Efektywność energetyczna budynków – należy położyć większy nacisk na opłacalność inwestycji

Streszczenie

I

Stojąc przed koniecznością łagodzenia skutków zmiany klimatu, przywódcy unijni zobowiązali się do ograniczenia szacowanego zużycia energii o 20% do 2020 r. i o 32,5% do 2030 r. Jednym z głównych sposobów osiągnięcia tych wartości docelowych jest poprawa efektywności energetycznej budynków. Na budynki przypada największa część zużywanej energii, a w związku z tym za ich sprawą można osiągnąć największe oszczędności.

II

W ostatniej ocenie postępów poczynionych przez państwa członkowskie w osiąganiu wartości docelowych dotyczących efektywności energetycznej wskazano, że jest mało prawdopodobne, aby UE osiągnęła swoje cele na 2020 r. Od 2014 r. unijne zużycie energii na nowo rośnie. Zalecenia Trybunału mają w zamierzeniu ułatwić UE osiągnięcie wartości docelowych ustanowionych na 2030 r. przez zwiększenie opłacalności wydatków w ramach polityki spójności w okresie 2021–2027.

III

Łącznie na poprawę efektywności energetycznej w ramach programów operacyjnych realizowanych w obrębie polityki spójności przeznaczono środki w wysokości około 14 mld euro, tj. 4% całego budżetu polityki spójności na okres 2014–2020 (wynoszącego 357 mld euro). Z tej kwoty 4,6 mld euro przeznaczono na budynki mieszkalne. Ponadto państwa członkowskie przewidziały środki w wysokości 5,4 mld euro na potrzeby krajowego współfinansowania inwestycji we wszystkie kategorie budynków, z czego 2 mld przeznaczono na budynki mieszkalne.

IV

Kontrolerzy Trybunału przeprowadzili wizyty kontrolne w pięciu państwach członkowskich – w Bułgarii, Czechach, Irlandii, we Włoszech (Apulia) i na Litwie – w których przeznaczono łącznie 2,9 mld euro środków polityki spójności na poprawę efektywności energetycznej budynków. Trybunał skontrolował, czy środki te wykorzystano w sposób opłacalny oraz czy Komisja i państwa członkowskie zrealizowały zalecenia zawarte w sprawozdaniu specjalnym Trybunału nr 21/2012 dotyczącym efektywności energetycznej budynków publicznych.

V

Komisja opublikowała kompleksowe wytyczne dotyczące usprawnienia inwestycji w efektywność energetyczną budynków, w tym wytyczne w zakresie opłacalności, zgodnie z zaleceniem Trybunału zawartym w sprawozdaniu specjalnym nr 21/2012. Trybunał odnotował przykłady dobrych praktyk: łączenie wykorzystania instrumentów finansowych z dotacjami i dostosowywanie stawki wsparcia, tak aby zwiększyć zaangażowanie środków prywatnych i zmniejszyć ryzyko finansowania inwestycji, które zostałyby przeprowadzone nawet bez wsparcia unijnego (ryzyko efektu deadweight).

VI

Państwa członkowskie wprowadziły wymóg, by projekty opierały się na przeprowadzonym audycie energetycznym, zapewniały określone oszczędności energii i prowadziły do poprawy klasy energetycznej danego budynku. W większości przypadków dostępne środki przydzielano na zasadzie kolejności zgłoszeń, co uniemożliwiało porównanie kosztów i korzyści związanych z poszczególnymi projektami. Takie podejście oznaczało również, że rzadko przyznawano pierwszeństwo projektom, które zapewniały określone oszczędności energii i inne korzyści mniejszym kosztem.

VII

System monitorowania nie pozwalał uzyskać danych na temat oszczędności energii osiągniętych dzięki środkom unijnym wydanym na renowację budynków mieszkalnych. Innymi słowy, Komisja nie jest w stanie oszacować, w jakim stopniu środki z budżetu UE przyczyniają się do osiągnięcia unijnego celu dotyczącego efektywności energetycznej. Nie wprowadzono żadnego wskaźnika, za pomocą którego mierzono by dodatkowe korzyści, jakie mogą przynieść takie inwestycje.

VIII

Podobnie jak w przypadku sprawozdania specjalnego nr 21/2012 Trybunał ustalił w wyniku niniejszej kontroli, że czynnikiem decydującym o unijnych wydatkach dotyczących efektywności energetycznej budynków nie była ich opłacalność. Do zwiększenia oszczędności energii w przeliczeniu na jedno zainwestowane euro mogłoby doprowadzić usprawnienie zarządzania, w szczególności w zakresie wyboru projektów.

IX

W kontekście bardziej ambitnych celów unijnych dotyczących efektywności energetycznej i wobec zaostrzających się ograniczeń budżetowych jest szczególnie istotne, by czuwać nad opłacalnością ponoszonych wydatków. Na podstawie poczynionych ustaleń Trybunał przedstawia zalecenia, które mają w zamierzeniu ułatwić UE osiągnięcie wartości docelowych dotyczących efektywności energetycznej ustanowionych na 2030 r. przez zwiększenie opłacalności wydatków w ramach polityki spójności w okresie 2021–2027. Zalecenia te dotyczą planowania i ukierunkowania inwestycji; wyboru projektów zapewniających większe oszczędności energii i inne korzyści przy mniejszych kosztach dzięki porównywaniu kosztów poszczególnych projektów i wynikających z nich korzyści; wykorzystania wskaźników do zmierzenia oszczędności energii i dodatkowych korzyści, a także promowania działań, które zapewniają uzyskanie wspomnianych oszczędności w opłacalny sposób.

Wstęp

Wartości docelowe w zakresie efektywności energetycznej i postęp na drodze do ich osiągnięcia

01

Większa efektywność energetyczna oznacza zużywanie mniejszego wkładu energii w przeliczeniu na równoważną ilość uzyskanych produktów¹. Dzięki bardziej efektywnemu zużyciu energii obywatele UE mogą zmniejszyć własne rachunki za energię, a także przyczynić się do ochrony zdrowia publicznego i środowiska oraz poprawy jakości powietrza.

02

Do typowych inwestycji w efektywność energetyczną współfinansowanych przez UE należą dodatkowa izolacja budynków, energooszczędne okna, systemy termoregulacji oraz modernizacja systemów grzewczych.

03

W dyrektywie 2012/27/UE² w sprawie efektywności energetycznej uwzględniono wartość docelową zakładającą 20% oszczędności energii do 2020 r. (względem prognozowanego zużycia energii w 2020 r.). W zmienionej dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej – dyrektywie (UE) 2018/2002³ – uwzględniono bardziej ambitny nadrzędny cel na 2030 r., zakładający oszczędności w wysokości co najmniej 32,5%.

04

Komisja w odnowionym składzie zobowiązała się do stosowania zasady „efektywność energetyczna przede wszystkim” i do zwrócenia szczególnej uwagi na sposoby, w jakie UE może jeszcze bardziej poprawić charakterystykę energetyczną budynków i przyspieszyć tempo prowadzenia renowacji⁴.

05

Zgodnie z danymi Eurostatu (z lutego 2020 r.) zużycie energii pierwotnej w państwach członkowskich UE w 2018 r. przekraczało o 4,9% wartości docelowe dla 2020 r. (zob. rys. 2):

06

Jak wynika z niedawno przeprowadzonej oceny postępów państw członkowskich na drodze do osiągnięcia wartości docelowych dotyczących efektywności energetycznej⁵, jest mało prawdopodobne, by unijny cel na 2020 r. został osiągnięty. W konsekwencji tym trudniej będzie osiągnąć unijny cel na 2030 r. zakładający ograniczenie zużycia energii o co najmniej 32,5%. Zużycie energii powinno spaść w szczególności w sektorach, w których można uzyskać największe oszczędności energii, takich jak sektor budynków. Na rys. 3 przedstawiono zużycie energii w UE w podziale na poszczególne sektory:

07

Największe zużycie energii w UE przypada na budynki, w szczególności mieszkalne. Kolejne miejsca pod względem wielkości zużycia zajmują transport i przemysł. Ponadto to w sektorze budynków można uzyskać największe oszczędności energii w Europie⁶. W gospodarstwach domowych UE samo ogrzewanie i produkcja ciepłej wody pochłaniają 79% całkowitego zużycia energii końcowej⁷. Oszczędności energii wynikające z renowacji budynków uzyskuje się zazwyczaj dzięki lepszej izolacji, doskonalszym systemom ogrzewania i chłodzenia oraz lepszemu oświetleniu. W niniejszym sprawozdaniu skoncentrowano się właśnie na tych kategoriach inwestycji, natomiast w niedawno opublikowanym sprawozdaniu specjalnym nr 1/2020 przeanalizowano unijne minimalne wymogi dotyczące efektywności energetycznej i etykiet energetycznych dla urządzeń⁸.

08

Komisja oszacowała, że osiągnięcie celu dotyczącego efektywności energetycznej na 2030 r. wymagałoby inwestowania corocznie około 282 mld euro w renowacje zasobów istniejących budynków w UE⁹. Jeśli zrealizowane zostaną wszystkie inwestycje w budynkach publicznych i mieszkalnych przewidziane w budżecie unijnej polityki spójności, przełoży się to na wydatki rzędu 2 mld euro rocznie w okresie 2014–2020.

Unijne wydatki i ramy prawne obowiązujące w UE

09

W ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności przewidziano 14 mld euro na inwestycje w efektywność energetyczną w budynkach publicznych i mieszkalnych na okres 2014–2020. Państwa członkowskie uzupełniły te środki budżetowe kwotą 5 mld euro w ramach współfinansowania krajowego. W załączniku przedstawiono informacje dotyczące tej kwoty w rozbiciu na poszczególne państwa członkowskie. Na rys. 4 zaprezentowano z kolei szczegółowy podział środków z budżetu unijnej polityki spójności przydzielonych na inwestycje energetyczne w okresie 2014–2020.

10

W dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków z 2010 r.¹⁰ zawarto szereg przepisów mających na celu poprawę efektywności energetycznej nowo budowanych i istniejących budynków. Przepisy te dotyczyły:

1. minimalnych wymogów w zakresie charakterystyki energetycznej nowo budowanych budynków i gruntownych renowacji budynków;
2. obowiązkowych świadectw charakterystyki energetycznej budynku w przypadku sprzedaży lub wynajmu danej nieruchomości. W świadectwach podaje się bieżącą charakterystykę energetyczną budynku oraz zalecenia dotyczące środków służących poprawie charakterystyki energetycznej budynku¹¹ (zob. przykład na rys. 5).

11

Również w dyrektywie z 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej zawarto przepisy mające na celu poprawę efektywności energetycznej budynków. Obejmują one systemy zobowiązujące do efektywności energetycznej, w ramach których na strony objęte zobowiązaniami, na przykład przedsiębiorstwa prowadzące sprzedaż energii lub dystrybutorów, nakłada się wymóg osiągnięcia określonych ilościowo celów dotyczących oszczędności energii w odniesieniu do obsługiwanego przez te podmioty portfela klientów. W ocenie skutków zmienionej dyrektywy stwierdzono, że do końca 2016 r. systemy te przyniosły większe oszczędności energii (34% ogółu oszczędności) niż jakiekolwiek inne działanie (dobrowolne porozumienia, środki podatkowe, mechanizmy finansowania i zachęty).

12

W dyrektywie z 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej nałożono ponadto na państwa członkowskie wymóg przedkładania co trzy lata krajowych planów działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii, w których należy uwzględniać istotne środki mające na celu poprawę efektywności energetycznej oraz wskazywać oczekiwaną lub osiągniętą oszczędność energii. Komisja dokonuje oceny tych planów oraz ocenia postępy, jakie państwa członkowskie poczyniły na drodze do osiągnięcia krajowych wartości docelowych dotyczących efektywności energetycznej. Komisja przesyła swoją coroczną ocenę Parlamentowi Europejskiemu i Radzie. W oparciu o swoją ocenę sprawozdań i wspomnianych krajowych planów Komisja może wystosować zalecenia adresowane do państw członkowskich.

13

Krajowe plany działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii mają zostać zastąpione krajowymi planami w dziedzinie energii i klimatu. Państwa członkowskie były zobowiązane do przedstawienia tych nowych planów do końca 2019 r. Plany te staną się nowym głównym narzędziem planowania i będą odgrywały istotną rolę w rozpoznawaniu potrzeb inwestycyjnych w zakresie efektywności energetycznej. Do 31 stycznia 2020 r. krajowe plany w dziedzinie energii i klimatu przedłożyło 18 spośród 27 państw członkowskich.

Zarządzanie dzielone z udziałem Komisji i państw członkowskich

14

W obrębie Komisji za opracowanie i wdrażanie unijnej polityki energetycznej odpowiada Dyrekcja Generalna ds. Energii. Do zadań Dyrekcji należą: formułowanie wniosków promujących efektywność energetyczną, nadzór nad wdrażaniem dyrektyw i monitorowanie postępów państw członkowskich w osiąganiu wartości docelowych dotyczących energii. W działaniach tych wspierają ją Wspólne Centrum Badawcze i Europejska Agencja Środowiska.

15

Za zarządzanie Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Funduszem Spójności (FS) odpowiada z kolei Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej. Uczestniczy ona w realizowaniu unijnej polityki energetycznej przez zapewnianie finansowania i wspólnie z państwami członkowskimi odpowiada za wydajność i skuteczność wdrażanych programów. W okresie 2014–2020 dyrekcja ta opracowała wytyczne dotyczące zapisów umów partnerskich i programów operacyjnych, a po rozmowach z państwami członkowskimi zatwierdziła te umowy i programy z początkiem nowego okresu finansowego. Na późniejszym etapie rola Dyrekcji polega głównie na monitorowaniu wdrożenia wspomnianych programów dzięki uczestnictwu w komitetach monitorujących i odbieraniu rocznych sprawozdań z realizacji, przy czym nie jest ona zaangażowana w wybór poszczególnych projektów. Dyrekcja odpowiada też za ocenę rezultatów osiągniętych dzięki finansowaniu.

16

Państwa członkowskie ustanawiają priorytety w zakresie efektywności energetycznej w przepisach krajowych i krajowych planach działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii, opierając się przy tym na własnych analizach potrzeb. Państwa członkowskie odpowiadają też za opracowanie programów operacyjnych. Wyznaczone instytucje zarządzające powinny dokonywać wyboru projektów na podstawie stosownych procedur i kryteriów wyboru, przy uwzględnieniu kwestii opłacalności. W okresie 2014–2020 Komisja zapewniła instytucjom zarządzającym kompleksowe wytyczne na temat tego, w jaki sposób powinny opracowywać i wdrażać własne programy (zob. rys. 6). Instytucje zarządzające monitorują ponadto produkty i rezultaty uzyskane w ramach projektów za pomocą wskaźników wykonania i przekazują Komisji informacje na temat oszczędności energii i innych korzyści osiągniętych w ramach programów operacyjnych.

Zakres kontroli i podejście kontrolne

17

W kontekście bardziej ambitnych celów unijnych dotyczących efektywności energetycznej i wobec zaostrzających się ograniczeń budżetowych jest szczególnie istotne, by czuwać nad opłacalnością ponoszonych wydatków. Niniejsze sprawozdanie ma pozwolić na dokonanie oceny, na ile opłacalne są inwestycje w zakresie efektywności energetycznej budynków współfinansowane przez UE, i jaki jest ich wkład w osiąganie założonych unijnych wartości docelowych. Zalecenia Trybunału mają w zamierzeniu ułatwić UE osiągnięcie wartości docelowych ustanowionych na 2030 r. przez zwiększenie opłacalności wydatków w ramach polityki spójności w okresie 2021–2027.

18

Kontrola miała przede wszystkim na celu ustalenie, czy inwestycje w zakresie efektywności energetycznej budynków współfinansowane przez UE zostały wybrane w oparciu o takie kryteria, które zapewnią jak największą ich opłacalność. Aby odpowiedzieć na to pytanie, kontrolerzy Trybunału zbadali, czy Komisja i państwa członkowskie stworzyły odpowiednie warunki wyboru opłacalnych inwestycji (w tym dotyczące oceny potrzeb, ukierunkowania pomocy, ram wyników) oraz czy państwa członkowskie zastosowały właściwe kryteria wyboru.

19

Przeprowadzono wizyty kontrolne w pięciu państwach członkowskich (w Bułgarii, Czechach, Irlandii, we Włoszech (Apulia) i na Litwie), które zostały wybrane ze względu na kwoty ich wydatków na efektywność energetyczną oraz z myślą o zapewnieniu zrównoważonej reprezentacji geograficznej. Wspomniane państwa członkowskie przeznaczyły na działania w tym obszarze około 2,9 mld euro z budżetu Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności na okres 2014–2020.

20

Prace kontrolne Trybunału objęły przegląd i ocenę następujących elementów:

1. krajowe i regionalne oceny potrzeb oraz krajowe plany działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii;
2. programy operacyjne oraz procedury wyboru wniosków;
3. systemy monitorowania oraz dane z poszczególnych projektów dotyczące oszczędności energii.

21

Kontrolerzy Trybunału skoncentrowali się na inwestycjach w zakresie efektywności energetycznej współfinansowanych ze środków EFRR i Funduszu Spójności, które dotyczyły budynków mieszkalnych. Ocenili, w jaki sposób inwestycje te wpisują się w szerszą unijną politykę dotyczącą efektywności energetycznej. Przeprowadzili również kontrolę następczą w związku ze sprawozdaniem specjalnym Trybunału nr 21/2012 w sprawie efektywności energetycznej w budynkach publicznych i ocenili, w jakim zakresie Komisja i państwa członkowskie zrealizowały zalecenia Trybunału sformułowane we wspomnianym sprawozdaniu¹². Kontrolą tą objęto Komisję oraz trzy państwa członkowskie, w których przeprowadzono wizyty kontrolne w tamtym czasie (Czechy, Włochy i Litwę).

Uwagi

Udoskonalone wytyczne Komisji dotyczące oceny potrzeb wywarły jedynie ograniczony wpływ na ogólne ukierunkowanie działań

22

Umowy partnerskie i programy operacyjne pozwalają precyzyjnie ukierunkować inwestycje, pod warunkiem że są one oparte na rzetelnych ocenach potrzeb, które obejmują:

1. ocenę zużycia energii i potencjału w zakresie oszczędności energii we wszystkich sektorach, dzięki której można wskazać docelowe kategorie budynków i docelowych beneficjentów;
2. rozpoznanie przeszkód inwestycyjnych i obszarów wymagających zwiększenia wsparcia objętych zakresem krajowych planów działań na rzecz racjonalizacji zużycia energii w poszczególnych państwach członkowskich;
3. ocenę, jaka forma wsparcia (np. dotacje lub instrumenty finansowe) jest najbardziej odpowiednia do zaspokojenia rozpoznanych potrzeb i wspierania gruntownych renowacji.

Państwom członkowskim nie udało się określić jasnych kryteriów ukierunkowywania środków UE

23

Komisja przygotowała kompleksowe wytyczne dla państw członkowskich dotyczące sposobu oceny potrzeb krajowych i opracowywania programów, w ramach których finansuje się inwestycje w efektywność energetyczną budynków. Na rys. 6 przedstawiono schematycznie kluczowe etapy, które zgodnie z zaleceniami Komisji powinny zrealizować instytucje zarządzające.

24

We wszystkich pięciu państwach członkowskich objętych wizytami kontrolnymi w umowach partnerskich i programach operacyjnych dostrzeżono potrzebę poprawy efektywności energetycznej w istniejących nieruchomościach, w szczególności budynkach mieszkalnych. W większości tych dokumentów programowych zawarto odniesienia do ocen potrzeb zamieszczonych w krajowych planach działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii lub w innych krajowych dokumentach strategicznych na temat energii.

25

Wspomniane pięć państw członkowskich nie zawarło we wspomnianych wyżej planach działania wszystkich informacji, których włączenie zalecono w wytycznych Komisji i powiązanym szablonie¹³. Dotyczyło to przykładowo oszczędności energii oczekiwanych i osiągniętych w ramach poszczególnych działań, w tym działań finansowanych ze środków UE. W dyrektywie z 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej nie nałożono na państwa członkowskie wymogu wdrożenia działań ujętych w krajowych planach działania ani informowania na temat oszczędności energii.

26

W tabeli 1 przedstawiono przegląd głównych elementów oceny potrzeb dla pięciu programów operacyjnych objętych badaniem Trybunału:

Program operacyjny	Czy dokonano klasyfikacji budynków w zależności od zużycia energii?	Czy określono ilościowo potencjalne oszczędności energii i potrzeby inwestycyjne?	Czy zastosowanie środków UE miało jasne uzasadnienie?
Bułgaria Program Operacyjny „Rozwijające się regiony”	Nie	Nie	Tak
Czechy Zintegrowany Regionalny Program Operacyjny	Nie	Nie	Tak
Irlandia Południowo-Wschodni Regionalny Program Operacyjny	Tak	Tak	Nie (zob. ramka 1)
Włochy (Apulia) Regionalny Program Operacyjny	Nie	Nie	Tak
Litwa Program Operacyjny „Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”	Tak	Tak	Tak

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy.

27

W odniesieniu do Czech i Włoch (Apulia) odnośne ustalenia są podobne do ustaleń zawartych w sprawozdaniu specjalnym Trybunału nr 21/2012, w którym odnotowano, że w programach operacyjnych z okresu 2007–2013 nie skorzystano z odpowiednich ocen potrzeb. W ocenach tych nie wskazano konkretnych sektorów, w których można osiągnąć oszczędności energii, ani możliwych scenariuszy uzyskania takich oszczędności w sposób opłacalny – co uzasadniałoby wybrane działania i związane z nimi koszty.

28

Na podstawie powyższego ustalenia Trybunał zalecił Komisji, by w okresie 2014–2020 uzależniła finansowanie działań ze środków polityki spójności od opracowania odpowiedniej oceny potrzeb. Niemniej w trzech spośród pięciu państw członkowskich, w których przeprowadzono wizyty kontrolne w 2019 r. (Bułgaria, Czechy i Włochy – Apulia), programy operacyjne wciąż nie były oparte na rzetelnej ocenie zużycia energii ani nie określano w nich ilościowo potencjalnych oszczędności energii i powiązanych z nimi potrzeb inwestycyjnych. Na Litwie natomiast sytuacja poprawiła się, ponieważ organy krajowe kwantyfikują potrzeby inwestycyjne i potencjalne oszczędności energii.

Państwa członkowskie są świadome istnienia przeszkód inwestycyjnych, których dotychczas nie próbowano wyeliminować

29

Poprawa efektywności energetycznej przynosi istotne zmniejszenie rachunków za energię, ale do wielu inwestycji w efektywność energetyczną budynków nie dochodzi ze względu na bariery rynkowe¹⁴. Wynika to z braku świadomości i wiedzy specjalistycznej w zakresie finansowania efektywności energetycznej i związanych z nią korzyści, a także z wysokich kosztów początkowych, przeszkód regulacyjnych w budynkach należących do wielu właścicieli (często w przypadku wspólnot mieszkaniowych konieczna jest jednomyślność właścicieli) oraz ze sprzecznych zachęt czyli dylematu właściciela/najemcy¹⁵. Te ostatnie określenia odnoszą się do sytuacji, gdy właściciel budynku płaci za modernizację energetyczną, ale nie jest w stanie odzyskać nakładów na tę modernizację, gdyż oszczędności wynikające ze zmniejszonego zużycia energii przypadają w udziale najemcy. W konsekwencji właścicielowi może w niewielkim stopniu zależeć na inwestowaniu w poprawę efektywności energetycznej.

30

W Bułgarii, Czechach i na Litwie instytucje zarządzające i beneficjenci projektów oświadczyli kontrolerom, że trudności w osiągnięciu porozumienia w przypadku budynków posiadających wielu właścicieli stanowiły kluczową przeszkodę w poprawie efektywności energetycznej.

31

Inne przeszkody, w szczególności te utrudniające korzystanie z mechanizmów zawierania umów o poprawę efektywności energetycznej, wiążą się z zasadami postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, ponieważ brak jest pewności prawnej co do istotnych elementów takich umów i występują trudności w rozróżnieniu między robotami, dostawami i usługami¹⁶. Brak jest również pewności prawnej w rejestrowaniu tych umów w rachunkach narodowych dotyczących sektora publicznego. Komisja pracuje nad usunięciem tych przeszkód – w 2017 r. Eurostat opublikował wytyczne¹⁷, w których wyjaśniono, w jaki sposób należy rejestrować te umowy w rachunkach narodowych. Ten dokument z wytycznymi uzupełniono w 2018 r. dodatkowymi wskazówkami opracowanymi wspólnie z EBI¹⁸.

32

W żadnym z pięciu programów operacyjnych skontrolowanych przez Trybunał nie opisano przeszkód utrudniających realizowanie inwestycji w efektywność energetyczną na odnośnym terytorium ani działań podjętych w celu ich przezwyciężenia. Niemniej dwa z pięciu państw członkowskich objętych wizytami kontrolnymi poinformowały o konkretnych inicjatywach mających na celu zniesienie niektórych z tych przeszkód:

• na Litwie zdecydowano, że większość zwykła właścicieli wystarcza do wyrażenia zgody na modernizację energetyczną w budynkach wielorodzinnych, oraz zapewniono wsparcie publiczne w wysokości 100% kosztów modernizacji dla osób o niskich dochodach (zob. ramka 2);
• w 2018 r. w Czechach zaczęto dopuszczać spółdzielnie mieszkaniowe do ubiegania się o dofinansowanie unijne dla inwestycji w efektywność energetyczną, a w 2019 r. rozpoczęła się krajowa kampania promocyjna mająca na celu szerzenie wiedzy na temat finansowania w zakresie efektywności energetycznej.

Główną formą wsparcia inwestycji w efektywność energetyczną finansowaną ze środków UE pozostają dotacje, przy czym nie są one zarezerwowane wyłącznie dla gruntownych renowacji

33

Inwestycje w efektywność energetyczną przynoszą korzyści zarówno właścicielom (wzrost wartości), jak i mieszkańcom (zmniejszenie kosztów energii). Przed przeznaczeniem istotnych kwot na wsparcie w postaci dotacji państwa członkowskie powinny rozważyć wykorzystanie instrumentów finansowych i innowacyjnych mechanizmów rynkowych takich jak zawieranie umów o poprawę efektywności energetycznej oraz systemy zobowiązujące do efektywności energetycznej.

34

Z ogólnej kwoty 4,6 mld euro środków inwestycyjnych przeznaczonych przez państwa członkowskie na renowacje energetyczne budynków mieszkalnych 72% zostanie udostępnione za pośrednictwem dotacji, a 28% za pośrednictwem instrumentów finansowych.

35

W przypadku wszystkich pięciu państw członkowskich objętych wizytami kontrolnymi Trybunału w umowach partnerskich zaznaczono zamiar zbadania, czy można wykorzystać instrumenty finansowe na potrzeby wsparcia inwestycji w efektywność energetyczną budynków. Do tej pory jedynie na Litwie wykorzystano środki UE do wdrożenia takiego instrumentu ukierunkowanego na budynki mieszkalne (zob. ramka 2).

36

Komisja zaleciła państwom członkowskim, by wykorzystywały środki z budżetu unijnej polityki spójności – zwłaszcza w przypadkach, gdy udostępnia się je w formie dotacji – głównie w celu wsparcia gruntownych renowacji wykraczających poza minimalne wymagania dotyczące charakterystyki energetycznej i skutkujących znacznymi oszczędnościami energii (zazwyczaj przekraczającymi 60%¹⁹).

37

W tabeli 2 przedstawiono przegląd kategorii beneficjentów, form wsparcia oraz stawek pomocy ze środków publicznych w ramach pięciu programów operacyjnych skontrolowanych przez Trybunał:

Program operacyjny	Kategoria beneficjentów	Forma wsparcia	Stawka pomocy ze środków publicznych
Bułgaria Program Operacyjny „Rozwijające się regiony”	Właściciele prywatni	Dotacja	100%
Czechy Zintegrowany Regionalny Program Operacyjny	Właściciele prywatni	Dotacja	30% lub 40% (w zależności od wymiaru oszczędności energii)
Irlandia Południowo-Wschodni Regionalny Program Operacyjny	Właściciele prywatni lub publiczni	Dotacja	100%
Włochy (Apulia) Regionalny Program Operacyjny	Podmioty publiczne	Dotacja	100% (lub 90% w przypadku beneficjentów współfinansujących 10% kosztów projektu)
Litwa Program Operacyjny „Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”	Właściciele prywatni	Pożyczki w połączeniu z dotacjami	Dotacja w wysokości 15–40% Dotacja w wysokości 100% kosztów w przypadku gospodarstw domowych o niskich dochodach

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy, na podstawie danych przekazanych przez instytucje zarządzające objęte wizytami kontrolnymi.

38

Zastosowanie różnych stawek wsparcia ze środków publicznych na Litwie jest dobrą praktyką, która pozwala zwiększyć zaangażowanie środków prywatnych i zmniejszyć ryzyko wystąpienia efektu deadweight. W ramach dostosowywania stawek większą pomoc w formie dotacji przyznaje się na rzecz projektów zapewniających większe oszczędności energii, obejmujących montaż indywidualnych urządzeń pomiarowych oraz w przypadku gospodarstw domowych o niskich dochodach (co pomaga wyeliminować problem ubóstwa energetycznego).

39

W Czechach jedynie jedna czwarta beneficjentów złożyła wnioski projektowe kwalifikujące się do pomocy ze środków publicznych w wysokości 40% kosztów. Aby uzyskać taką pomoc, należało założyć oszczędności energii w wysokości co najmniej 40% oraz uzyskanie klasy energetycznej B po zakończeniu robót. Trzy czwarte beneficjentów złożyło wnioski projektowe kwalifikujące się do niższej stawki pomocy ze środków publicznych (30%). W tym przypadku wymagano oszczędności energii w wysokości jedynie 20%. Beneficjenci postrzegali względne korzyści związane ze zwiększoną stawką pomocy jako niewystarczające, by zrekompensować większe koszty bardziej gruntownych renowacji.

40

W przypadku Bułgarii, Irlandii i Włoch (Apulia) nie dostosowywano stawek pomocy ze środków publicznych, by promować bardziej gruntowne renowacje lub uwzględnić zakres lub złożoność inwestycji. W przypadku Włoch (Apulia) brano jedynie pod uwagę gotowość podmiotów publicznych do finansowania 10% kosztów inwestycji. Władze Irlandii wyjaśniły, że taka sytuacja wiąże się z faktem, iż jeden z dwóch mechanizmów współfinansowanych ze środków UE jest ukierunkowany na osoby starsze i szczególnie narażone, którym grozi ubóstwo energetyczne.

41

Niedostosowywanie stawek wsparcia oznacza, że ze środków publicznych finansuje się bardzo dużą część kosztów nawet przy prostych projektach modernizacyjnych (np. modernizacja oświetlenia, wymiana kotłów grzewczych), w przypadku których okres zwrotu kosztów jest krótki, a koszty jednostkowe – umiarkowane. W ramce 3 przedstawiono przykłady dwóch programów operacyjnych ukierunkowanych na takie łatwe w realizacji prace modernizacyjne dotyczące efektywności energetycznej.

42

Ta łatwe w realizacji prace modernizacyjne mogą doprowadzić do blokady technologicznej. Termin ten odnosi się do sytuacji, w której po wprowadzeniu pewnych podstawowych rozwiązań w zakresie efektywności energetycznej wprowadzenie rozwiązań bardziej kompleksowych stanie się mniej opłacalne w przyszłości²⁰. W rezultacie potencjał istniejących nieruchomości w zakresie oszczędności energii, który musi zostać wykorzystany w długim i średnim terminie, może ulec zmniejszeniu, ponieważ liczba renowacji, które może zrealizować dane gospodarstwo domowe, jest zazwyczaj ograniczona do jednego lub maksymalnie dwóch projektów. Pomoc ze środków publicznych, w szczególności w postaci dotacji pokrywających 100% kosztów, jest więc mniej odpowiednia w przypadku prostych modernizacji, a bardziej stosowna w odniesieniu do renowacji gruntownych. Ponieważ proste prace modernizacyjne o krótkich okresach zwrotu kosztów są zazwyczaj finansowo opłacalne, należałoby je finansować bez wykorzystania środków publicznych lub z wykorzystaniem instrumentów finansowych.

Przy wyborze projektów nie kierowano się w wystarczającym stopniu opłacalnością wydatków

43

Opłacalność powinna być jednym z kluczowych czynników branych pod uwagę przy podejmowaniu decyzji na temat wydatkowania środków publicznych, w szczególności w odniesieniu do projektów w zakresie efektywności energetycznej. Porównywanie kosztów i korzyści związanych z poszczególnymi inwestycjami pozwala wybrać te, które oferują większe oszczędności energii i inne korzyści w przeliczeniu na jedno zainwestowane euro, zgodnie z zasadami oszczędności, wydajności i skuteczności określonymi w art. 33 rozporządzenia finansowego²¹. W ocenie skutków towarzyszącej proponowanej dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej argumentowano, że cel zakładający uzyskanie 20% oszczędności energii do 2020 r. względem prognozowanego zużycia energii w UE można osiągnąć przez wdrożenie opłacalnych działań. Państwa członkowskie powinny wdrożyć działania mające na celu promowanie opłacalnych gruntownych renowacji budynków²².

44

Komisja przekazała państwom członkowskim wytyczne, by stosowały kryteria wyboru projektów premiujące bardziej opłacalne projekty²³. Cel ten można osiągnąć w następujący sposób:

1. przez nałożenie wymogu, by projekty bazowały na przeprowadzonym audycie energetycznym lub świadectwie charakterystyki energetycznej danego budynku. W ramach audytu lub świadectwa należy wskazać i ilościowo określić opłacalne możliwości uzyskania oszczędności energii. Powinny one pozwalać na monitorowanie i sprawdzanie oszczędności energii faktycznie osiągniętych w ramach projektu;
2. przez ustalenie minimalnych lub maksymalnych progów w odniesieniu do kluczowych parametrów, takich jak ilość oszczędzonej energii, minimalna klasa energetyczna, jaką powinien uzyskać budynek, wartość bieżąca netto, prosty okres zwrotu kosztów²⁴ oraz koszt w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii. Progi te powinny pozwolić ograniczyć ryzyko finansowania bardzo prostych prac, które najprawdopodobniej zrealizowane zostałyby również bez wsparcia (np. wymiana oświetlenia, w przypadku której bardzo szybko uzyskuje się zwrot kosztów), a także inwestycji zbyt kosztownych w stosunku do uzyskanych oszczędności energii (np. o okresach zwrotu kosztów dłuższych niż okres użyteczności zastosowanych materiałów). Na rys. 8 przedstawiono klasyfikację inwestycji w efektywność energetyczną. Jak wynika z rysunku, bardziej złożone i ambitne projekty renowacyjne zazwyczaj pociągają za sobą większe koszty i dłuższe okresy zwrotu kosztów;
3. przez ocenę względnych kosztów i korzyści związanych z projektami, z uwzględnieniem dodatkowych korzyści i kosztów zewnętrznych, jakie mają przynieść inwestycje w efektywność energetyczną (np. w zakresie zdrowia publicznego, spójności społecznej, rewitalizacji obszarów miejskich, wzrostu i zatrudnienia, ograniczenia zanieczyszczenia powietrza i przeciwdziałania zmianie klimatu, oszczędności w wydatkach publicznych itd.), i przyznanie pierwszeństwa tym projektom, które w najbardziej opłacalny sposób przyczyniają się do osiągnięcia celów polityki.

Audyty energetyczne i świadectwa charakterystyki energetycznej stanowią dobrą podstawę oceny inwestycji

45

We wszystkich pięciu państwach członkowskich, w których Trybunał przeprowadził wizyty kontrolne, nałożono wymóg, by projekty opierały się na audycie energetycznym, świadectwie charakterystyki energetycznej lub przynajmniej ocenie energetycznej (w przypadku Irlandii nie skutkowało to wydaniem świadectwa, w którym określono by klasę energetyczną danego gospodarstwa domowego przed realizacją prac). Sytuacja ta oznacza wyraźną poprawę w stosunku do tej opisanej w ustaleniach sprawozdania specjalnego Trybunału nr 21/2012, gdzie wskazano, że w Czechach, we Włoszech i na Litwie audyty energetyczne nie były jeszcze powszechną praktyką. Trybunał stwierdził wówczas we wnioskach, że audyty tego rodzaju nie we wszystkich przypadkach były obowiązkowe lub dobrej jakości²⁵, i zalecił, by audyty te stanowiły podstawowy wymóg przy wyborze projektów.

46

We wszystkich pięciu państwach członkowskich objętych wizytami kontrolnymi beneficjenci byli zobowiązani do przedstawienia świadectwa charakterystyki energetycznej w odniesieniu do stanu po zakończeniu prac. Świadectwo powinno wskazywać nową klasę energetyczną oraz zużycie energii gospodarstwa domowego lub budynku poddanych renowacji. Różnica w zużyciu energii podanym w świadectwach charakterystyki energetycznej dotyczących stanu przed podjęciem prac i po ich zakończeniu pozwala oszacować oszczędności energii uzyskane dzięki projektowi.

47

We Włoszech (Apulia) instytucja zarządzająca wymagała, by w ramach projektów montowano systemy pozwalające monitorować ilość energii faktycznie wyprodukowanej i zużywanej w budynkach. Na Litwie stawkę pomocy ze środków publicznych – stanowiącej uzupełnienie pożyczek współfinansowanych przez UE – podnoszono w przypadku projektów obejmujących montaż indywidualnych liczników w gospodarstwach domowych (zob. pkt 38).

48

Pomimo pewnych ograniczeń szacunki oparte na różnicy w zużyciu energii podanym w świadectwach charakterystyki energetycznej dotyczących stanu przed podjęciem prac i po ich zakończeniu zapewniają łatwe do uzyskania liczbowe dane na temat oszczędności energii uzyskanych w ramach danego projektu. Szacunki te można następnie porównać z kosztem projektu w celu obliczenia szacowanego kosztu w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii. W sprawozdaniu specjalnym nr 21/2012 Trybunał zalecił, by Komisja monitorowała opłacalność programów operacyjnych w oparciu o koszty w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii²⁶. Komisja nie zgodziła się jednak w pełni z zaleceniem Trybunału i nie zrealizowała go.

Władze krajowe dokonywały wyboru projektów, które miały przynieść oszczędności energii, lecz niekiedy koszt tych oszczędności był wysoki

49

W tabeli 3 przedstawiono przegląd minimalnych wymogów w zakresie efektywności energetycznej oraz maksymalnych progów dotyczących kosztów w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii, obowiązujących dla projektów realizowanych w ramach pięciu programów operacyjnych skontrolowanych przez Trybunał.

Program operacyjny	Minimalna klasa energetyczna po zakończeniu prac	Minimalne oszczędności energii po zakończeniu prac	Czy określono maksymalne koszty w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii?
Bułgaria Program Operacyjny „Rozwijające się regiony”	C	60% w przypadku gruntownych renowacji, w innych przypadkach brak minimum	Nie, jedynie pułap kosztów na jeden metr kwadratowy
Czechy Zintegrowany Regionalny Program Operacyjny	Nie	20% w przypadku projektów otrzymujących dotacje ze stawką 30%	Nie, ale wysoki wskaźnik współfinansowania ze środków prywatnych (60–70%) zmniejsza ryzyko realizacji nadmiernie kosztownych projektów
	C	30% w przypadku projektów otrzymujących dotacje ze stawką 30%
	B	40% w przypadku projektów otrzymujących dotacje ze stawką 40%
Irlandia Południowo-Wschodni Regionalny Program Operacyjny	Poprawa klasy energetycznej o minimum jeden poziom	Brak wymogu	Nie
Włochy (Apulia) Regionalny Program Operacyjny	C	10% (do otrzymania najlepszej punktacji wymagane było 30%)	Nie
Litwa Program Operacyjny „Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”	D	20% w przypadku projektów otrzymujących dotacje ze stawką 15% (do 2017 r.)	Nie, ale wysoki wskaźnik współfinansowania ze środków prywatnych (60–85%) zmniejsza ryzyko realizacji nadmiernie kosztownych projektów
	C	40% w przypadku projektów otrzymujących dotacje ze stawką 40% (do 31.10.2017 r.) oraz ze stawką 30% (od 1.11.2017 r.)

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy, na podstawie informacji uzyskanych przez instytucje zarządzające.

50

W Bułgarii, Czechach, we Włoszech i na Litwie te minimalne wymogi dotyczące efektywności energetycznej po zakończeniu prac zagwarantowały pewien minimalny poziom ambicji założonych w ramach projektów²⁷. Jest to korzystna zmiana w porównaniu z sytuacją wskazaną w ustaleniach z wcześniejszej kontroli Trybunału.

51

Brak pułapów odnoszących się do kosztów w przeliczeniu na jednostkę energii pociąga jednak za sobą ryzyko finansowania projektów, które przynoszą niewielkie oszczędności energii w porównaniu z kosztami. Oznacza to, że oszczędności finansowe w rachunkach za energię uzyskane dzięki projektom mogą okazać się niewystarczające do spłacenia początkowych inwestycji w okresie użytkowania zastosowanych materiałów (zazwyczaj 30 lat²⁸).

52

Ryzyko to jest mniejsze w przypadkach, gdy beneficjenci współfinansują w dużej mierze koszty projektów, np. w Czechach i na Litwie, większe natomiast, gdy stawka wsparcia ze środków publicznych jest bardzo wysoka, np. w Bułgarii, Irlandii i we Włoszech (Apulia). W tabeli 4 przedstawiono średni prosty czas zwrotu kosztów inwestycji w efektywność energetyczną objętych wsparciem w ramach programów operacyjnych skontrolowanych przez Trybunał.

Program operacyjny	Średni prosty czas zwrotu kosztów w ramach projektów objętych wsparciem
Bułgaria Program Operacyjny „Rozwijające się regiony”	Nie można określić (nie gromadzi się danych na temat zaoszczędzonej energii)
Czechy Zintegrowany Regionalny Program Operacyjny	9 lat
Irlandia Południowo-Wschodni Regionalny Program Operacyjny	Nie można określić (nie gromadzi się danych na temat zaoszczędzonej energii)
Włochy (Apulia) Regionalny Program Operacyjny	24 lata
Litwa Program Operacyjny „Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”	11 lat

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy w oparciu o dane dostarczone przez instytucje zarządzające objęte wizytami kontrolnymi, przy zastosowaniu ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych obowiązującej w 2018 r. (https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Electricity_price_statistics).

53

Średni prosty czas zwrotu kosztów w projektach dotyczących efektywności energetycznej realizowanych w ramach programów operacyjnych skontrolowanych przez Trybunał wynosił od 9 do 24 lat. Był on dłuższy niż prosty średni czas obliczony na podstawie 5 152 projektów zarejestrowanych w platformie ograniczania ryzyka związanego z działaniami w zakresie efektywności energetycznej (DEEP), który wyniósł 7 lat. Informacje zamieszczone na platformie zostały dostarczone przez publiczne i prywatne fundusze inwestycyjne i instytucje finansowe, organy krajowe i regionalne, a także podmioty zapewniające rozwiązania w zakresie efektywności energetycznej na terenie UE²⁹. Komisja stworzyła wspomnianą platformę z myślą o pobudzeniu inwestycji w efektywność energetyczną w UE przez wymianę danych i analiz dotyczących zakończonych projektów.

54

W przypadku Włoch (Apulia) brak pułapu kosztów w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii skutkował sfinansowaniem kilku kosztownych projektów, w ramach których zaoszczędzone zostanie zbyt mało energii, by w okresie użytkowania zastosowanych materiałów lub samych budynków można było spłacić wysokie początkowe koszty inwestycyjne. Jak pokazano na wykresie poniżej, w przypadku 35% projektów najprawdopodobniej nie uda się spłacić początkowych kosztów inwestycji w ciągu 30 lat.

55

W przypadku Bułgarii i Irlandii brak danych z monitorowania energii zaoszczędzonej w ramach projektów realizowanych w budynkach mieszkalnych oznacza, że nie sposób ocenić opłacalności inwestycji.

56

Południowo-Wschodni Regionalny Program Operacyjny realizowany w Irlandii miał na celu wsparcie na rzecz „kompleksowych i ambitnych usprawnień w zakresie efektywności energetycznej skutkujących poprawą klasy energetycznej o co najmniej jeden poziom”³⁰. W praktyce w ramach projektów nie określono żadnych wartości docelowych dotyczących oszczędności energii, nie przekazywano informacji na temat zaoszczędzonej energii, a w przypadku ponad połowy gospodarstw domowych objętych wsparciem klasa energetyczna nie poprawiła się (zob. pkt 85).

57

Powyższe ustalenia są podobne do ustaleń przedstawionych w sprawozdaniu specjalnym Trybunału nr 21/2012. Jak ustalono wówczas w wyniku kontroli, projekty dotyczące efektywności energetycznej budynków publicznych były często zbyt kosztowne w stosunku do zapewnianych oszczędności energii i charakteryzowały się nadmiernie długimi okresami zwrotu kosztów (średnio około 50 lat)³¹. Na tej podstawie Trybunał zalecił Komisji, by na potrzeby wyboru projektów określiła maksymalny dopuszczalny prosty okres zwrotu kosztów oraz standardowy koszt inwestycji w przeliczeniu na jednostkę energii, która ma zostać zaoszczędzona.

58

W dokumencie Komisji pt. „Technical Guidance on Financing the energy renovation of buildings with Cohesion policy funding” wskazano, że „można określić maksymalne lub minimalne okresy zwrotu kosztów w odniesieniu do projektów kwalifikujących się do przyznania finansowania. Pociąga to jednak za sobą ryzyko blokady technologicznej, w przypadku której finansowanie zostanie przyznane w pierwszej kolejności na rzecz projektów łatwych w realizacji”³². Niemniej w praktyce żadna z instytucji zarządzających objętych wizytami kontrolnymi Trybunału nie ustanowiła takich progów.

Kryteria wyboru wciąż nie zapewniają pierwszeństwa najbardziej opłacalnym projektom

59

W tabeli 5 przedstawiono przegląd procedur wyboru projektów oraz głównych kryteriów przydziału środków budżetowych i wyboru projektów w ramach pięciu programów operacyjnych skontrolowanych przez Trybunał:

Program operacyjny	Procedura wyboru projektów	Główne kryteria przydziału środków budżetowych	Główne kryteria wyboru projektów
Bułgaria Program Operacyjny „Rozwijające się regiony”	Otwarte zaproszenie do składania wniosków (92% środków budżetowych)	Gminy dokonują wyboru budynków w oparciu o wiek budynku, liczbę gospodarstw domowych, położenie itd., ale nie w oparciu o opłacalność oszczędności energii	W przypadku otwartych zaproszeń do składania wniosków brak kryteriów związanych z opłacalnością oszczędności energii
	Konkurencyjne zaproszenie do składania wniosków (8% środków budżetowych)		W przypadku zaproszenia z 2018 r. w ramach osi 2 kryteria pozwalające na uzyskanie największej liczby punktów odnosiły się do opłacalności oszczędności energii
Czechy Zintegrowany Regionalny Program Operacyjny	Otwarte zaproszenia do składania wniosków	Ogólnokrajowe otwarte zaproszenia do składania wniosków	Brak kryteriów związanych z opłacalnością oszczędności energii
Irlandia Południowo-Wschodni Regionalny Program Operacyjny	Otwarte zaproszenia do składania wniosków	Środki budżetowe przyznawano organom lokalnym w oparciu o liczbę otrzymanych wniosków, a nie na podstawie opłacalności oszczędności energii	Brak kryteriów związanych z opłacalnością oszczędności energii
Włochy (Apulia) Regionalny Program Operacyjny	Konkurencyjne zaproszenie do składania wniosków	Konkurencyjne zaproszenie do składania wniosków	Kryteria pozwalające na uzyskanie największej liczby punktów (65 z ogólnej liczby 100) odnosiły się do oszczędności energii
Litwa Program Operacyjny „Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”	Otwarte zaproszenia do składania wniosków	Otwarte zaproszenia do składania wniosków	Brak kryteriów związanych z opłacalnością oszczędności energii

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy, na podstawie danych przekazanych przez instytucje zarządzające objęte wizytami kontrolnymi.

60

Z wyłączeniem przypadku Włoch (Apulia) i niedużego zaproszenia do składania wniosków w Bułgarii (obejmującego 8% ogółu środków) w praktyce instytucje zarządzające objęte wizytami kontrolnymi przydzielały dostępne środki budżetowe na rzecz projektów w zakresie efektywności energetycznej w budynkach mieszkalnych za pośrednictwem otwartych zaproszeń do składania wniosków, tj. zgodnie z zasadą kolejności zgłoszeń. Pozwoliło to instytucjom zarządzającym na nieprzerwane przyjmowanie wniosków i ogólnie zapewniło krótki czas rozpatrywania tych wniosków.

61

Korzystanie z takich otwartych zaproszeń nie pozwala jednak ocenić względnych kosztów i korzyści związanych z poszczególnymi projektami. Odnosi się to do opłacalności oszczędności energii, a także dodatkowych korzyści, jakie inwestycje w efektywność energetyczną powinny przynieść (w zakresie np. poprawy zdrowia publicznego, rewitalizacji obszarów miejskich, zmniejszenia ubóstwa energetycznego i rachunków za energię, ograniczenia zmiany klimatu i zanieczyszczenia powietrza). W konsekwencji nie przyznawano pierwszeństwa projektom zapewniającym większe oszczędności energii i inne korzyści przy mniejszych kosztach.

62

Jedynie w przypadku Włoch (Apulia) skorzystano z konkurencyjnego zaproszenia do składania wniosków, aby ocenić względną opłacalność projektów w zakresie efektywności energetycznej (zob. ramka 4).

63

Powyższe ustalenia są podobne do ustaleń przedstawionych w sprawozdaniu specjalnym Trybunału nr 21/2012. Jak ustalono wówczas w wyniku kontroli³³, opłacalność nie była decydującym czynnikiem przy podejmowaniu przez państwa członkowskie decyzji o przyznaniu finansowania na rzecz działań i projektów dotyczących efektywności energetycznej. W związku z tym Trybunał zalecił stosowanie kryteriów wyboru projektów opartych na standardowym koszcie inwestycyjnym w przeliczeniu na jednostkę energii, która ma zostać zaoszczędzona.

64

W dokumencie pt. „Technical Guidance on Financing the energy renovation of buildings with Cohesion policy funding” opublikowanym przez Komisję zwrócono uwagę, że „państwa członkowskie muszą korzystać z kryteriów w celu określenia, które projekty dotyczące efektywności energetycznej są opłacalne i którym należy przyznać pierwszeństwo przy wyborze”³⁴. Bieżące ustalenia wskazują jednak, że powyższy postulat pozostał w dużej mierze niezrealizowany.

Niedoskonałe ramy wykonania

65

Informacje dotyczące wykonania związane z wydatkami na efektywność energetyczną powinny pokazywać, co zostało osiągnięte za pomocą środków z budżetu UE, oraz wykazywać, że środki te wydatkowano w sposób odpowiedni (rozliczalność)³⁵. Z informacji tych powinno również wynikać, że państwa członkowskie dokonują wyboru opłacalnych projektów.

66

Aby zapewnić ukierunkowanie wydatków na rezultaty, Komisja zaznaczyła w wytycznych³⁶, że ramy wykonania powinny obejmować:

1. konkretne, wymierne, osiągalne, odpowiednie i określone w czasie cele w odniesieniu do każdego programu operacyjnego. Cele te powinny wskazywać, w jaki sposób działania współfinansowane przez UE przyczyniają się do osiągnięcia unijnych wartości docelowych dotyczących efektywności energetycznej;
2. wskaźniki pozwalające na monitorowanie fizycznych produktów i rezultatów uzyskanych w ramach projektów. Ponieważ głównym celem skontrolowanych wydatków jest uzyskanie oszczędności energii, wskaźniki te powinny przekazywać przede wszystkim informacje na temat zaoszczędzonej energii i ewentualnie innych rezultatów uzyskanych w ramach projektów. System monitorowania powinien umożliwiać agregowanie takich danych w celu informowania o energii zaoszczędzonej w ramach poszczególnych programów operacyjnych i tym samym o wkładzie budżetu UE w osiąganie unijnych celów dotyczących efektywności energetycznej;
3. warunki wstępne w celu zagwarantowania, że istnieją niezbędne uwarunkowania do skutecznego i wydajnego wydatkowania środków, oraz rezerwę wykonania na potrzeby nagradzania programów operacyjnych, w przypadku których można wykazać, że oszczędności energii osiągnięto w sposób opłacalny.

Wspólne wskaźniki pozwalają zmierzyć oszczędności energii uzyskane w ramach inwestycji w budynkach publicznych, ale nie w budynkach mieszkalnych

67

We wszystkich pięciu programach operacyjnych objętych kontrolą Trybunału określono szczegółowe cele odnoszące się do działań w zakresie efektywności energetycznej zgodnie z potrzebami dotyczącymi zwiększenia efektywności energetycznej istniejących zasobów budynków, w szczególności budynków mieszkalnych (zob. pkt 24). Cele te są odpowiednie względem nadrzędnego unijnego celu dotyczącego efektywności energetycznej oraz określone w czasie (ponieważ rezultaty powinny być osiągnięte do 2023 r.). W żadnym z programów operacyjnych objętych kontrolą Trybunału nie określono jednak oczekiwanej ilości zaoszczędzonej energii, którą powinny zapewnić realizowane inwestycje, ani planowanych kosztów w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii.

68

W rozporządzeniach dotyczących poszczególnych funduszy³⁷ ustanowiono wykaz wspólnych wskaźników produktu, które państwa członkowskie powinny stosować we wszystkich przypadkach, gdy dany wskaźnik jest odpowiedni do wyrażenia produktów inwestycji objętej wsparciem. Dwa wspólne wskaźniki produktu odpowiednie dla wydatków w zakresie efektywności energetycznej budynków są następujące:

1. wspólny wskaźnik produktu nr 31 „Liczba gospodarstw domowych z lepszą klasą zużycia energii”, który odnosi się do wydatków dotyczących renowacji energetycznych budynków mieszkalnych;
2. wspólny wskaźnik produktu nr 32 „Zmniejszenie rocznego zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych”, który mierzy oszczędności energii osiągnięte dzięki wydatkom dotyczącym głównie renowacji energetycznych budynków publicznych.

69

Na rys. 10 i rys. 11 przedstawiono postępy poczynione w 2018 r. na drodze osiągnięcia wartości docelowej na 2023 r. dla wspólnych wskaźników produktu nr 31 i 32.

70

W przypadku inwestycji w efektywność energetyczną w budynkach publicznych wspólny wskaźnik produktu nr 32 jest źródłem informacji na temat oszczędności energii, tymczasem w przypadku analogicznych inwestycji w budynkach mieszkalnych wspólny wskaźnik produktu nr 31 jest źródłem informacji na temat liczby gospodarstw domowych z lepszą klasą zużycia energii, a nie na temat oszczędności energii.

71

Ponieważ brak jest wspólnego wskaźnika zapewniającego informacje na temat ilości energii zaoszczędzonej dzięki inwestycjom w budynkach mieszkalnych, nie sposób stwierdzić, jak wiele energii zostanie zaoszczędzone dzięki przeznaczeniu planowanych 4,6 mld euro³⁸ z budżetu UE na okres 2014–2020 na inwestycje w efektywność energetyczną w budynkach mieszkalnych. Nie można też określić ilościowo całego wkładu budżetu UE w osiąganie unijnych wartości docelowych dotyczących efektywności energetycznej.

72

Ustalenia te są analogiczne do ustaleń przedstawionych w sprawozdaniu specjalnym Trybunału nr 21/2012, w którym stwierdzono we wnioskach³⁹, że wskaźniki wykonania zastosowane do działań dotyczących efektywności energetycznej nie były odpowiednie do monitorowania programów i że nie można zestawić rezultatów różnych działań w tej dziedzinie realizowanych w całej UE. W związku z tym Trybunał zalecił wprowadzenie porównywalnych wskaźników wykonania w UE. Komisja częściowo zrealizowała to zalecenie wprowadzając na okres 2014–2020 wspólny wskaźnik wykonania nr 32 mierzący ilość energii zaoszczędzonej w wyniku inwestycji finansowanych ze środków UE. Dotyczy on jednak wyłącznie budynków publicznych. Na okres 2021–2027 Komisja zaproponowała wprowadzenie wspólnego wskaźnika rezultatu RCR 26 – Roczne zużycie energii końcowej (w tym: w budynkach mieszkalnych, w prywatnych budynkach niemieszkalnych, w publicznych budynkach niemieszkalnych).

73

W pięciu programach operacyjnych objętych kontrolą Trybunału obok wspólnych wskaźników produktu wykorzystywano następujące wskaźniki specyficzne dla danego programu, które powinny być ukierunkowane na konkretne inwestycje objęte wsparciem w ramach tego programu.

Program operacyjny	Wskaźnik	Jednostka miary	Wartość wyjściowa w 2013 r.	Wartość osiągnięta w 2018 r. (lub zgodnie z najnowszymi dostępnymi danymi)	Postęp
Bułgaria Program Operacyjny „Rozwijające się regiony”	Zużycie energii końcowej przez gospodarstwa domowe	(w tysiącach toe*)	2 257	2 319	-
	Zużycie energii końcowej przez organy administracji publicznej, handel i usługi	(w tysiącach toe)	964	1 200	- -
Czechy Zintegrowany Regionalny Program Operacyjny	Zużycie energii końcowej przez gospodarstwa domowe	MWh/rok	70 027 778	80 497 553	- -
Irlandia Południowo-Wschodni Regionalny Program Operacyjny	Średnia charakterystyka cieplna lokali mieszkalnych w Regionie Południowo-Wschodnim	kWh/m2/rok	210	144	++
Włochy (Apulia) Regionalny Program Operacyjny	Zużycie energii elektrycznej przez organy administracji publicznej w przeliczeniu na jednostkę pracy	GWh	3,2	3,3	-
Litwa Program Operacyjny „Inwestycje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia”	Zużycie energii końcowej w sektorach usług i gospodarstw domowych	(w tysiącach toe)	2 110	2 090	+

* Tona oleju ekwiwalentnego (toe) oznacza jednostkę pomiaru energii odpowiadającą ilości energii uwalnianej podczas spalania jednej tony ropy naftowej. Energia ta wynosi około 11 630 kilowatogodzin (kWh).

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy, na podstawie danych przekazanych przez instytucje zarządzające, w których przeprowadzono wizyty kontrolne.

74

W przypadku wszystkich pięciu państw członkowskich objętych wizytami kontrolnymi te wskaźniki „rezultatu” mają charakter statystyczny i są źródłem informacji na temat, przykładowo, zużycia energii przez wszystkie budynki w danym państwie członkowskim, a nie wyłącznie budynki poddane renowacji w ramach projektów współfinansowanych ze środków UE. Wskaźniki te nie pozwalają więc uzyskać informacji na temat oszczędności energii wynikających z zastosowania instrumentów w zakresie efektywności energetycznej współfinansowanych ze środków UE.

75

W trzech spośród pięciu państw członkowskich objętych wizytami kontrolnymi gromadzono dane na temat ilości energii zaoszczędzonej w ramach poszczególnych projektów, w tym projektów dotyczących budynków mieszkalnych. Komisja nie zwróciła się jednak do państw członkowskich o przekazywanie tych danych w celu monitorowania średnich kosztów w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii.

76

W dokumentach programowych Komisji i państw członkowskich stwierdzono, że inwestycje w efektywność energetyczną przynoszą również inne korzyści obok oszczędności energii (np. poprawę stanu zdrowia publicznego, rewitalizację obszarów miejskich, poprawę jakości życia, ograniczenie ubóstwa energetycznego, zmniejszenie rachunków za energię i zanieczyszczenia powietrza). Niemniej w żadnym z państw członkowskich objętych wizytami kontrolnymi nie stosowano wskaźników do pomiaru tych dodatkowych korzyści.

Wskaźników nie można wykorzystać do monitorowania opłacalności

77

Żaden ze wskaźników stosowanych w pięciu państwach członkowskich objętych wizytami kontrolnymi Trybunału nie pozwalał zmierzyć opłacalności inwestycji w efektywność energetyczną budynków. Na podstawie analogicznych ustaleń poczynionych w ramach wcześniejszej kontroli Trybunał zalecił monitorowanie kosztów w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii oraz planowanego i faktycznego okresu zwrotu kosztów⁴⁰. Mogłoby to pomóc we wskazaniu poziomów odniesienia i progów na potrzeby wyboru projektów (zob. pkt 58), jak również w ocenie wyników uzyskanych w ramach programów operacyjnych, jeśli chodzi o osiągnięcie zamierzonych rezultatów, na potrzeby przyznawania rezerwy wykonania (zob. pkt 82).

78

Komisja nie zgodziła się jednak w pełni z tym zaleceniem Trybunału, ponieważ uznała, że możliwość porównywania poszczególnych wskaźników, których wprowadzenie zalecono, będzie ograniczona, jako że wskaźniki te są uzależnione od wielu czynników (np. cen energii, warunków klimatycznych). Komisja nie opracowała systemu monitorowania na okres 2014–2020 w celu monitorowania opłacalności inwestycji, tj. nie przewidziała gromadzenia danych na temat kosztów w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii. Z tego względu, choć zadeklarowano większe ukierunkowanie wydatków w obszarze polityki spójności na rezultaty w okresie 2014–2020, zalecenie Trybunału nie zostało jeszcze zrealizowane.

79

Na podstawie danych liczbowych przedstawionych przez Komisję kontrolerzy Trybunału obliczyli średni koszt na jedno gospodarstwo domowe objęte renowacją (zob. rys. 12). Komisja uznaje jednak, że te dane liczbowe nie odzwierciedlają rzeczywistych kosztów inwestycji i nie pozwalają uchwycić wszystkich uzyskanych korzyści.

Komisja przyznała środki z rezerwy wykonania na rzecz działań w zakresie efektywności energetycznej w oparciu o kwotę wydatków i produkty, a nie oszczędności energii

80

Aby zagwarantować, że zostaną podjęte działania konieczne do promowania opłacalnych inwestycji w efektywność energetyczną, Komisja nałożyła na państwa członkowskie wymóg spełnienia określonych warunków wstępnych przed rozpoczęciem okresu programowania 2014–2020. Działania, które należało podjąć, aby spełnić ten warunek, obejmowały:

1. działania mające na celu zapewnienie, aby ustalone zostały minimalne wymagania dotyczące charakterystyki energetycznej budynków;
2. działania konieczne do utworzenia systemu certyfikacji w odniesieniu do charakterystyki energetycznej budynków;
3. działania w zakresie planowania strategicznego dotyczącego efektywności energetycznej;
4. działania mające na celu zapewnienie odbiorcom końcowym indywidualnych liczników.

81

Wszystkie państwa członkowskie objęte wizytami kontrolnymi Trybunału, z wyjątkiem Włoch, wdrożyły powyższe działania z początkiem okresu programowania 2014–2020. We Włoszech działania wymienione w lit. a) oraz b) uruchomiono w 2017 r., tj. trzy lata po rozpoczęciu wspomnianego okresu programowania.

82

Aby zapewnić ukierunkowanie programów operacyjnych na rezultaty, UE przewidziała rezerwę wykonania (obejmującą 6% środków polityki spójności). W sierpniu 2019 r. środki z rezerwy przydzielono na rzecz priorytetów, w ramach których udało się osiągnąć założono cele pośrednie. W przypadku gdy ustanowiono dwa wskaźniki, dla obu z nich należało osiągnąć co najmniej 85% wartości założonej w celu pośrednim, natomiast w przypadku trzech (lub większej liczby) wskaźników dla dwóch z nich należało osiągnąć co najmniej 85% wartości założonej w celu pośrednim, a dla pozostałych co najmniej 75% tej wartości.

83

Jak już zauważono we wcześniejszych sprawozdaniach Trybunału⁴¹, takie cele pośrednie są wyrażane w postaci kwoty wydatków i wskaźników produktu. W pięciu programach operacyjnych skontrolowanych przez Trybunał cele pośrednie dla działań w zakresie efektywności energetycznej wyrażono w postaci kwoty wydatków i liczby gospodarstw domowych, których klasa energetyczna się poprawiła.

84

We wszystkich przypadkach z wyjątkiem Litwy Komisja podjęła decyzję o przyznaniu lub nieprzyznaniu środków z rezerwy wykonania na rzecz działań w zakresie efektywności energetycznej w oparciu o kwotę wydatków i uzyskane produkty, ale nie na podstawie energii zaoszczędzonej w budynkach mieszkalnych ani opłacalności inwestycji.

85

W przypadku Irlandii wartości wskaźników „Liczba gospodarstw domowych z lepszą klasą zużycia energii” oraz „Łączna kwota wydatków kwalifikowalnych” zgłoszone do Komisji nie są wiarygodne. W następstwie kontroli Trybunału i uwag, które wystosowała Komisja, władze irlandzkie poinformowały, że klasa energetyczna nie poprawiła się w przypadku 52% gospodarstw domowych objętych renowacją w ramach programu „Lepsza energia – cieplejsze domy” w 2017 r. Strona irlandzka przeprowadza obecnie przegląd projektów dotyczących gospodarstw domowych objętych renowacją w 2014, 2015, 2016 i 2018 r., aby sprawdzić, w przypadku jak wielu z nich klasa energetyczna nie poprawiła się.

86

Jeśli chodzi o Litwę, Komisja uznała w sierpniu 2019 r. na podstawie sprawozdania z kontroli systemu krajowego, że występują poważne uchybienia dotyczące jakości i wiarygodności całego systemu monitorowania oraz danych odnoszących się do wspólnych wskaźników i wskaźników szczegółowych. Ustalenie to nie dotyczyło w szczególności działań w zakresie efektywności energetycznej. Z tego względu Komisja nie przyznała jeszcze środków z rezerwy wykonania na rzecz jakiegokolwiek działania realizowanego w ramach litewskiego programu operacyjnego.

Wnioski i zalecenia

87

Trybunał skontrolował pięć programów operacyjnych realizowanych w Bułgarii, Czechach, Irlandii, we Włoszech (Apulia) i na Litwie. W ramach tych programów na działania w dziedzinie efektywności energetycznej przyznano około 2,9 mld euro z budżetów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności. Trybunał skontrolował, czy środki te wykorzystano w sposób opłacalny oraz czy Komisja i państwa członkowskie zastosowały zalecenia zawarte w sprawozdaniu specjalnym Trybunału nr 21/2012 dotyczącym efektywności energetycznej budynków publicznych.

88

Podobnie jak we wcześniejszym sprawozdaniu specjalnym Trybunał ustalił w wyniku niniejszej kontroli, że unijne wydatki dotyczące efektywności energetycznej budynków nie opierają się na zasadzie opłacalności. Choć Komisja zapewniła lepsze wytyczne, kontrolerzy Trybunału wykryli utrzymujące się uchybienia, w szczególności w zakresie wyboru projektów. Finansowane inwestycje wciąż nie są ukierunkowane na osiągnięcie możliwie jak największych oszczędności energii względem zaangażowanych środków. Procedury wyboru projektów, które byłyby w większej mierze ukierunkowane na opłacalność, mogłyby zapewnić większe oszczędności energii w przeliczeniu na jedno zainwestowane euro.

89

Ponieważ wspomniane środki są wydawane w ramach zarządzania dzielonego, za wykorzystanie tych funduszy w sposób zapewniający jak największe oddziaływanie odpowiadają wspólnie Komisja i państwa członkowskie. Komisja uznaje jednak, że wybór projektów należy do wyłącznych kompetencji państw członkowskich. W kontekście bardziej ambitnych celów unijnych dotyczących efektywności energetycznej i wobec zaostrzających się ograniczeń budżetowych jest szczególnie istotne, by czuwać nad opłacalnością ponoszonych wydatków.

90

Trybunał wykrył, że potrzeby wskazane przez państwa członkowskie w krajowych planach działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii nie mogły zostać odpowiednio uwzględnione przy opracowywaniu programów operacyjnych na okres 2014–2020 ze względu na ograniczenia czasowe. W przypadku okresu programowania 2021–2027 państwa członkowskie były zobowiązane do przedłożenia Komisji krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu w terminie do 31 grudnia 2019 r. Mają również obowiązek przedstawić Komisji do 10 marca 2020 r. długoterminowe strategie renowacji. Wspomniane dokumenty strategiczne powinny zostać przedstawione w terminie, tak aby państwa członkowskie mogły uwzględnić je w programach realizowanych w ramach polityki spójności.

91

Jeśli chodzi oceny potrzeb przeprowadzone w ramach samych programów operacyjnych, Trybunał ustalił, co następuje:

• we wszystkich pięciu skontrolowanych programach operacyjnych rozpoznano potrzebę poprawy efektywności energetycznej w istniejących nieruchomościach, w szczególności budynkach mieszkalnych, nie określono jednak ilościowo potencjalnych oszczędności energii i powiązanych z nimi potrzeb inwestycyjnych (pkt 23–28);
• w żadnym z pięciu programów operacyjnych skontrolowanych przez Trybunał nie opisano przeszkód utrudniających realizowanie inwestycji w efektywność energetyczną, niemniej na Litwie i w Czechach podjęto inicjatywy mające na celu wyeliminowanie niektórych z tych przeszkód (pkt 29–32);
• choć inwestycje w efektywność energetyczną generują stałe oszczędności kosztów dla właściciela lub lokatora danego budynku, co stanowi dobre uzasadnienie biznesowe dla zastosowania instrumentów finansowych zakładających spłatę inwestycji, w czterech z pięciu programów operacyjnych skontrolowanych przez Trybunał wciąż jako jedyny środek finansowania tych inwestycji wykorzystuje się dotacje. Jedynie na Litwie wprowadzono z powodzeniem unijny instrument finansowy, w ramach którego udostępniono preferencyjne pożyczki na wsparcie renowacji około 4 000 budynków wielorodzinnych (pkt 33–35);
• Komisja wydała wprawdzie wytyczne dotyczące ustanowienia zachęt na rzecz przeprowadzania gruntownych renowacji przez przyznawanie wyższej stawki pomocy dla renowacji tego rodzaju, lecz w trzech z pięciu państw członkowskich objętych wizytami kontrolnymi nie dostosowywano stawek pomocy i przyznawano dotacje pokrywające 100% kosztów niezależnie od oczekiwanych oszczędności energii, jakie miał przynieść dany projekt. Na Litwie i w Czechach dostosowywano stawkę pomocy, aby możliwie jak najbardziej zwiększyć zaangażowanie środków prywatnych (pkt 36–42).

Zalecenie 1 – Lepsze planowanie i ukierunkowanie inwestycji

Przed zatwierdzeniem programów, w ramach których proponuje się wydatkowanie środków z budżetu polityki spójności na działania w zakresie efektywności energetycznej, Komisja powinna ocenić, czy w programach tych:

1. oparto się na analizie działań niezbędnych do wprowadzenia instrumentów finansowych lub mechanizmów rynkowych, takich jak zawieranie umów o poprawę wydajności energetycznej, oraz czy promuje się opłacalne wykorzystanie dotacji ze środków UE na potrzeby gruntownych renowacji wykraczających poza minimalne wymogi dotyczące charakterystyki energetycznej, przy uwzględnieniu lokalnych warunków rynkowych;
2. zapewniono zgodność z krajowymi planami w dziedzinie energii i klimatu oraz krajowymi długoterminowymi strategiami renowacji;
3. określono szacowane oszczędności energii osiągnięte dzięki wykorzystaniu środków UE.

Termin realizacji: przed zatwierdzeniem programów na okres 2021–2027.

92

Jeśli chodzi o wybór projektów, Trybunał ustalił, co następuje:

• we wszystkich pięciu państwach członkowskich objętych wizytami kontrolnymi nałożono wymóg, by projekty opierały się na audycie energetycznym, oraz wymóg przedstawienia świadectw charakterystyki energetycznej budynku dotyczących stanu przed podjęciem prac i po ich zakończeniu (pkt 45–48);
• we wszystkich państwach członkowskich objętych wizytami kontrolnymi – z wyjątkiem Irlandii – wymagano, by w ramach projektów założono pewien poziom ambicji i ustanowiono minimalną klasę energetyczną, jaką budynek powinien osiągnąć po zakończeniu prac, lub minimalny odsetek oszczędności energii, jakie mają zostać uzyskane dzięki projektowi. Nie wprowadzono jednak żadnych pułapów kosztów w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii i w rezultacie niektóre projekty były zbyt kosztowne w stosunku do ilości energii, która miała dzięki nim zostać zaoszczędzona (pkt 49–58);
• z wyjątkiem Włoch (Apulia) we wszystkich państwach członkowskich objętych kontrolą Trybunału środki budżetowe przyznawano na rzecz projektów zgodnie z zasadą kolejności zgłoszeń, za pośrednictwem otwartych zaproszeń do składania wniosków. Takie podejście nie pozwala wziąć pod uwagę względnych kosztów i korzyści związanych z poszczególnymi projektami ani przyznać pierwszeństwa projektom zapewniającym większe oszczędności energii lub przynoszącym inne korzyści przy mniejszych kosztach (pkt 59–64).

Zalecenie 2 – Udoskonalenie procedur wyboru

Na okres 2021–2027 Komisja powinna zapewnić, by instytucje zarządzające spełniały wymogi rozporządzenia finansowego dotyczące zasad oszczędności, wydajności i skuteczności, w szczególności dzięki zastosowaniu procedur wyboru, w ramach których:

• określa się minimalne lub maksymalne progi w odniesieniu do kluczowych parametrów (np. ilość oszczędzonej energii, minimalna klasa energetyczna, jaką powinien uzyskać budynek po zakończeniu projektu, wartość bieżąca netto, prosty okres zwrotu kosztów oraz koszt w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii);
• ocenia się względne koszty i korzyści związane z poszczególnymi projektami i dokonuje wyboru tych projektów, które zapewniają większe oszczędności energii i inne korzyści przy mniejszych kosztach.

Termin realizacji: przed zatwierdzeniem programów na okres 2021–2027.

93

Jeśli chodzi o ramy wykonania, Trybunał ustalił, co następuje:

• brak jest wskaźnika pozwalającego zamierzyć oszczędności energii uzyskane dzięki inwestycjom w budynkach mieszkalnych, nie można więc oszacować wkładu budżetu UE w osiąganie unijnych wartości docelowych dotyczących efektywności energetycznej. Nie wprowadzono ponadto żadnego wskaźnika, dzięki któremu można by zmierzyć inne korzyści, jakie powinny przynieść takie inwestycje (pkt 67–76);
• żaden ze wskaźników stosowanych w państwach członkowskich objętych wizytami kontrolnymi Trybunału nie pozwalał zmierzyć opłacalności inwestycji w efektywność energetyczną budynków, ponieważ Komisja nie opracowała takiego systemu monitorowania na okres 2014–2020, który zapewniłby informacje na temat kosztów w przeliczeniu na jednostkę zaoszczędzonej energii (pkt 77–79);
• wszystkie instytucje zarządzające objęte wizytami kontrolnymi – z wyjątkiem Włoch (Apulia) – przeprowadziły w terminie działania określone w warunkach wstępnych dotyczących inwestycji w efektywność energetyczną. Niemniej kryteria wykorzystywane przy przyznawaniu środków z rezerwy wykonania nie zapewniały ukierunkowania wydatków na rezultaty, ponieważ Komisja przyznała te środki w oparciu o kwotę wydatków i produkty, a nie ilość zaoszczędzonej energii lub opłacalność (pkt 80–86).

Zalecenie 3 – Ukierunkowanie ram wykonania w większym stopniu na wyniki, tak aby móc lepiej monitorować postępy w osiąganiu unijnych wartości docelowych dotyczących efektywności energetycznej i poprawić rozliczalność

Trybunał zaleca, aby Komisja:

1. zapewniła informacje zarówno na temat łącznych wydatków, jak i ilości zaoszczędzonej energii lub innych rezultatów uzyskanych dzięki inwestycjom;
2. określiła wskaźniki na potrzeby monitorowania opłacalności inwestycji;
3. wykorzystała te wskaźniki przy podejmowaniu decyzji co do przydziału zasobów podczas śródokresowego przeglądu w okresie 2021–2027.

Termin realizacji: przed zatwierdzeniem programów na okres 2021–2027 w przypadku lit. b) oraz po zatwierdzeniu wszystkich programów na okres 2021–2027 w przypadku lit. a) oraz c).

Niniejsze sprawozdanie zostało przyjęte przez Izbę I, której przewodniczy członek Trybunału Obrachunkowego Nikolaos MILIONIS, na posiedzeniu w Luksemburgu w dniu 30 marca 2020 r.

Załącznik

Załącznik I Środki z obszaru polityki spójności na okres 2014–2020 przeznaczone na efektywność energetyczną budynków

Państwo członkowskie	Budżet na budynki mieszkalne	Budżet na budynki publiczne	Budżet na budynki ogółem (budynki mieszkalne i publiczne łącznie)	Stosunek budżetu na budynki ogółem do całego budżetu polityki spójności w danym państwie członkowskim (w %)	Środki z budżetu na budynki ogółem wydane do 31.12.2018 (w %)	Kwota wydatków na budynki mieszkalne zgodnie ze stanem na 31.12.2018
AT	0	5 893 940	5 893 940	1%	19%	0
BE	12 000 000	26 330 513	38 330 513	2%	14%	2 004 843
BG	116 091 519	80 508 006	196 599 525	3%	15%	12 844 101
CY	20 500 000	23 500 000	44 000 000	6%	20%	7 058 821
CZ	373 969 708	617 437 463	991 407 171	5%	21%	90 193 054
DE	0	892 832 893	892 832 893	5%	9%	0
DK	0	0	0	0%	0%	0
EE	174 636 461	1 863 044	176 499 505	5%	46%	80 542 195
ES	557 157 926	1 028 280 396	1 585 438 322	5%	7%	80 505 722
FI	1 996 928	12 011 720	14 008 648	1%	19%	571 466
FR	454 230 674	257 357 785	711 588 459	5%	22%	126 810 646
GR	248 138 321	307 639 356	555 777 677	3%	8%	26 600 287
HR	90 000 000	181 810 805	271 810 805	3%	23%	42 350 578
HU	250 323 411	902 749 679	1 153 073 090	5%	27%	65 880 774
IE	84 500 000	0	84 500 000	8%	27%	22 653 118
IT	41 534 286	1 053 215 228	1 094 749 514	3%	10%	1 793 395
LT	336 171 919	160 392 880	496 564 799	7%	46%	208 021 084
LU	1 203 638	2 407 277	3 610 915	9%	39%	636 990
LV	150 000 000	182 545 246	332 545 246	8%	6%	6 587 902
MT	5 088 170	4 866 946	9 955 116	1%	33%	2 400 000
NL	9 652 206	20 164 314	29 816 520	3%	33%	800 000
PL	750 703 882	1 502 887 179	2 253 591 061	3%	23%	68 664 689
PT	143 626 068	442 916 876	586 542 944	3%	3%	10 061 529
RO	444 330 119	741 840 094	1 186 170 213	5%	9%	81 954 405
SE	13 637 164	12 561 834	26 198 998	2%	6%	908 540
SI	6 600 000	142 360 000	148 960 000	5%	26%	1 016 859
SK	111 388 554	474 886 480	586 275 034	4%	34%	111 338 723
UK	161 251 913	75 302 550	236 554 463	2%	14%	6 710 616
UE-28	4 558 732 867	9 154 562 505	13 713 295 372	4%	18%	1 058 910 337

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy, na podstawie danych przekazanych przez Komisję.

Glosariusz

Audyt energetyczny – standardowy audyt energetyczny składa się z kompleksowej analizy energetycznej systemów energetycznych danego obiektu. Obejmuje on w szczególności opracowanie poziomu referencyjnego dla zużycia energii przez ten obiekt, ocenę potencjalnych oszczędności energii oraz opłacalności odpowiednio wybranych działań służących oszczędności energii.

Efektywność energetyczna – termin ten odnosi się do zużywania mniejszej ilości energii w celu uzyskania równoważnego poziomu działalności gospodarczej lub usługi. Inwestycje w efektywność energetyczną zapewniają większy zwrot ekonomiczny i zysk społeczny niż inwestycje w dostawy energii. Efektywność energetyczna zwiększa potencjał wzrostu gospodarczego i konkurencyjność przedsiębiorstw, obniża rachunki za energię w gospodarstwach domowych oraz prowadzi do mniejszej zależności od importu energii, a także do ograniczenia emisji i poprawy jakości powietrza.

Instytucja zarządzająca – organ krajowy, regionalny lub lokalny wskazany przez państwo członkowskie w celu zarządzania programem operacyjnym. Zadania instytucji obejmują wybór projektów do finansowania, monitorowanie ich realizacji i przekazywanie Komisji sprawozdań dotyczących osiągniętych rezultatów.

krajowy plan działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii – plany tego rodzaju stanowią strategiczne narzędzia na szczeblu państw członkowskich dotyczące planowania, koordynacji i wdrażania działań w zakresie efektywności energetycznej we wszystkich sektorach. Wskazuje się w nich obowiązki; ewentualnie szacuje potrzeby i określa przydział środków budżetowych. Opracowanie tych krajowych planów jest obowiązkiem państw członkowskich, ale plany te nie są bezpośrednio powiązane z finansowaniem w obszarze polityki spójności. Brak jest prawnego wymogu lub obowiązku przekazywania informacji na temat oszczędności energii osiągniętych dzięki środkom UE, nie ma też obowiązku, by wykorzystywać środki UE do finansowania obszarów wskazanych w tych krajowych planach.

Opłacalna inwestycja – rozwiązanie umożliwiające osiągnięcie założonego wyniku najmniejszym kosztem lub jedno z dostępnych rozwiązań umożliwiające osiągnięcie najlepszego wyniku przy założonym poziomie kosztów. Kryterium to można też wykorzystać do porównania i oceny różnych projektów w ramach jednego programu. (Kreith, F., Goswami, Y. D., „Handbook of Energy Efficiency and Renewable Energy”, Taylor & Francis, Boca Raton, USA, 2007). W przypadku wydatkowania środków UE wymogiem jest stosowanie zasady efektywności, która dotyczy jak najkorzystniejszej relacji pomiędzy wykorzystywanymi zasobami, podejmowanymi działaniami i osiąganymi celami (zob. art. 33 ust. 1 lit. b) rozporządzenia finansowego).

Optymalna pod względem kosztów metodyka dotycząca budynków – optymalna pod względem kosztów metodyka ma na celu utworzenie ram prawnych służących zaostrzeniu obowiązujących w państwach członkowskich wymogów dotyczących minimalnej charakterystyki energetycznej budynków, tak aby zapewnić przyjęcie wszystkich środków racjonalnych pod względem ekonomicznym.

Polityka spójności – główna polityka inwestycyjna UE mająca na celu zmniejszenie ekonomicznych i społecznych dysproporcji między poszczególnymi regionami i państwami członkowskimi. Niniejsza kontrola dotyczyła w szczególności następujących dwóch funduszy:

a) Fundusz Spójności – fundusz unijny na rzecz zmniejszania ekonomicznych i społecznych dysproporcji oraz wspierania zrównoważonego rozwoju w UE przez finansowanie inwestycji w państwach członkowskich, w których dochód narodowy brutto na mieszkańca jest niższy niż 90% średniej UE;

b) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) – unijny fundusz mający na celu zwiększenie spójności gospodarczej i społecznej na terytorium Unii Europejskiej przez zmniejszanie dysproporcji między regionami dzięki wsparciu finansowemu, w szczególności na rzecz obszarów priorytetowych: innowacji i badań naukowych, agendy cyfrowej, małych i średnich przedsiębiorstw, gospodarki niskoemisyjnej, środowiska i zrównoważonego transportu.

Program operacyjny (PO) – określa priorytety i szczegółowe cele państwa członkowskiego lub regionu oraz sposób wykorzystania środków finansowych (środki UE oraz współfinansowanie krajowe – publiczne i prywatne) w ramach funduszy polityki spójności w danym okresie (obecnie lata 2014–2020) na finansowanie projektów. Projekty takie muszą przyczyniać się do osiągnięcia pewnej liczby celów określonych na szczeblu osi priorytetowych PO. PO jest opracowywany przez państwo członkowskie i musi zostać zatwierdzony przez Komisję przed dokonaniem jakichkolwiek płatności z budżetu UE. W okresie realizacji PO może być modyfikowany tylko za zgodą obu stron.

Rezerwa wykonania – przeznacza się na nią 6% zasobów przydzielonych na rzecz EFRR i Funduszu Spójności w ramach celu „Inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia”. Środki te są ujęte w programach, ale zostaną ostatecznie przydzielone lub przesunięte w zależności od rezultatu przeglądu wyników w 2019 r.

Systemy zobowiązujące do efektywności energetycznej – są to mechanizmy rynkowe zdefiniowane w art. 7 dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej. W ramach tych systemów nakłada się na „zobowiązane strony” wymóg osiągnięcia określonych ilościowo celów w odniesieniu do ogółu zapewnianych przez nie świadczeń. Zobowiązane strony mogą oznaczać przedsiębiorstwa prowadzące detaliczną sprzedaż energii, dystrybutorów energii lub przedsiębiorstwa prowadzące dystrybucję paliw transportowych.

Umowy partnerstwa – umowy, które Komisja Europejska zawarła z każdym państwem członkowskim na okres programowania 2014–2020. Określają one plany organów krajowych dotyczące wykorzystania środków z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz wytyczają cele strategiczne i priorytety inwestycyjne każdego państwa, łącząc je z ogólnymi celami strategii „Europa 2020” dotyczącymi inteligentnego i trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Umowy są przygotowywane przez państwa członkowskie w uzgodnieniu z Komisją i muszą zostać przez nią przyjęte.

Warunki wstępne – warunki oparte na wstępnie zdefiniowanych kryteriach określonych w rozporządzeniu (UE) nr 1303/2013 w sprawie wspólnych przepisów, których spełnienie uważa się za konieczne w celu skutecznego i efektywnego wykorzystania finansowania unijnego w odniesieniu do wszystkich europejskich funduszy w ramach polityki spójności. Przygotowując programy operacyjne na okres programowania 2014–2020, państwa członkowskie miały obowiązek ocenić, czy warunki te zostały spełnione. W przypadku niespełnienia warunków wstępnych należało przygotować plany działania zapewniające ich spełnienie do dnia 31 grudnia 2016 r.

Zawarcie umowy o poprawę wydajności energetycznej – oznacza zawarcie umowy pomiędzy beneficjentem a dostawcą realizującym środek poprawy efektywności energetycznej, weryfikowanej i monitorowanej w trakcie całego okresu jej obowiązywania, zgodnie z którą inwestycje (roboty, dostawa lub usługa) w ten środek są spłacane w relacji do uzgodnionego w umowie poziomu poprawy efektywności energetycznej lub innego uzgodnionego kryterium charakterystyki energetycznej, na przykład oszczędności finansowych (art. 2 pkt 27 dyrektywy 2012/27/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków).

Zespół kontrolny

Sprawozdania specjalne Trybunału przedstawiają wyniki kontroli dotyczących obszarów polityki i programów UE bądź kwestii związanych z zarządzaniem w wybranych obszarach budżetowych. Trybunał wybiera i opracowuje zadania kontrolne tak, aby osiągnąć jak największe oddziaływanie, biorąc przy tym pod uwagę kryteria takie jak zagrożenia dla wykonania zadań lub zgodności, poziom dochodów lub wydatków w danym obszarze, nadchodzące zmiany oraz interes polityczny i społeczny.

Niniejsza kontrola wykonania zadań została przeprowadzona przez Izbę I, której przewodniczy członek Trybunału Nikolaos Milionis i która zajmuje się wydatkami związanymi ze zrównoważonym użytkowaniem zasobów naturalnych. Kontrolą kierował João Figueiredo, członek Trybunału, a w działania kontrolne zaangażowani byli: Michael Bain, kierownik; Lorenzo Pirelli, koordynator zadania, a także kontrolerzy Aris Konstantinidis, Radostina Simeonova i Jolanta Žemailaitė. Wsparcie językowe zapewnili Miroslava Chakalova-Siddy i Richard Moore.

Od lewej: Lorenzo Pirelli, João Figueiredo, Paula Betencourt, Aris Konstantinidis, Terje Teppan-Niesen i Michael Bain.

Przypisy

¹ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE (Dz.U. L 315 z 14.11.2012, s. 1). Zgodnie z art. 2 pkt 4 dyrektywy uzyskane produkty mogą odnosić się do uzyskanych wyników, usług, towarów lub energii.

² Tamże.

³ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2002 z dnia 11 grudnia 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (Dz.U. L 328 z 21.12.2018, s. 210).

⁴ Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Europejski Zielony Ład” (COM(2019) 640 final z 11.12.2019).

⁵ Komisja Europejska, komunikat pt. „Ocena z 2018 r. postępów poczynionych przez państwa członkowskie w osiąganiu krajowych wartości docelowych na 2020 r. w zakresie efektywności energetycznej oraz we wdrażaniu dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej, dokonana zgodnie z art. 24 ust. 3 dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej” (COM(2019) 224 final).

⁶ Komisja, dokument z 2017 r. pt. „Good practice in energy efficiency”, wnioski z dotychczasowych doświadczeń na s. 18 oraz dokument roboczy służb Komisji pt. „Ocena dyrektywy 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków” (SWD(2016) 408 final), s. 15.

⁷ Zob. https://ec.europa.eu/energy/en/topics/energy-efficiency/heating-and-cooling

⁸ Zob. sprawozdanie specjalne nr 1/2012 pt. „Unijne działania w zakresie ekoprojektu i etykietowania energetycznego – istotny wkład w poprawę efektywności energetycznej, niemniej osłabiony znacznymi opóźnieniami i nieprzestrzeganiem przepisów”.

⁹ Dokument roboczy służb Komisji pt. „Ocena skutków towarzysząca wnioskowi dotyczącemu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej” (SWD(2016) 405 final).

¹⁰ Dyrektywa 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków.

¹¹ Art. 11 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków

¹² Zob. sprawozdanie specjalne nr 21/2012 pt. „Opłacalność inwestycji w efektywność energetyczną realizowanych w ramach polityki spójności”: www.eca.europa.eu/Lists/ECADocuments/SR12_21/SR12_21_PL.PDF

¹³ Komunikat pt. „Wdrażanie dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej — wytyczne Komisji” (COM(2013) 762 final) oraz pkt 3.2.4 oraz 3.2.5 dokumentu roboczego pt. „Wytyczne dotyczące krajowych planów działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii” (SWD(2013) 180 final).

¹⁴ Komisja, dokument pt. „Good practice in energy efficiency”, 2017, s. 15.

¹⁵ Sprawozdanie Wspólnego Centrum Badawczego pt. „Overcoming the split incentive barrier in the building sector”, 2014.

¹⁶ Włoska agencja krajowa ds. energii ENEA, „The Energy Performance Contracts”, 2017.

¹⁷ Komisja, „Eurostat Guidance note: the recording of energy performance contracts in government accounts”, 2017.

¹⁸ https://www.eib.org/attachments/pj/guide_to_statistical_treatment_of_epcs_en.pdf

¹⁹ Zob. dyrektywa z 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków oraz sprawozdanie pt. „Wsparcie finansowe na rzecz efektywności energetycznej budynków” (COM(2013) 225 final).

²⁰ Zob. Komisja Europejska, dokument pt. „Technical Guidance on Financing the energy renovation of buildings with Cohesion policy funding”, 2014, s. 45.

²¹ Rozporządzenie finansowe (UE, Euratom) 2018/1046 z dnia 18 lipca 2018 r.

²² Art. 4 dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej.

²³ Komisja Europejska, dokument pt. „Technical Guidance on Financing the energy renovation of buildings with Cohesion policy funding”, 2014.

²⁴ Prosty okres zwrotu kosztów jest jedną z metod oceny opłacalności inwestycji wskazaną w dokumencie Komisji pt. „Technical Guidance on Financing the energy renovation of buildings with Cohesion policy funding”, 2014. Stanowi on miarę czasu koniecznego do tego, by łączne oszczędności uzyskane dzięki zrealizowanemu projektowi pokryły nakłady inwestycji początkowej.

²⁵ Zob. pkt 41–44 sprawozdania specjalnego Trybunału nr 21/2012.

²⁶ Zob. zalecenie 2 w sprawozdaniu specjalnym nr 21/2012.

²⁷ Zgodnie z dokumentem Komisji Europejskiej pt. „Technical Guidance on Financing the energy renovation of buildings with Cohesion policy funding”, 2014, s. 55. W dokumencie zalecono instytucjom zarządzającym, by na potrzeby oceny kwalifikowalności nałożyły w odniesieniu do projektów wymóg zwiększenia klasy energii co najmniej o dwa lub trzy poziomy, tak aby uniknąć zgłaszania projektów łatwych w realizacji.

²⁸ Na podstawie przepisów unijnej dyrektywy 2010/31/UE oraz normy europejskiej EN 15459:2007.

²⁹ Zob. https://deep.eefig.eu/

³⁰ Zob. sekcja 4 lit. c) irlandzkiego Południowo-Wschodniego Regionalnego Programu Operacyjnego na okres 2014–2020.

³¹ Zob. pkt 52 lit. a) sprawozdania specjalnego nr 21/2012.

³² Komisja Europejska, dokument pt. „Technical Guidance on Financing the energy renovation of buildings with Cohesion policy funding”, 2014, s. 54.

³³ Zob. pkt 51 lit. b) sprawozdania specjalnego nr 21/2012.

³⁴ Komisja Europejska, dokument pt. „Technical Guidance on Financing the energy renovation of buildings with Cohesion policy funding”, 2014, s. 54.

³⁵ Zgodnie z zasadą należytego zarządzania finansami zawartą w art. 33 rozporządzenia finansowego (UE, Euratom) 2018/1046 z dnia 18 lipca 2018 r.

³⁶ Dokument Komisji pt. „Guidance for Member States on performance framework, review and reserve”, 2014 oraz dokument Komisji pt. „Guidance on ex-ante conditionalities”, 2014.

³⁷ Art. 5 rozporządzenia (UE) nr 1300/2013 w sprawie Funduszu Spójności oraz odnośny załącznik I. Art. 6 rozporządzenia (UE) nr 1301/2013 w sprawie EFRR oraz odnośny załącznik I.

³⁸ Według stanu na 31 stycznia 2020 r. taką kwotę środków budżetowych przeznaczyły na te inwestycje państwa członkowskie.

³⁹ Zob. pkt 51 lit. c) sprawozdania specjalnego nr 21/2012.

⁴⁰ Zob. zalecenie 2 w sprawozdaniu specjalnym Trybunału nr 21/2012.

⁴¹ Sprawozdanie specjalne Trybunału nr 15/2017 (https://www.eca.europa.eu/pl/Pages/DocItem.aspx?did=43174), opinia Trybunału nr 6/2018 (https://www.eca.europa.eu/pl/Pages/DocItem.aspx?did=47745), dokument analityczny Trybunału pt. „Osiąganie zamierzonych wyników w obszarze polityki spójności” (https://www.eca.europa.eu/pl/Pages/DocItem.aspx?did=50385).

⁴² Art. 2 pkt 18 rozporządzenia (UE) 2018/1999.

⁴³ Przyjęta w ramach pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” w listopadzie 2016 r., COM(2016) 860 final, 30.11.2016.

⁴⁴ Studium wykonalności finansowania niskokosztowych środków w zakresie efektywności energetycznej w gospodarstwach domowych o niskich dochodach z funduszy UE, sprawozdanie końcowe dla Dyrekcji Generalnej ds. Energii, sierpień 2016 r., https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/low_cost_energy_efficiency_measures_-_final_report.pdf

⁴⁵ Art. 5 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 215/2014.

⁴⁶ COM(2018) 375 final z dnia 29 maja 2018 r., zob. w szczególności art. 67.

Kalendarium

Wydarzenie	Data
Zatwierdzenie ramowego programu kontroli (APM)/rozpoczęcie kontroli	23.1.2019
Oficjalne przesłanie wstępnej wersji sprawozdania Komisji (lub innej jednostce kontrolowanej)	16.12.2019
Przyjęcie sprawozdania końcowego po zakończeniu postępowania kontradyktoryjnego	11.3.2020
Oficjalne odpowiedzi Komisji (lub innych jednostek kontrolowanych) otrzymane we wszystkich językach	20.4.2020

Kontakt

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
LUKSEMBURG

Tel. +352 4398-1
Formularz kontaktowy: eca.europa.eu/pl/Pages/ContactForm.aspx
Strona internetowa: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Więcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu).

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2020

PDF	ISBN 978-92-847-4415-2	ISSN 1977-5768	doi:10.2865/50487	QJ-AB-20-004-PL-N
HTML	ISBN 978-92-847-4381-0	ISSN 1977-5768	doi:10.2865/972968	QJ-AB-20-004-PL-Q

PRAWA AUTORSKIE

© Unia Europejska, 2020.

Polityka Europejskiego Trybunału Obrachunkowego w zakresie ponownego wykorzystywania dokumentów jest realizowana na podstawie decyzji Trybunału nr 6/2019 w sprawie polityki otwartych danych oraz ponownego wykorzystywania dokumentów.

O ile nie wskazano inaczej (np. nie zamieszczono szczegółowych adnotacji o prawach autorskich), treści Europejskiego Trybunału Obrachunkowego będące własnością UE objęte są licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że ponowne wykorzystywanie jest dozwolone, pod warunkiem że dokumenty zostaną odpowiednio oznaczone i zostaną wskazane dokonane w nich zmiany. W przypadku ponownego wykorzystania niedozwolone jest zmienianie oryginalnego znaczenia albo przesłania dokumentów. Trybunał nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek konsekwencje ponownego ich wykorzystania.

W razie ponownego wykorzystania dokumentów wymagane jest zweryfikowanie praw autorskich, jeżeli konkretna treść przedstawia możliwą do zidentyfikowania osobę fizyczną – tak jak w przypadku zdjęć, na których widoczni są pracownicy Trybunału – lub prace stron trzecich. Uzyskanie zezwolenia na ponowne wykorzystanie określonej treści unieważnia wspomniane wcześniej zezwolenie ogólne. W zezwoleniu tym należy wyraźnie opisać wszelkie ograniczenia dotyczące wykorzystania treści.

W celu wykorzystania lub powielenia treści niebędącej własnością UE może być konieczne wystąpienie o zgodę bezpośrednio do właścicieli praw autorskich:

Rys. 1 – © Shutterstock / PIXEL to the PEOPLE.

Rys. 5 – © Shutterstock / Milagli.

Zdjęcie w ramce 3 – © Shutterstock / Marko Mitrovicv.

Oprogramowanie lub dokumenty objęte prawem własności przemysłowej takie jak patenty, znaki towarowe, wzory użytkowe, znaki graficzne i nazwy, nie są objęte polityką Europejskiego Trybunału Obrachunkowego w zakresie ponownego wykorzystania i nie jest udostępniana licencja na nie.

Na stronach internetowych instytucji Unii Europejskiej dostępnych w domenie europa.eu zamieszczane są odsyłacze do stron zewnętrznych. Trybunał nie kontroluje ich zawartości i w związku z tym zachęca użytkowników, aby we własnym zakresie zapoznali się z polityką ochrony prywatności i polityką w zakresie praw autorskich obowiązującymi na tych stronach.

Znak graficzny Europejskiego Trybunału Obrachunkowego

Znak graficzny Europejskiego Trybunału Obrachunkowego nie może być wykorzystywany bez uprzedniej zgody Trybunału.

JAK SKONTAKTOWAĆ SIĘ Z UE

Osobiście
W całej Unii Europejskiej istnieje kilkaset centrów informacyjnych Europe Direct. Adres najbliższego centrum można znaleźć na stronie: https://europa.eu/european-union/contact_pl.

Telefonicznie lub drogą mailową
Europe Direct to serwis informacyjny, który udziela odpowiedzi na pytania na temat Unii Europejskiej. Można się z nim skontaktować:

• dzwoniąc pod bezpłatny numer telefonu: 00 800 6 7 8 9 10 11 (niektórzy operatorzy mogą naliczać opłaty za te połączenia),
• dzwoniąc pod standardowy numer telefonu: +32 22999696,
• drogą mailową: https://europa.eu/european-union/contact_pl.

WYSZUKIWANIE INFORMACJI O UE

Online
Informacje o Unii Europejskiej są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu Europa: https://europa.eu/european-union/index_pl.

Publikacje UE
Bezpłatne i odpłatne publikacje UE można pobrać lub zamówić na stronie: https://op.europa.eu/pl/publications. Większą liczbę egzemplarzy bezpłatnych publikacji można otrzymać, kontaktując się z serwisem Europe Direct lub z lokalnym centrum informacyjnym (zob. https://europa.eu/european-union/contact_pl).

Prawo UE i powiązane dokumenty
Informacje prawne dotyczące UE, w tym wszystkie unijne akty prawne od 1952 r., są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu EUR-Lex: http://eur-lex.europa.eu.

Portal Otwartych Danych UE
Unijny portal otwartych danych (http://data.europa.eu/euodp/pl) umożliwia dostęp do zbiorów danych pochodzących z instytucji i innych organów UE. Dane można pobierać i wykorzystywać bezpłatnie, zarówno do celów komercyjnych, jak i niekomercyjnych.