Hoofdstuk 9 — Institutionele ontwikkelingen en versterking van de democratie
Inleiding
In 2023 werkten de instellingen en organen van de Europese Unie nauw samen om de gemeenschappelijke belangen van de EU te behartigen en resultaten te boeken voor de EU-burgers. Ze leverden verdere inspanningen om het wetgevingsproces van de EU te verbeteren en de overheidsdiensten te hervormen, zodat deze beter voorbereid zijn op de kansen en uitdagingen die de veranderende wereld met zich meebrengt. Het verbeteren van de EU-regels om betere resultaten te behalen voor burgers, is een doelstelling en verantwoordelijkheid die alle EU-instellingen en -lidstaten delen. Burgers moeten bijvoorbeeld worden aangemoedigd om actief deel te nemen aan het democratische proces.
Samenwerken
De institutionele structuur van de EU is uniek en haar besluitvormingssysteem evolueert voortdurend. In het algemeen stelt de Europese Commissie nieuwe wetgeving voor en keuren het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie deze wetten als medewetgevers goed. De lidstaten voeren de wetgeving vervolgens uit en de Commissie ziet erop toe dat deze correct wordt toegepast. De werkzaamheden van deze instellingen worden aangevuld met die van andere instellingen en organen - open in een nieuw tabblad..
In 2023 boekten de EU-instellingen vooruitgang op het gebied van verschillende belangrijke wetgevingsinitiatieven en werkten zij nog harder om de EU transparanter, verantwoordingsplichtiger en doeltreffender te maken. De mededeling van de Commissie “Naar een veerkrachtiger, concurrerender en duurzamer Europa - open in een nieuw tabblad.” vormde een leidraad voor de EU-leiders toen ze in oktober bijeenkwamen in Granada (Spanje) om een gesprek op gang te brengen over de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de Europese Unie voor de komende jaren.
Het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie rouleert om de zes maanden tussen de lidstaten. In 2023 werd het voorzitterschap eerst bekleed door Zweden en vervolgens door Spanje.
Vooruitgang op het gebied van wetgevingsinitiatieven
In 2023 boekten de medewetgevers van de EU vooruitgang met verschillende belangrijke initiatieven.
Op het gebied van solidariteit met Oekraïne en militaire steun (zie hoofdstuk 1) bereikten het Parlement en de Raad een politiek akkoord over de verordening betreffende de ondersteuning van de productie van munitie. Daardoor werd 500 miljoen euro vrijgemaakt voor de productie van munitie en raketten. De medewetgevers werden het ook eens over nieuwe maatregelen om de capaciteit van de defensie-industrie van de EU op het vlak van munitieproductie zo snel mogelijk te vergroten (met het instrument voor de versterking van de Europese defensie-industrie door middel van gemeenschappelijke aanbestedingen — zie hoofdstuk 8). Met het oog op de aanhoudende aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne bereikte de Raad ook overeenstemming over het 11e en 12e pakket economische en individuele beperkende maatregelen (sancties).
Er zijn vorderingen gemaakt met het versterken van de economie en het concurrentievermogen van de EU. De medewetgevers kwamen immers tot een akkoord over belangrijke voorstellen, zoals de EU-verordening inzake groene obligaties, het bankenpakket, de verordening betreffende centrale effectenbewaarinstellingen en de baanbrekende verordening kritieke grondstoffen (zie hoofdstuk 2). Daarnaast stelde de Raad een gemeenschappelijk standpunt vast over het voorstel van de Commissie om de EU-regels voor economische governance te hervormen.
Het Parlement en de Raad namen ook belangrijke wetgevingsteksten aan met betrekking tot de groene agenda om de klimaatdoelstellingen voor 2030 te verwezenlijken. Het gaat onder andere om nieuwe regels die het uiteindelijke energieverbruik moeten verminderen en het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in de energiemix van de EU moeten vergroten (zie hoofdstukken 3 en 4).
Ook in het kader van de digitale transitie namen het Parlement en de Raad nieuwe regels aan (de chipverordening). Die zijn bedoeld om de Europese halfgeleidersector te versterken en zo de technologische soevereiniteit van de EU te vergroten. Daarnaast keurden de medewetgevers de dataverordening goed, die een eerlijke toegang tot gegevens moet garanderen. Ook bereikten ze een politiek akkoord over de verordening artificiële intelligentie, die het veilige gebruik van artificiële intelligentie in de EU moet bevorderen, zodat iedereen er baat bij heeft (zie hoofdstuk 5).
De onderhandelingen tussen het Parlement en de Raad leidden uiteindelijk tot een politiek akkoord over het nieuwe migratie- en asielpact (zie hoofdstuk 7) en over de transparantie van politieke reclame (zie hieronder). Ook de richtlijn ter verbetering van de arbeidsomstandigheden van platformwerkers neemt steeds meer vorm aan (hoofdstuk 6). Bovendien was er sprake van een belangrijke ontwikkeling voor het Schengengebied; de Raad stemde unaniem in met het opheffen van de binnengrenscontroles aan lucht- en zeegrenzen met Bulgarije en Roemenië (zie hoofdstuk 7).
Tot slot is er met het politieke akkoord over de gerichte herziening van het Financieel Reglement een belangrijke stap gezet om de EU-begroting te beschermen (zie hoofdstuk 2), de transparantie te vergroten, het crisisbeheer te verbeteren en administratieve lasten voor de lidstaten te verminderen.
De toepassing van de EU-regels waarborgen
Het EU-recht moet overal volledig en correct worden uitgevoerd en toegepast, zodat mensen en bedrijven ten volle kunnen profiteren van de voordelen die het meebrengt. Om de toepassing van het recht te waarborgen, startte de Commissie in 2023 meer dan 500 nieuwe inbreukprocedures, hetzij omdat lidstaten EU-richtlijnen niet op tijd in nationale wetgeving hadden omgezet, hetzij omdat ze de EU-regels niet correct toepasten of omdat hun nationale regels niet volledig in overeenstemming waren met het EU-recht.
In de loop van het jaar konden echter ook 1 000 inbreukprocedures worden afgesloten omdat lidstaten de naleving van de EU-regels verbeterden. Dit zal concrete voordelen opleveren, zoals sterkere rechten op de digitale eengemaakte markt, verbeterde energie-efficiëntie, een betere bescherming van het milieu, betere financiële diensten en veiliger vervoer.
De Commissie bleef zich ook inzetten om inbreuken te voorkomen, bijvoorbeeld door de lidstaten bij de uitvoering van het EU-recht in een vroeg stadium ondersteuning te bieden in de vorm van praktische richtsnoeren, vergaderingen, opleidingen en technische bijstand.
Actieve interinstitutionele samenwerking
Het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Europees Comité van de Regio’s leverden belangrijke en relevante bijdragen aan het Parlement, de Raad en de Commissie, en waren sterk betrokken bij de ondersteuning van Oekraïne. Het Europees Economisch en Sociaal Comité werkte verder aan zijn initiatief voor de selectie van leden uit kandidaat-lidstaten. Het beoogt daarmee vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld uit kandidaat-lidstaten van de EU te betrekken bij de dagelijkse advieswerkzaamheden van het Comité.
Met de Europese Alliantie van steden en regio’s voor de wederopbouw van Oekraïne - open in een nieuw tabblad. wees het Europees Comité van de Regio’s op het belang van decentralisatie en de bevordering van lokaal zelfbestuur voor het herstel- en wederopbouwproces van Oekraïne.
De nationale parlementen van de meeste lidstaten zetten hun actieve samenwerking met de EU-instellingen voort. Daarbij onderzochten ze in detail of de voorgestelde nieuwe wetgeving in overeenstemming was met het subsidiariteitsbeginsel. Dat beginsel bepaalt onder welke omstandigheden het gerechtvaardigd is dat de EU maatregelen neemt in de plaats van de lidstaten. De nationale parlementen hadden hier slechts in een zeer klein aantal gevallen bedenkingen bij. Ze namen deel aan de schriftelijke en mondelinge politieke dialoog met de Commissie over een breed scala aan onderwerpen en aan interparlementaire bijeenkomsten die door het Europees Parlement werden georganiseerd.
De betrekkingen tussen de andere instellingen en de Europese Ombudsman - open in een nieuw tabblad. bleven goed en zeer constructief. De onderzoeken van de Ombudsman zijn voornamelijk gericht op de Commissie, aangezien deze instelling de meeste rechtstreekse contacten met het publiek onderhoudt. In 2023 voerde de Commissie ongeveer driekwart van de voorstellen van de Ombudsman uit en waren gevallen van wanbeheer zeer zeldzaam.
Als hoedster van de financiën van de EU voerde de Europese Rekenkamer een reeks financiële en doelmatigheidscontroles uit, onder meer met betrekking tot het pandemieherstelfonds NextGenerationEU, het economisch concurrentievermogen van de EU, de weerbaarheid tegen veiligheidsdreigingen, de eerbiediging van de Europese waarden, klimaatverandering en fraudebestrijding. De Commissie is het belangrijkste voorwerp van de controles van de Rekenkamer en aanvaardde de overgrote meerderheid van de aanbevelingen die tot haar waren gericht, om ervoor te zorgen dat EU-middelen volgens de toepasselijke regels worden verkregen en besteed en de beoogde resultaten opleveren.
Goed bestuur
Versterken van het vertrouwen van het publiek
Transparantie, integriteit en verantwoordingsplicht zijn de belangrijkste kenmerken van een democratische rechtsstaat. Ze werken goed bestuur in de hand en vergroten het vertrouwen in het beleidsvormingsproces. Ook zijn deze kenmerken uiterst belangrijk voor het voorkomen van corruptie. Naar aanleiding van beschuldigingen van corruptie en de daaropvolgende arrestatie van een lid van het Europees Parlement aan het einde van 2022, voerde het Parlement in 2023 een reeks hervormingen - open in een nieuw tabblad. door om zijn integriteit, onafhankelijkheid en verantwoordingsplicht te versterken en zo verdere inmenging in zijn werkzaamheden te voorkomen.
Om het vertrouwen van het publiek in de EU-instellingen te vergroten, diende de Commissie in juni een voorstel - open in een nieuw tabblad. in voor een interinstitutioneel ethisch orgaan. Dit orgaan moet gemeenschappelijke ethische gedragsnormen voor de leden en een formeel mechanisme voor coördinatie en overleg over ethische vereisten vaststellen. De Commissie nodigde alle EU-instellingen (het Parlement, de Europese Raad, de Raad, het Hof van Justitie, de Europese Centrale Bank en de Rekenkamer), plus het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Europees Comité van de Regio’s uit om te beginnen met de onderhandelingen en organiseerde de eerste politieke en technische vergaderingen over een mogelijke overeenkomst.
In juni legde de Europese Centrale Bank haar verantwoordingskader - open in een nieuw tabblad. vast met het Parlement. De dialoog tussen de Centrale Bank en het Parlement is hierbij van groot belang. Dankzij deze dialoog kan de Bank haar acties en beleid uitgebreid uitleggen aan de gekozen vertegenwoordigers van de EU-burgers en luisteren naar hun zorgen. Op die manier kunnen burgers en hun vertegenwoordigers zich een oordeel vormen over de resultaten van de Bank met betrekking tot haar belangrijkste doelstelling, nl. het handhaven van prijsstabiliteit.
Betere regelgeving
De agenda voor betere regelgeving - open in een nieuw tabblad. van de Commissie staat centraal bij haar werkzaamheden om het concurrentievermogen en de veerkracht van de EU te waarborgen aan de hand van slimmere, efficiëntere en doeltreffendere regelgeving. Deze aanpak is gebaseerd op een beproefd kader dat door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling is erkend - open in een nieuw tabblad..
In 2023 stelde de Commissie zich ten doel - open in een nieuw tabblad. de lasten in verband met rapportagevereisten geleidelijk met 25 % te verminderen. In haar werkprogramma - open in een nieuw tabblad. stelde ze 41 initiatieven voor en wordt prioriteit gegeven aan het stroomlijnen van de rapportagevereisten die onevenredige lasten voor bedrijven of overheden meebrengen. Het doel is om de administratieve lasten te verminderen zonder de beleidsdoelstellingen te ondermijnen of sociale, economische, ecologische of andere normen af te zwakken, zoals die voor consumentenbescherming. Dit proces wordt gebaseerd op informatie uit tweehonderd bijdragen van bedrijven, overheden, het maatschappelijk middenveld en burgers, die naar aanleiding van een specifiek verzoek om input zijn ingestuurd.
Rationaliseren en vereenvoudigen van rapportageverplichtingen
Om tot een rationalisering en vereenvoudiging van de rapportagevereisten te komen, moeten verschillende belangrijke stappen worden gezet. De eerste stap is het schrappen van onderdelen van de rapportage die achterhaald zijn, zoals elementen die slechts beperkt bruikbaar zijn. Deze inspanning ondersteunt de modernisering van het rapportageproces door middel van digitalisering en nieuwe technologie om gegevens doeltreffender te verzamelen. De strategie streeft er ook naar om de rapportagefrequentie te verlagen, soortgelijke taken samen te voegen, het aantal betrokken bedrijven te beperken en hen ruim de tijd te geven om zich aan de nieuwe vereisten aan te passen. Verschillende voorstellen illustreren deze strategie in de praktijk. Het douanewetboek van de Unie is opgezet om een uniforme rapportage-interface in de EU tot stand te brengen, wat het hergebruik van gegevens zou moeten vergemakkelijken en naar schatting 2 miljard euro aan besparingen zou moeten opleveren. De herziene richtlijn gecombineerd vervoer heeft tot doel procedures te vereenvoudigen, bijvoorbeeld met digitale platforms voor vervoersgegevens waarop vervoerders kunnen controleren of zij in aanmerking komen voor steun, met een verwachte besparing van 430 miljoen euro. Het aanpassen van de drempels in de jaarrekeningenrichtlijn heeft tot doel de rapportagelasten over de hele linie te verlichten, wat ten goede zou kunnen komen aan meer dan 1 miljoen ondernemingen. Het doel van alternatieve geschillenbeslechting tot slot, is om bepaalde openbaarmakingsverplichtingen af te schaffen en over te stappen op een onlineplatform, met een verwachte besparing van ongeveer 630 miljoen euro.
Voorbeelden
| Voorstel | Doel | Verwachte besparingen/baten |
|---|---|---|
| Hervormd EU-douanewetboek | Eén EU-interface tot stand brengen en het hergebruik van gegevens vergemakkelijken | €2 miljard |
| Herziene richtlijn gecombineerd vervoer | Procedures vereenvoudigen (bv. digitale platforms voor vervoersgegevens gebruiken als bewijs van subsidiabiliteit) | €430 miljoen |
| Aangepaste drempels jaarrekeningrichtlijn | Rapportageverplichtingen verminderen | Komt naar verwachting ten goede aan meer dan 1 miljoen bedrijven |
| Alternatieve geschillenbeslechting | Bepaalde publicatieverplichtingen schrappen en het onlineplatform vervangen | Ongeveer €630 miljoen |
De Commissie bleef ook de “one in, one out”-aanpak hanteren. Dit houdt in dat nieuwe lasten op hetzelfde beleidsterrein worden gecompenseerd door gelijkwaardige lasten weg te nemen. De aanpak vormt een aanvulling op het programma voor gezonde en resultaatgerichte regelgeving - open in een nieuw tabblad. van de Commissie. Daarmee probeert ze bij elke herziening en evaluatie van EU-wetgeving administratieve rompslomp en onnodige kosten systematisch op te sporen en weg te nemen.
Versterken van de administratieve samenwerking
Efficiënte nationale overheidsdiensten zijn van wezenlijk belang om het EU-beleid en het nationale beleid om te zetten in de praktijk, om hervormingen door te voeren in het belang van burgers en bedrijven, en om investeringen aan te trekken voor de groene en de digitale transitie en voor een groter concurrentievermogen. Het ComPAct-initiatief - open in een nieuw tabblad. moet de Europese administratieve ruimte versterken. Het biedt lidstaten nieuwe handvatten om de vaardigheidskloof aan te pakken en om 100 % van de belangrijkste openbare diensten tegen 2030 online toegankelijk te maken. Het initiatief stelt de economieën en samenlevingen van de EU in staat om de ambitieuze klimaat- en energiedoelstellingen voor 2030 te halen. Ook zorgt het ervoor dat de overheidsdiensten van de EU minder bureaucratisch, sneller met hun dienstverlening en transparanter worden, en dichter bij de mensen komen te staan. Het akkoord - open in een nieuw tabblad. in november over de verordening Interoperabel Europa was in dit opzicht een belangrijke mijlpaal op weg naar de verwezenlijking van de digitale doelstellingen voor 2030 - open in een nieuw tabblad. van de EU (zie hoofdstuk 5). Wanneer de verordening is aangenomen, zal deze leiden tot een verbeterde uitwisseling van informatie binnen de publieke sector van de EU en een snellere digitale transformatie van deze sector.
Strategische prognose
Om haar beleid toekomstbestendig te maken in een steeds complexere wereld, integreert de EU steeds vaker prognoses in haar beleidsvorming. Daarbij worden mogelijke scenario’s, trends, risico’s en nieuwe kwesties onderzocht, wat nuttige inzichten oplevert voor strategische planning en beleidsvorming, in lijn met de toolbox voor betere regelgeving. Uiteindelijk zullen strategische prognoses de EU helpen beter te anticiperen en in te spelen op toekomstige behoeften, tegenvallers en complexe crises, zoals die van de afgelopen jaren.
In het strategisch prognoseverslag 2023 - open in een nieuw tabblad. werden de sociale en economische uitdagingen geanalyseerd waarmee we te maken kunnen krijgen bij ons streven naar duurzaamheid en behoud van menselijk welzijn. Ook werd hierin toegelicht hoe een succesvolle aanpak van deze uitdagingen de EU kan helpen haar mondiale leiderschap te versterken. In het verslag worden 120 concrete actiegebieden voorgesteld en de eerste resultaten gepresenteerd van een proefproject waarbij verder wordt gekeken dan het bbp - open in een nieuw tabblad.. Die aanpak is gericht op de ontwikkeling van voortgangsindicatoren waarbij ook sociale en milieuaspecten worden meegewogen.
In de loop van het jaar ontwikkelde de Commissie haar samenwerking met de lidstaten verder via het EU-brede prognosenetwerk - open in een nieuw tabblad. dat in 2021 werd opgericht. Dit heeft bijgedragen aan de toegenomen interesse en investeringen in strategische prognoses op nationaal niveau. Het netwerk draagt ook bij aan uitgebreidere besprekingen op EU-niveau, bijvoorbeeld in het kader van het verslag over een veerkrachtigere EU in 2030 - open in een nieuw tabblad. tijdens het Spaanse voorzitterschap van de Raad en in het kader van de verklaring - open in een nieuw tabblad. die voortkwam uit de bijeenkomst van de Europese Raad in Granada, Spanje.
Het Europees systeem voor strategische en beleidsanalyse helpt negen EU-instellingen en -organen samen te anticiperen op toekomstige risico’s en kansen. In 2023 was de samenwerking gericht op het opstellen van het nieuwe Global Trends Report - open in een nieuw tabblad., dat begin 2024 wordt verwacht.
Tien actiegebieden om duurzaamheid te bereiken
Versterking EU-instrumentarium voor crisisparaatheid en -respons
Een nieuw Europees sociaal contract
Sterkere democratie door burgerparticipatie en eerlijkheid
Grotere arbeidsmarktparticipatie en focus op toekomstige vaardigheden
Verschuiving van beleids- en economische indicatoren naar duurzaam en inclusief welzijn
De eengemaakte markt als hefboom gebruiken voor een klimaatneutrale economie
Een sterkere band tussen intern en extern EU-beleid
Een verschuiving in productie en consumptie naar duurzaamheid
Overheidsbegrotingen geschikt voor duurzaamheid
Een Europa van investeringen tot stand brengen door de particuliere kapitaalstromen te vergroten
Versterken van de democratie
Beschermen van de rechtsstaat
Nu de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne voortduurt, is het zaak om de democratie, de mensenrechten en de rechtsstaat in de EU en daarbuiten proactief te verdedigen en in stand te houden. Het verslag over de rechtsstaat - open in een nieuw tabblad. van 2023 is daarvoor een belangrijke graadmeter. Het wees uit dat 65 % van de aanbevelingen over de rechtsstaat die in 2022 aan de lidstaten waren gedaan, volledig of gedeeltelijk was opgevolgd. Daaruit blijkt dat de lidstaten aanzienlijke inspanningen leveren om de nodige hervormingen door te voeren voor de versterking van de rechtsstaat op vier belangrijke gebieden: het rechtsstelsel, het kader voor corruptiebestrijding, mediapluralisme en vrijheid. Gezien de positieve resultaten in de lidstaten kondigde de Commissie in 2023 aan - open in een nieuw tabblad. dat ze in het verslag over de rechtsstaat ook aandacht zou besteden aan de landen die het verst gevorderd zijn in het EU-toetredingsproces om hen te ondersteunen bij hun hervormingen.
Buitenlandse inmenging in democratieën
81 %
van de mensen in de EU vindt dat buitenlandse inmenging een ernstig probleem is dat moet worden aangepakt.
81 %
van de mensen in de EU vindt dat entiteiten die buitenlandse regeringen op EU-grondgebied vertegenwoordigen, moeten worden geregistreerd om heimelijke inmenging te voorkomen.
De rol van het maatschappelijk middenveld bij de bevordering en bescherming van de democratie
87 %
van de mensen in de EU ziet voor het maatschappelijke middenveld een belangrijke rol weggelegd bij de bescherming van de democratie en het bevorderen van het democratische debat.
Source: Flash Eurobarometer 528 - open in een nieuw tabblad., december 2023.
Democratie en verkiezingen
78 %
van de mensen in de EU vreest dat stemkeuzes gebaseerd kunnen zijn op desinformatie.
72 %
van de mensen in de EU vreest dat verkiezingen in de EU met cyberaanvallen kunnen worden gemanipuleerd.
70 %
van de mensen in de EU vreest dat niet-EU-landen verkiezingen heimelijk kunnen beïnvloeden.
65 %
van de mensen in de EU vreest dat zij onder druk kunnen worden gezet om op een bepaalde manier te stemmen.
63 %
van de mensen in de EU vreest dat de verkiezingsresultaten kunnen worden gemanipuleerd.
53 %
van de mensen in de EU vreest dat mensen die niet mogen stemmen, toch gaan stemmen.
Verdedigen van de democratie
In een gezonde en bloeiende democratie kunnen burgers vrijelijk hun mening uiten, hun politieke leiders kiezen en meepraten over hun toekomst. De democratie in de EU is sterk, maar staat voor grote uitdagingen, variërend van toenemend extremisme en inmenging in verkiezingen tot verspreiding van manipulatieve informatie en bedreiging van journalisten.
Het pakket voor de verdediging van de democratie - open in een nieuw tabblad., dat in december is aangenomen, moet uitdagingen zoals buitenlandse inmenging aanpakken en weerbaarheid van binnenuit opbouwen door maatschappelijke betrokkenheid en democratische participatie aan te moedigen. Het centrale onderdeel van dit pakket is een voorstel - open in een nieuw tabblad. dat de transparantie en de democratische verantwoordingsplicht moet vergroten door heimelijke buitenlandse beïnvloeding aan het licht te brengen. De maatregelen zullen ook de werking van de interne markt verbeteren door middel van gemeenschappelijke normen voor belangenvertegenwoordiging namens niet-EU-landen. Daarnaast omvat het pakket twee aanbevelingen: een over de versterking van de verkiezingsprocessen - open in een nieuw tabblad. in de EU en een over de bevordering van de inclusieve deelname - open in een nieuw tabblad. van burgers en maatschappelijke organisaties aan de beleidsvorming.
Er is ook een politiek akkoord bereikt over de nieuwe regels - open in een nieuw tabblad. voor de transparantie van politieke reclame. Volgens die nieuwe regels moeten politieke advertenties duidelijk als zodanig worden gemarkeerd. Ook moeten ze vermelden wie hoeveel ervoor heeft betaald, met welke verkiezingen, welk referendum of welk regelgevingsproces ze verband houden, en of ze gericht (“getarget”) zijn.
Het bevorderen van vrije en eerlijke verkiezingen, het beschermen van de rechtsstaat en het waarborgen van de mediavrijheid zijn de bouwstenen van een ruimte waarin elke burger zich vrij en gesterkt voelt.
Europese verkiezingen
Het Europees samenwerkingsnetwerk voor verkiezingen - open in een nieuw tabblad. stimuleert concreet en praktisch overleg over verschillende thema’s die relevant zijn voor het waarborgen van vrije en eerlijke verkiezingen, waaronder cyberbeveiliging. Het netwerk zal de samenwerking tussen de autoriteiten van de lidstaten in de aanloop naar de Europese verkiezingen van 2024 blijven ondersteunen.
Mediavrijheid
In 2023 werd een politiek akkoord bereikt over de Europese verordening mediavrijheid - open in een nieuw tabblad., een reeks nieuwe regels om de media en journalisten beter te beschermen tegen politieke inmenging en ervoor te zorgen dat de media gemakkelijker over de grenzen heen kunnen opereren. De verordening voorziet in de oprichting van een nieuwe onafhankelijke Europese Raad voor mediadiensten, bestaande uit nationale regelgevende instanties of organen voor de media. Dit orgaan moet de samenwerking op EU-niveau versterken — onder meer bij het tegengaan van buitenlandse propaganda — en helpen bij de uitvoering van de nieuwe regels.
Daarnaast werden er nieuwe regels - open in een nieuw tabblad. goedgekeurd ter bescherming van journalisten, rechtenverdedigers, maatschappelijke organisaties en anderen die het doelwit zijn van strategische rechtszaken tegen publieke participatie. De nieuwe regels zullen voorzien in de vroegtijdige afwijzing van ongegronde vorderingen, in rechtsmiddelen tegen onrechtmatige gerechtelijke procedures en in bescherming tegen buitenlandse vonnissen die in de EU niet worden erkend of ten uitvoer worden gelegd.
Het project Free Media Hub EAST - open in een nieuw tabblad., dat wordt geleid door het Prague Civil Society Center - open in een nieuw tabblad. en ondersteund door de Commissie, kende in 2023 meer dan 2,2 miljoen euro aan subsidies toe om steun te verlenen aan bestaande en gevestigde onafhankelijke Belarussische en Russische media die werkzaam zijn in de EU (voornamelijk in Duitsland, Letland, Litouwen, Polen en Tsjechië).
De EU staat stil bij de vrijheidsstrijd en blijft eer bewijzen aan allen die hun leven hebben gegeven voor de vrijheid. Het Parlement kende de Sacharovprijs voor de vrijheid van denken in 2023 - open in een nieuw tabblad. toe aan Jina Mahsa Amini en de beweging “Vrouw, Leven, Vrijheid” in Iran.
Inspraak voor de burger
De EU is vastbesloten om beter te luisteren naar burgers en belanghebbenden. Het openstellen van de beleidsvormingsprocessen voor het publiek is een van de manieren om de EU transparanter, verantwoordelijker en doeltreffender te maken.
De afgelopen jaren heeft de Commissie nog meer raadplegingsactiviteiten georganiseerd via het portaal Geef uw mening - open in een nieuw tabblad., de centrale pagina voor feedback en input van burgers en belanghebbenden. Burgers en bedrijven kunnen reageren op verzoeken om input, goedgekeurde voorstellen en wetgevingsontwerpen. Om een breder publiek te kunnen bereiken, liet de Commissie meer raadplegingen vertalen in alle officiële EU-talen (59 % van de openbare raadplegingen in 2019 tegenover 83 % in 2023).
Burgerpanels
Van december 2022 tot en met april 2023 organiseerde de Commissie de eerste reeks burgerpanels - open in een nieuw tabblad. van de nieuwe generatie en maakte ze deze nieuwe vorm van burgerparticipatie onderdeel van het beleidsvormingsproces. De burgerpanels bouwen voort op de ervaring die is opgedaan tijdens de Conferentie over de toekomst van Europa en komen tegemoet aan de verzoeken die tijdens deze conferentie werden gedaan. Ze bieden 150 willekeurig geselecteerde burgers de mogelijkheid om te overleggen en aanbevelingen te doen over nieuwe voorstellen van de Commissie.
De panels bogen zich over initiatieven op het gebied van voedselverspilling, virtuele werelden en leren en studeren in een ander EU-land. De aanbevelingen werden gebundeld in burgerverslagen, die werden gebruikt bij het formuleren van de definitieve voorstellen van de Commissie en samen met deze voorstellen werden gepubliceerd. De initiatieven van de Commissie werden gepresenteerd op 5 juli (voedselverspilling), 11 juli (virtuele werelden) en 15 november (leren in een ander land). De nieuwe burgerpanels dragen bij tot een breder raadplegingsproces, waarbij de Commissie haar oor te luisteren legt bij burgers en belanghebbenden.
Europese burgerinitiatieven
In april registreerde de Commissie het 100e Europees burgerinitiatief - open in een nieuw tabblad. sinds de invoering van het initiatief in 2012. In de loop van het jaar registreerde de Commissie in totaal 37 nieuwe initiatieven waarin wordt opgeroepen tot EU-maatregelen op verschillende gebieden, zoals de waardige behandeling van migranten, dierenwelzijn, spoorwegnetwerken, belastingen, het behoud van de Oekraïense cultuur en onderwijs over EU-burgerschap.
De Commissie reageerde in 2023 ook op vier succesvolle initiatieven, waarin werd opgeroepen tot een vermindering van het gebruik van pesticiden, de beëindiging van de handel in losse haaienvinnen, het stoppen van dierproeven en een verbod op het produceren en het in de handel brengen van bont. Sinds 2012 zijn er tien initiatieven geweest waarvoor meer dan een miljoen steunbetuigingen zijn verzameld.
Uit het verslag van 2023 - open in een nieuw tabblad. over de nieuwe regels voor het Europees burgerinitiatief, die sinds 2020 gelden, blijkt dat deze regels een toegankelijker, minder omslachtig en gebruiksvriendelijker kader bieden voor organisatoren en mensen die hun steun willen betuigen. Er worden in het verslag ook praktische voorstellen gedaan om het initiatief meer bekendheid te geven, burgers te informeren over hun recht een burgerinitiatief te gebruiken, en de follow-up van succesvolle initiatieven zichtbaarder te maken.
Versterken van de rechten van de burgers
Het EU-burgerschap is een van de belangrijkste verworvenheden van de Europese Unie. Ter gelegenheid van de 30e verjaardag van het EU-burgerschap deed de Commissie een voorstel voor maatregelen - open in een nieuw tabblad. om de burgerschapsrechten te versterken en voor een handboek voor burgers met daarin de belangrijkste informatie over hun rechten. In het verslag over het EU-burgerschap 2023 - open in een nieuw tabblad. komt de vooruitgang naar voren die sinds de publicatie van het vorige verslag (2020) is geboekt bij het bevorderen van burgerschapsrechten, gemeenschappelijke waarden en democratische participatie in de EU.
Kinderen en jongeren mondiger maken
Bijna 20 % van de EU-burgers is kind. Kinderen hebben het recht hun mening te geven over aangelegenheden die hen aangaan. In 2023 schiep het EU-platform voor de participatie van kinderen - open in een nieuw tabblad. nog meer mogelijkheden voor jongeren onder de 18 jaar om deel te nemen aan het besluitvormingsproces. Sinds de oprichting ervan in 2022 hebben bijna vijftig organisaties uit de hele EU die rechtstreeks met kinderen werken, zich bij het platform aangesloten.
In juni vond in Brussel de eerste algemene vergadering van het EU-platform voor de participatie van kinderen plaats. Die werd samen met kinderen en tieners uit de EU georganiseerd en gedeeltelijk door hen voorgezeten. Ongeveer zestig kinderen kwamen bijeen om de thema’s democratie, klimaatverandering, geestelijke gezondheid, veiligheid en armoede te bespreken. Deze thema’s zullen de komende drie jaar het werk van het platform richting geven.
In 2022, het Europees Jaar van de Jeugd - open in een nieuw tabblad., kwamen jongeren op alle bestuursniveaus hoog op de politieke agenda te staan. Dit droeg ertoe bij dat de ideeën van jongeren op verschillende beleidsterreinen in aanmerking konden worden genomen. Het Jaar van de Jeugd zorgde voor grootschalige bedrijvigheid en betrokkenheid; miljoenen jongeren namen deel aan een van de 13 000 activiteiten verspreid over 67 landen en ontdekten welke mogelijkheden de EU te bieden heeft door middel van diverse EU-programma’s en beleidsinitiatieven. Verschillende nieuwe vormen van jongerenparticipatie zagen het daglicht, zoals het Youth Voices Platform - open in een nieuw tabblad. en Youth Talks - open in een nieuw tabblad., de beleidsdialogen - open in een nieuw tabblad. en de pool van jonge Europese journalisten - open in een nieuw tabblad.. Socialemediacampagnes die van februari 2022 tot mei 2023 liepen, resulteerden in 210 miljoen weergaven en 10 miljoen interacties en bereikten 91,4 miljoen mensen.
Om actieve burgers te worden, moeten jongeren begrijpen hoe de democratie werkt en wat hun rechten en plichten zijn. De toolkit - open in een nieuw tabblad. “EU-democratie in actie”, die sinds mei beschikbaar is, maakt leerlingen vertrouwd met het Europees burgerinitiatief en moedigt hen aan bij Europese kwesties een actieve rol te spelen.