracht ook wijzigingen aan in het rechtskader van 15 grensoverschrijdende en transnationale samenwerkingsprogramma’s die werden verstoord door de Russische aanvalsoorlog. Dankzij deze wijzigingen konden projecten die tot ondersteuning van de lidstaten strekken en Moldaviërs en Oekraïners ten goede komen, worden voortgezet. Daarbij ging het onder meer om projecten voor hulp aan vluchtelingen.

• Volledige flexibiliteit en vereenvoudiging van alle cohesiefondsen
• 30 % van de middelen gaat naar lokale overheden en maatschappelijke organisaties
• Flexibiliteit om projecten uit te voeren die zijn vertraagd door een tekort aan grondstoffen en arbeidskrachten
• Vereenvoudigde steun van €100 per vluchteling per week gedurende 26 weken
• Aanvullende voorfinanciering op het gebied van cohesie ten belope van €3,5 miljard

Landbouwers en vissers helpen

De acties ter ondersteuning van de landbouwers in de EU die het zwaarst door de oorlog werden getroffen, omvatten een uitzonderlijk steunpakket van 500 miljoen euro. De landbouwers in de EU kregen meer steun via plattelandsontwikkelingsfondsen, waardoor de lidstaten de getroffen landbouwers en agrovoedingsbedrijven eenmalig een forfaitair bedrag konden betalen. Bovendien zal door de tijdelijke versoepeling van de voorschriften inzake wisselteelt voor 2022/2023, die tot doel heeft de graanproductie te maximaliseren, naar verwachting op 1,5 miljoen hectare weer graan worden verbouwd.

Het feit dat Rusland zijn energie-uitvoer als pressiemiddel misbruikt, verslechterde de situatie op de meststoffenmarkt, die door de COVID-19-pandemie toch al nijpend was. De piek in de gasprijzen leidde in september 2022 tot een stijging van de kostprijs van stikstofhoudende meststoffen met ongeveer 149 % ten opzichte van het jaar daarvoor. In reactie hierop presenteerde de Commissie een breed scala aan initiatieven om de beschikbaarheid en betaalbaarheid van meststoffen in de EU en wereldwijd te waarborgen. De maatregelen ter ondersteuning van landbouwers omvatten gerichte financiële hulp, zoals specifieke steun in het kader van de tijdelijke kaderregeling voor crisissteun, steun voor alternatieve meststofoplossingen en de oprichting van een marktobservatorium voor meststoffen dat de markttransparantie moet bevorderen.

De visserij- en aquacultuurbedrijven in de EU werden ook zwaar getroffen door de stijgende prijzen van energie en grondstoffen. De EU kwam de geplaagde sector te hulp en activeerde het Europees Fonds voor maritieme zaken, visserij en aquacultuur om marktdeelnemers te ondersteunen en specifieke crisismaatregelen in te voeren. Deze initiatieven vormen een aanvulling op de initiatieven in het kader van de tijdelijke kaderregeling inzake staatssteun, die werd vastgesteld om EU-bedrijven te helpen het hoofd te bieden aan de hoge energieprijzen en andere gevolgen van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne (zie hoofdstuk 2 voor meer informatie).

Steun bij het onderzoeken en vervolgen van oorlogsmisdaden

De EU nam een aantal maatregelen om Russische besluitvormers verantwoordelijk te kunnen stellen voor de grove schendingen van het internationaal recht inzake de mensenrechten en het internationaal humanitair recht in Oekraïne.

In maart hebben alle EU-lidstaten, samen met andere partnerlanden, besloten de situatie in Oekraïne gezamenlijk voor te leggen aan het Internationaal Strafhof. De EU bleef de werkzaamheden van het Strafhof steunen, maar verklaarde zich bereid in samenwerking met de internationale gemeenschap een internationaal ad-hoctribunaal of een “hybride” tribunaal op te richten om de door Rusland gepleegde misdrijven van agressie te onderzoeken en te vervolgen.

Eind 2022 hadden Oekraïne en 14 EU-lidstaten een onderzoek ingesteld naar de internationale misdrijven die Rusland in Oekraïne had gepleegd. Sommige van deze lidstaten werken al rechtstreeks samen met Oekraïne en het Agentschap van de Europese Unie voor justitiële samenwerking in strafzaken (Eurojust) via het gemeenschappelijk onderzoeksteam, dat is opgericht om bewijsmateriaal te verzamelen en oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid te onderzoeken. Het mandaat van Eurojust werd in juni 2022 versterkt, waardoor het nu bevoegd is bewijsmateriaal met betrekking tot internationale misdrijven te verzamelen, te analyseren en te bewaren.

De EU heeft ook het mandaat van de adviesmissie van de EU voor de hervorming van de civiele veiligheidssector in Oekraïne gewijzigd om deze in staat te stellen ook steun te verlenen aan de Oekraïense autoriteiten bij het onderzoeken en vervolgen van internationale misdrijven die zijn gepleegd in het kader van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne.

Het Agentschap van de Europese Unie voor samenwerking op het gebied van rechtshandhaving (Europol) zette een speciale taskforce op voor het verzamelen en analyseren van openbaar beschikbare informatie, teneinde Oekraïne en het Internationaal Strafhof te helpen bij het monitoren van online-inhoud.

In november 2022 presenteerde de Commissie de lidstaten verschillende opties om ervoor te zorgen dat Rusland een prijs betaalt voor de wreedheden die het tijdens zijn niet-uitgelokte agressie tegen Oekraïne begaat. Voor de korte termijn stelde de Commissie voor een nieuwe financiële structuur in het leven te roepen om bevroren en geblokkeerde Russische overheidsactiva te beheren en te investeren, en de opbrengsten daarvan voor Oekraïne te gebruiken. Op langere termijn, wanneer de sancties eenmaal zijn opgeheven, zouden deze middelen kunnen worden gebruikt om ervoor te zorgen dat Rusland de aan Oekraïne toegebrachte schade volledig vergoedt.

Wederopbouw van Oekraïne

De Russische aanvalsoorlog veroorzaakt massale vernietiging in Oekraïense steden en gemeenschappen. De Wereldbank raamt de kosten van de wederopbouw op 600 miljard euro. Er zal een gezamenlijke internationale inspanning nodig zijn om Oekraïne te helpen bij de wederopbouw en het herstel van de economie.

Met het oog op de wederopbouw op lange termijn organiseerden de Commissie en het voorzitterschap van de G7 op 25 oktober in Berlijn, Duitsland, gezamenlijk een internationale deskundigenconferentie over het herstel, de wederopbouw en de modernisering van Oekraïne. Voortbouwend op de besprekingen van 4 en 5 juli tijdens de Conferentie voor de wederopbouw van Oekraïne in Lugano, Zwitserland, kwam de conferentie van Berlijn met aanvullend deskundig advies voor het herstelproces. Het resultaat van de conferentie zal bijdragen tot de ontwikkeling van een internationaal coördinatieplatform, waarvoor de Commissie in mei een voorstel deed. In december kwamen de leiders van de G7 overeen een dergelijk donorcoördinatieplatform op te richten, samen met Oekraïne en internationale partners en in nauwe samenwerking met relevante internationale organisaties en internationale financiële instellingen. Het platform zal van cruciaal belang zijn voor het afstemmen van de behoeften en middelen bij het herstel en de wederopbouw van Oekraïne. Het zal gezamenlijk worden voorgezeten door de EU, Oekraïne en de Verenigde Staten, en zal bij zijn werkzaamheden worden bijgestaan door het technisch secretariaat, met een kantoor in Brussel, België, bij de Commissie en een kantoor in Kyiv, Oekraïne, dat wordt verzorgd door de regering van Oekraïne.

Inleiding

De drieledige crisis van klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en vervuiling is een dringend probleem dat onmiddellijk moet worden aangepakt. De Europese Green Deal blijft daarvoor de routekaart van de EU.

Daarnaast hebben twee historische wereldgebeurtenissen — de COVID-19-pandemie en de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne — de EU nog vastberadener gemaakt om de groene transitie voort te zetten en het tempo van de veranderingen op te voeren.

De toenemende intensiteit van extreme weersomstandigheden in 2022 maakte duidelijk dat er behoefte is aan verdere maatregelen op Europees en op internationaal niveau om de klimaatverandering te bestrijden, de veerkracht bij droogte te vergroten en ecosystemen te herstellen. Er zijn onder meer strengere regels vastgesteld inzake verontreinigende stoffen om het gebruik van chemische pesticiden en verpakkingsafval te verminderen en om een duurzamere toekomst op te bouwen.

Werk maken van de Europese Green Deal

De groeistrategie van de EU voor de lange termijn moet ervoor zorgen dat Europa in 2050 klimaatneutraal is. Deze doelstelling is vastgelegd in de Europese klimaatwet en in de juridisch bindende toezegging om de netto-uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met ten minste 55 % te verminderen ten opzichte van het niveau van 1990. De Europese Green Deal is het plan van de EU om dit waar te maken. Ook in 2022 trad de EU doortastend op om haar klimaatdoelstellingen te behalen.

Een hoeksteen van het EU-beleid ter bestrijding van klimaatverandering en het belangrijkste instrument voor een kosteneffectieve vermindering van broeikasgasemissies is het EU-emissiehandelssysteem (ETS). Dit is een markt waarop deelnemers onderling geplafonneerde emissierechten kunnen verhandelen met het oog op maximale efficiëntie. In 2022 bereikten het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie overeenstemming over het voorstel van de Europese Commissie voor de herziening van het ETS. Er was ook politieke overeenstemming over voorstellen inzake emissies en koolstofverwijdering in verband met landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw, inzake de oprichting van een sociaal klimaatfonds en inzake strengere emissienormen voor auto’s en bestelwagens.

Wereldwijd optreden voor de planeet

In 2022 bracht de Intergouvernementele Werkgroep inzake klimaatverandering, het belangrijkste internationale orgaan voor de beoordeling van klimaatverandering, drie verslagen uit die bevestigen dat de aarde door toedoen van de mens snel opwarmt, en stelde ze trajecten voor aanpassing en mitigatie vast. De EU voerde met internationale partners de ambitie op door sectorale streefcijfers te versterken, doelstellingen voor de hele economie te verwezenlijken en strategieën voor broeikasgasneutraliteit uit te werken.

Dankzij diplomatieke inspanningen van de EU kreeg een juridisch bindende mondiale overeenkomst ter bestrijding van plasticvervuiling steun tijdens de Milieuvergadering van de VN in maart. Het is de bedoeling de onderhandelingen uiterlijk in 2024 af te ronden. De toekomstige overeenkomst heeft tot doel bestaande initiatieven en overeenkomsten te versterken, met name in de ontwerp- en productiefase van de levenscyclus van kunststoffen. Het plan is de inspanningen van alle belanghebbenden te bundelen om het algemene doel te bereiken: voorkomen dat plastic in het milieu terechtkomt.

VN-conferenties over klimaatverandering en milieu

In juni 2022 is op de conferenties van de partijen (COP’s) bij de VN-verdragen van Bazel, Rotterdam en Stockholm — milieuovereenkomsten die als gemeenschappelijk doel hebben de menselijke gezondheid en het milieu te beschermen tegen gevaarlijke chemische stoffen en afvalstoffen — vooruitgang geboekt op het gebied van goed beheer van dergelijke stoffen. Zo is het belangrijke besluit genomen om de wereldhandel in elektronisch afval te controleren en ongecontroleerde dumping ervan te voorkomen. Ook stelde de EU voor mondiale normen te ontwikkelen voor het beheer van gebruikte banden, een belangrijke bron van microplastics. Opnieuw werd ertoe opgeroepen het gebruik van polychloorbifenylen, chemische stoffen die veel voorkomen in smeermiddelen en oude elektrische apparaten, tegen 2025 uit te bannen.

In de aanloop naar de jaarlijkse klimaatconferentie van de VN, COP27 in Sharm-el-Sheikh, Egypte, voerde de EU constructieve onderhandelingen om de wereldwijde klimaatactie aan te moedigen in overeenstemming met de temperatuurdoelstelling van de Overeenkomst van Parijs, namelijk een maximale opwarming van de aarde met 1,5 °C.

In Egypte deed de EU, onder leiding van uitvoerend vicevoorzitter Frans Timmermans, tijdens de COP27 een oproep aan alle partijen om dringend actie te ondernemen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen, maar ook om zich aan te passen aan de onvermijdelijke gevolgen van de klimaatverandering in de komende decennia.

De conferentie keurde een werkprogramma voor mitigatie goed om de ambitie en de uitvoering te verhogen. De EU is zich ervan bewust dat wereldwijd dringend meer moet worden gedaan om de ontwikkelingslanden die het meest kwetsbaar zijn voor klimaatverandering, te ondersteunen. Daarom steunde ze de oprichting van een nieuw fonds om verlies en schade te voorkomen, te beperken en aan te pakken. Dit legt de basis voor meer solidariteit tussen landen die hulp nodig hebben en landen die kunnen helpen. De EU en de Afrikaanse Unie kondigden een initiatief aan met een “Team Europa”-aanpak inzake aanpassing aan en weerbaarheid tegen de klimaatverandering in Afrika, in het kader van de Global Gateway (zie hoofdstuk 8), waarvoor 1 miljard euro werd uitgetrokken.

Tijdens het evenement lanceerde de EU ook een bospartnerschap met vijf partnerlanden (Guyana, Mongolië, de Republiek Congo, Uganda en Zambia) en kondigde ze een ambitieus langetermijninvesteringsplan voor een rechtvaardige energietransitie voor Zuid-Afrika aan. De EU sloot twee belangrijke strategische partnerschappen op het gebied van duurzame grondstoffen en hernieuwbare waterstof, een met Namibië en het andere met Kazachstan, en intensiveerde de samenwerking met Egypte op het gebied van de transitie naar schone energie. Die samenwerking omvat een strategisch partnerschap inzake hernieuwbare waterstof.

© UNCCD (Verdrag van de Verenigde Naties ter bestrijding van woestijnvorming)

#ForOurPlanet is een nieuwe jaarlijkse EU-campagne die in 2022 in het kader van de COP27 en de COP15 is gestart om wereldwijd steun te verzamelen voor de natuur en voor klimaatactie.

Op de 15e bijeenkomst van de partijen bij het VN-verdrag ter bestrijding van woestijnvorming, die in mei plaatsvond, werden 38 besluiten aangenomen waarin de nadruk ligt op de rol van duurzaam landbeheer bij de aanpak van diverse crises. Het belangrijkste resultaat was een wereldwijde toezegging om de veerkracht bij droogte te vergroten en te investeren in bodemherstel met het oog op toekomstige welvaart.

De EU pleitte sterk voor het belang van ecosysteemherstel, herbebossing en op de natuur gebaseerde oplossingen bij de bescherming van land en bodem, en benadrukte het cruciale verband tussen de bescherming van de natuur en het aanpakken van de gevolgen van droogte en klimaatverandering.

In 2022 vond ook de grootste conferentie over biodiversiteit in tien jaar plaats om overeenstemming te bereiken over een nieuw mondiaal biodiversiteitskader. De VN-conferentie over biodiversiteit (COP15), die oorspronkelijk voor 2020 was gepland, vond plaats in twee delen als gevolg van de COVID-19-pandemie. Het eerste deel vond virtueel plaats in Kunming, China, van 11 tot en met 15 oktober 2021. De partijen bevestigden hun verbintenis om de visie voor 2050 van “leven in harmonie met de natuur” te verwezenlijken en namen de Verklaring van Kunming aan. Tijdens het tweede deel van de conferentie, van 7 tot en met 19 december 2022 in Montreal, Canada, kwamen 196 landen bijeen om een mondiaal akkoord te bereiken over de bescherming van de natuur en de planeet, waarbij langetermijndoelstellingen voor 2050 en mijlpalen voor 2030 werden vastgesteld. De EU werkte onder leiding van commissaris Sinkevičius met alle partijen samen om een ambitieuze mondiale overeenkomst te sluiten om biodiversiteit en ecosystemen te beschermen, te herstellen, duurzaam te gebruiken en erin te investeren.

Tijdens de 19e bijeenkomst van de partijen bij de Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantensoorten (COP19), die van 14 tot en met 25 november 2022 plaatsvond in Panama-Stad, Panama, droeg de EU actief bij tot het mogelijk maken van duurzame handel in meer dan 500 pas op de lijst geplaatste soorten. Dit is van cruciaal belang voor het aanpakken van het wereldwijde verlies aan biodiversiteit, dat een bedreiging vormt voor onze gezondheid, voedselzekerheid en bestaansmiddelen.

Feiten over biodiversiteitsverlies

1 miljoen soorten dreigt uit te sterven.

De mens heeft driekwart van het aardoppervlak ingrijpend veranderd.

75 % van de gewassen in de wereld is afhankelijk van bestuivers.

De helft van het mondiale bruto binnenlands product is afhankelijk van de natuur.

70 % van de geneesmiddelen tegen kanker is natuurlijk of geïnspireerd door de natuur.

Bescherming en herstel van de Europese natuur

Extreem weer

Europa had in 2022 te kampen met recorddroogtes. Zoals voorspeld door de Europese waarnemingspost voor droogte, brachten gewassen op het hele continent aanzienlijk minder op en daalde de energieproductie als gevolg van de verminderde opwekking door waterkracht.

Ook het waterleven en de binnenvaart hadden te lijden onder de historisch lage waterstanden in grote rivieren. In de zomer werd op 60 % van het grondgebied van de EU grote droogte geregistreerd, wat leidde tot het verlies van gewassen en infrastructuur als gevolg van bosbranden. Samen met maatregelen op het gebied van civiele bescherming heeft dit de EU meer dan 2,4 miljard euro gekost.

Hoge temperaturen en een ernstig gebrek aan neerslag hadden gevolgen voor bijna alle rivieren in Europa; de energieproductie en de binnenvaart kwamen in het gedrang.

Deze extreme weersomstandigheden kunnen in de toekomst worden voorkomen door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en de klimaatcrisis aan te pakken. In het pakket Fit for 55-voorstellen van de EU zijn ambitieuzere doelstellingen op dit gebied vastgelegd. Bovendien zal de EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering ertoe bijdragen dat Europese burgers, boeren en bedrijven beter bestand zijn tegen extreme weersomstandigheden.

Volgens de kaart van de gecombineerde droogte-indicator gold in september 2022 voor 35 % van het grondgebied van de EU een waarschuwing, en voor 25 % een alarm. De grootste vochttekorten deden zich voor in West-Europa (bv. België, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Spanje, het Verenigd Koninkrijk) en in Oost- en Zuidoost-Europese landen. Op bijna het gehele grondgebied van de EU was sprake van vegetatiestress door vocht- en vegetatietekort. Het regentekort was minder gelijkmatig verdeeld over het grondgebied van de EU. In het zuiden van Griekenland, Spanje en Italië en in delen van Oost-Europa waren de omstandigheden volledig hersteld. Het tijdelijk herstel van het vochtpeil en de vegetatie was op dat moment onbeduidend.

Bescherming van bossen en wilde planten en dieren

Bosbranden waren ook een ernstig probleem. In 2022 is in Europa een recordaantal van meer dan 800 000 hectare bos in vlammen opgegaan. Reddingsteams gebruikten de Copernicus-dienst voor kartering van noodsituaties, die gebruikmaakt van satellietbeelden en andere geospatiale gegevens, om landen als Griekenland, Spanje, Frankrijk en Portugal alsook sommige niet-EU-landen te helpen tijdens de zomer branden te bestrijden.

Volgens het Europees bosbrandinformatiesysteem duurde het bosbrandseizoen langer dan de gebruikelijke maanden juli, augustus en september, en vonden veel branden later in het jaar plaats. Zelfs in gebieden die in het verleden doorgaans niet getroffen werden — zoals Midden- en Noord-Europa — waren er vaker bosbranden. Aangezien 38 % van het in 2022 verbrande gebied binnen beschermde Natura 2000-gebieden lag, zijn ecosystemen bovendien kwetsbaarder geworden door niet te kwantificeren biodiversiteitsverlies. In 2022 werd als reactie op de schade als gevolg van bosbranden in heel Europa opnieuw een beroep gedaan op het Solidariteitsfonds van de EU, dat in 2002 is opgericht om financiële steun te verlenen voor de wederopbouw van door natuurrampen getroffen gebieden.

Bossen spelen een sleutelrol bij de bescherming van de Europese ecosystemen en biodiversiteit en bij het vasthouden van koolstof die anders in de atmosfeer zou vrijkomen en de klimaatverandering zou verergeren. In één jaar leidden bosbranden tot economische verliezen van naar schatting meer dan 2 miljard euro, waarbij meer dan 25 miljoen ton CO₂ in de atmosfeer terechtkwam. In september kondigde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in haar toespraak over de staat van de Unie aan dat de capaciteit aan blusvliegtuigen van de EU voor het volgende bosbrandseizoen zal worden verdubbeld.

In november presenteerde de Commissie het eerste EU-brede vrijwillige kader om op betrouwbare wijze hoogwaardige koolstofverwijderingen te certificeren. Als dit instrument wordt goedgekeurd, zal het bijdragen tot de bestrijding van de klimaatverandering en tot de verwezenlijking van de doelstellingen van de EU op het gebied van klimaat, milieu en nulverontreiniging.

Eind 2022 waren in de EU bijna 9,5 miljoen bomen geplant van de 3 miljard die zijn beloofd in het kader van de EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030 en de EU-bosstrategie voor 2030. De Europese Unie zal tussen nu en 2030 ten minste 3 miljard extra bomen in de EU planten, met inachtneming van ecologische beginselen.

Met het herziene actieplan tegen de illegale handel in wilde dieren en planten, dat ook deel uitmaakt van de biodiversiteitsstrategie, wil de EU de problemen op dit gebied grondig aanpakken. Het berust op vier prioriteiten: het aanpakken van de oorzaken van de illegale handel in wilde dieren en planten, het verkennen van nieuwe juridische en beleidsinstrumenten, het versterken van de handhaving en het bevorderen van wereldwijde samenwerking.

Wil de EU haar doelstelling bereiken om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn, dan moet zij haar emissies tot een minimum beperken. Het is echter niet mogelijk deze tot nul terug te brengen. Om de resterende emissies te compenseren, zal de EU jaarlijks honderden miljoenen tonnen CO₂ uit de atmosfeer moeten verwijderen.

Soorten koolstofverwijdering die volgens het voorgestelde kader zouden kunnen worden gecertificeerd, zijn onder meer:

Koolstoflandbouw, zoals het herstel van bossen en bodems en het beheer van waterrijke gebieden en veengebieden.

Permanente opslag, zoals bio-energie met koolstofafvang en -opslag, of directe afvang van koolstof uit de lucht.

Koolstofopslag in duurzame producten en materialen, zoals op hout gebaseerde bouw.

Dankzij het certificeringskader van de EU kunnen meer bedrijven, landbouwers, bosbouwers en andere belanghebbenden profiteren van deze nieuwe mogelijkheden, aangezien zij een geharmoniseerde en betrouwbare certificering kunnen aanvragen.

In juni 2022 keurde de Commissie een pakket voorstellen goed om aangetaste ecosystemen te herstellen als een belangrijke stap om instorting van ecosystemen en de ergste gevolgen van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies te voorkomen. De Commissie is ook bezig met een modernisering van de wetgeving om de beschikbaarheid van hoogwaardig en divers zaaigoed en teeltmateriaal te waarborgen en zo de doelstellingen van duurzaamheid, aanpassing aan klimaatverandering en biodiversiteit te verwezenlijken.

VIDEO Deelnemers aan de Groene Week van de EU spreken over de wet voor natuurherstel, juni 2022.

Het LIFE-programma is het EU-financieringsinstrument voor het milieu en voor klimaatactie. LIFE loopt al sinds 1992 en heeft al meer dan 5 500 projecten binnen en buiten de EU medegefinancierd. Omdat Oekraïne zich in juni 2022 bij LIFE heeft aangesloten, kan het nu ook van deze financiering profiteren. Dit betekent dat Oekraïne in aanmerking komt voor steun om zijn milieu te helpen herstellen van de ernstige schade als gevolg van de Russische aanvalsoorlog: van vervuiling en vernietiging van ecosystemen tot andere langetermijneffecten. Op korte termijn kan het LIFE-programma de wederopbouwinspanningen van Oekraïne ondersteunen door een behoefteanalyse. Ook kan LIFE bijdragen aan bodem- en waterdecontaminatie, onder meer door middel van op de natuur gebaseerde oplossingen. Oekraïne is na IJsland het tweede niet-EU-land dat is toegetreden tot het LIFE-programma.

Verontreiniging naar nul

Overeenkomstig de ambitie om in 2050 vrij te zijn van schade door vervuiling presenteerde de Commissie in oktober strengere regels inzake verontreinigende stoffen in de lucht en het oppervlakte- en grondwater, en met betrekking tot de behandeling van stedelijk afvalwater. Dankzij deze regels zal uiteindelijk de volksgezondheid verbeteren, zullen minder mensen voortijdig overlijden en zullen de gezondheidskosten op lange termijn dalen.

Luchtkwaliteit

De voorgestelde nieuwe regels:

• voorzien voor 2030 in tussentijdse luchtkwaliteitsnormen voor de EU die nauwer aansluiten bij de richtsnoeren van de WHO;
• zorgen ervoor dat het aantal sterfgevallen als gevolg van niveaus van de belangrijkste verontreinigende stof PM_2,5 die hoger zijn dan de richtsnoeren van de Wereldgezondheidsorganisatie, in tien jaar tijd met meer dan 75 % afneemt;
• bepalen dat mensen die gezondheidsschade lijden als gevolg van luchtverontreiniging, recht op compensatie hebben wanneer de EU-regels inzake luchtkwaliteit zijn geschonden, en het recht hebben zich door een niet-gouvernementele organisatie te laten vertegenwoordigen via collectieve vorderingen tot schadevergoeding;
• kosten minder dan 0,1 % van het bruto binnenlands product, en dat is minstens zeven keer minder dan ze de economie en de samenleving potentieel opleveren.

Waterkwaliteit

De nieuwe voorstellen omvatten:

• nieuwe en strengere normen voor een reeks schadelijke stoffen in het oppervlakte- en grondwater;
• maatregelen die de lidstaten moeten nemen om de aanwezigheid van deze verontreinigende stoffen te verminderen;
• een kosteneffectievere en eerlijkere behandeling van afvalwater, volgens het beginsel dat de vervuiler betaalt;
• preventieve maatregelen voor de industrie (gebruik van andere of minder industriële chemische stoffen) en de landbouw (bv. minder of minder schadelijke pesticiden).

De voorstellen beantwoorden ook aan specifieke eisen die werden gesteld tijdens de Conferentie over de toekomst van Europa (zie hoofdstuk 9), waar burgers pleitten voor een drastische vermindering van het gebruik van chemische pesticiden en meststoffen en voor de ontwikkeling van duurzame landbouw.

Daarnaast dienden de EU en de mediterrane landen bij de Internationale Maritieme Organisatie met succes een voorstel in om de Middellandse Zee aan te wijzen als beheersgebied voor zwavelemissies in de Middellandse Zee. Het doel is de lucht- en waterkwaliteit te verbeteren door de uitstoot van zwavelgerelateerde verontreinigende stoffen door de scheepvaart te verminderen.

Het voorstel voor een verordening inzake het duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen bevat maatregelen om de ecologische voetafdruk van het voedselsysteem van de EU te verkleinen en de economische verliezen als gevolg van de klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit te helpen beperken. Het gebruik van chemische en gevaarlijkere pesticiden moet tegen 2030 met 50 % zijn verminderd en er moeten milieuvriendelijkere bestrijdingsmethoden voor in de plaats komen. In stedelijke groene gebieden, inclusief openbare parken of tuinen, speeltuinen, scholen, recreatie- of sportterreinen en openbare paden, en in beschermde Natura 2000-gebieden worden alle pesticiden verboden.

Vermindering van de emissies van vervoer en industrie

In 2022 gaf de EU ook het startschot voor de industriële alliantie voor de waardeketen van hernieuwbare en koolstofarme brandstoffen, een nieuw initiatief ter bevordering van de productie en levering van hernieuwbare en koolstofarme brandstoffen voor vliegtuigen en schepen. De alliantie moet zorgen voor de nodige alternatieve brandstoffen voor sectoren die moeilijk koolstofvrij zijn te maken, zoals de luchtvaart en de zeevaart. Er is ook verdere vooruitgang geboekt bij de ontwikkeling van regels voor het gebruik van alternatieve brandstoffen in deze sectoren. Als zij in 2023 met succes worden goedgekeurd, ligt er een duidelijk traject voor het koolstofvrij maken van deze sectoren.

Het voorstel van de Commissie om de richtlijn inzake industriële emissies te moderniseren, zal de schadelijke emissies van industriële installaties en de grootste veehouderijbedrijven in Europa aanzienlijk verminderen en tegelijkertijd investeringszekerheid op lange termijn bieden, innovatie aanmoedigen en de onafhankelijkheid van Europa op het gebied van energie en hulpbronnen vergroten. De herziening bouwt voort op de bestaande richtlijn, die betrekking heeft op ongeveer 50 000 grote agro-industriële installaties in Europa. Deze moeten aan de emissielimieten voldoen door de beste beschikbare technieken toe te passen die door de industrie, nationale en EU-deskundigen en het maatschappelijk middenveld zijn vastgesteld. De nieuwe regels moeten de verlening van vergunningen vergemakkelijken en omvatten gerichte innovatiesteun voor koplopers en voor investeringen in de circulaire economie door de industrie. Dit zal zorgen voor een sterkere koppeling tussen het terugdringen van vervuiling en het koolstofvrij maken van de economie, en voor een grotere transparantie en betrokkenheid van het publiek bij het vergunningsproces.

De Commissie diende in november ook een voorstel voor nieuwe emissienormen in. Deze nieuwe Euro 7-normen moeten zorgen voor veel schonere auto’s, bestelwagens, vrachtwagens en bussen, met name in steden waar de luchtvervuiling het ergst is, en dit voor een veel langere periode dan de huidige regels. Het voorstel heeft betrekking op emissies van uitlaatpijpen, remmen en banden. Het helpt ook bij het halen van de nieuwe strengere luchtkwaliteitsnormen. Voorts zal het Europees register inzake de uitstoot en overbrenging van verontreinigende stoffen worden omgevormd tot een EU-portaal voor industriële emissies waar burgers informatie kunnen vinden over vervuilende activiteiten in hun directe omgeving.

Wat is er nieuw aan de Euro 7-verordening?

Voor auto’s, bestelwagens, vrachtwagens en bussen:

grenswaarden voor emissies veroorzaakt door remmen

regels inzake verontreiniging door microplastics afkomstig van banden

voertuigen moeten langer aan emissieregels voldoen

doeltreffendere emissietests

digitaal toezicht op de naleving

betere markttoezichttests

Voor voertuigen met een verbrandingsmotor:

brandstof- en technologieneutrale emissiegrenswaarden

reguleren van andere verontreinigende stoffen

tests op de weg bij meer verschillende rijomstandigheden

Voor elektrische en plug-in hybride voertuigen:

vereisten inzake duurzaamheid van de accu

Biologische landbouw en kwaliteitsvoedsel stimuleren

Duurzame landbouw en vermindering van het gebruik van pesticiden zijn van cruciaal belang om de voedselzekerheid op lange termijn te waarborgen. In 2021 dienden de lidstaten hun plannen voor de hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid in naar aanleiding van de aanbevelingen van de Commissie. In augustus 2022 keurde de Commissie deze strategische plannen voor het gemeenschappelijk landbouwbeleid formeel goed. Daarin beschrijft elke lidstaat hoe rechtstreekse betalingen en economische interventies zullen worden ingezet om de plattelandsontwikkeling te ondersteunen. De nieuwe wetgeving, die in 2023 in werking moet treden, zal de weg vrijmaken voor een eerlijker, groener en efficiënter landbouwbeleid. Ze is erop gericht een duurzame toekomst voor Europese boeren te waarborgen, gerichtere steun te verlenen aan kleinere boerenbedrijven en de EU-lidstaten meer flexibiliteit te bieden om de maatregelen aan de plaatselijke omstandigheden aan te passen.

In maart keurde de Commissie een voorstel goed om het systeem voor de bescherming van geografische aanduidingen, waaronder de namen van landbouwproducten, wijn en gedistilleerde dranken, te versterken. Het systeem van geografische aanduidingen beschermt de namen van specifieke producten om hun unieke kwaliteiten, kenmerken of reputatie in verband met hun geografische oorsprong en de traditionele bekwaamheid bij de productie ervan te bevorderen.

In september 2022 werden in Brussel, België, voor het eerst de EU-prijzen voor de biologische sector uitgereikt op de Biodag van de EU. De winnaars — uit België, Duitsland, Spanje, Frankrijk, Kroatië, Italië, Oostenrijk en Zweden — staan symbool voor de groei en innovatie van de Europese biologische sector, en voor de bijdrage die de sector levert om de milieu- en klimaatimpact van landbouw te verkleinen.

Duurzaam leven

Steden en burgers spelen een belangrijke rol bij de totstandbrenging van een groen en duurzaam Europa. De EU wil op mensen gerichte projecten en lokale overheden ondersteunen en zo helpen deze nieuwe wereld vorm te geven, door middel van financiële steun en milieu-initiatieven.

In 2022 ondertekenden 100 burgemeesters in de hele EU het Green City Accord, waarmee hun steden zich ertoe verbinden vijf gebieden van milieubeheer aan te pakken: lucht, water, natuur en biodiversiteit, circulaire economie en afval, en lawaai. Dit EU-initiatief moet steden schoner, groener en gezonder maken.

Het initiatief Nieuw Europees Bauhaus (NEB), dat in 2020 werd aangekondigd, brengt burgers, deskundigen, bedrijven en instellingen samen om met nieuwe ideeën te komen voor duurzaam wonen in Europa en daarbuiten. Het initiatief vormt niet alleen een platform voor experimenten en contacten, maar ondersteunt ook positieve veranderingen met EU-financiering voor mooie, duurzame en inclusieve projecten.

Het Stedelijk Europa-initiatief is opgezet in het kader van het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling om steun te verlenen aan stedelijke innovatie en aan de capaciteiten en kennis van steden voor de opbouw van een duurzame toekomst. Met de eerste oproep tot het indienen van voorstellen, die in oktober werd gepubliceerd, werd 50 miljoen euro aan EU-financiering beschikbaar gesteld voor de ondersteuning van innovatieve NEB-projecten. Steden werden uitgenodigd om projectideeën te presenteren over de circulaire economie en koolstofneutraliteit, het behoud van cultureel erfgoed, de aanpassing van gebouwen voor betaalbare huisvestingsoplossingen en over de vernieuwing van stedelijke ruimten in overeenstemming met de NEB-waarden van duurzaamheid, inclusiviteit en esthetiek.

De winnaars van de NEB-prijzen van 2022 werden bekendgemaakt op het eerste festival van het Nieuw Europees Bauhaus in juni, waar gewone mensen uit de hele EU samenkwamen om creatieve benaderingen van de groene transitie voor het voetlicht te brengen. Er zijn prijzen toegekend aan projecten uit 15 verschillende lidstaten.

Om de innovatieve geest van jongeren onder de aandacht te brengen, wordt de “Rising Star”-prijs uitgereikt voor projecten die zijn ontwikkeld door mensen jonger dan 30 jaar. Als aanvulling op het Europees Jaar van de Jeugd 2022 was “Een Nieuw Europees Bauhaus” de focus van DiscoverEU, een jaarlijks initiatief dat 18-jarigen reispassen geeft waarmee ze gratis door Europa kunnen reizen. In dit verband werd een Nieuw Europees Bauhaus-route ontwikkeld die deelnemers kunnen volgen.

VIDEO Tuinen van de toekomst, een project uit Cyprus dat een verlaten tuin in Nicosia, de politiek verdeelde hoofdstad van het land, heraanlegt tot een gemeenschapstuin, won de prijs van het publiek.

Samen met de “Onderwijs voor klimaat”-coalitie kondigde de EU een oproep aan om een netwerk te creëren waarmee overal in de samenleving plaatsen die in het teken staan van leren, worden getransformeerd.

Als reactie op het gewapende conflict in Oekraïne analyseren NEB-deskundigen de behoefte aan noodhuisvesting en ontwerpen ze duurzame huisvesting ter voorbereiding van de wederopbouw na de oorlog (zie hoofdstuk 1).

VIDEO Het project FOLK-concept uit Polen wil de traditionele plattelandsarchitectuur laten herleven en de schatten van het Poolse culturele erfgoed bewaren.

Duurzame en slimme mobiliteit

De Commissie heeft officieel de Alliantie voor emissievrije luchtvaart gelanceerd, een vrijwillig Europees initiatief van particuliere en publieke belanghebbenden om door waterstof aangedreven en elektrische vliegtuigen voor commercieel gebruik voor te bereiden. Door zich tegen 2050 te verzekeren van naar schatting 26 000 emissievrije vliegtuigen, zal de alliantie de toezegging nakomen om de sector in lijn te brengen met de klimaatambities van de EU.

Om ervoor te zorgen dat auto’s en andere voertuigen veiliger worden en tevens een kader voor geautomatiseerde voertuigen vast te stellen, is in 2022 de EU-verordening betreffende de algemene veiligheid van voertuigen in werking getreden. Dit kader — het eerste in zijn soort ter wereld — beschermt de consument en zal ook innovatie stimuleren en het concurrentievermogen van de Europese auto-industrie verbeteren.

In het kader van de Connecting Europe Facility 2021-2027, het financieringsinstrument van de EU ter ondersteuning van de Green Deal, investeert de Commissie in een breed scala aan vervoersinfrastructuurprojecten in de hele EU. Deze hebben tot doel de grensoverschrijdende infrastructuur te verbeteren en nieuwe technologieën te bevorderen. Voorbeelden hiervan zijn de tunnel Lyon-Turijn, de Fehmarnbeltverbinding en het Rail Baltica-project.

Om de Europese vervoersinfrastructuur geschikt te maken voor zowel civiel gebruik als defensiedoeleinden, heeft de Commissie een actieplan voor militaire mobiliteit aangenomen en het subsidieproces voor projecten ter ondersteuning van militaire mobiliteit vervroegd. Andere projecten betreffen de aanleg van infrastructuur voor de verwachte toename van energie-efficiënte en emissievrije mobiliteit.

In totaal is in het kader van de Connecting Europe Facility 25,8 miljard euro aan subsidies beschikbaar voor de medefinanciering van projecten van het trans-Europees vervoersnetwerk in de EU-lidstaten.

Na het Europees Jaar van de Spoorwegen in 2021 is de EU begonnen met de uitvoering van haar nieuwe actieplan ter bevordering van het grensoverschrijdend en langeafstandspassagiersvervoer per spoor. De Commissie verzocht spoorwegondernemingen, infrastructuurbeheerders en nationale autoriteiten grensoverschrijdende proefprojecten voor te stellen om de resterende belemmeringen voor grensoverschrijdend spoorwegvervoer aan te pakken. De transitie naar duurzaam vervoer, die deel uitmaakt van het uitgebreide Green Deal-pakket, zal ervoor zorgen dat de gemeenschappen en de economie van de EU ook ver na 2050 kunnen gedijen in een gezond en veilig milieu.

Internationaal reizigersvervoer per spoor moet een impuls krijgen. In 2018 maakte het passagiersvervoer per spoor 7 % uit van het grensoverschrijdende verkeer in de EU, terwijl het goederenvervoer goed was voor 52 %. In 2019 reden er wekelijks 2 804 conventionele internationale passagierstreinen op langeafstandslijnen, tegenover 2 545 in 2001. Het aantal internationale hogesnelheidstreinen voor personenvervoer op diezelfde lijnen verdubbelde bijna, van 637 per week in 2001 tot 1 244 per week in 2019. Het aantal internationale nachttreinen liep sterk terug, van 1 257 per week in 2001 tot 445 per week in 2019. In totaal steeg het aantal internationale hogesnelheidstreinen met 95 %, daalde het aantal internationale nachttreinen met 65 % en steeg het totale aantal internationale passagierstreinen met 1 %.

Inleiding

Het Europese streven naar klimaatneutraliteit sluit nauw aan bij de visie om Europa klaar te maken voor het digitale tijdperk. Het tienjarenplan, ook bekend als het digitale decennium, bevat doelstellingen om overheidsdiensten en bedrijven te digitaliseren, digitale infrastructuur op te zetten, zoals 5G en supercomputers, en EU-burgers de nodige vaardigheden bij te brengen zodat ze vol vertrouwen hun weg kunnen vinden in de digitale wereld. Het beleidsprogramma voor het digitale decennium tot 2030, dat in 2022 door de EU werd goedgekeurd, moet ervoor zorgen dat de lidstaten deze doelstellingen halen.

Het digitale decennium van Europa wordt een tijdperk waarin baanbrekend werk zal worden verricht op weg naar een veiligere en duurzamere wereld. Met dit voor ogen ondernam de EU in 2022 actie om de regels voor cyberbeveiliging te actualiseren, digitale rechten te erkennen en de verantwoordingsplicht van digitaledienstverleners te vergroten, en tegelijkertijd de nodige digitale infrastructuur tot stand te brengen en de ontwikkeling van digitale vaardigheden te ondersteunen. Ze kwam ook met voorstellen voor nieuwe regels voor een eerlijkere toegang tot gegevens en boekte vooruitgang bij de regulering van de digitalisering van verschillende sectoren.

Digitalisering voor iedereen

In het digitale decennium van Europa staat de mens centraal. Dit betekent dat de rechten en vrijheden van personen online op dezelfde manier moeten worden geëerbiedigd als offline. In 2022 nam de EU de verklaring over digitale rechten en beginselen voor het digitale decennium aan. Die bevat duidelijke referentiepunten die moeten waarborgen dat mensen de nodige bescherming en empowerment genieten wanneer ze gebruikmaken van nieuwe technologieën.

Het eerste beginsel is dat de mens centraal staat. Digitale technologieën moeten de rechten van mensen beschermen, de democratie ondersteunen en ervoor zorgen dat alle digitale spelers zich verantwoordelijk en veilig gedragen. De EU bevordert deze waarden wereldwijd. Het tweede beginsel betreft solidariteit en inclusie. Technologie moet mensen samenbrengen en ze niet verdelen. Iedereen moet toegang hebben tot internet, digitale vaardigheden, digitale overheidsdiensten en eerlijke arbeidsvoorwaarden. Het derde beginsel is keuzevrijheid. Mensen moeten terechtkunnen in een eerlijke onlineomgeving, zonder illegale en schadelijke content, en leren omgaan met nieuwe en zich ontwikkelende technologieën, zoals artificiële intelligentie. Het vierde beginsel is participatie. Burgers moeten op alle niveaus kunnen deelnemen aan het democratische proces en zeggenschap hebben over hun eigen gegevens. Het vijfde beginsel betreft veiligheid en beveiliging. De digitale omgeving moet veilig zijn. Alle gebruikers, van jong tot oud, moeten zich bewust zijn van hun rechten en worden beschermd. Het zesde beginsel is duurzaamheid. Digitale apparaten moeten duurzaam zijn en de groene transitie ondersteunen. Mensen moeten informatie krijgen over de milieueffecten en het energieverbruik van hun apparaten.

Cyberbeveiliging en veerkracht

Naarmate Europeanen meer tijd doorbrengen op het internet en de samenleving sterker verbonden raakt, worden cyberdreigingen steeds alledaagser en mogelijk ook gevaarlijker. De Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne vormt ook een ongekende cyberbedreiging voor Europa.

In 2022 actualiseerde de EU de wetgeving betreffende maatregelen voor een hoog gezamenlijk niveau van cyberbeveiliging in alle lidstaten. De nieuwe regels, bekend als de NIS2-richtlijn, werden in december 2022 bekendgemaakt en ze vervangen sinds 16 januari 2023 de vorige richtlijn netwerk- en informatiebeveiliging (NIS). De nieuwe regels moeten het algemene cyberbeveiligingsniveau in Europa opkrikken en daarom is de lijst van kritieke entiteiten en sectoren die risicobeheersmaatregelen moeten nemen, uitgebreid.

Aanbieders van openbare elektronischecommunicatienetwerken of -diensten

Afvalwater- en afvalbeheer

Productie van bepaalde kritieke producten (zoals farmaceutische producten, medische hulpmiddelen en chemische stoffen)

Voedsel

Digitale diensten (zoals socialenetwerkplatforms en datacentrumdiensten)

Ruimtevaart

Post- en koeriersdiensten

Openbaar bestuur

Foto's © Adobe Stock

Kritieke infrastructuurvoorzieningen, zoals onderzeese kabels en pijpleidingen voor vervoer en communicatie, zijn vaak nauw verbonden met veel verschillende digitale diensten en moeten daarom worden beschermd. De sabotage van de Nord Stream-gaspijpleidingen en andere incidenten hebben duidelijk gemaakt dat de veerkracht van de Europese kritieke infrastructuur onder druk staat. Dankzij recent overeengekomen wetgeving beschikt de EU binnenkort over een geactualiseerd, alomvattend rechtskader om zowel de fysieke weerbaarheid als de cyberveerkracht van kritieke infrastructuur te versterken.

Aangezien het dreigingslandschap snel verandert, heeft de Europese Commissie voorgesteld de capaciteit voor vroegtijdige waarschuwing en respons op verstoringen van kritieke infrastructuur te versterken door middel van het Uniemechanisme voor civiele bescherming. In het voorstel wordt ook opgeroepen om op het gebied van de veerkracht van kritieke infrastructuur nauwer samen te werken met belangrijke partners en buurlanden.

Wat betreft digitale producten die we in ons dagelijks leven gebruiken, diende de Commissie in september 2022 een voorstel in voor een nieuwe wet inzake cyberveerkracht. Momenteel beschikken veel producten, zoals babyfoons, slimme apparaten of stemgestuurde luidsprekers, over een laag cyberbeveiligingsniveau. Daardoor zijn er veel zwakke punten en worden er niet consequent beveiligings updates aangeboden. Voor gebruikers is het vaak ook moeilijk om uit te zoeken of specifieke producten beveiligd zijn tegen cyberdreigingen. Het nieuwe voorstel zal ervoor zorgen dat fabrikanten hun producten beter beveiligen en meer transparantie bieden over de beveiligingskenmerken.

De wet inzake digitale diensten en de wet inzake digitale markten

Onlineplatforms spelen een centrale rol in de huidige digitale wereld. Ze bieden mensen de mogelijkheid om met elkaar te communiceren, informatie op te zoeken en online te winkelen. Tegelijkertijd kunnen illegale of schadelijke inhoud en oneerlijke marktpraktijken op deze platforms ook risico’s met zich meebrengen. Daarom heeft de EU de wet inzake digitale diensten en de wet inzake digitale markten ingevoerd, die beide in november 2022 in werking traden.

De wet inzake digitale diensten zal een nieuwe norm opleggen waardoor onlineplatforms en onlinezoekmachines als nooit tevoren verantwoording zullen moeten afleggen voor illegale en schadelijke inhoud. Wanneer de wet in de herfst van 2023 eerst van toepassing wordt op zeer grote onlineplatforms en zeer grote onlinezoekmachines, en in februari 2024 op alle andere platforms, zullen internetgebruikers en hun grondrechten online beter worden beschermd. Aanbieders zullen profiteren van één enkel pakket regels voor de interne markt en kleinere platforms zullen gemakkelijker kunnen opschalen.

De regels van de wet inzake digitale markten, die op 2 mei 2023 van toepassing worden, zullen oneerlijke praktijken van grote onlineplatforms, die poortwachters worden genoemd, tegengaan. Alle poortwachters zullen uiterlijk op 6 september 2023 zijn aangewezen en moeten uiterlijk op 6 maart 2024 voldoen aan de in de wet neergelegde verplichtingen. De wet bevat een aantal gedragsregels waaraan poortwachters zich moeten houden; zo zullen poortwachters hun eigen producten niet langer gunstiger kunnen rangschikken dan soortgelijke producten van andere partijen die op het platform van de poortwachter worden aangeboden.

Verordening platforms voor kortetermijnverhuur

Om toeristen te beschermen, heeft de Commissie ook voorgesteld om informatie over boekingen en accommodatie voor kortetermijnverhuur transparanter te maken, in het bijzonder wanneer het gaat om het opvragen van eigendomsinformatie, adresgegevens en bedrijfsregistratienummers. Op die manier kunnen stadsbesturen zij aan zij werken met boekingsplatforms om niet-geautoriseerde publicaties van accommodatie te sluiten en consumenten te beschermen tegen illegale accommodaties.

Nog eens tien jaar roaming

Dankzij de nieuwe en verbeterde roamingverordening die in juli 2022 in werking trad, kunnen burgers nog minstens tien jaar “roamen tegen thuistarief” en genieten van betere mobiele snelheden op reis in het buitenland. Ze kunnen ook informatie ontvangen over diensten die extra kosten met zich meebrengen, worden beter beschermd tegen onverwachte kosten wanneer telefoons automatisch contact maken met satellietnetwerken, en kunnen informatie ontvangen over alternatieve manieren om noodhulpdiensten in andere EU-lidstaten te bereiken.

Universele lader

Dankzij nieuwe regels kunnen consumenten in de EU binnenkort dezelfde oplader gebruiken voor al hun elektronica en hoeven ze niet voor elk nieuw apparaat een extra oplader te kopen. Tegen eind 2024 moeten alle mobiele telefoons, tablets en camera’s die in de EU worden verkocht, kunnen worden opgeladen via een USB-C-poort. Vanaf het voorjaar van 2026 zal deze verplichting ook gelden voor laptops. Zo zullen consumenten de hoeveelheid elektronisch afval kunnen verminderen.

De soorten elektronische apparaten die onder de richtlijn betreffende een universele oplader vallen, zijn mobiele telefoons, muizen, toetsenborden, laptops, ereaders, draagbare navigatiesystemen, draagbare luidsprekers, koptelefoons, oordopjes en oortelefoons, draagbare videogameconsoles, digitale camera’s en tablets.

Foto’s © Adobe Stock

Digitaal voor de industrie

Connectiviteit

Betere connectiviteit bevordert de levenskwaliteit en de economie en wordt ook belangrijker voor een duurzaam leven. Maar er is nog steeds een digitale kloof tussen stedelijke, landelijke en afgelegen gebieden.

De EU-lidstaten hebben toegezegd om ongeveer 130 miljard euro uit de herstel- en veerkrachtfaciliteit te investeren in maatregelen die bijdragen tot de digitale transformatie, zoals connectiviteitsmaatregelen. Dit komt neer op 26 % van het totale bedrag aan middelen dat de lidstaten eind 2022 in het kader van de faciliteit hadden aangevraagd, duidelijk boven de minimumvereiste van 20 % voor digitale uitgaven (zie hoofdstuk 6 voor meer informatie over de herstel- en veerkrachtplannen).

De 27 nationale herstel- en veerkrachtplannen bevatten connectiviteitsmaatregelen ter waarde van in totaal ongeveer 16,5 miljard euro. Het doel is om de komende vier jaar infrastructuurvoorzieningen voor digitale netwerken uit te bouwen, ook in landelijke en afgelegen gebieden, zodat ze kunnen floreren en zodat innovatie en duurzaamheid worden gestimuleerd. De EU zal ook investeringen in connectiviteit stimuleren via het nieuwe Europees Fonds voor regionale ontwikkeling, het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling, InvestEU en leningen van de Europese Investeringsbank.

In 2022 lanceerde de Commissie ook de eerste oproepen tot het indienen van voorstellen in het kader van de Connecting Europe Facility om de Europese connectiviteitsinfrastructuur te verbeteren. De Commissie zal initiatieven cofinancieren om de belangrijkste Europese vervoersroutes en lokale gemeenschappen met 5G-connectiviteit uit te rusten, essentiële netwerken voor de ondersteuning van geavanceerde technologieën uit te rollen of te moderniseren, en de basis te leggen voor operationele digitale platforms voor vervoers- en energie-infrastructuur in de hele EU.

Programma Digitaal Europa

Met een budget van 7,5 miljard euro van 2021 tot 2027 is het programma Digitaal Europa het eerste EU-financieringsprogramma dat gericht is op digitale technologie ten behoeve van burgers, overheden en bedrijven.

In 2022 werden verschillende oproepen gedaan tot het indienen van voorstellen. Die hadden onder meer betrekking op financieringsmogelijkheden voor projecten op het gebied van dataruimten, blockchaininfrastructuur, opleidingen voor geavanceerde digitale vaardigheden, artificiële intelligentie (AI) en activiteiten ter verbetering van de samenwerking op het vlak van cyberbeveiliging tussen de lidstaten en de Commissie.

Er werden ook oproepen gedaan met betrekking tot nationale HPC-centra, de uitrol van geavanceerde nationale infrastructuursystemen en netwerken voor kwantumcommunicatie, en Europese digitale-innovatiehubs.

De Europese chipverordening: het Europese concurrentievermogen versterken

Alle elektronische producten, van slimme apparaten tot ruimte- en defensiesystemen, worden gemaakt met chips en halfgeleiders. Die spelen een centrale rol in de huidige economieën en ons dagelijks leven. Het recente wereldwijde tekort aan chips heeft de toeleveringsketens verstoord, heeft geleid tot tekorten aan producten, van auto’s tot medische toestellen, en in sommige gevallen zelfs tot de sluiting van fabrieken.

Om toekomstige verstoringen te voorkomen, heeft de EU de chipverordening voorgesteld, een verordening die met verschillende strategische doelstellingen zal helpen bij de opbouw van het Europese ecosysteem voor halfgeleiders. Een van die doelstellingen is het versterken van het leiderschap van de EU op het gebied van onderzoek en technologie, waardoor de Unie innovatiever uit de hoek zal kunnen komen bij het ontwerp, de productie en de behuizing van geavanceerde chips. Tegelijkertijd wil de chipverordening ook een antwoord formuleren op het tekort aan vaardigheden op het vlak van geavanceerde productie, zodat de EU een aantrekkelijke plek blijft voor ’s werelds toptalent op dit belangrijke gebied.

Vooruitgang met de Europese datastrategie

Data, en in het bijzonder industriële data, wakkeren de digitale economie aan, maar hun volledige potentieel is nog grotendeels onbenut. De nieuwe regels in de dataverordening, die in 2022 werd voorgesteld, bepalen wie toegang heeft tot en gebruik mag maken van data die in alle economische sectoren van de EU gegenereerd worden.

Met de Europese datastrategie (2020) wil de EU koploper worden van onze datagestuurde samenleving. De datagovernanceverordening van 2020 vergemakkelijkt het delen van gegevens tussen sectoren en tussen de lidstaten. De dataverordening van 2022 verduidelijkt wie waarde mag creëren uit data. Tien gemeenschappelijke Europese gegevensruimten, variërend van industrie, mobiliteit, energie en gezondheid tot de Europese Green Deal. Consumenten en bedrijven genereren data door producten en diensten te gebruiken. Dankzij de dataverordening zullen zij minder hoeven te betalen voor aftermarketdiensten en voor de reparatie van hun geconnecteerde producten. Als er vandaag een fabrieksrobot stukgaat, heeft alleen de fabrikant toegang tot de data, waardoor het bedrijf voor reparaties op de fabrikant is aangewezen. In de toekomst kan de gebruiker vragen om een mogelijk goedkopere reparateur ook toegang te geven tot de data. Consumenten en bedrijven zullen ook profiteren van nieuwe mogelijkheden om gebruik te maken van diensten die afhankelijk zijn van toegang tot deze data. Op dit moment kan een landbouwer met machines van verschillende fabrikanten (zoals een tractor en een automatisch irrigatiesysteem) de gegevensanalyse van zijn materieel niet uitbesteden. De verschillende fabrikanten geven die data namelijk niet vrij. In de toekomst kan de landbouwer advies op maat krijgen van een bedrijf dat data van die verschillende machines verzamelt. Consumenten en bedrijven zouden ook betere toegang kunnen krijgen tot data die door een apparaat worden verzameld of gegenereerd. Stel dat een koffiebar betere koffie wil schenken en de espressomachinefabrikant zijn product wil verbeteren. Momenteel heeft de fabrikant wél toegang tot de door de machine gegenereerde data om de volgende generatie espressomachines te ontwerpen, maar heeft de eigenaar van de bar geen toegang tot die informatie. De dataverordening bepaalt dat beide partijen in de toekomst toegang hebben tot alle data die de machine verzamelt.

Het “GreenData4All”-initiatief draagt bovendien bij tot de groene en de digitale transformatie van Europa door de EU-regels voor geospatiale milieugegevens en de toegang van het publiek tot milieu-informatie te actualiseren. De bedoeling is data gemakkelijker beschikbaar te maken voor innovatie en empirisch onderbouwde beslissingen.

Digitalisering van de gezondheidszorg in de EU

Gezondheidsgegevens bieden zorgverstrekkers en onderzoekers waardevolle inzichten. Door de COVID-19-pandemie raakten de ontwikkeling en het gebruik van digitale producten en diensten voor gezondheidszorg in een stroomversnelling, en raakte gezondheidszorg op afstand algemeen ingeburgerd. Bovendien bleken actuele en betrouwbare FAIR-gezondheidsgegevens (vindbare, toegankelijke, interoperabele en herbruikbare gegevens) van cruciaal belang voor efficiënte zorg in tijden van crisis en voor de ontwikkeling van een doeltreffende behandeling.

De Europese ruimte voor gezondheidsgegevens, die in mei 2022 werd voorgesteld, is de eerste gemeenschappelijke dataruimte op een specifiek gebied die voortvloeit uit de Europese datastrategie, en ze vormt een integraal onderdeel van de opbouw van een Europese gezondheidsunie. Deze ruimte plaatst de belangen en rechten van het individu centraal.

Zo moeten Europeanen meer controle krijgen over hun elektronische gezondheidsgegevens en moeten ze hun elektronische patiëntendossiers kunnen delen met een arts van hun keuze, zelfs in een andere lidstaat. Ook wordt gezorgd voor een rechtskader bestaande uit betrouwbare governancemechanismen op EU- en lidstaatniveau en uit een beveiligde verwerkingsomgeving. Hierdoor krijgen onderzoekers, innovatoren, beleidsmakers en regelgevers op EU- en lidstaatniveau toegang tot relevante elektronische gezondheidsgegevens. Dit moet leiden tot betere diagnoses, betere behandelingen en beter welzijn, en tot een beter beleid met goede onderbouwing. Een ander doel is bij te dragen tot een echte eengemaakte markt voor digitale gezondheidsproducten en -diensten door de regels te harmoniseren en zo het gezondheidszorgstelsel efficiënter te maken.

Ruimtevaart

In 2022 waren er ongeveer 500 000 metingen per dag; 176 geregistreerde organisaties uit 22 lidstaten; 13 608 gevallen waarin ruimteschroot dicht naderde; 7 fragmentatieanalyses; 77 terugkeeranalyses; 756 voorvallen van bijzonder belang, en 310 satellieten die werden gemonitord.

Een dergelijk systeem vereist ook een degelijke ruimtebewaking en -monitoring om de ruimte-infrastructuur te helpen beschermen. Het EU-systeem voor ruimtebewaking en -monitoring, dat sinds 2016 actief is, monitort nu 310 EU-satellieten om botsingen in de ruimte te voorkomen. Gezien de exponentiële toename van het aantal satellieten en de hoeveelheid ruimteschroot nam de EU in 2022 een gezamenlijke mededeling aan over een EU-aanpak van veilig ruimteverkeersbeheer.

De ruimtevaart speelt ook een belangrijke rol op het gebied van defensie. In overeenstemming met het actieplan voor synergieën tussen de civiele, defensie- en ruimtevaartindustrieën informeert de EU-routekaart inzake kritieke technologieën voor veiligheid en defensie burgers en belanghebbenden over de meest recente initiatieven op het gebied van technologie en de verbanden daarvan met veiligheid en defensie. Doel is het terugdringen van de strategische afhankelijkheden van de EU met betrekking tot kritieke technologieën en waardeketens voor veiligheid en defensie.

Dronestrategie 2.0

Zoals in november werd aangekondigd in de strategie voor duurzame en slimme mobiliteit, heeft de EU haar dronestrategie 2.0 gelanceerd. De strategie omvat 19 maatregelen voor een veilig en duurzaam drone-ecosysteem in 2030. Het gaat onder meer om gemeenschappelijke regels voor luchtwaardigheid, opleidingseisen voor piloten, ondersteuning van onderzoek en innovatie, en het vaststellen van criteria voor een vrijwillig keurmerk voor cyberveilige drones. Het doel is ook meer gebruik te maken van drones voor het vervoer van passagiers en vracht, voor de inspectie van kritieke infrastructuur, voor de controle op olielekkages en veiligheid en defensie, en tegelijkertijd om de maatschappelijke acceptatie te versterken door bezorgdheid over lawaai, veiligheid en privacy aan te pakken.

Digitaal onderwijs

Digitaal onderwijs en digitale vaardigheden

Om van de transitie te kunnen profiteren, moeten burgers de vaardigheden hebben waarmee ze de digitale wereld aankunnen. Uit de index van de digitale economie en samenleving van 2022 bleek dat slechts 54 % van de Europese burgers tussen 16 en 74 jaar over digitale basisvaardigheden beschikt, terwijl in het kader van het digitale decennium wordt gestreefd naar 80 % in 2030. Dit toont aan dat er dringend meer actie moet worden ondernomen om de digitale vaardigheden van de Europeanen te verbeteren. Het platform voor digitale vaardigheden en banen, dat in 2022 van start ging, is bedoeld om deze kloof te dichten.

De EU werkte ook samen met de lidstaten om de uitdagingen in kaart te brengen bij het aanbieden van digitaal onderwijs en digitale vaardigheden van hoge kwaliteit aan iedereen. Het resultaat van deze besprekingen zal worden meegenomen in het actieplan voor digitaal onderwijs. Ook in 2022 verstrekte de EU richtsnoeren voor leerkrachten over desinformatie en het ethisch gebruik van AI en gegevens in het onderwijs, beide belangrijke elementen van digitale geletterdheid. Na de oprichting van de Europese hub voor digitaal onderwijs werd in juni 2022 een gemeenschap gevormd waar leerkrachten beste praktijken kunnen uitwisselen.

De EU heeft 10 000 meisjes in heel Europa digitale en ondernemersvaardigheden bijgebracht met het Girls Go Circular-initiatief.

In maart 2022 organiseerde de EU het eerste forum van belanghebbenden op het gebied van digitaal onderwijs.

Van 8 tot en met 23 oktober 2022 vond de 10e editie van de EU-programmeerweek plaats, met 75 070 activiteiten in 77 landen.

Foto’s © Adobe Stock

Supercomputers en artificiële intelligentie

Supercomputers

Met het oog op wetenschappelijke excellentie en industriële kracht is het voor Europa essentieel om te beschikken over een supercomputerecosysteem van wereldklasse. Met een netwerk van supercomputers zou de EU ook haar technologische soevereiniteit waarborgen, doordat ze eigenaar zou zijn van haar belangrijke digitale technologieën.

In juni 2022 werd in Kajaani, Finland, de supercomputer LUMI in gebruik genomen door de Gemeenschappelijke Onderneming Europese high-performance computing (EuroHPC). Deze juridische entiteit stelt deelnemende landen in staat middelen te bundelen om supercomputers te bouwen. Dit werd in november 2022 gevolgd door de ingebruikname van de supercomputer Leonardo in Bologna, Italië. LUMI en Leonardo zijn de twee snelste supercomputers in Europa. Op de wereldranglijst staan ze respectievelijk derde en vierde.

Hun rekenkracht vormt een aanvulling op de bestaande supercomputers van de Gemeenschappelijke Onderneming EuroHPC: Discoverer in Bulgarije, Karolina in Tsjechië, MeluXina in Luxemburg en Vega in Slovenië. Momenteel wordt nog gewerkt aan twee andere EuroHPC-supercomputers: MareNostrum5 in Barcelona, Spanje, en Deucalion in Portugal.

In 2022 werd aangekondigd dat de eerste exaschaalsupercomputer van Europa, Jupiter, zal worden ondergebracht in het Jülich Supercomputing Centre in Duitsland. Exaschaalcapaciteit is een belangrijke technologische mijlpaal voor de EU en bevordert de Europese wetenschappelijke excellentie in hoge mate. Ook complementaire technologieën, zoals kwantumcomputing, digitale tweelingen en big data, zullen hiervan profiteren.

In oktober 2022 werden zes locaties in de EU geselecteerd om de eerste kwantumcomputers te hosten en te exploiteren: Tsjechië, Duitsland, Spanje, Frankrijk, Italië en Polen. Kwantumcomputers kunnen berekeningen uitvoeren die te complex zijn voor standaardcomputers.

Artificiële intelligentie

AI is een van de belangrijkste opkomende technologieën; ze vormt al een wezenlijk onderdeel van veel instrumenten die we dagelijks gebruiken, zoals algoritmen voor sociale media, en zal nieuwe technologieën zoals autonome voertuigen mogelijk maken.

In 2022 zetten het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie de onderhandelingen voort over de voorgestelde verordening artificiële intelligentie, die tot doel heeft een gemeenschappelijk regelgevingskader voor AI in te voeren. De Commissie en de Spaanse regering presenteerden een proefproject voor een eerste testomgeving voor AI-regelgeving. Zo konden bedrijven de gevolgen van het kader voor bepaalde AI-projecten in een gecontroleerde omgeving onderzoeken. Dit zal ertoe bijdragen dat de wetgeving binnen twee jaar wordt ingevoerd. De tests gingen in oktober 2022 van start en de resultaten zullen in de tweede helft van 2023 worden gepubliceerd.

Digitaal geldwezen

Wet digitale operationele veerkracht

2022 was een belangrijke mijlpaal voor het pakket digitaal geldwezen. Zo werd op 14 december 2022 de wet digitale operationele veerkracht gepubliceerd, die op 16 januari 2023 in werking trad. De financiële sector is steeds afhankelijker van software en digitalisering, en daardoor nemen de ICT-risico’s toe. Dankzij de nieuwe wetgeving kunnen financiële ondernemingen ICT-dreigingen weerstaan. Banken, effectenbeurzen, clearinginstellingen en andere financiële ondernemingen zullen zich moeten houden aan strenge normen om de gevolgen van ICT-gerelateerde incidenten te voorkomen en te beperken. De overeenkomst voorziet ook in een toezichtskader voor dienstverleners die kritieke diensten, zoals cloudcomputing, aan financiële instellingen verlenen.

Een strategie voor het digitale geldwezen in Europa omvat onder andere: een digitale eengemaakte markt voor financiële diensten, een regelgevingskader ter bevordering van innovatie, het aanpakken van de risico’s van de digitale transformatie en een Europese ruimte voor financiële gegevens ter bevordering van datagestuurde innovatie.

Verordening over cryptoactiva

De EU is een van de eerste grote jurisdicties ter wereld die een alomvattend regelgevingskader voor cryptoactiva ontwerpt, namelijk de voorgestelde verordening betreffende markten in cryptoactiva. De nieuwe regels zullen een duidelijk rechtskader bieden voor cryptoactiva die niet onder andere financiële wetgeving van de EU vallen, en zo de consument, de marktintegriteit en de financiële stabiliteit beschermen.

Voor “stablecoins” (cryptovaluta die minder volatiel zijn dan klassieke cryptovaluta) worden strenge eisen gesteld inzake vestiging, vergunningverlening en reservebeheer, inclusief EU-toezicht op significante stablecoins die systeemrelevant zijn. Aanbieders van cryptoactivadiensten zullen ook een vergunning in de EU moeten hebben. Dan kunnen ze hun diensten in de hele EU aanbieden.

Voorts bereikten de medewetgevers overeenstemming over het voorstel tot wijziging van de verordening betreffende geldovermakingen. Dit voorstel verplicht alle bij overmakingen van cryptoactiva betrokken aanbieders van cryptodiensten ertoe gegevens te verzamelen over de opdrachtgevers en begunstigden van overmakingen van cryptoactiva en deze ter beschikking te stellen van de bevoegde autoriteiten die belast zijn met de bestrijding van witwassen van geld en terrorismefinanciering. Deze nieuwe regels zullen het toezicht op en de traceerbaarheid van overmakingen van cryptoactiva aanzienlijk verbeteren en zorgen voor naleving van de desbetreffende maatregelen waartoe in de aanbevelingen van de Financiële-actiegroep wordt opgeroepen.

Inleiding

Ook in 2022 leverde het herstelplan NextGenerationEU concrete resultaten op. Zo werden belangrijke maatregelen gefinancierd om de veerkracht van de economie en de samenleving te vergroten en de groene en de digitale transitie te versnellen.

Na een sterke eerste helft van het jaar begon de groei in de EU af te remmen en de inflatie te stijgen als een van de gevolgen van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne. Ondanks de uitdagingen bleef de arbeidsmarkt goed presteren.

Gezien de onzekere economische vooruitzichten als gevolg van de risico’s in verband met toekomstige gasleveringen, versnelde de EU haar overgang naar schone energie om een einde te maken aan haar afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen. Tegelijkertijd bleef de EU zich inspannen om de veerkracht van de eengemaakte markt te versterken en de industrie en het bedrijfsleven te ondersteunen op de weg naar klimaatneutraliteit.

Economische groei van Europa

Trends

De economie van de EU ging in de tweede helft van 2022 een moeilijke fase in. De schokken als gevolg van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne troffen de economie van de EU zowel direct als indirect, en leidden tot een lagere groei en een hogere inflatie. De snelle stijging van de energie- en levensmiddelenprijzen holde de koopkracht van huishoudens in de hele EU uit.

Hoewel de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne ernstige gevolgen heeft voor bepaalde sectoren van de EU-economie, bleef de arbeidsmarkt goed presteren dankzij werktijdverkortingsregelingen die worden ondersteund door het SURE-initiatief (steun om het risico op werkloosheid te beperken in een noodtoestand). De werkloosheid bereikte in 2022 een laagterecord van 6,2 %.

Al met al zal de economie van de EU blijven groeien, maar in een aanzienlijk trager tempo dan eerder werd verwacht. De prognoses voor de economische activiteit en de inflatie blijven sterk afhankelijk van de ontwikkeling van de oorlog en de gevolgen daarvan voor de gaslevering aan Europa.

Prioriteit blijft in dit verband de snelle uitvoering van de herstel- en veerkrachtfaciliteit van 723,8 miljard euro, die de kern vormt van het herstelplan NextGenerationEU, aangezien dat precies is wat Europa nu nodig heeft.

Een nieuw hoofdstuk voor nationale herstel- en veerkrachtplannen

De herstel- en veerkrachtfaciliteit is het belangrijkste instrument van NextGenerationEU en is bedoeld om de economische en sociale gevolgen van de coronapandemie te verzachten. Het doel is om de Europese economieën en samenlevingen duurzamer en veerkrachtiger te maken en beter voor te bereiden op de uitdagingen en kansen van de groene en de digitale transitie.

Dit gebeurt door de uitvoering van cruciale, in de herstel- en veerkrachtplannen van de lidstaten beschreven investerings- en hervormingsmaatregelen te ondersteunen. Hierbij gaat het om een breed scala aan maatregelen, van het verkleinen van de koolstofvoetafdruk van het openbaar vervoer in Portugal en het moderniseren van de zorg in Slowakije tot het digitaliseren van overheidsdiensten in Estland. Volgens de Europese Commissie zou NextGenerationEU de economische groei van de EU tot 2027 een impuls van wel 1,5 % kunnen geven en tot 1,5 miljoen nieuwe banen kunnen helpen creëren.

Het totale pakket van Next Generation EU bedraagt 806,9 miljard euro. De herstel- en veerkrachtfaciliteit is goed voor in totaal 723,8 miljard euro, waarvan 338,0 miljard euro aan subsidies en 385,8 miljard euro aan leningen. De faciliteit zal de ontwikkeling van de EU versnellen, door schone technologieën en hernieuwbare energiebronnen te financieren; renoveren om de energie-efficiëntie van gebouwen te verbeteren; opladen en bijtanken door duurzaam vervoer en oplaadstations te ondersteunen; verbinden door snelle breedbanddiensten uit te rollen; moderniseren door de overheid te digitaliseren; opschalen wat betreft de cloud en duurzame processoren, en om- en bijscholen door onderwijs en opleiding te financieren ter ondersteuning van digitale vaardigheden. De bijdrage van Next Generation EU aan andere programma’s bedraagt 83,1 miljard euro, waarvan 50,6 miljard euro voor React EU, 10,9 miljard euro voor het Fonds voor een rechtvaardige transitie, 8,1 miljard euro voor plattelandsontwikkeling, 6,1 miljard euro voor Invest EU, 5,4 miljard euro voor Horizon Europa en 2,0 miljard euro voor Resc EU.

Uit een in juli gepubliceerd verslag blijkt dat er grote vooruitgang is geboekt bij de uitvoering van de herstel- en veerkrachtfaciliteit en dat de ambitieuze hervormings- en investeringsagenda van de lidstaten goed op schema ligt. In december waren alle 27 herstel- en veerkrachtplannen goedgekeurd en hadden de lidstaten meer dan 200 miljard euro voor klimaatuitgaven en 130 miljard euro voor digitale uitgaven uitgetrokken. Hierbij gaat het om meer dan 40 % respectievelijk 26 % van het totale bedrag waarom de lidstaten eind 2022 in het kader van de herstel- en veerkrachtfaciliteit hadden verzocht, ruim boven de in de verordening vastgestelde streefcijfers van 37 % en 20 %.

De faciliteit vormt ook een belangrijk onderdeel van het REPowerEU-plan, de reactie van de EU op de sociaal-economische problemen en de verstoring van de mondiale energiemarkt als gevolg van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne. Ze ondersteunt de gecoördineerde planning en financiering van relevante infrastructuur, energieprojecten en hervormingen om de EU een betrouwbaardere, betaalbaardere en duurzamere energievoorziening te geven door de energiemix te verbeteren en af te stappen van Russische fossiele brandstoffen (zie hoofdstuk 2). In december werd een politiek akkoord bereikt om in de bestaande herstel- en veerkrachtplannen van de lidstaten specifieke hoofdstukken op te nemen ter ondersteuning van REPowerEU-prioriteiten.

De faciliteit is een op prestaties gebaseerd instrument. Om betalingen te ontvangen, moeten de lidstaten dus de mijlpalen en streefdoelen voor de investeringen en hervormingen halen die in hun respectieve herstel- en veerkrachtplannen zijn opgenomen. Deze structuur blijkt de hervormingen in sommige lidstaten te versnellen en werpt dus haar vruchten af. Dankzij de toezicht- en controlesystemen van de lidstaten — een voorwaarde voor de goedkeuring van de herstel- en veerkrachtplannen — is ook een gevoel van nationale betrokkenheid ontstaan dat cruciaal is voor het welslagen van moeilijke hervormingen.

De website van het scorebord voor herstel en veerkracht maakt inzichtelijk hoe het is gesteld met de uitvoering van de herstel- en veerkrachtfaciliteit en de nationale plannen.

De Commissie helpt de lidstaten bij de uitvoering van hun herstel- en veerkrachtplannen via het instrument voor technische ondersteuning, dat technische expertise op maat biedt om hervormingen te ontwerpen en uit te voeren. De Commissie heeft de verzoeken om ondersteuning van 19 lidstaten ingewilligd. Daarnaast ontvangen 17 lidstaten technische ondersteuning voor de uitvoering van het REPowerEU-plan.

Overige leningen (momenteel 225 miljard euro) uit de faciliteit voor herstel en veerkracht en nieuwe subsidies ter waarde van €20 miljard euro die in het kader van de faciliteit worden gefinancierd uit een combinatie van bronnen, nl. het Innovatiefonds (60 %) en de vervroegde verkoop van emissierechten in het kader van het emissiehandelssysteem (40 %)

5,4 miljard euro aan middelen uit de reserve voor aanpassing aan de brexit, die de lidstaten vrijwillig kunnen overdragen naar de faciliteit voor de financiering van REPowerEU-maatregelen

Fondsen voor het cohesiebeleid

Connecting Europe Facility

Innovatiefonds

Nationale en EU-financiering ter ondersteuning van REPowerEU-doelstellingen

Nationale begrotingsmaatregelen

Particuliere investeringen

Europese Investeringsbank

Een toekomstgericht kader voor economische governance

Na een vruchtbaar openbaar debat publiceerde de Commissie richtsnoeren voor een eenvoudiger en doeltreffender kader voor economische governance. De voorstellen van de Commissie zijn gericht op een grotere nationale betrokkenheid en een betere handhaving van het begrotings- en economisch beleid. Het doel is ook hervormingen en investeringen mogelijk te maken en de hoge overheidsschuldquotes op realistische wijze geleidelijk en blijvend terug te dringen. Zo moet het hervormde kader bijdragen tot de opbouw van de groene, digitale en veerkrachtige economie van de toekomst en tegelijkertijd de houdbaarheid van de overheidsfinanciën in alle lidstaten waarborgen.

Kroatië bereidt zich voor op de invoering van de euro

In juli heeft de EU de laatste rechtshandelingen aangenomen die nodig waren om Kroatië in staat te stellen de euro op 1 januari 2023 in te voeren. Hier ging een periode van intensieve voorbereidingen aan vooraf, waarin Kroatië aanzienlijke inspanningen leverde om aan alle noodzakelijke eisen te voldoen. Daarnaast werd onder leiding van de Kroatische autoriteiten een uitgebreide voorlichtingscampagne gevoerd. De Commissie en de Europese Centrale Bank hebben aan deze inspanningen bijgedragen.

Kroatië meegeteld, delen 20 EU-lidstaten en 347 miljoen EU-burgers de gemeenschappelijke munt van de EU. De euro zal Kroatische burgers en bedrijven praktische voordelen opleveren. De munt zal reizen en wonen in het buitenland vergemakkelijken, de transparantie en het concurrentievermogen van de markten vergroten en de handel bevorderen. De eurobiljetten en -munten zullen voor Kroatische burgers uitgroeien tot een tastbaar symbool van de vrijheid, het gemak en de kansen die de EU oplevert.

Versterken van de economische, sociale en territoriale cohesie in Europa

Het regionaal beleid van de EU, ook bekend als cohesiebeleid, heeft als doel ongelijkheid tussen regio’s tegen te gaan. Het draagt bij tot de verwezenlijking van de politieke prioriteiten van de EU, met name de economische, sociale en territoriale cohesie, en de groene en de digitale transitie.

In 2022 keurde de Commissie de partnerschapsovereenkomsten met alle lidstaten inzake EU-fondsen voor 2021-2027 goed. Dit zijn in elke financieringsperiode belangrijke instrumenten, aangezien ze de strategie van elk land beschrijven met betrekking tot de investeringen in de periode 2021-2027 in het kader van de financiering voor de regio’s van de EU. De goedkeuring van de overeenkomsten werd gevolgd door de goedkeuring van 380 nationale, regionale en thematische cohesiebeleidsprogramma’s, waaronder territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie en 80 grensoverschrijdende programma’s die de strategieën operationeel maken in specifieke initiatieven ter plaatse.

Het TOGETHER-project 2021-2027 van Interreg Spanje-Portugal is het grootste grensoverschrijdende financieringsprogramma van de EU, met een budget van 320 miljoen euro. Voor de gezamenlijke programma’s voor samenwerking in Noordwest-Europa, het Atlantische gebied en het Noordpoolgebied is 467 miljoen euro beschikbaar. Voor het programma voor een rechtvaardige transitie, met gerichte investeringen in Karlovarský, Ústecký en Moravskoslezský in Tsjechië, is 1,64 miljard euro beschikbaar.

Zorgen voor een rechtvaardige transitie

Het mechanisme voor een rechtvaardige transitie, een belangrijk instrument om ervoor te zorgen dat de transitie naar een klimaatneutrale economie rechtvaardig verloopt en niemand aan zijn lot wordt overgelaten, is begonnen met het inlossen van de belofte om voor 2029 tot 55 miljard euro aan investeringen vrij te maken. Ongeveer 67 van de verwachte 70 territoriale plannen voor een rechtvaardige transitie zijn goedgekeurd, en dit in 26 lidstaten.

Een nieuwe zeldzameaardemagneetfabriek in Ida-Virumaa, Estland, was het eerste project dat financiering uit het Fonds voor een rechtvaardige transitie kreeg. Ook in andere steenkool- en koolstofintensieve regio’s worden de eerste investeringen in het kader van het fonds geselecteerd.

De steun voor rechtvaardigetransitiegebieden nam toe via het platform voor een rechtvaardige transitie, dat ondersteuning op maat biedt. Ook kunnen informatie en beste praktijken worden uitgewisseld op het portaal van het platform en tijdens de halfjaarlijkse conferenties.

In februari publiceerde de Commissie het achtste cohesieverslag. Daarin wordt de stand van zaken in de EU-regio’s opgemaakt op verschillende beleidsterreinen, zoals economie, energie, vervoer, innovatie, demografie en samenleving. Uit het verslag bleek dat de meeste minder ontwikkelde regio’s dankzij investeringen in het kader van het cohesiebeleid een inhaalslag maken en dat de kloof tussen hen en rijkere gebieden van de EU kleiner wordt. Tegelijkertijd moet het beleid aandacht besteden aan enkele problematische ontwikkelingen, zoals economische stagnatie in sommige gebieden, een groeiende innovatiekloof en vergrijzing.

Mensen op de eerste plaats zetten — een vernieuwde strategie voor de ultraperifere gebieden

Ter bevordering van de cohesie binnen de EU keurde de Commissie in 2022 een gemoderniseerde en vernieuwde strategie van betrokkenheid bij en steun voor de ultraperifere gebieden van de EU goed. De negen overzeese gebieden — de Canarische Eilanden (Spanje), Frans-Guyana, Guadeloupe, Martinique, Mayotte, Réunion en Saint Martin (Frankrijk), en de Azoren en Madeira (Portugal) — worden nog steeds geconfronteerd met een aantal specifieke structurele omstandigheden, zowel uitdagingen als voordelen, die oplossingen op maat vergen. De nieuwe strategie zet mensen op de eerste plaats door concrete maatregelen voor te stellen om de levensomstandigheden van de vijf miljoen inwoners van deze gebieden te verbeteren. Dit gebeurt door de groene en de digitale transitie te ondersteunen en voort te bouwen op hun unieke troeven, zoals de jonge bevolking, uitgebreide maritieme zones, een unieke biodiversiteit en onderzoekspotentieel. De strategie zal specifieke bijstand bieden, zodat de ultraperifere gebieden ten volle kunnen profiteren van het EU-beleid en gebruik kunnen maken van de mogelijkheden daarvan.

De strategie werd in gang gezet met twee specifieke steuninstrumenten die in 2022 van start gingen: een regeling van 1 miljoen euro voor de verlening van kleine subsidies aan jongeren om plaatselijke projecten uit te voeren in gebieden van hun keuze, en een project van 1 miljoen euro om duurzaam blauw toerisme te ondersteunen. Daarnaast werd in de strategie de oprichting aangekondigd van een nieuw adviesinstrument dat speciaal is ontworpen voor de ultraperifere gebieden: een instrument dat op verzoek regionale ontwikkelingsstrategieën voor de ultraperifere gebieden helpt ontwikkelen, verfijnen en uitvoeren.

De eengemaakte markt crisisbestendig maken

De eengemaakte markt is al bijna dertig jaar de belangrijkste troef van de EU. De markt biedt zekerheid en schaalvoordelen, fungeert voor bedrijven als springplank naar de rest van de wereld en zorgt ervoor dat hoogwaardige consumentenproducten en -diensten in ruime mate beschikbaar zijn.

Door recente crises kwam de normale werking van de eengemaakte markt echter in het gedrang, met name in de begindagen van de COVID-19-pandemie, toen bedrijven en burgers te lijden hadden onder inreisbeperkingen, verstoringen van toeleveringsketens en een gebrek aan voorspelbaarheid qua regels. Meer recentelijk bleek uit de gevolgen van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne hoe snel sommige toeleveringsketens kunnen uiteenvallen, waardoor in Europa tekorten aan bepaalde goederen en diensten kunnen ontstaan en bedrijven gedwongen worden nieuwe markten te zoeken.

Naar aanleiding daarvan stelde de Commissie een nieuw kader voor om de werking van de eengemaakte markt in tijden van crisis te beschermen. Het noodinstrument voor de eengemaakte markt zal ertoe bijdragen dat goederen, diensten en mensen vrij kunnen blijven circuleren op de eengemaakte markt, dat de vlotte werking van toeleveringsketens gewaarborgd wordt en dat de beschikbaarheid van en de toegang tot kritieke goederen en diensten gegarandeerd blijven.

Toerisme was een van de sectoren die het zwaarst door de pandemie werden getroffen en de eerste die profiteert van een nieuw initiatief om de groene en de digitale transitie in het bedrijfsleven van de EU te versnellen. In overeenstemming met de actualisering van de industriestrategie van de EU in 2021 publiceerde de Commissie in februari 2022 het transitietraject voor toerisme — een plan dat samen met het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld is opgesteld en waarin de belangrijkste initiatieven, doelstellingen en voorwaarden worden beschreven om de dubbele transitie en de veerkracht van de sector op lange termijn te bewerkstelligen.

Na een oproep aan de toerismesector van de EU om zijn concrete maatregelen en doelstellingen te delen, zijn in 2022 meer dan 250 toezeggingen gepubliceerd. Het gaat onder meer om initiatieven van overheidsinstanties en organisaties voor bestemmingsbeheer om strategieën voor ecologisch, economisch en sociaal duurzaam toerisme vast te stellen en te volgen, om aanbieders van toeristische diensten in staat te stellen te werken met onlineboekingsinstrumenten en om informatie over hun aanbod digitaal uit te wisselen. De particuliere sector is ook actief betrokken. Verschillende grote bedrijven doen concrete toezeggingen om hun koolstofvoetafdruk, watergebruik en afvalproductie terug te dringen. Daarnaast hebben zowel kleine als grote particuliere belanghebbenden doelstellingen vastgesteld op het gebied van duurzaam toeristisch aanbod.

Het noodinitiatief voor de eengemaakte markt — kader voor crisisbeheersing

Adviesgroep

Coördineert en adviseert de Commissie.

Noodplanning

Dit kader is van toepassing wanneer er geen crisis is en de eengemaakte markt normaal functioneert.

Bewaking van de eengemaakte markt

Wordt geactiveerd door een besluit van de Commissie wanneer een gebeurtenis waakzaamheid vereist.

Noodsituatie voor de eengemaakte markt

Wordt afgekondigd door een besluit van de Raad als een crisis ernstige gevolgen heeft voor de eengemaakte markt.

De EU werkt niet alleen binnen haar grenzen aan de versterking van de veerkracht van de Europese economie, maar richt zich ook op gebieden waar zij afhankelijk is van niet-EU-landen. In februari 2022 publiceerde de Commissie een tweede diepgaande evaluatie, gericht op vijf strategische gebieden: zeldzame aardmetalen en magnesium, chemische stoffen, zonnepanelen, cyberbeveiliging en informatietechnologiesoftware.

Naar aanleiding van de bevindingen heeft de Commissie verschillende initiatieven genomen, waaronder de oprichting van de European Solar Photovoltaic Industry Alliance. Europa moet in 2025 in staat zijn jaarlijks 30 gigawatt aan fotovoltaïsche capaciteit te produceren in elk segment van de fotovoltaïsche waardeketen. Hierdoor zou het bruto binnenlands product in Europa met 60 miljard euro per jaar stijgen en zouden meer dan 400 000 nieuwe banen worden gecreëerd.

Normen vormen de onopvallende grondslag van de eengemaakte markt en van het mondiale concurrentievermogen. Of het nu gaat om wifi-frequenties, met het internet verbonden speelgoed of skibindingen, normen zijn een onzichtbaar maar fundamenteel onderdeel van het dagelijks leven van mensen. In het kader van de nieuwe normalisatiestrategie stelde de Commissie nieuwe regels voor om normen strategischer te benaderen en democratische waarden in technologische toepassingen te verankeren. Omdat de nieuwe strategie de interoperabiliteit van producten en diensten waarborgt, de kosten verlaagt, de veiligheid verbetert en innovatie stimuleert, zullen bedrijven en consumenten er baat bij hebben.

In 2022 presenteerde de Commissie ook herziene regels om ervoor te zorgen dat in ontwerpwetgeving rekening wordt gehouden met nieuwe digitale aspecten van producten. Zo wordt het gemakkelijker, goedkoper en voorspelbaarder om tekeningen en modellen van nijverheid in de hele EU te beschermen.

Hoewel de EU specifieke geografische aanduidingen beschermt voor wijnen, gedistilleerde dranken en andere landbouwproducten en levensmiddelen, bestaat dergelijke bescherming voor ambachtelijke en industriële goederen momenteel niet. Dankzij door de Commissie voorgestelde nieuwe regels zullen producenten ook producten als glas uit Murano, tweed uit Donegal, porselein uit Limoges, bestek uit Solingen en aardewerk uit Bolesławiec kunnen beschermen en kunnen optreden tegen namaakproducten in Europa en daarbuiten. Ook zullen deze regels het voor consumenten gemakkelijker maken om de kwaliteit van dergelijke producten te herkennen.

Nieuwe normen voor de kwaliteit en technische interoperabiliteit van waterstof moeten bedrijfssectoren in staat stellen koolstofvrij te worden door gebruik te maken van waterstof.

De grondstoffen voor accu’s — voor elektrische auto’s en tal van andere elektronische apparaten — moeten worden gewonnen volgens strenge milieu- en arbeidsnormen.

Chips voor slimme horloges en andere verbonden apparaten vereisen een sterke bescherming tegen cyberdreigingen.

Eerlijke mededinging

Het was een moeilijk jaar voor Europa, dus de behoefte aan kwaliteitsproducten tegen billijke prijzen was groter dan ooit. Enkele van de krachtigste instrumenten die de Commissie kan gebruiken om consumenten te beschermen en de economie te ondersteunen, zijn haar antitrust-, fusie- en staatssteunbesluiten die de mededinging op de eengemaakte markt levendig en eerlijk houden.

Een arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie van september is een voorbeeld van de wijze waarop de belangen van consumenten door het EU-systeem voor mededingingstoezicht kunnen worden beschermd. Bij dat arrest werd een besluit van de Commissie ten nadele van Google grotendeels bevestigd en werd een boete van ruim 4 miljard euro opgelegd. Het verbod op de overname van GRAIL door Illumina — een akkoord dat de keuze aan tests voor vroege kankeropsporing zou hebben beperkt — is een ander besluit waaruit blijkt hoe het mededingingsbeleid innovatie kan ondersteunen. De Commissie verbood de overname omdat Illumina niet met oplossingen kwam om haar bezwaren weg te nemen.

Duurzame productie en consumptie

Als gevolg van ons huidige economische model waarin producten telkens weer worden vervangen (take-make-replace-model), raken onze hulpbronnen uitgeput, wordt ons milieu vervuild, komt de biodiversiteit in het gedrang en verandert ons klimaat. Ook wordt Europa hierdoor afhankelijk van hulpbronnen van elders. Tegen deze achtergrond, en als onderdeel van het actieplan voor de circulaire economie, kwam de Commissie in maart 2022 met een pakket voorstellen om van duurzame producten de norm te maken in de EU.

De voorstellen bouwen voort op het succes van de bestaande EU-regels inzake ecologisch ontwerp, die het energieverbruik in de EU aanzienlijk hebben verminderd en consumenten veel geld hebben bespaard. Alleen vorig jaar al hebben de bestaande vereisten inzake ecologisch ontwerp de consument 120 miljard euro bespaard.

Het voorstel voor een verordening betreffende ecologisch ontwerp voor duurzame producten heeft betrekking op productontwerp. 80 % van de milieueffecten die een product tijdens zijn levenscyclus heeft, wordt door het ontwerp bepaald. In het voorstel wordt het bestaande kader voor ecologisch ontwerp uitgebreid met vereisten om de circulariteit, energieprestaties en andere milieuduurzaamheidsaspecten van producten te verbeteren.

Het pakket bevatte ook een nieuwe strategie om textiel duurzamer en gemakkelijker herstelbaar, herbruikbaar en recyclebaar te maken De strategie is bedoeld om “fast fashion” aan te pakken, textielafval te vermijden en de vernietiging van onverkocht textiel te voorkomen, en erop toe te zien dat de sociale rechten bij de productie van textiel volledig worden gerespecteerd.

Producten groener, circulair en energie-efficiënt maken door middel van eisen inzake ecologisch ontwerp.

Consumenten en actoren in de toe­le­ve­rings­ke­ten voorzien van betere informatie over de milieu­duur­zaam­heid van producten door een digitaal pro­duct­pas­poort te introduceren.

De vernietiging van niet-verkochte con­sump­tie­goe­de­ren voorkomen.

Duurzame be­drijfs­mo­del­len stimuleren.

Verplichte eisen voor groene over­heids­op­drach­ten vaststellen.

Door de Commissie voorgestelde nieuwe regels zullen ervoor zorgen dat consumenten weloverwogen en milieuvriendelijke keuzes kunnen maken wanneer ze producten kopen. Of het nu gaat om een mobiele telefoon of een keukenapparaat, de consument zal beter geïnformeerd zijn over de levensduur en repareerbaarheid van het product. De nieuwe regels verbieden ook “greenwashing” en praktijken die consumenten misleiden over de duurzaamheid van een product.

Voor het voorstel heeft de Commissie meer dan 12 000 consumenten geraadpleegd, alsmede bedrijven, consumentendeskundigen en nationale instanties. Twijfel over de betrouwbaarheid van milieuclaims bleek de voornaamste factor te zijn die mensen ervan weerhoudt mee te doen aan de groene transitie.

De voorgestelde herziening van de bouwproductenverordening versterkt en moderniseert de regels die sinds 2011 van kracht zijn. Op deze manier wordt een geharmoniseerd kader tot stand gebracht om de milieu- en klimaatprestaties van bouwproducten te beoordelen en bekend te maken.

In een tweede pakket circulaire economie, dat in november werd gepresenteerd, kwam de Commissie met een voorstel voor nieuwe EU-brede regels voor de aanpak van verpakkingen, een groeiende bron van afval en van frustratie bij de consument. De nieuwe regels zullen ervoor zorgen dat consumenten herbruikbare verpakkingen kunnen gebruiken, dat onnodige verpakkingen worden vermeden, dat oververpakking een halt wordt toegeroepen en dat er duidelijke etiketten komen om correcte recycling mogelijk te maken. Het pakket omvatte ook een initiatief om consumenten en de industrie duidelijkheid te verschaffen over biogebaseerde, composteerbare en biologisch afbreekbare kunststoffen, waarbij wordt aangegeven voor welke toepassingen dergelijke kunststoffen echt milieuvriendelijk zijn en hoe ze moeten worden ontworpen, verwijderd en gerecycleerd.

Het bedrijfsleven speelt een sleutelrol bij de opbouw van een duurzame economie en een duurzame samenleving. De Commissie nam op 23 februari 2022 een voorstel aan voor een richtlijn over passende zorgvuldigheid in het bedrijfsleven op het gebied van duurzaamheid. Het voorstel moet duurzaam en verantwoord gedrag van bedrijven in de hele mondiale waardeketen bevorderen. Bedrijven zullen mensenrechten en milieuoverwegingen moeten verankeren in hun bedrijfsactiviteiten en corporate governance.

Ongeveer de helft van de consumenten die in een EU-studie werden geraadpleegd, verklaarde bereid te zijn meer te betalen voor een product dat langer meegaat zonder dat er reparaties nodig zijn.

Bron: Verkennende studie voor het verzamelen van gegevens over manieren om consumenten in staat te stellen een actieve rol te spelen bij de groene transitie.

Bouwproducten

zijn verantwoordelijk voor 30 % van het jaarlijkse afval in de EU.

Gebouwen

zijn verantwoordelijk voor 40 % van het energieverbruik in de EU.

Bouw en bouwnijverheid

zijn verantwoordelijk voor 9,4 % van de totale binnenlandse koolstofvoetafdruk.

Cement, staal, aluminium en kunststoffen

zijn verantwoordelijk voor 15 % van de koolstofemissies in de EU.

Versnellen van duurzame investeringen

Er zijn veel particuliere investeringen nodig om de EU in staat te stellen haar doelstelling van klimaatneutraliteit tegen 2050 te verwezenlijken. Duurzame financiering betekent ervoor zorgen dat investeringen naar milieuvriendelijke economische activiteiten gaan. Dit vormt de kern van de groene en de digitale transitie. De EU is al wereldleider wat betreft het vaststellen van ecologische, sociale en governancenormen op de financiële markten en heeft een uniek classificatiesysteem voor duurzame activiteiten in de EU opgezet (bekend als de EU-taxonomie).

In 2022 actualiseerde de Commissie de regels door er specifieke overgangsactiviteiten in verband met gas en kernenergie in op te nemen, in overeenstemming met de klimaat- en milieudoelstellingen van de EU. De geactualiseerde regels zijn van toepassing vanaf 2023.

Welke activiteiten in verband met gas vallen hieronder?

• Elektriciteitsopwekking uit gasvormige fossiele brandstoffen
• Hoogrenderende warmte-/koudekrachtkoppeling uit gasvormige fossiele brandstoffen
• Productie van warmte/koude uit gasvormige fossiele brandstoffen met een efficiënt systeem voor stadsverwarming en -koeling

Welke activiteiten in verband met kernenergie vallen hieronder?

• Onderzoek naar en ontwikkeling en toepassing van geavanceerde technologieën (“generatie IV”) die afval tot een minimum beperken en de veiligheidsnormen verbeteren
• Projecten voor nieuwe kerncentrales op basis van bestaande technologieën voor de opwekking van elektriciteit of warmte (“generatie III+”) (tot 2045)
• Upgrades en aanpassingen om de levensduur van bestaande kerncentrales te verlengen (tot 2040)

Eerlijke, eenvoudige en moderne belastingen en douane

De belastingagenda van de EU voor een eerlijk en duurzaam ondernemingsklimaat op lange termijn bevat gerichte maatregelen om investeringen en ondernemerschap te stimuleren.

In december stelde de Commissie een uitgebreid pakket over de belasting over de toegevoegde waarde (btw) in het digitale tijdperk voor om het btw-stelsel beter te laten werken voor bedrijven in de moderne economie. Door het potentieel van digitalisering te benutten, zal het pakket het btw-stelsel van de EU ook fraudebestendiger maken.

De belangrijkste voorgestelde maatregelen zijn de invoering van één btw-registratie in de hele EU, een verschuiving naar digitale realtimerapportage voor grensoverschrijdende bedrijven en geactualiseerde btw-regels voor platforms voor passagiersvervoer en accommodatie. Met deze maatregelen wordt het btw-stelsel van de EU beter op het huidige geglobaliseerde, gedigitaliseerde ondernemingsklimaat afgestemd. Ook kan er beter worden opgetreden tegen fraude.

De Commissie kwam tevens met een voorstel voor nieuwe maatregelen inzake fiscale transparantie voor alle dienstverleners die transacties in cryptoactiva voor EU-klanten faciliteren (zie ook hoofdstuk 3). Momenteel maken gebruikers van cryptoactiva aanzienlijke winsten, die onder de radar van nationale belastingautoriteiten blijven. Op deze manier lopen overheidsbegrotingen veel inkomsten mis. De Commissie stelde voor om alle aanbieders van cryptoactivadiensten, ongeacht hun omvang of locatie, te verplichten transacties van in de EU woonachtige klanten te melden. Met het voorstel worden ook de bestaande vereisten inzake rapportage en informatie-uitwisseling uitgebreid tot elektronisch geld en rulings voor vermogende particulieren.

In december bereikten de lidstaten ook unanieme overeenstemming over de geplande richtlijn tot waarborging van een mondiaal minimumniveau van belastingheffing van multinationale groepen in de Europese Unie. Dankzij dit historische akkoord zal de EU als een van de eersten uitvoering geven aan de wereldwijde belastinghervormingsovereenkomst die in 2021 door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling werd opgesteld. De richtlijn bevat gemeenschappelijke regels voor de berekening van het effectieve minimumbelastingtarief van 15 %, zodat dit in de hele EU correct en consequent wordt toegepast. Het minimumbelastingtarief van 15 % is op mondiaal niveau door 137 landen overeengekomen. Eenmaal uitgevoerd, zal de richtlijn een billijk, transparant en stabiel internationaal kader voor de vennootschapsbelasting bieden. De lidstaten moeten uiterlijk op 31 december 2023 aan de nieuwe regels voldoen.

Daarnaast startte de Commissie in 2022 een reflectieproces over de toekomst van de belastingheffing, rekening houdend met de huidige uitdagingen en toekomstige megatrends. Dit resulteerde in november in een belastingsymposium op hoog niveau, waar ministers, hoofden van internationale organisaties, belanghebbenden en academici belangrijke kwesties omtrent de toekomstige belastingmix bespraken..

Sterkere financiële markten

Consumentenkrediet: versnellen van de uitrol van instantbetalingen

Met instantbetalingen kunnen mensen op elk moment van eender welke dag binnen de tien seconden geld overmaken. Ze maken transacties dus veel sneller en bieden mensen aanzienlijk meer gemak, bijvoorbeeld wanneer ze een rekening moeten betalen of dringend geld moeten overmaken (bv. in geval van een medische noodsituatie). Instantbetalingen helpen ook de cashflow te verbeteren en leiden tot kostenbesparingen voor bedrijven, met name voor kleine en middelgrote ondernemingen, waaronder detailhandelaren. In oktober diende de Commissie een wetgevingsvoorstel in om instantbetalingen in euro mogelijk te maken voor alle burgers en bedrijven die een bankrekening hebben in een land van de EU of de Europese Economische Ruimte.

Consumenten, bedrijven, kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) en betalingsdienstaanbieders kunnen profiteren van instantbetalingen. Met instantbetalingen kunnen consumenten, bedrijven en kmo’s aan hen verschuldigde bedragen onmiddellijk ontvangen en kiezen uit meer betaalmethoden. Consumenten kunnen hun persoonlijke financiën gemakkelijker beheren en online gekochte goederen sneller laten verzenden. Bedrijven en kmo’s kunnen juist kosten besparen doordat betalingsgaranties niet langer nodig zijn. Instantbetalingen verbeteren ook de kasstroom voor bedrijven, kmo’s en detailhandelaren. Een ander voordeel voor zowel consumenten als bedrijven en kmo’s is de vrijgave voor productief gebruik van tot 200 miljard euro, het bedrag dat momenteel dagelijks wordt vastgehouden in het financiële stelsel. Dit zou jaarlijks 1,34 miljard tot 1,84 miljard euro aan economische voordelen kunnen opleveren. Betalingsdienstaanbieders krijgen ook mogelijkheden voor innovatie, zoals nieuwe apps voor mobiele betalingen. Instantbetalingen waarborgen de veerkracht van het systeem voor kleine betalingen van de EU en dat komt iedereen ten goede.

Naar een efficiëntere en veerkrachtigere kapitaalmarktenunie

De kapitaalmarktenunie is het langetermijnplan van de EU om de eengemaakte markt voor kapitaal te verdiepen. Het doel ervan is dat geld — investeringen en spaargeld — gemakkelijk in de hele EU kan circuleren, zodat consumenten, beleggers en bedrijven ervan kunnen profiteren, ongeacht waar ze gevestigd zijn.

Om dit plan vooruit te helpen, diende de Commissie in 2022 twee pakketten voorstellen in. In maart stelde de Commissie wijzigingen in de verordening betreffende centrale effectenbewaarinstellingen voor om afwikkeling in de financiële markten van de EU veiliger en efficiënter te maken. Afwikkeling houdt in dat effecten aan een koper worden geleverd in ruil voor de levering van contanten aan een verkoper. Het kan tot twee werkdagen duren om een transactie af te wikkelen, wat inhoudt dat er gedurende die periode zowel kredietrisico’s als juridische risico’s zijn. Het is daarom van cruciaal belang voor het financiële stelsel van de EU dat deze transacties op een veilige en efficiënte manier worden afgewikkeld. Het voorstel dient te zorgen voor evenredigere en doeltreffendere regels om de nalevingskosten en de regeldruk voor centrale effectenbewaarinstellingen te verminderen, om het ze gemakkelijker te maken om een breder scala aan grensoverschrijdende diensten aan te bieden, en om het grensoverschrijdend toezicht op deze instellingen te verbeteren.

Het tweede pakket voorstellen is gericht op drie kerngebieden: versterking van het clearingsysteem van de EU, harmonisatie van de insolventieregels in de lidstaten en vermindering van de lasten voor bedrijven bij beursnotering.

Inleiding

Ook in 2022 ijverde de EU voor een klimaatneutraal, groen, rechtvaardig en sociaal Europa. Daartoe werd verder gewerkt aan verschillende initiatieven die eerder door de Europese Commissie waren gestart. Ondanks de externe uitdagingen waarmee de EU te maken kreeg, is zij prioriteit blijven geven aan het verbeteren van het onderwijs, de sociale rechten en de arbeidsomstandigheden voor iedereen die in Europa woont. Dit betekent onder meer dat de minimumlonen toereikend moeten zijn en dat de kwaliteit en de betaalbaarheid van langdurige zorg moeten worden verbeterd.

Op de tweede Europese top tegen racisme kwamen EU-leiders en organisaties uit het veld bijeen om hun werkzaamheden op het gebied van gelijkheid en non-discriminatie te consolideren. In het kader van de inspanningen om gelijkheidskwesties breder onder de aandacht te brengen, werden de eerste prijzen voor Europese hoofdsteden voor inclusie en diversiteit uitgereikt. Op het eerste Europees forum voor werkgelegenheid en sociale rechten werd besproken hoe een eerlijke en inclusieve groene transitie tot stand kan worden gebracht.

Een eerlijke economie voor de groene en de digitale transitie

Om ervoor te zorgen dat de transitie naar een klimaatneutrale economie en een klimaatneutraal continent eerlijk is voor iedereen, moet het sociaal beleid van de EU worden afgestemd op haar groene en digitale prioriteiten. Dit beleid omvat armoedebestrijding; de actieve bevordering van arbeidskansen; gelijke toegang tot hoogwaardig en inclusief onderwijs en opleiding en tot een leven lang leren, en investeringen in sociale bescherming voor de meest kwetsbaren.

In 2022 presenteerden de lidstaten hun nationale sociale doelstellingen voor de uitvoering van het actieplan voor de Europese pijler van sociale rechten tot 2030. Dankzij deze toezeggingen van de lidstaten is de EU goed op weg om de belangrijkste streefcijfers van de EU op het gebied van werkgelegenheid, vaardigheden en armoedebestrijding te halen of zelfs te overtreffen.

Een centraal voorstel in het kader van het “Fit for 55”-wetgevingspakket inzake klimaatneutraliteit (zie hoofdstuk 2) was de oprichting van een sociaal klimaatfonds om economisch achtergestelde huishoudens, kleine ondernemingen, micro-ondernemingen en vervoergebruikers te ondersteunen door de gevolgen van koolstofbeprijzing voor burgers aan te pakken.

Een jaar nadat de EU een langetermijnvisie voor de plattelandsgebieden van de EU had vastgesteld, sloten meer dan duizend organisaties — op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau — zich aan bij het Plattelandspact 2022, om op verschillende beleidsterreinen voor betere samenwerking tussen overheidsinstanties te zorgen en een impuls te geven aan de duurzaamheid en sociaal-economische vitaliteit van plattelandsgebieden.

Hoe bestrijdt de Europese Commissie discriminatie en bevordert zij diversiteit?

• Met wetgeving, strategieën en actieplannen, zoals:
  • het EU-actieplan tegen racisme 2020-2025
  • de strategie voor gelijkheid van lhbtiq’ers 2020-2025
  • de strategie voor gendergelijkheid 2020-2025
  • het strategisch EU-kader voor gelijkheid, inclusie en participatie van de Roma 2021-2030
  • de strategie inzake de rechten van personen met een handicap 2021-2030
  • de prijs voor Europese hoofdsteden voor inclusie en diversiteit
  • de Europese maand van de diversiteit
  • het actieplan voor de Europese pijler van sociale rechten
• Door samenwerking met de lidstaten
• Door financiering via het programma Burgers, gelijkheid, rechten en waarden, het Europees Sociaal Fonds en het Europees Sociaal Fonds Plus
• Door vrijwillige initiatieven als de Europese diversiteitshandvesten te ondersteunen

De lidstaten hebben zich ertoe verbonden de arbeidsparticipatie van de bevolking tussen 20 en 64 jaar te verhogen tot ten minste 78,5 %. Dit is iets meer dan het oorspronkelijke EU-streefcijfer van ten minste 78 %. De lidstaten hebben ook toegezegd om tegen 2030 jaarlijks ten minste 57,6 % van alle volwassenen een opleiding te laten volgen. Dit percentage blijft iets achter bij het EU-streefcijfer van ten minste 60 %. De lidstaten hebben ook toegezegd dat tegen 2030 ten minste 15,6 miljoen minder mensen hoeven te vrezen voor armoede of sociale uitsluiting. Dit streven gaat verder dan het EU-streefcijfer van ten minste 15 miljoen mensen.

Steun voor werknemers

Het Europees Parlement en de EU-lidstaten hebben een politiek akkoord bereikt over de richtlijn betreffende toereikende minimumlonen. Die richtlijn moet ervoor zorgen dat nationale minimumlonen beantwoorden aan hun doel, nl. werknemers een behoorlijke levenskwaliteit bieden. De nieuwe regels zullen collectieve loononderhandelingen bevorderen en ervoor zorgen dat werknemers in de EU gemakkelijker aanspraak kunnen maken op een beschermd minimumloon.

Daarnaast is de richtlijn betreffende transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden in de Europese Unie in werking getreden, die werknemers in heel Europa meer stabiliteit biedt. Ook hebben zij nu recht op tijdige en volledige informatie over essentiële aspecten, zoals de plaats van het werk en het loon.

Jongeren aan een baan helpen

In het kader van het Europees Jaar van de Jeugd 2022 werd het ALMA-initiatief gestart om achtergestelde jongeren (18-30 jaar) te begeleiden bij hun toetreding tot de arbeidsmarkt, onder andere via een verblijf elders in de EU.

ALMA biedt deelnemers de mogelijkheid om na een intensieve opleiding twee tot zes maanden begeleid werkervaring op te doen in een andere EU-lidstaat. Ook krijgen zij na hun terugkeer hulp bij het vinden van een baan. Bij elke stap worden coaching en begeleiding aangeboden. ALMA wordt gefinancierd door het Europees Sociaal Fonds Plus. Het betreft een aanvullend initiatief voor jongeren die niet onder programma’s als Erasmus+ of het Europees Solidariteitskorps vallen.

Sociale ongelijkheid en werkloosheid zijn de belangrijkste zorgen van jonge Europeanen.

Bron: Speciale Eurobarometer 517 over de toekomst van Europa, 2022.

88 % van de Europeanen vindt een sociaal Europa voor hen persoonlijk belangrijk.

Bron: Speciale Eurobarometer 509 over sociale kwesties, 2021.

Steun voor mensen in nood

Een toereikend minimuminkomen (een uitkering die fungeert als sociaal vangnet, niet te verwarren met het minimumloon) draagt ertoe bij dat iedereen zijn rekeningen kan betalen en een waardig leven kan leiden. Dit is des te belangrijker in tijden van economische neergang; het helpt sterke dalingen van het gezinsinkomen van de meest behoeftige mensen op te vangen en draagt bij tot duurzame en inclusieve groei. Hoewel alle lidstaten een minimuminkomensregeling kennen, lopen de toereikendheid, het bereik en de doeltreffendheid ervan sterk uiteen.

In 2021 dreigde voor meer dan
95 miljoen
mensen in de EU armoede of sociale uitsluiting.

Ongeveer 20 % van de werklozen die in armoede dreigen te vervallen, komt niet in aanmerking voor inkomenssteun.

Naar schatting
30-50 %
van de in aanmerking komende populatie nam niet deel aan mi­ni­mum­in­ko­mens­re­ge­lin­gen.

De aanbeveling heeft tot doel:

de meest kwetsbaren te beschermen door het risico op armoede en sociale uitsluiting te verminderen

de re-integratie te stimuleren en degenen die de arbeidsmarkt weer op willen, te ondersteunen

bij te dragen tot de verwezenlijking van de doelstellingen van de EU voor 2030 op het gebied van werkgelegenheid en armoedebestrijding

de houdbaarheid van de overheidsfinanciën te waarborgen

In 2022 diende de Commissie een voorstel in voor een aanbeveling van de Raad van de Europese Unie over een toereikend minimuminkomen. Enerzijds is het de bedoeling de lidstaten te helpen om hun regelingen te moderniseren, zodat meer mensen uit de armoede kunnen worden getild, en anderzijds om mensen die kunnen werken aan werk te helpen.

Europees Jaar van de Jeugd

Om te benadrukken dat de groene en de digitale transitie jongeren kansen bieden en om het EU-beleid een jeugdperspectief te geven, riep Commissievoorzitter Ursula von der Leyen 2022 uit tot Europees Jaar van de Jeugd.

VIDEO Filmpje over het Europees Jaar van de Jeugd.

Er werd een platform (Laat je visie horen) opgezet waar jongeren zich konden uitspreken over thema’s die hun na aan hart liggen — zoals klimaatverandering en milieu, werkgelegenheid en geestelijke gezondheid — boodschappen over de beleidsterreinen van het Jaar van de Jeugd konden inspreken en hun stem konden laten horen.

Om actieve participatie en betrokkenheid te stimuleren, werd een reeks jongerenbeleidsdialogen georganiseerd, waarbij jongeren in debat gingen met leden van het college van commissarissen. Bij Youth Talks konden jongeren nieuwe ideeën verspreiden en leeftijdsgenoten inspireren om een belangrijke rol te spelen bij het veranderingsproces.

Op de Europese Jongerensite waren alle activiteiten in verband met het Jaar van de Jeugd te zien. De site omvatte een deel met verhalen van jonge journalisten en een deel over jongerenbeleid, dat in het teken stond van initiatieven die rechtstreeks aan jongeren ten goede komen. De activiteitenkaart van de Europese Jongerensite bevatte meer dan 8 500 activiteiten in heel Europa en daarbuiten.

VIDEO Jongerenbeleidsdialoog met Johannes Hahn, Europees commissaris voor Begroting en Administratie, over de financiering van toekomstige EU-prioriteiten in het kader van het Europees Jaar van de Jeugd, september 2022.

Onderwijs, vaardigheden en een leven lang leren

In 2022 hebben de lidstaten hun samenwerking in het kader van het nieuwe strategische kader van de Europese onderwijsruimte versterkt en aanzienlijke EU-financiering voor de onderwijs- en opleidingssector gemobiliseerd. Het in 2017 opgezette initiatief voor de Europese onderwijsruimte helpt de lidstaten om samen de veerkracht en inclusiviteit van de onderwijs- en opleidingsstelsels te vergroten. In het voortgangsverslag 2022 over de totstandbrenging van de Europese onderwijsruimte tegen 2025 wordt de balans opgemaakt van de uitvoering van de initiatieven, de beleidshervormingen en de verwezenlijking van de doelstellingen op EU-niveau.

Op het gebied van gelijkheid, rechtvaardigheid, inclusie en gendergelijkheid nam de Raad aanbevelingen aan over de mobiliteit van jonge vrijwilligers in de EU. Deze aanbevelingen moeten vrijwilligerswerk toegankelijker maken voor kansarmen. Om schooluitval terug te dringen, nam de Raad aanvullende aanbevelingen aan over trajecten voor succes op school.

De EU wil universiteiten ook in staat stellen beter en inclusiever onderwijs en onderzoek aan te bieden. Op dat gebied waren er in 2022 twee belangrijke mijlpalen: de mededeling over een Europese strategie voor universiteiten en de aanbeveling van de Raad over bruggen bouwen voor doeltreffende Europese samenwerking in het hoger onderwijs. Het doel was een echt Europese dimensie in het hoger onderwijs te ontwikkelen, op basis van gedeelde waarden. Excellentie en inclusie zijn specifieke kenmerken van het Europees hoger onderwijs. Naar aanleiding van een oproep van de EU-leiders aan de Raad, de Commissie en de lidstaten om de partnerschappen tussen universiteiten te versterken, telt het initiatief “Europese universiteiten” inmiddels 44 allianties tussen 340 instellingen voor hoger onderwijs in 31 landen.

Dankzij de inzet van de lidstaten en belanghebbenden zal de aanbeveling van de Raad van 2022 betreffende een Europese benadering van microcredentials voor een leven lang leren en inzetbaarheid op de arbeidsmarkt de vaardigheidskloof helpen dichten door ervoor te zorgen dat EU-burgers gedurende hun hele leven kunnen profiteren van gepersonaliseerde leer- en loopbaantrajecten.

In 2022 werden de eerste 11 Erasmus+ Teacher Academies opgericht. Daarbij zijn 182 organisaties uit 23 landen aangesloten, die over een periode van drie jaar in totaal 15 miljoen euro zullen ontvangen om leerkrachten leermogelijkheden en mobiliteit te bieden. Groen en digitaal onderwijs zijn ook van cruciaal belang voor de voltooiing van de Europese onderwijsruimte.

De EU nam ook deel aan de VN-top over het transformeren van het onderwijs. Zij voerde er een krachtig politiek pleidooi om meer vaart te zetten achter de inspanningen om de duurzameontwikkelingsdoelstelling van de VN inzake kwaliteitsonderwijs te halen. Voorzitter Von der Leyen werd aangekondigd als een van de vijf mondiale voorvechters en de EU riep op om de wereldwijde financiering voor onderwijs te verhogen.

In 2022 zorgden de EU en de lidstaten ervoor dat mensen van alle leeftijden de kennis en vaardigheden kunnen verwerven die zij nodig hebben om duurzamer te leven en zich staande te houden te midden van de veranderingen die de arbeidsmarkt in het digitale tijdperk ondergaat. De aanbeveling van de Raad betreffende leren voor de groene transitie en duurzame ontwikkeling, het Europees competentiekader voor duurzaamheid en de lopende gestructureerde dialoog over digitaal onderwijs en digitale vaardigheden betreffen de toenemende behoefte aan vaardigheden van de EU met het oog op de groene en de digitale transitie.

De overschakeling op een moderne, hulpbronnenefficiënte en concurrerende economie vereist dat de Europese beroepsbevolking over de juiste vaardigheden beschikt. In juni nam de Raad een aanbeveling aan om te voorzien in de opleidingsbehoeften van volwassenen in de werkende leeftijd. Daarin wordt voorgesteld dat de lidstaten “individuele leerrekeningen” opzetten om de toegang tot opleiding te verbeteren en werknemers aan het werk te houden. Het doel is ervoor te zorgen dat elk jaar meer mensen een opleiding volgen.

De Raad nam ook een aanbeveling over het waarborgen van een eerlijke transitie naar klimaatneutraliteit aan, waarin de lidstaten wordt verzocht maatregelen vast te stellen met betrekking tot de sociale en werkgelegenheidsaspecten van het klimaat-, energie- en milieubeleid. Deze maatregelen omvatten een breed beleidspakket voor hoogwaardig, betaalbaar en inclusief onderwijs, voor opleiding en een leven lang leren, en voor gelijke kansen.

Het pact voor vaardigheden van de Europese vaardighedenagenda heeft tot doel publieke en particuliere organisaties samen te brengen in grootschalige partnerschappen voor vaardigheden, en hen aan te moedigen concrete toezeggingen te doen inzake bij- en omscholing van volwassenen. In 2022 telde het pact 1 000 leden die beloofden met een concreet opleidingsaanbod te komen voor werknemers in heel Europa, waarmee 6 miljoen mensen een opleiding zouden kunnen volgen. Daarnaast bieden het Erasmus+-programma en andere EU-programma’s aanzienlijke financiering voor initiatieven op EU-niveau en voor hervormingen op het gebied van onderwijs en opleiding op nationaal en lokaal niveau.

In oktober heeft de Commissie een voorstel aangenomen om 2023 uit te roepen tot het Europees Jaar van de Vaardigheden. De lidstaten en publieke en particuliere actoren zullen met de steun van het Europees Parlement in dit kader een nieuwe impuls geven aan een leven lang leren in de EU, mensen helpen de juiste vaardigheden voor hoogwaardige banen te verwerven en bedrijven in staat stellen hun tekort aan vaklieden aan te pakken. Om het volledige potentieel van de Europese beroepsbevolking verder te benutten, zal extra aandacht worden besteed aan vrouwen, aan jongeren en aan degenen die geen onderwijs of opleiding volgen en geen werk hebben.

Krachtiger streven naar een Unie van gelijkheid

In 2022 bleef de Commissie haar diverse gelijkheidsstrategieën uitvoeren; die hebben betrekking op gender (met inbegrip van gelijke beloning), de strijd tegen racisme, antisemitisme en discriminatie van Roma, de lhbtiq-gemeenschap en de rechten van personen met een handicap.

Gendergelijkheid

In haar Jaarverslag 2022 over gendergelijkheid in de EU maakte de Commissie de balans op van de voornaamste initiatieven ter bevordering van de gelijkheid van vrouwen en mannen op de belangrijkste gebieden van de strategie voor gendergelijkheid 2020-2025.

In juni 2022 werd een historisch akkoord bereikt over een richtlijn inzake het genderevenwicht in raden van bestuur van bedrijven in de EU. Die werd volledig gesteund door het Europees Parlement. Bij beursgenoteerde EU-ondernemingen moet het ondervertegenwoordigde geslacht ten minste 40 % van de niet-uitvoerende bestuursfuncties en 33 % van alle bestuursfuncties gaan bekleden. De richtlijn schrijft ook duidelijke en transparante benoemingsprocedures voor.

In december bereikten het Parlement en de Raad een politiek akkoord over loontransparantiemaatregelen, naar aanleiding van een voorstel van de Commissie uit 2021. De nieuwe regels zullen zorgen voor meer transparantie en een doeltreffende handhaving van het beginsel van gelijke beloning voor vrouwen en mannen. Ook zullen zij de toegang tot de rechter voor slachtoffers van loondiscriminatie verbeteren.

groei met
26 %

Een toename van de mondiale groei met 26 % ligt in het verschiet als we de genderkloof dichten.

Bron: The power of parity: How advancing women’s equality can add $12 trillion to global growth.

1 op de 5

Ten minste 1 op de 5 millennials heeft het gevoel voortdurend of vaak te worden gediscrimineerd wegens zijn of haar achtergrond. Ras en etniciteit waren de vaakst genoemde gronden.

Bron: The Deloitte Global 2021 Millennial and Gen Z Survey.

Investeren in vrouwen en meisjes in de EU en wereldwijd

• Gendergelijkheid is nu een essentieel onderdeel van de nieuwe EU-begroting, NextGenerationEU en de financiering van het externe optreden van de EU.
• De herstel- en veerkrachtplannen van de lidstaten bevatten meer dan 100 verschillende initiatieven op het gebied van gendergelijkheid.
• Voor de periode 2021-2027 is €1,55 miljard toegewezen in het kader van het EU-programma Burgers, gelijkheid, rechten en waarden.
• €500 miljoen is toegewezen in het kader van het wereldwijde Spotlight-initiatief van de EU en de VN.
• 85 % van de initiatieven in het kader van het instrument voor nabuurschapsbeleid, ontwikkeling en internationale samenwerking zal gendergelijkheid bevorderen.

Bestrijding van gendergerelateerd geweld

In maart 2022 kwam de Commissie op Internationale Vrouwendag met een voorstel voor EU-brede regels om geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld te bestrijden. Op grond van deze richtlijn wordt verkrachting op grond van het ontbreken van toestemming, genitale verminking van vrouwen en cybergeweld strafbaar gesteld. Cybergeweld omvat het zonder toestemming delen van intieme beelden, cyberstalking, cyberintimidatie en het online aanzetten tot geweld of haat.

De voorgestelde regels verbeteren de toegang van slachtoffers tot de rechter en zetten de lidstaten ertoe aan een éénloketsysteem in te voeren, wat betekent dat alle diensten voor bescherming en ondersteuning op dezelfde plaats beschikbaar zijn.

De regels bepalen ook dat slachtoffers in het kader van een strafprocedure schadevergoeding moeten kunnen vorderen. Het voorstel voorziet in adequate en gespecialiseerde bescherming en ondersteuning, zoals gratis hulplijnen en crisiscentra voor verkrachtingsslachtoffers. Ook voorziet het voorstel in gerichte steun aan groepen die specifieke behoeften hebben of gevaar lopen, waaronder vrouwen die op de vlucht zijn voor gewapende conflicten.

Een EU die zorgt

Iedereen heeft recht op betaalbare zorgdiensten, van kinderopvang en onderwijs tot langdurige thuiszorg en gemeenschapszorg. Deelname aan voor- en vroegschoolse educatie heeft een positief effect op de ontwikkeling van kinderen en vermindert het risico op sociale uitsluiting en armoede. Dankzij langdurige zorg kunnen mensen die door ouderdom, ziekte en/of een handicap in hun dagelijkse leven hulp nodig hebben, een zelfstandig en waardig leven blijven leiden. Voor veel mensen zijn deze diensten echter nog steeds niet betaalbaar, beschikbaar of toegankelijk.

In 2022 keurde de Commissie de Europese zorgstrategie goed. De strategie draagt bij tot het welzijn van zorgontvangers, tot gendergelijkheid en sociale rechtvaardigheid. Dit ambitieuze plan heeft tot doel de toegang tot betaalbare en hoogwaardige langdurige zorg te verbeteren. Het herziet de doelstellingen voor voor- en vroegschoolse educatie en opvang die de Raad in Barcelona, Spanje, heeft vastgesteld, overeenkomstig het actieplan voor de Europese pijler van sociale rechten.

Investeren in zorg is belangrijk om talent aan te trekken en te behouden in de zorgsector, waar de arbeidsomstandigheden vaak moeilijk en de lonen laag zijn. Zo kunnen personeelstekorten worden aangepakt en kan het potentieel van de sector voor de economie en de werkgelegenheid worden benut. Deze investeringen zullen ook de arbeidsparticipatie van vrouwen bevorderen. Aangezien vrouwen nog steeds het grootste deel van de zorgtaken op zich nemen (90 % van de formele zorgverleners is vrouw) en 7,7 miljoen vrouwen vanwege zorgtaken geen betaalde baan hebben, zou een efficiënte zorgsector aanhoudende genderongelijkheden zoals de loon- en pensioenkloof tussen mannen en vrouwen kunnen compenseren.

Teneinde deze problemen aan te pakken, stelt de Commissie concrete maatregelen voor om de lidstaten te helpen de toegang tot hoogwaardige en betaalbare zorg te bevorderen en tegelijkertijd de arbeidsomstandigheden en het evenwicht tussen werk en privéleven voor zorgpersoneel te verbeteren.

Vanaf augustus 2022 waren alle lidstaten verplicht de nieuwe EU-regels inzake het evenwicht tussen werk en privéleven toe te passen.

Bijna 90 % van het zorgpersoneel is vrouw.

7,7 miljoen vrouwen werken niet vanwege onbetaalde zorgtaken.

Investeren in
zorg kan tegen 2030 nog eens 13,6 miljoen banen in de EU genereren.

In 2019 was slechts 27 % van de kinderen voor wie armoede en sociale uitsluiting dreigden, ingeschreven voor onderwijs en opvang voor jonge kinderen; voor de hele populatie betrof het 35 %.

Ongeveer 1/3 van de huishoudens met langdurige zorgbehoeften maakt geen gebruik van thuiszorg omdat zij zich die niet kunnen veroorloven.

Foto’s © Adobe Stock

---

Uitvoering van de strategie voor gelijkheid van lhbtiq’ers 2020-2025

De EU publiceerde nieuwe richtsnoeren voor strategieën en actieplannen ter bevordering van de gelijkheid van lhbtiq’ers, die de lidstaten helpen om een gelijke behandeling van hun lhbtiq-gemeenschappen te waarborgen. Er moeten duidelijke doelstellingen worden geformuleerd voor het bevorderen van gelijkheid, waarbij de aandacht vooral moet uitgaan naar de meest kwetsbare leden van de lhbtiq-gemeenschap. Bescherming moet worden gewaarborgd door middel van doeltreffende juridische mogelijkheden.

De Commissie nam ook een voorstel aan om de erkenning van afstamming in de lidstaten te harmoniseren en aldus de grondrechten van kinderen te beschermen en gezinnen rechtszekerheid te bieden (zie hoofdstuk 5).

Strategie inzake de rechten van personen met een handicap 2021–2030

Net als iedereen hebben personen met een handicap het recht om volop mee te doen op alle gebieden van het leven. Hoewel er op sommige gebieden vooruitgang is geboekt, zijn er nog altijd tal van belemmeringen. Slechts de helft van de personen met een handicap heeft een baan, tegenover drie op de vier personen zonder handicap. In 2021 dreigde armoede of sociale uitsluiting voor 29,7 % van de EU-bevolking van 16 jaar en ouder met een handicap (activiteitsbeperking). Van de personen zonder handicap hoefde slechts 18,8 % daarvoor te vrezen.

In 2022 publiceerde de Commissie een monitoringkader aan de hand waarvan mensen de vooruitgang kunnen volgen die is geboekt bij elk van de 64 acties van de strategie inzake de rechten van personen met een handicap 2021-2030. Twee vlaggenschipinitiatieven van de strategie zijn inmiddels uitgevoerd: de oprichting van het Platform handicap, waar de EU-lidstaten, het maatschappelijk middenveld en de instellingen samenwerken om de doelstellingen van de strategie te verwezenlijken, en de vernieuwing van de personeelsstrategie voor de Commissie, met maatregelen ter bevordering van diversiteit en inclusie van personen met een handicap.

De uitvoering van het werkgelegenheidspakket voor personen met een handicap, dat tot doel heeft de positie op de arbeidsmarkt van personen met een handicap te verbeteren, is in september gestart. Het pakket zal helpen om nationaal beleid te ontwikkelen dat personen met een handicap betrekt bij de groene en de digitale transitie.

De Commissie en het Europees Forum voor personen met een handicap organiseerden een conferentie ter gelegenheid van Europese Dag van Personen met een Handicap. Vicevoorzitter voor Waarden en Transparantie Věra Jourová en commissaris voor Gelijkheid Helena Dalli reikten er de Access City Awards 2023 uit aan steden die zich onderscheidden door hun streven de toegankelijkheid voor en participatie van personen met een handicap te bevorderen. Skellefteå, Zweden, won dankzij haar innovatieve aanpak en langdurige inzet voor een betere toegankelijkheid van openbare ruimten en vervoersinfrastructuur.

Het Platform handicap van de EU biedt een kader waarbinnen betrokkenen ervaringen en goede praktijken kunnen uitwisselen, van elkaar kunnen leren en kunnen samenwerken.

© Adobe Stock

Een echt antiracistische Europese Unie

Als onderdeel van de maatregelen in het kader van het EU-actieplan tegen racisme 2020-2025 heeft de Commissie in maart 2022 samen met de EU-instellingen, de lidstaten, het maatschappelijk middenveld, gelijkheidsorganen en organisaties uit het veld de tweede Europese top tegen racisme gehouden. Sinds de start van het actieplan is de lidstaten verzocht nationale plannen tegen racisme te ontwikkelen. De top was een gelegenheid om de vorderingen bij de uitvoering ervan te bespreken. Dat gold met name voor de toepassing van de gemeenschappelijke leidende beginselen voor de voorbereiding en uitvoering van de actieplannen.

De Commissie werkte ook samen met de lidstaten aan een beoordelingsverslag over hun nationale strategische kaders voor Roma, als vervolg op het nieuwe strategische EU-kader voor gelijkheid, inclusie en participatie van Roma. Daarbij werden de toezeggingen van de lidstaten geanalyseerd en richtsnoeren voor verbeteringen gegeven.

De EU zette zich onverminderd in voor de bestrijding van racistische en xenofobe haatmisdrijven en haatzaaiende uitlatingen. Ook bleef zij toezien op de correcte omzetting en uitvoering van het kaderbesluit inzake de bestrijding van haatmisdrijven en haatzaaiende uitlatingen door middel van het strafrecht. Zo nodig werden daarvoor inbreukprocedures aangespannen.

Bestrijding van antisemitisme

De Commissie is begonnen uitvoering te geven aan de allereerste EU-strategie ter bestrijding van antisemitisme en ter bevordering van het Joodse leven 2021-2030. De Raad nam in maart 2022 conclusies over de bestrijding van racisme en antisemitisme aan en verzocht de lidstaten uiterlijk eind 2022 nationale strategieën tegen antisemitisme te ontwikkelen. De lidstaten werd ook verzocht gebruik te maken van de juridisch niet-bindende werkdefinities van antisemitisme en ontkenning en verdraaiing van de feiten van de Holocaust die door de Internationale Alliantie voor herdenking van de Holocaust zijn aangenomen.

Eerste EU-prijzen voor diversiteit

In april 2022 maakte de Commissie de winnaars bekend van de prijzen voor Europese hoofdsteden voor inclusie en diversiteit. Deze prijzen gaan naar dorpen, steden en regio’s die een toonaangevend inclusief beleid voeren. De winnaars, uit vijf verschillende lidstaten, werden in het zonnetje gezet voor hun inspanningen om een eerlijkere samenleving tot stand te brengen door diversiteit en inclusie te bevorderen met betrekking tot geslacht, ras en etnische afkomst, godsdienst en overtuiging, handicap, leeftijd, lhbtiq-rechten en integratie van Roma.

De jaarlijkse prijzen voor Europese hoofdsteden voor inclusie en diversiteit zijn een initiatief in het kader van het EU-actieplan tegen racisme 2020-2025 en maken deel uit van de inspanningen van de Commissie om een echte Unie van gelijkheid tot stand te brengen. De winnaars werden bekendgemaakt tijdens de Europese maand van de diversiteit 2022. Rond het thema “Bruggen slaan” bespraken vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, de academische wereld, niet-gouvernementele organisaties en de Commissie hoe werkplekken inclusief kunnen worden gemaakt en hoe met een doeltreffend intersectioneel inclusie- en diversiteitsbeleid verschillende vormen van discriminatie tegelijk kunnen worden aangepakt.

VIDEO Winnaars van de eerste prijs voor Europese hoofdsteden voor inclusie en diversiteit verduidelijken de lokale impact van de prijs, hun beweegredenen en de algemene voordelen van een niet-discriminerend en inclusief Europa.

Inleiding

In een jaar van toenemende onzekerheid bleef de EU zich opstellen als een drijvende kracht achter multilateralisme en ging zij voorop in de respons op mondiale uitdagingen, door een ambitieus nabuurschapsbeleid na te streven, solidariteit te tonen en brede partnerschappen aan te gaan om mondiale vrede, stabiliteit, democratie en mensenrechten veilig te stellen en te bevorderen.

Verenigd en vastberaden in hun reactie op de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne en de daaruit voortvloeiende voedsel- en energiecrises verleenden de EU en haar lidstaten humanitaire bijstand, noodhulp en financiële, operationele en militaire steun aan Oekraïne (zie hoofdstuk 1).

De EU-lidstaten bevestigden ook hun toezegging om, in nauwe samenwerking met internationale partners, meer verantwoordelijkheid voor de Europese veiligheid en defensie te nemen, om de gemeenschappelijke belangen en waarden te beschermen.

Veiligheid en defensie

Om de EU beter in staat te stellen haar burgers, waarden en belangen te beschermen en bij te dragen tot internationale vrede en veiligheid, nam de Raad een strategisch kompas aan, dat de EU-leiders in maart 2022 onderschreven. Met het strategisch kompas wordt beoogd om, in overeenstemming met de koers die is uitgezet in de Verklaring van Versailles, meer te investeren, innovatieve en kritieke technologieën te benutten en om een meer geïntegreerde en concurrerende Europese defensiemarkt tot stand te brengen. Het is de bedoeling om de defensiebegroting van de EU te verhogen en de coördinatie tussen de lidstaten op het gebied van de standaardisering van vermogens en materieel te verbeteren.

De samenwerking tussen de EU en de NAVO blijft een integrale pijler van de Europese stabiliteit en veiligheid. In 2022 dienden nog eens twee EU-lidstaten, Finland en Zweden, een aanvraag in om toe te treden tot de NAVO. Daarmee deden ze na lange tijd afstand van hun militaire niet-gebondenheid.

Nog in 2022 sloot Denemarken zich aan bij de 26 andere lidstaten van het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid, waardoor het vermogen van de EU om een leidende rol te spelen bij vredeshandhavingsoperaties, conflictpreventie en de versterking van de internationale veiligheid, verder werd uitgebreid.

De waarschijnlijk langdurige gevolgen van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne (zie hoofdstuk 1) voor de Europese en mondiale veiligheidsorde vergen een nog nauwere samenwerking met partners zoals de VN, de NAVO, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, de Afrikaanse Unie en de Associatie van Zuidoost-Aziatische staten (Asean).

Omdat een onzekere wereldorde dreigingsanalyses nodig maakt, heeft de Raad het strategisch kompas van de EU aangenomen. De strategie en het actieplan zijn gebaseerd op vier hoofdpijlers: samenwerken tegen gemeenschappelijke dreigingen; snel en doortastend optreden in tijden van crisis; investeren in vermogens en technologieën, en beveiligen tegen dreigingen en EU-burgers beschermen.

De Europese Vredesfaciliteit leverde militaire uitrusting en veiligheidsinfrastructuur aan de Oekraïense strijdkrachten en drukte zo haar stempel op de ondersteuning van de Oekraïense landsverdediging. Voor het eerst in haar geschiedenis heeft de EU dodelijk materieel aan een land geleverd om zich tegen een daad van agressie te verdedigen. Via de Europese Vredesfaciliteit ondersteunde de EU ook partnerlanden door middel van steunmaatregelen, met name Moldavië, Mozambique, Niger, Somalië en de landen van de Westelijke Balkan, en verleende zij steun aan de Afrikaanse Unie.

De EU zette ook de militaire bijstandsmissie van de EU op ter ondersteuning van Oekraïne met het oog op het versterken van de capaciteit van de Oekraïense strijdkrachten om de territoriale integriteit van Oekraïne binnen zijn internationaal erkende grenzen te verdedigen en mogelijke toekomstige militaire aanvallen van Rusland en andere potentiële agressoren te ontmoedigen en erop te reageren.

De EU en haar lidstaten schakelden snel het Europees multidisciplinair platform tegen criminaliteitsdreiging in om waakzaam te blijven tegen criminelen die profiteren van de aanhoudende militaire agressie in Oekraïne. In Moldavië werd een EU-steunhub voor interne veiligheid en grensbeheer opgericht.

De EU verleende volledige operationele en financiële steun aan de landen in de frontlinie (zie hoofdstuk 1). Het Europees Grens- en kustwachtagentschap (Frontex) biedt steun aan de grenzen van de EU met Rusland en Oekraïne om lokale autoriteiten te helpen bij de aanpak van de toestroom van grote aantallen vluchtelingen. Het Agentschap van de Europese Unie voor samenwerking op het gebied van rechtshandhaving (Europol) is ter plaatse aanwezig en werkt nauw samen met alle lidstaten om misdrijven zoals mensenhandel, illegale handel in vuurwapens, witwassen van geld en arbeidsuitbuiting te voorkomen en te bestrijden.

Nabuurschapsbeleid en uitbreidingsonderhandelingen

Westelijke Balkan en Turkije

De EU bleef zich inzetten voor het Europese perspectief van de regio en opende in juli onderhandelingen met Noord-Macedonië en Albanië. In december kende zij ook de status van kandidaat-lidstaat toe aan Bosnië en Herzegovina.

Het uitbreidingspakket 2022 gaf een gedetailleerd overzicht van de uitvoering van het economisch en investeringsplan van 30 miljard euro voor de Westelijke Balkan, als onderdeel van de Global Gateway-strategie (zie hieronder). Hiermee wordt beoogd de zichtbare sociaal-economische kloof tussen de EU en de regio te verkleinen en de energiezekerheid van de regio te verbeteren.

De Europese Commissie bevestigde haar aanbeveling om de visumregeling voor Kosovo af te schaffen (deze benaming laat de standpunten over de status van Kosovo onverlet, en is in overeenstemming met Resolutie 1244 (1999) van de VN-Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo). In het kader van de EU-toetredingsonderhandelingen met Montenegro en Servië zette de EU haar regelmatige dialoog met de twee landen op zowel politiek als technisch niveau voort.

Op 6 december vond de eerste topontmoeting tussen de EU en de Westelijke Balkan plaats in Tirana, Albanië. Deze bood een belangrijke gelegenheid om het toetredingsperspectief van de partners van de Westelijke Balkan opnieuw te bekrachtigen. De Commissie kondigde het energiesteunpakket aan, dat 1 miljard euro aan subsidies omvat om de Westelijke Balkan te helpen de energiecrisis het hoofd te bieden en de transitie naar schone energie te bevorderen. De top verwelkomde ook een gezamenlijke verklaring van de telecomexploitanten van de EU en de Westelijke Balkan over de toekomstige verlaging van de roamingkosten tussen de EU en de Westelijke Balkan, en een verbintenis om het visumbeleid af te stemmen op dat van de EU.

De EU vervolgde haar dialoog op hoog niveau met Turkije over specifieke aangelegenheden van gemeenschappelijk belang, met name klimaatverandering en migratie. Ook de intensieve besprekingen inzake handel werden voortgezet.

Oostelijk Partnerschap

Naar aanleiding van het besluit van de Europese Raad van juni 2022 verleende de EU aan Moldavië en Oekraïne de status van kandidaat-lidstaat en bood ze Georgië een Europees perspectief.

De EU bleef als onderdeel van de Global Gateway-strategie (zie hieronder) haar ambitieus economisch en investeringsplan in de hele regio van het Oostelijk Partnerschap uitvoeren om kleine en middelgrote ondernemingen en de groene en de digitale transitie te ondersteunen.

Voor de oostelijke partners investeert de EU 2,3 miljard euro als hefboom voor investeringen tot 17 miljard euro in alle sectoren. Dit omvat ook projecten voor digitale connectiviteit, zoals de uitrol van een glasvezelkabel onder de Zwarte Zee en de ontwikkeling van snelle breedbandinfrastructuur. Ook routes voor het vervoer van personen en goederen tussen de Kaukasus en de EU zijn een prioriteit.

De ondertekening van het memorandum van overeenstemming met Azerbeidzjan over energie bevorderde de energiezekerheid van de EU en de groene transitie van Azerbeidzjan.

Na de frauduleuze presidentsverkiezingen in Belarus in 2020 en de betrokkenheid van het regime bij de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne verstrengde de EU haar sancties tegen het Belarussische regime. De bevolking van Belarus kan echter op de steun en solidariteit van de EU blijven rekenen, zowel de mensen in het land zelf als zij die in ballingschap leven.

Zuidelijk Nabuurschap

De uitvoering van het economisch en investeringsplan voor het Zuidelijk Nabuurschap, in het kader van de Global Gateway-strategie (zie hieronder), is goed gevorderd, met belangrijke projecten die vorm krijgen op de prioritaire gebieden van groene transitie en klimaatbestendigheid. In 2022 werd 30 miljard euro uitgetrokken voor investeringen in het Zuidelijk Nabuurschap, hoofdzakelijk in infrastructuur voor hernieuwbare energie.

In november intensiveerden de EU en Egypte hun samenwerking op het gebied van de transitie naar schone energie door een memorandum van overeenstemming over een strategisch partnerschap rond hernieuwbare waterstof te ondertekenen.

De landen van het Zuidelijk Nabuurschap ondervinden tal van negatieve gevolgen van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne, met name de landen die structureel afhankelijk zijn van de invoer van voedsel en al van verslechterde sociaal-economische omstandigheden te lijden hebben als gevolg van de COVID-19-pandemie.

De Commissie ondersteunde de veerkracht van partnerlanden door middel van programma’s inzake kwesties als economisch herstel, sociale bescherming, het scheppen van banen en landbouw. Via de voedsel- en veerkrachtfaciliteit is 225 miljoen euro aan EU-steun beschikbaar gemaakt voor het Zuidelijk Nabuurschap, om de gevolgen te verzachten van mogelijke nieuwe voedselcrises als gevolg van de grote afhankelijkheid van voedselinvoer die door de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne is verstoord (zie “Voedselzekerheid” hieronder).

Internationale partnerschappen en humanitaire hulp

Global Gateway

In 2022 werkte de EU aan de uitrol van haar positieve en duurzame aanbod voor de financiering van investeringen, de Global Gateway-strategie. Deze ging eind 2021 van start ter ondersteuning van grote investeringen in harde en zachte infrastructuurprojecten. Ze heeft tot doel slimme, schone en veilige verbindingen in de digitale, energie- en vervoerssector te stimuleren en de gezondheids-, onderwijs- en onderzoekssystemen te versterken.

Op basis van een “Team Europa”-aanpak kwamen de EU, haar lidstaten, ontwikkelingsbanken en financiële instellingen overeen om bij te dragen aan de mobilisering van 300 miljard euro tegen 2027 om in partnerlanden te investeren. In februari werd tijdens de top EU-Afrikaanse Unie het eerste grote Global Gateway-investeringspakket Afrika-Europa ter waarde van 150 miljard euro gelanceerd.

In het eerste jaar van de uitvoering zijn belangrijke investeringen gedaan om de digitale connectiviteit te stimuleren door middel van onderwaterdatakabels en terrestrische verbindingen tussen de EU en haar partners; om de productie van hernieuwbare energie op te voeren door investeringen in zonnecentrales en windmolenparken, en om de toegang tot en de productiecapaciteit voor vaccins, geneesmiddelen en gezondheidstechnologieën te vergroten.

De EU en haar lidstaten blijven in het kader van een “Team Europa”-aanpak de belangrijkste verstrekkers van officiële ontwikkelingshulp wereldwijd. Hun bijdrage bedroeg 71,6 miljard euro in 2021 (meest recente beschikbare gegevens), wat goed is voor 41 % van de wereldwijde steun. Samen leveren ze ook meer dan de helft van alle wereldwijde steun voor onderwijs. Daarmee ondersteunen ze de onderwijssector in meer dan honderd landen over de hele wereld. De EU blijft het voortouw nemen bij de inspanningen om de Agenda 2030 van de VN en de bijbehorende duurzameontwikkelingsdoelstellingen te verwezenlijken.

In 2022 werd ook het 45-jarige bestaan van de betrekkingen tussen de EU en de Asean gevierd. Tijdens de jubileumtop EU-Asean kondigden de EU en haar lidstaten, op basis van een “Team Europa”-aanpak, aan dat in het kader van de Global Gateway 10 miljard euro zou worden vrijgemaakt om infrastructuurinvesteringen in Asean-landen te versnellen. In de Indo-Pacifische regio zijn een aantal vlaggenschipprojecten vastgesteld, zoals het initiatief voor duurzame connectiviteit van Team Europa.

Ter ondersteuning van de inspanningen van de partnerlanden om de pandemie en de gevolgen ervan aan te pakken, was eind 2021 al 53,7 miljard euro uitgetrokken en 47,7 miljard euro uitbetaald in het kader van een “Team Europa”-aanpak. In 2022 bleven de EU en haar lidstaten een voortrekkersrol vervullen op het vlak van internationale COVID-19-solidariteit door 502,2 miljoen vaccindoses te delen met partnerlanden. Daarvan werden 422 miljoen doses gedeeld via Covax (1,1 miljoen doses via het EU-mechanisme voor civiele bescherming) en 80,2 miljoen doses bilateraal (38 miljoen via het EU-mechanisme voor civiele bescherming).

De EU heeft 300 miljoen euro extra uitgetrokken voor het versnellen van de uitrol en het gebruik van vaccins in verschillende landen, waarvan de meeste in Afrika, en nog eens 100 miljoen euro om de gezondheidsstelsels te versterken en de toegang tot diagnose en behandeling te verbeteren. Om de wereldwijde gezondheidscapaciteit te versterken, heeft de EU geholpen om een nieuw internationaal fonds voor pandemische preventie, paraatheid en respons op te richten. Zij zal hieraan 427 miljoen euro bijdragen.

In 2022 is vooruitgang geboekt bij de uitvoering van het Team Europa-initiatief voor de productie van en toegang tot vaccins, geneesmiddelen en gezondheidstechnologieën in Afrika. Ook is een initiatief aangekondigd ter ondersteuning van soortgelijke inspanningen in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. Dit zal de sociale, economische en wetenschappelijke banden tussen de EU en Latijns-Amerika en het Caribisch gebied aanvullen en verder versterken.

De EU stelde ook een strategie voor om het partnerschap tussen haar lidstaten en de Samenwerkingsraad van de Golf te versterken op belangrijke beleidsterreinen zoals energie; groene transitie en klimaatverandering; handel en economische diversificatie; regionale stabiliteit en mondiale veiligheid; humanitaire en ontwikkelingsproblemen, en nauwere contacten tussen mensen. De EU streeft naar nauwere samenwerking met Arabische donoren op het gebied van gemeenschappelijke prioriteiten.

Humanitaire hulp en civiele bescherming

De afgelopen dertig jaar heeft de EU het lijden van miljoenen van de meest kwetsbare mensen in meer dan 110 landen helpen verlichten. In 2022 heeft de Commissie 2,2 miljard euro humanitaire steun uitgetrokken om te voorzien in de meest dringende behoeften van getroffen bevolkingsgroepen overal ter wereld. Van elke zeven euro van de EU-begroting voor humanitaire hulp gaat er een naar “vergeten noodsituaties”, zoals de hongersnood in de Sahel.

De Commissie bleef ook humanitaire steun verlenen aan 4 miljoen vluchtelingen in Turkije, van wie de meesten de oorlog in Syrië zijn ontvlucht. Nog eens 50 miljoen euro kwam boven op de 325 miljoen euro aan humanitaire hulp die eind 2021 al was aangekondigd ten behoeve van het programma voor een sociaal vangnet voor noodgevallen in Turkije. Daardoor bedraagt de totale humanitaire financiering van de EU voor Turkije sinds 2012 bijna 3,4 miljard euro.

De EU zat op 9 en 10 mei 2022 de zesde Brusselse conferentie “Supporting the future of Syria and the region” voor, waaraan 55 landen en 22 internationale organisaties deelnamen. Tijdens de conferentie, het belangrijkste donorevenement voor Syrië en de regio, werd hulp aan Syriërs in Syrië en de buurlanden toegezegd voor een totaalbedrag van meer dan 6,4 miljard euro.

In 2022 werd een nieuw instrument opgezet, de capaciteit voor de Europese humanitaire respons, om — voornamelijk logistieke — lacunes op te vullen in de humanitaire respons op plotselinge natuurrampen en door de mens veroorzaakte catastrofen.

VIDEO Hulp aan een bakkerij om de ovens weer op te starten na de oorlog, Aleppo, Syrië, maart 2022.

Het initiatief voor een Europese humanitaire responscapaciteit zal humanitaire actoren en noodhulpverleners helpen ondersteunen met zijn voorraden non-food artikelen en water, sanitaire en hygiënische voorzieningen, gezondheids- en logistieke deskundigen en gemeenschappelijke logistieke diensten, zoals de humanitaire luchtbrug van de EU, vluchtroutes voor humanitaire hulp van de EU, levering ter plaatse, vervoersdiensten en opslag.

De door de EU gefinancierde humanitaire hulpacties bestrijken verschillende sectoren, waaronder voedselzekerheid, gezondheidszorg, onderdak en onderwijs in noodsituaties, maar ook diensten voor bescherming, onder meer tegen gendergerelateerd geweld. De hulp wordt verleend op basis van de vier fundamentele humanitaire beginselen: menselijkheid, neutraliteit, onpartijdigheid en onafhankelijkheid.

De EU blijft vastbesloten om de naleving van het internationaal humanitair recht te bevorderen om haar doelstellingen op het gebied van humanitaire hulp te kunnen verwezenlijken en de veiligheid van haar humanitaire partners te verbeteren. Schendingen van het internationaal humanitair recht blijven wereldwijd echter een uitdaging.

De EU: een belangrijke humanitaire donor in Jemen

In Jemen heerst na zeven jaar oorlog nog steeds een van de ernstigste humanitaire crises ter wereld. Miljoenen Jemenieten zijn ontheemd, berooid en ondervoed. Bovendien verkeert meer dan de helft van de bevolking in voedselonzekerheid. De EU helpt Jemenieten met voedsel, gezondheidszorg, onderwijs, water en onderdak. De humanitaire hulp draagt ook bij tot de verbetering van de hygiënische voorzieningen in gebieden met grote voedselonzekerheid en ondervoeding, in conflictgebieden en voor ontheemde groepen.

Hoorn van Afrika

€633 miljoen (Team Europa)
Ter bestrijding van extreme voedselonzekerheid als gevolg van ongekende droogte, COVID-19 en de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne

Sahel en de regio rond het Tsjaadmeer

€954 miljoen (EU en lidstaten)
Ter bestrijding van acute en toenemende voedselonzekerheid in Afrika

Syrië en de regio

€6,4 miljard
Totale toezegging op de Syrië-conferentie in 2022
De EU en haar lidstaten hebben €4,8 miljard euro toegezegd. Zij zijn de grootste donoren van humanitaire en weerbaarheidsgerelateerde bijstand aan deze regio, met een toewijzing van €27,4 miljard sinds 2011.

Afghanistan en de regio

Meer dan €115 miljoen
Ter ondersteuning van humanitaire organisaties (plus aanvullende financiering in verband met de verwoestende aardbeving, met een kracht van 5,9 op de schaal van Richter, in Oost-Afghanistan in juni 2022)

Jemen

€170 miljoen
Voor degenen die door het conflict worden getroffen
Sinds het begin van de oorlog in 2015 heeft de EU meer dan €1,2 miljard bijgedragen aan de respons op de crisis, waaronder €862 miljoen aan humanitaire hulp en €407 miljoen aan ontwikkelingshulp.

Myanmar/Birma

€27 miljoen
Om te voorzien in de onmiddellijke behoeften van de meest kwetsbaren, met inbegrip van ontheemde en door conflicten getroffen gemeenschappen

Voedselzekerheid

De blokkade van de Oekraïense uitvoer en de vernietiging van velden voor de teelt van gewassen bracht aanzienlijke risico’s met zich mee voor de beschikbaarheid en betaalbaarheid van voedsel in het nabuurschap van de EU, in Noord-Afrika en het Midden-Oosten, maar ook in Azië, Sub-Saharaans Afrika en Latijns-Amerika. Dit gold met name voor tarwe, een basisvoedselproduct.

Om de wereldwijde voedselcrisis aan te pakken, bundelde de EU in het kader van een “Team Europa”-aanpak middelen en deskundigheid met haar lidstaten en met financiële instellingen. Tegelijk blijft zij doordrongen van de noodzaak om op multilaterale wijze met internationale partners samen te werken.

In het kader van de respons op de wereldwijde voedselonzekerheid trok de EU nog eens 600 miljoen euro uit om getroffen landen in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan te steunen, en 225 miljoen euro voor Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Dit bracht de geraamde totale EU-steun voor mondiale voedselzekerheid en voedselsystemen op meer dan 8,3 miljard euro tot 2024.

De totale bijdrage van de EU aan de mondiale veiligheid bedraagt 8,3 miljard euro. Dit bedrag wordt als volgt verdeeld: wereldwijd 1,32 miljard euro, Afrika ten zuiden van de Sahara 3,21 miljard euro, het Zuidelijk Nabuurschap 1,12 miljard euro, Azië en de Stille Oceaan 1,05 miljard euro, de Westelijke Balkan en Turkije 886 miljoen euro, Latijns-Amerika en het Caribisch gebied 384 miljoen euro en het Oostelijk Nabuurschap 294 miljoen euro.

De EU zette zich in voor het verhogen van haar voedselproductie, het faciliteren van de handel in levensmiddelen en diervoeders vanuit Oekraïne en het versterken van de lokale voedselproductie. Op verzoek van de Oekraïense landbouwautoriteiten werd de toegang tot de EU-markten behouden en op flexibele wijze vereenvoudigd, zowel voor de invoer naar als voor de uitvoer uit Oekraïne. De solidariteitscorridors tussen de EU en Oekraïne creëerden nieuwe logistieke routes om Oekraïne met mondiale handelspartners te verbinden (zie hoofdstuk 1).

De EU steunde ook de inspanningen van de VN in het kader van het Zwarte Zee-graaninitiatief ter vergemakkelijking van de veilige doorvoer van graan en graangerelateerde levensmiddelen en meststoffen van Oekraïense havens aan de Zwarte Zee naar verdere distributiehavens.

Volgens informatie die is ontvangen van het Oekraïense Ministerie van Landbouw, zijn dankzij deze initiatieven tussen mei en december 2022 ongeveer 29 miljoen ton landbouwproducten uit Oekraïne uitgevoerd. In december werd nog eens 1 miljard euro vrijgemaakt voor de instandhouding en opschaling van de solidariteitscorridors tussen de EU en Oekraïne.

VIDEO Solidariteitscorridors tussen de EU en Oekraïne.

Handel en technologie

Nieuwe instrumenten

De EU heeft verschillende nieuwe instrumenten ingevoerd om iets te doen aan het probleem van andere wereldmachten die handel als wapen inzetten. In 2022 trad het instrument voor internationale overheidsopdrachten in werking, dat de EU meer invloed geeft om bedrijven in de EU toegang te geven tot markten voor overheidsopdrachten buiten de EU.

In het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie is vooruitgang geboekt met de aanneming van het antidwanginstrument, dat de EU zal helpen bij het aanpakken van economische dwang. Daarbij probeert een niet-EU-land de EU of haar lidstaten onder druk te zetten om bepaalde beleidskeuzes te maken. Het instrument zal de EU in staat stellen tegenmaatregelen op te leggen in de vorm van handels-, investerings- of andere beperkingen.

Daarnaast wordt met de nieuwe mededeling over de kracht van handelspartnerschappen beoogd de bijdrage van handelsovereenkomsten van de EU aan de bevordering van duurzame ontwikkeling en de bescherming van het klimaat, het milieu en de arbeidsrechten wereldwijd te vergroten. De nieuwe aanpak omvat het gebruik van handelssancties voor inbreuken op kernbepalingen inzake klimaat en arbeid.

Overeenkomsten

In juni rondden de EU en Nieuw-Zeeland onderhandelingen af over een handelsovereenkomst die de meest ambitieuze duurzaamheidsverbintenissen bevat van alle handelsovereenkomsten van de EU tot nu toe. Deze overeenkomst zal nieuwe kansen scheppen voor Europese landbouwers, bedrijven en werknemers.

VIDEO De EU en Nieuw-Zeeland ondertekenen een vrijhandelsakkoord, juni 2022.

In 2022 werden ook de onderhandelingen over handelsovereenkomsten met Australië en India voortgezet. Tevens werden technische en juridische werkzaamheden verricht voor de handelsovereenkomst tussen de EU en Mercosur. Met Chili werd een politiek akkoord bereikt om de onderhandelingen over een handelsovereenkomst af te ronden.

In 2022 ondertekende de EU samen met de tien Asean-lidstaten haar eerste uitgebreide luchtvervoersovereenkomst tussen landenblokken. Deze overeenkomst bestrijkt een totale bevolking (EU-Asean) van meer dan 1,1 miljard mensen. Dankzij de vaststelling van één enkele reeks regels voor alle luchtdiensten tussen de EU en de Asean zal de overeenkomst markten openen, rechtstreekse connectiviteit verbeteren en economische voordelen en nieuwe kansen genereren. Dit zal zowel consumenten, luchtvaartmaatschappijen als luchthavens ten goede komen. De overeenkomst berust op gemeenschappelijke strenge normen op gebieden als milieu, arbeidskwesties, eerlijke concurrentie en veiligheid en beveiliging van de luchtvaart.

Uitgebreide luchtvervoersovereenkomst EU-Asean 

Ter vervanging van meer dan 140 bilaterale luchtvervoersovereenkomsten met de lidstaten van de Associatie van Zuidoost-Aziatische staten.

Oceanen en visserij

De nieuwe overeenkomst van de Wereldhandelsorganisatie om een einde te maken aan schadelijke visserijsubsidies, is een cruciale stap om ervoor te zorgen dat visserijsubsidies wereldwijd duurzaamheid als hoofddoel hebben en zo bijdragen tot de bescherming van de oceanen. De overeenkomst verbiedt subsidies die illegale, ongemelde en ongereglementeerde visserij en visserij op de niet-gereglementeerde volle zee in de hand werken. Ook verboden zijn subsidies voor overbeviste bestanden waarvoor geen visserijbeheersmaatregelen gelden om het bestand weer op een gezond niveau te brengen.

VIDEO Resultaten van de 12e Ministeriële Conferentie van de Wereldhandelsorganisatie: overeenkomst inzake visserijsubsidies, juni 2022.

Daarnaast zijn in de gezamenlijke mededeling over de agenda voor internationale oceaangovernance van de EU maatregelen voorgesteld voor veilige, beveiligde, schone, gezonde en duurzaam beheerde oceanen. In overeenstemming met de agenda heeft de EU 52 vrijwillige toezeggingen gedaan ter waarde van maximaal 7 miljard euro — een concreet voorbeeld van de rol van de EU als mondiale leider op het gebied van de bescherming van de oceanen. De agenda zal een belangrijke rol spelen bij de verwezenlijking van de blauwe dimensie van de Europese Green Deal. Daarbij wordt rekening gehouden met belangrijke trends, zoals de verergerde impact van de klimaatverandering, de gevaarlijke achteruitgang van de biodiversiteit en de gewijzigde geopolitieke omstandigheden.

De EU heeft zich ertoe verbonden het internationale kader voor oceaangovernance op mondiaal en regionaal niveau te versterken en de duurzaamheid van de oceanen tegen 2030 te verwezenlijken door gemeenschappelijke uitdagingen en cumulatieve effecten op gecoördineerde en complementaire wijze aan te pakken.

De EU zal de oceaan ook tot een veilige en beveiligde ruimte blijven maken, als antwoord op de toenemende concurrentie in de internationale wateren en de uitdagingen op het gebied van multilaterale samenwerking.

Door haar beleid bij te werken, liet de EU eens te meer zien dat zij zich actief inzet om de uitvoering van de Agenda 2030 van de VN en van duurzameontwikkelingsdoelstelling 14 te bespoedigen.

Digitale partnerschappen

Tijdens de ministeriële bijeenkomst van de Handels- en Technologieraad van 2022 bevestigden de EU en de Verenigde Staten hun steun voor een open, mondiaal, interoperabel, betrouwbaar en veilig internet, zoals verankerd in de verklaring over de toekomst van het internet en de verklaring over Europese digitale rechten en beginselen. Beide partijen bespraken ook de toepassing van gemeenschappelijke beginselen inzake artificiële intelligentie en kwamen overeen een gezamenlijke routekaart op te stellen voor de evaluatie- en meetinstrumenten voor betrouwbare artificiële intelligentie en risicobeheer.

In 2022 richtte de EU ook een handels- en technologieraad op met India en sloot zij digitale partnerschappen met Japan, Singapore en Zuid-Korea.

Inleiding

In 2022 werkten het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie nauw samen, niet alleen om op noodsituaties te reageren, maar ook om de wetgeving van de EU te verbeteren en nog betere resultaten te boeken voor de burgers. Gezien de kansen en uitdagingen waarmee een duurzaam herstel gepaard zal gaan, blijft het van cruciaal belang om zo doelmatig mogelijk op te treden en daarbij de toekomst van de EU steeds voor ogen te houden. Het verbeteren van de EU-regels om betere resultaten te boeken voor de burgers van de EU, is een doelstelling en verantwoordelijkheid die alle EU-instellingen en -lidstaten delen.

Belangrijke initiatieven in 2022

In de loop van het jaar boekten de instellingen vooruitgang met een aantal belangrijke initiatieven. De Raad van de Europese Unie heeft het strategisch kompas aangenomen. Het betreft een ambitieus actieplan om het veiligheids- en defensiebeleid van de EU tegen 2030 te versterken en om een akkoord tussen de EU-leiders over de versterking van de industriële defensiebasis van Europa te bevorderen (zie hoofdstuk 8).

Wat de groene agenda en duurzame en inclusieve groei betreft, hebben het Europees Parlement en de Raad overeenstemming bereikt over de herziening van het EU-emissiehandelssysteem, de oprichting van een sociaal klimaatfonds en de uitvoering van het nieuwe mechanisme voor koolstofcorrectie aan de grens. Ook sloten zij een voorlopig akkoord om het risico op ontbossing te verminderen en bereikten zij een politiek akkoord over duurzaamheidsrapportage door bedrijven (zie hoofdstuk 3).

Wat belangrijke digitale dossiers betreft, kon dankzij een politiek akkoord tussen het Parlement en de Raad de laatste hand worden gelegd aan de wet inzake digitale diensten en de wet inzake digitale markten, samen met nieuwe wetgeving inzake universele opladers (zie hoofdstuk 4).

Het Parlement en de Raad kwamen ook tot een politiek akkoord over de richtlijn vrouwelijke bestuurders, over maatregelen inzake beloningstransparantie en over de richtlijn betreffende toereikende minimumlonen (zie hoofdstuk 7).

De Raad leidde de besprekingen over de externe betrekkingen van de EU (zie hoofdstuk 8) en organiseerde de topontmoetingen tussen de EU en respectievelijk de Afrikaanse Unie en de Westelijke Balkan. Bovendien opende de Raad toetredingsonderhandelingen met Noord-Macedonië en Albanië (zie hoofdstuk 8). Het Parlement en de Raad bereikten ook overeenstemming over belangrijke wetgevingsteksten inzake verstorende buitenlandse subsidies en het instrument voor internationale overheidsopdrachten.

Het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie rouleert om de zes maanden tussen de EU-lidstaten. In 2022 sloegen het Parlement, het Franse en het Tsjechische voorzitterschap van de Raad en Zweden en Spanje (die het voorzitterschap in 2023 bekleden) de handen ineen om vooruitgang te boeken bij de interinstitutionele onderhandelingen over zowel het gemeenschappelijk Europees asielstelsel als het migratie- en asielpact. Daartoe ondertekenden zij een gezamenlijke routekaart (zie hoofdstuk 5).

Het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Europees Comité van de Regio’s voorzagen het Parlement, de Raad en de Commissie van belangrijke en relevante bijdragen, onder meer voor het werkprogramma van de Commissie voor 2023. Ook droegen zij actief bij aan de definitieve aanbevelingen van de Conferentie over de toekomst van Europa.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité wees op de economische, sociale en milieugevolgen van de militaire agressie in Oekraïne. Het Europees Comité van de Regio’s keurde het manifest van Marseille goed, een oproep aan de Europese leiders om hun oor te luisteren te leggen bij het miljoen regionaal en lokaal gekozen politici in de EU die zich inzetten om Europa dichter bij de burger te brengen.

Nieuwe voorzitter van het Parlement

Begin 2022 overleed David-Maria Sassoli, de voorzitter van het Europees Parlement. De heer Sassoli zal worden herinnerd als een echte Europese leider en een voorvechter van de democratie. Gedurende de ruim twaalf jaar dat hij het Parlement diende, verdedigde hij de EU en haar waarden onophoudelijk. Hij vond echter ook dat Europa méér moest nastreven, door blijk te geven van meer eensgezindheid, dichter bij de burger te staan en krachtiger vast te houden aan zijn waarden.

In het kader van de tussentijdse verkiezingen werd op 18 januari 2022 Roberta Metsola tot nieuwe voorzitter verkozen, met een absolute meerderheid van 458 van de 690 uitgebrachte stemmen.

Het Parlement richtte drie nieuwe parlementaire commissies op, inzake respectievelijk buitenlandse inmenging (met inbegrip van desinformatie), lessen uit de COVID-19-pandemie en onderzoek naar het gebruik van de Pegasus-spyware.

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen woonde regelmatig debatten bij, met name over de voorbereiding of follow-up van bijeenkomsten van de Europese Raad, en over kwesties in verband met Oekraïne. Op 14 september 2022 hield zij de jaarlijkse Staat van de Unie-toespraak, waarbij zij de beleidsprioriteiten uiteenzette voor 2023 en voor de tweede helft van het mandaat van de Commissie.

Focus op de burger

Conferentie over de toekomst van Europa

In 2022 kwam een einde aan de Conferentie over de toekomst van Europa. In het kader van dit initiatief konden Europeanen zich een jaar lang uitspreken over wat zij van de EU verwachten. Het was de grootste en grondigste raadpleging in zijn soort, met 5 miljoen individuele bezoekers van het meertalige digitale platform en meer dan 720 000 deelnemers aan meer dan 6 600 live-evenementen, waaronder de nationale burgerpanels en de Europese burgerpanels.

Er werden vier Europese burgerpanels georganiseerd, met telkens 200 burgers uit alle 27 lidstaten. Hoewel de deelnemers willekeurig werden gekozen, werd er goed op gelet dat ze samen de diversiteit van de EU weerspiegelden wat betreft geografische herkomst, geslacht, leeftijd, sociaal-economische achtergrond en opleidingsniveau. Een belangrijke voorwaarde was dat een derde van elk panel uit jongeren (16-25 jaar) moest bestaan. De deelnemers bespraken hun aanbevelingen tijdens de plenaire zittingen van de conferentie, waar leden van het maatschappelijk middenveld, gekozen vertegenwoordigers van alle bestuursniveaus en andere belanghebbenden bijeenkwamen om 49 voorstellen bij consensus goed te keuren. Deze werden vervolgens aan de EU-instellingen voorgelegd.

Op 9 mei 2022 — de Dag van Europa — werd tijdens de slotceremonie van de conferentie het eindverslag met alle voorstellen en 326 maatregelen overhandigd aan de voorzitters van het Parlement, de Raad en de Commissie. De resultaten zijn gegroepeerd rond de negen thema’s van de conferentie, variërend van klimaatverandering en gezondheid tot de Europese democratie en de digitale transformatie.

Op 17 juni presenteerde de Commissie de mededeling over de Conferentie over de toekomst van Europa, waarin de voorstellen worden beoordeeld en de te volgen koers wordt uitgestippeld. In haar Staat van de Unie verklaarde voorzitter Von der Leyen dat de burgerpanels een vast onderdeel van de beleidsvorming van de Commissie worden en schetste zij nieuwe voorstellen die voortvloeien uit de conclusies van de conferentie. Meer dan 80 % van de nieuwe initiatieven in het werkprogramma van de Commissie voor 2023 volgt direct of indirect uit de voorstellen van de conferentie. Op 2 december 2022 hebben het Parlement, de Raad en de Commissie een feedback-evenement georganiseerd om de burgers uit te leggen hoe de instellingen gevolg geven aan de voorstellen van de conferentie.

In december organiseerde de Commissie het eerste Europees burgerpanel over de vermindering van voedselverspilling. De vermindering van afval, en met name voedselverspilling, is het onderwerp van een wetgevingsvoorstel dat is opgenomen in het werkprogramma van de Commissie voor 2023, overeenkomstig de voorstellen van de Conferentie over de toekomst van Europa.

Het nieuwe interactieve online-instrument van de Commissie, de portaalsite “Geef uw mening”, is geïnspireerd op de conferentie. Alle informatie over de mechanismen van de Commissie voor burgerparticipatie zal hier te vinden zijn. Deze nieuwe online-hub bevat een aantal belangrijke kenmerken van het meertalige digitale platform van de conferentie en vormt de basis voor een nieuw systeem van democratische participatie en innovatie.

De raadgevende comités speelden ook een volwaardige rol bij de conferentie. Op 27 april 2021 nam het Europees Economisch en Sociaal Comité een resolutie over de conferentie aan, genaamd “Een nieuw verhaal voor Europa”. Ook organiseerde het Comité 75 evenementen in heel Europa, waarvan er 45 alleen al meer dan 7 600 deelnemers lokten. In het document “De visie van het maatschappelijk middenveld op de toekomst van Europa” staan de resultaten van deze raadplegingen en worden de aanbevelingen en ideeën uiteengezet die zijn meegenomen in de 326 definitieve voorstellen die door de conferentie zijn goedgekeurd.

Het Europees Comité van de Regio’s organiseerde meer dan 120 lokale en grensoverschrijdende burgerdialogen, en de ideeën en aanbevelingen daarvan werden op het platform geplaatst. De Groep op hoog niveau inzake Europese democratie keurde haar eindverslag over democratie in de EU goed als onderdeel van de bijdrage van de lokale en regionale overheden aan de conferentie.

Europees burgerinitiatief

2022 was ook het jaar waarin het Europees burgerinitiatief (EBI) tien jaar bestond. De Commissie heeft deze belangrijke mijlpaal het hele jaar door gevierd, samen met interinstitutionele partners, organisatoren van initiatieven en multiplicators. Dit jaar werd er met name naar gestreefd het EBI beter onder de aandacht van de burgers te brengen. Zo vonden er evenementen en voorlichtingsacties plaats rond de Dag van Europa en werd op 2 juni de jaarlijkse EBI-dag gehouden bij het Europees Economisch en Sociaal Comité.

Het zevende succesvolle initiatief, “Red bijen en boeren! Naar een bijvriendelijke landbouw voor een gezond milieu”, werd in 2022 ter bestudering voorgelegd aan de Commissie. Twee andere initiatieven leverden elk meer dan één miljoen handtekeningen op, nl. “Stop het ontvinnen van haaien — Stop de handel” en “Voor cosmetica zonder dierenleed — Maak een einde aan dierproeven in Europa”. De Commissie zal in 2023 op deze drie initiatieven reageren.

In 2022 heeft de Commissie ook tien nieuwe initiatieven geregistreerd, waarin werd opgeroepen tot EU-maatregelen op diverse gebieden, zoals sport, onderwijs, de kledingsector, groene energie, dierenbescherming, plattelandsbeleid en een tabaksvrije omgeving.

Werken in tijden van crisis

In 2022 gaven de EU-instellingen opnieuw blijk van grote veerkracht bij het aanpakken van onvoorziene noodsituaties. Net toen het herstel van de COVID-19-pandemie inzette, begon Rusland zijn niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde agressie tegen Oekraïne. De EU-instellingen spanden zich onophoudelijk in om de Oekraïense bevolking in haar vrijheidsstrijd te steunen en om burgers en bedrijven in de lidstaten te helpen het hoofd te bieden aan de gevolgen van de oorlog.

Op 1 maart 2022 heeft het Parlement een buitengewone plenaire vergadering gehouden. In het kader daarvan sprak de Oekraïense president Volodymyr Zelensky de leden live toe vanuit Kyjiv, Oekraïne. Hij benadrukte dat de Oekraïners “vechten voor hun rechten, vrijheden en leven, en om volwaardig bij Europa te horen”. Voorzitter van de Europese Raad Charles Michel, Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid Josep Borrell namen ook deel aan het debat. Het Parlement sprak zijn onwrikbare steun uit voor Oekraïne en drong aan op sancties tegen Rusland en op nieuwe inspanningen om Oekraïne de status van kandidaat-lidstaat van de EU te verlenen.

Nadien hield het Parlement regelmatig specifieke plenaire debatten over Oekraïne en nam het 16 resoluties aan. De voorzitter van de Oekraïense Verkhovna Rada (parlement), Ruslan Stefanchuk, nam persoonlijk deel aan de plenaire vergadering van juni 2022. Ook namen Oekraïense ministers en hoge ambtenaren vaak deel aan verschillende vergaderingen van parlementaire commissies en voerden zij besprekingen met parlementsleden over de meest recente ontwikkelingen ter plaatse.

Eerbewijs voor het Oekraïense volk

Op 14 december reikte het Europees Parlement de Sacharovprijs voor de vrijheid van denken 2022 ceremonieel uit aan het moedige volk van Oekraïne.

De prijs, bestaande uit een certificaat en een geldbedrag van 50 000 euro, is een jaarlijkse onderscheiding voor personen en organisaties die zich inzetten voor de mensenrechten en de fundamentele vrijheden.

Frankrijk en Tsjechië bekleedden het roulerende voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. De Raad trachtte een krachtig en eensgezind antwoord te bieden op de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne en de daaruit voortvloeiende voedsel- en energiecrisis. Onder leiding van de Europese Raad zag de Raad erop toe dat ongekende maatregelen werden genomen ten behoeve van Oekraïne en dat het land grote steunbedragen ontving.

De Commissie nam in 2022 diverse maatregelen, op alle gebieden, om Oekraïne te ondersteunen, waarvan tweehonderd naar aanleiding van de invasie. Een aanzienlijk aantal van deze besluiten moest de EU in staat stellen de nodige humanitaire bijstand en financiële steun te verlenen, alsook de lidstaten helpen om Oekraïense oorlogsvluchtelingen te verwelkomen en het hoofd te bieden aan de economische gevolgen van de Russische agressie tegen Oekraïne (zie hoofdstuk 1). Zij deed ook een aantal voorstellen om haar energiebeleid te herzien, teneinde de EU minder afhankelijk te maken van Russische fossiele brandstoffen (zie hoofdstuk 2).

De niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde agressie van Rusland tegen Oekraïne en zijn bevolking vormt een rechtstreekse uitdaging voor de waarden van de EU en de op regels gebaseerde wereldorde. In het jaarlijkse verslag over de rechtsstaat 2022 werd bijzondere nadruk gelegd op het belang van de handhaving van democratische waarden, mensenrechten en de rechtsstaat. Voor het eerst bevatte het verslag specifieke aanbevelingen aan elke lidstaat om te helpen vaststellen welke punten voor verbetering vatbaar zijn en om de nodige hervormingen aan te moedigen.

De Commissie bleef haar rol als hoedster van de Verdragen vervullen en nam 1 410 besluiten over inbreukprocedures om het EU-recht te handhaven. Eerbiediging van de rechtsstaat is ook essentieel voor een goed financieel beheer van de EU-begroting en voor een doeltreffend gebruik van begrotingsmiddelen. In december 2022 heeft de Raad wegens schendingen van het beginsel van de rechtsstaat in Hongarije begrotingsbeschermingsmaatregelen vastgesteld in het kader van de conditionaliteitsverordening.

De Commissie en de Europese Rekenkamer bleven als uitvoerende respectievelijk controlerende instelling van de EU constructief samenwerken. Op hun jaarlijkse vergadering in juli bespraken de leden hoe de EU-begroting bijdraagt tot de verwezenlijking van de politieke prioriteiten van de Europese Unie, hoe ze concrete resultaten tot stand brengt voor de burger en waarde toevoegt aan de maatregelen van de lidstaten.

Ook tijdens de aanpak van de crises bleef de Commissie werken aan transparante en efficiënte besluitvorming door middel van haar agenda voor betere regelgeving. Dit houdt in dat haar voorstellen berusten op gedegen bewijs en op uitgebreide raadplegingen via de portaalsite “Geef uw mening”, en dat zij worden beoordeeld door een onafhankelijk toezichthoudend orgaan, de Raad voor regelgevingstoetsing. In haar verslag over prestaties op het vlak van regelgeving in de EU merkte de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling het kader voor betere regelgeving van de Commissie als beste aan.

In 2022 ging de Commissie over tot volledige implementatie van het “one in, one out”-beginsel, dat waarborgt dat nieuwe lasten worden gecompenseerd door op hetzelfde beleidsterrein gelijkwaardige lasten weg te nemen. De aanpak houdt specifiek rekening met de gevolgen van de kosten van Commissievoorstellen voor burgers en bedrijven, en vormt een aanvulling op het programma voor gezonde en resultaatgerichte regelgeving (Refit). In het kader van Refit tracht de Commissie systematisch bij elke herziening en beoordeling van EU-wetgeving om bureaucratische rompslomp en onnodige kosten in kaart te brengen en weg te nemen, zonder afbreuk te doen aan de beleidsdoelstellingen. Een deskundigengroep op hoog niveau, het “Fit for Future”-platform, ondersteunde dit werk door tien adviezen uit te brengen met aanbevelingen om de EU-wetgeving eenvoudiger en doeltreffender te maken. De Commissie zette zich ook in om te waarborgen dat er met betrekking tot de duurzaamheidsdoelstellingen en de digitale transformatie naar betere regelgeving wordt gestreefd.

Strategische prognose

De EU streeft ernaar haar beleid toekomstbestendig te maken door in toenemende mate prognoses te integreren in de beleidsvorming. Strategische prognoses anticiperen op trends, risico’s en nieuwe kwesties, alsook op de mogelijke gevolgen en kansen daarvan. Het doel is om tot inzichten te komen die nuttig zijn voor strategische planning, beleidsvorming en paraatheid. Prognoses leveren ook informatie op waarvan gebruik wordt gemaakt bij het ontwikkelen van nieuwe EU-initiatieven en de herziening van bestaand beleid volgens de toolbox voor betere regelgeving. Uiteindelijk zullen strategische prognoses de EU helpen om — tegen een achtergrond van toenemende onzekerheid — beter te reageren op ongekende en uiterst complexe situaties.

In 2022 richtte de interinstitutionele samenwerking op het gebied van prognoses zich in het kader van het Europees systeem voor strategische en beleidsanalyse op geopolitiek. Er is een Europees proefproject voor strategische en beleidsanalyse op het gebied van horizonverkenning gestart om signalen op te sporen van veranderingen die in de toekomst een aanzienlijke impact zouden kunnen hebben op de EU.

De dubbele groene en digitale transitie baant de weg voor een duurzame, eerlijke en concurrerende toekomst.

Het strategisch prognoseverslag 2022 van de Commissie was gericht op de wisselwerking tussen de groene en de digitale transitie in de nieuwe, snel veranderende geopolitieke context. De Commissie bleef ook de belangrijkste megatrends analyseren die van invloed zijn op de toekomst, zoals migratie, klimaatverandering, digitalisering en ongelijkheden. De samenwerking met de lidstaten via het EU-brede prognosenetwerk, waarbij de ministers voor de toekomst zijn aangesloten, werd verder ontwikkeld.