Hoofdstuk 7 — Bescherming van mensen en vrijheden
Inleiding
In 2023, toen de wereldwijde noodsituatie op gezondheidsgebied in verband met COVID-19 eindelijk werd opgeheven, werden de laatste bouwstenen van de Europese gezondheidsunie gelegd. In de toekomst zullen alle lidstaten van de Europese Unie beter in staat zijn om een volksgezondheidscrisis samen aan te pakken om zowel de lichamelijke als de geestelijke gezondheid van hun burgers te beschermen. De EU kwam met een krachtigere respons op de gemeenschappelijke migratieproblematiek door middel van brede partnerschappen met niet-EU-landen en via wetgeving, met het politiek akkoord tussen het Europees Parlement en de Raad over het migratie- en asielpact, naast operationele maatregelen.
2023 was ook het jaar waarin Kroatië toetrad tot het Schengengebied en het land voor het eerst ten volle profiteerde van het feit dat het deel uitmaakt van de grootste ruimte voor vrij verkeer ter wereld. De Raad van de Europese Unie nam ook het historische besluit om Bulgarije en Roemenië in het Schengengebied te verwelkomen. De opheffing van de controles aan de lucht- en zeegrenzen vanaf einde maart 2024 is de eerste stap. De EU nam ook uitgebreide maatregelen om haar burgers te beschermen tegen bedreigingen van zowel binnen als buiten haar grenzen.
Beschermen van burgers
De terroristische aanslagen op een school in Frankrijk en op straat in Brussel in oktober 2023 maakten pijnlijk duidelijk dat we de veiligheidsarchitectuur van de EU dringend verder moeten aanpassen en versterken. In de loop van het jaar is overeenstemming bereikt over een aantal maatregelen ter bestrijding van georganiseerde misdaad, terrorisme, mensenhandel, drugshandel en corruptie.
De Commissie spoorde de lidstaten ook aan de nodige maatregelen te nemen om te zorgen voor volledige naleving van de verordening betreffende de verspreiding van terroristische online-inhoud - open in een nieuw tabblad.. Die verplicht aanbieders van onlinediensten terroristische inhoud te verwijderen binnen één uur nadat autoriteiten van de lidstaten hier opdracht toe geven. In oktober publiceerde de Commissie een reeks aanbevelingen - open in een nieuw tabblad. voor een gecoördineerde respons van de lidstaten op de verspreiding en versterking van illegale inhoud, zoals terroristische inhoud of onwettige haatzaaiende uitlatingen, voordat deze tot een ernstige bedreiging van de openbare veiligheid kan leiden. (Zie hoofdstuk 5 voor meer informatie.)
De EU wil harder optreden tegen alle vormen van haat. Na een alarmerende toename van haatzaaiende uitlatingen en haatmisdrijven, met name tegen de Joodse en moslimgemeenschappen, deed de Europese Commissie samen met de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, Josep Borrell, een oproep - open in een nieuw tabblad. aan alle Europeanen om stelling te nemen tegen haat en zich uit te spreken voor tolerantie en respect. Met deze gezamenlijke mededeling versterkt de EU haar optreden op diverse beleidsterreinen, waaronder veiligheid, digitale zaken, onderwijs, cultuur en sport. Zo worden extra middelen uitgetrokken om gebedshuizen te beschermen en worden gezanten aangesteld om de mogelijkheden van het EU-beleid ter bestrijding van haat optimaal te benutten.
De Commissie drong er bij de Raad ook op aan de huidige lijst van EU-misdrijven in de Verdragen uit te breiden met haatzaaiende uitlatingen en haatmisdrijven, zoals in 2021 werd voorgesteld - open in een nieuw tabblad.. Ze benadrukte dat het belangrijk is de uitvoering van de strategie ter bestrijding van antisemitisme en ter bevordering van het Joodse leven 2021-2030 - open in een nieuw tabblad. te intensiveren.
Mensen en bedrijven in de EU zijn voor de verlening van essentiële diensten afhankelijk van kritieke infrastructuur. In een steeds complexer veiligheids- en geopolitiek landschap neemt de EU maatregelen om deze infrastructuur minder kwetsbaar en weerbaarder te maken. De Commissie stelde een lijst van essentiële diensten - open in een nieuw tabblad. vast die verband houden met kritieke infrastructuur. Deze lijst moet door de lidstaten worden beoordeeld. De Commissie stelde ook een blauwdruk voor kritieke infrastructuur - open in een nieuw tabblad. voor om de respons op ernstige grensoverschrijdende incidenten beter te coördineren op EU-niveau.
Als onderdeel van een pakket maatregelen - open in een nieuw tabblad. dat ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van het EU-burgerschap - open in een nieuw tabblad. in december is aangenomen, stelde de Commissie een wijziging voor van de regels inzake de bescherming en ondersteuning van EU-burgers in het buitenland in tijden van crisis. De herziene richtlijn consulaire bescherming - open in een nieuw tabblad. moet ervoor zorgen dat burgers die buiten de EU reizen, beter en gemakkelijker kunnen worden beschermd als het land waarvan zij de nationaliteit hebben, geen consulaat of ambassade heeft in het land waarin zij zich bevinden.
Opvoeren van de strijd tegen drugshandel
Drugshandel is zeer lucratief voor criminelen, zoals blijkt uit de ongekende toename van de hoeveelheid illegale drugs in Europa en het feit dat er meer drugs in beslag worden genomen in de EU dan ooit. De impact van criminele netwerken die betrokken zijn bij illegale activiteiten, is merkbaar in gemeenschappen — en economieën — en vraagt om een collectieve, gecoördineerde aanpak van regeringen, rechtshandhavingsinstanties en particuliere actoren in belangrijke sectoren.
De geschatte winst van de georganiseerde misdaad uit illegale activiteiten, zoals drugshandel, bedraagt ongeveer €139 miljard per jaar, of 1 % van het bruto binnenlands product van de EU.
50 % van alle moorden in Europa houdt rechtstreeks verband met drugshandel.
70 % van alle drugsvangsten in de EU vindt plaats in havens.
40 % van de criminele netwerken die in de EU actief zijn, is betrokken bij de handel in illegale drugs.
De Europese markt voor cocaïne is tussen 2011 en 2021 met 416 % gegroeid.
In 2021 waren er in de EU 6 200 sterfgevallen als gevolg van drugsoverdoses.
Om de strijd tegen de georganiseerde misdaad en drugshandel op te voeren, stelde de Commissie in oktober een stappenplan - open in een nieuw tabblad. op met 17 gerichte acties op vier prioritaire gebieden. De maatregelen bouwen voort op de lopende uitvoering van de EU-strategie voor de aanpak van georganiseerde criminaliteit 2021-2025 - open in een nieuw tabblad. en de EU-drugsstrategie - open in een nieuw tabblad..
Nieuw EU-stappenplan voor bestrijding van drugshandel en georganiseerde criminaliteit
Havens weerbaarder maken tegen drugshandel en criminele infiltratie.
Criminele netwerken met een hoog risico ontmantelen door meer gecoördineerde onderzoeken en signaleringen in het Schengeninformatiesysteem.
Maatregelen om georganiseerde misdaad tegen te gaan door de uitwisseling van goede praktijken tussen lidstaten.
Samenwerken met internationale partners, onder meer in West-Afrika, Latijns-Amerika en het Caribisch gebied.
Daarnaast versterkt de EU het mandaat van belangrijke actoren in de strijd tegen drugshandel, bijvoorbeeld door in 2024 het nieuwe EU-drugsagentschap - open in een nieuw tabblad. op te richten. Het agentschap zal een Europees waarschuwingssysteem voor drugs ontwikkelen waarmee de nationale autoriteiten snel kunnen worden geïnformeerd als gevaarlijke stoffen op de markt komen. De EU trok ook meer geld uit voor het Europees multidisciplinair platform tegen criminaliteitsdreiging - open in een nieuw tabblad., met aanzienlijke resultaten - open in een nieuw tabblad.. Bovendien blijft zij investeren in innovatieve oplossingen voor rechtshandhavingsinstanties, zodat zij gelijke tred kunnen houden met technologische veranderingen en burgers vandaag en in de toekomst doeltreffend kunnen blijven beschermen.
Corruptie vormt een bedreiging voor de veiligheid, aangezien georganiseerde misdaad, terrorisme en andere vormen van criminaliteit, waaronder het witwassen van geld en drugshandel, hierdoor mogelijk kunnen worden gemaakt en gestimuleerd. In 2023 stelde de Commissie nieuwe wetgeving - open in een nieuw tabblad. ter bestrijding van corruptie voor en zette ze een EU-netwerk tegen corruptie - open in een nieuw tabblad. op. Daarnaast zullen nieuwe regels - open in een nieuw tabblad., die het Europees Parlement en de Raad in juni goedkeurden, rechtshandhavingsinstanties snel toegang bieden tot financiële informatie over de rekeningen waarop criminelen en terroristen hun tegoeden of activa bewaren of verbergen.
In dezelfde maand stelde de EU nieuwe regels - open in een nieuw tabblad. vast op grond waarvan rechtshandhavingsinstanties en rechterlijke autoriteiten gemakkelijker en sneller het elektronisch bewijsmateriaal kunnen verkrijgen dat zij nodig hebben voor onderzoek en voor de vervolging van criminelen. Dit betekent dat een rechterlijke autoriteit in de ene lidstaat elektronisch bewijsmateriaal kan verkrijgen van een dienstverlener (zoals een telecom- of socialemediabedrijf) of de wettelijke vertegenwoordiger daarvan in een andere lidstaat.
Foto’s: © Adobe Stock
85 % van de strafrechtelijke onderzoeken heeft betrekking op digitale gegevens.
In meer dan 50 % van alle strafrechtelijke onderzoeken wordt een grensoverschrijdend verzoek gedaan om elektronisch bewijsmateriaal te verkrijgen.
De gemiddelde tijd die nodig was om elektronisch bewijsmateriaal te verkrijgen, bedroeg 10 maanden voor procedures voor wederzijdse rechtshulp en 120 dagen voor Europese onderzoeksbevelen.
De nieuwe regels (van kracht vanaf 2026) brengen de tijd die nodig is om elektronisch bewijsmateriaal te verkrijgen, terug tot slechts 10 dagen en in noodgevallen tot minder dan 8 uur.
Naar een nieuw migratiebeleid
Het nieuwe migratie- en asielpact - open in een nieuw tabblad. is bedoeld om migratie op lange termijn in goede banen te leiden, zodat aan mensen die in de EU aankomen, zekerheid en fatsoenlijke omstandigheden kunnen worden geboden. Het pact moet ook bijdragen aan een gemeenschappelijke EU-aanpak van migratie en asiel, gebaseerd op solidariteit, verantwoordelijkheid en eerbiediging van de mensenrechten.
In december bereikten het Parlement en de Raad een akkoord over vijf belangrijke voorstellen - open in een nieuw tabblad. van het pact. Wanneer deze voorstellen eenmaal formeel zijn aangenomen, zal het pact operationeel zijn en een evenwichtig rechtskader vormen dat verantwoordelijkheid paart aan solidariteit tussen de lidstaten. Het nieuwe pact moet leiden tot een doeltreffende en eerlijke aanpak van het migratiebeheer.
Nieuw migratie- en asielpact: belangrijkste voorstellen overeengekomen in 2023
Verordening asiel- en migratiebeheer
Voert een nieuw solidariteitsmechanisme tussen de lidstaten in. Dit moet het huidige systeem, waarbij enkele landen de overgrote meerderheid van de asielaanvragen moeten behandelen, evenwichtiger maken. Ook komen er duidelijke regels over de verantwoordelijkheid voor asielaanvragen.
Verordening asielprocedures
Gaat over de gemeenschappelijke procedure die lidstaten moeten volgen wanneer mensen om internationale bescherming vragen. Hiermee moeten asiel-, terugkeer- en grensprocedures sneller en doeltreffender worden.
Crisisverordening
Moet de EU in de toekomst beter voorbereiden op crisissituaties, zoals het misbruik van migranten om een politiek punt te maken.
Eurodac-verordening
Zet een gemeenschappelijke databank op waarin nauwkeurigere en volledigere gegevens worden verzameld.
Screeningverordening
Stelt uniforme regels vast voor de identificatie van niet-EU-onderdanen bij hun aankomst, waardoor de veiligheid in het Schengengebied wordt vergroot.
Tegelijkertijd zijn de operationele maatregelen aangescherpt om de lidstaten langs de belangrijkste migratieroutes naar Europa te ondersteunen. In 2023 presenteerde de Commissie actieplannen voor de route door het oostelijke Middellandse Zeegebied - open in een nieuw tabblad. en de routes door het westelijke Middellandse Zeegebied en de Atlantische Oceaan - open in een nieuw tabblad., met daarin praktische maatregelen voor de betrokken landen van herkomst en doorreis. Deze vormen een aanvulling op de actieplannen voor de routes door de Westelijke Balkan - open in een nieuw tabblad. en het centrale Middellandse Zeegebied - open in een nieuw tabblad., die in 2022 zijn gepresenteerd. De maatregelen van de EU, de lidstaten en internationale partners hielpen vat te krijgen op het aantal irreguliere aankomsten.
De Europese contactgroep voor opsporing en redding - open in een nieuw tabblad. is nieuw leven ingeblazen om nauwere coördinatie en de uitwisseling van beste praktijken te bevorderen, met name tussen vlaggenstaten van vaartuigen - open in een nieuw tabblad. en kuststaten. Daarnaast zegden 19 lidstaten en de vier geassocieerde Schengenlanden (IJsland, Liechtenstein, Noorwegen en Zwitserland) toe een vrijwillig solidariteitsmechanisme in te voeren ter ondersteuning van de lidstaten waar de migratiedruk het hoogst is. De EU is de migratiesituatie ook blijven volgen via het EU-mechanisme voor paraatheid en crisisbeheer in verband met migratie - open in een nieuw tabblad., om het gemeenschappelijk optreden te kunnen verbeteren.
Voor de periode 2021-2027 heeft de Commissie 11,5 miljard euro toegewezen aan de lidstaten en de geassocieerde Schengenlanden, bestemd voor programma’s op het gebied van migratie, grensbeheer en veiligheid.
In september steeg het aantal migranten dat vanuit Noord-Afrika het Italiaanse eiland Lampedusa bereikte. Naar aanleiding hiervan stelde de EU een tienpuntenplan - open in een nieuw tabblad. op met praktische maatregelen om irreguliere migratie terug te dringen en onmiddellijke bijstand te verlenen aan de Italiaanse autoriteiten.
Aanpakken van irreguliere migratie
Migrantensmokkel bestrijden
Het bestrijden en voorkomen van migrantensmokkel en mensenhandel zijn twee van de prioriteiten van de EU en cruciaal om irreguliere migratie op een alomvattende manier aan te pakken. Netwerken van migrantensmokkelaars weten hoe ze mazen in de wet kunnen benutten en maken gebruik van nieuwe wervingsmethoden, bijvoorbeeld via sociale media en mobiele applicaties. Deze digitale smokkel vormt een nieuwe uitdaging voor rechtshandhavingsinstanties en rechterlijke autoriteiten. Migrantensmokkel en mensenhandel zijn vaak met elkaar verbonden; smokkelnetwerken kunnen migranten uitbuiten langs de routes of nadat ze hen Europa hebben binnengesmokkeld.
Operationele taskforces, ondersteund door het Agentschap van de Europese Unie voor samenwerking op het gebied van rechtshandhaving - open in een nieuw tabblad., en gezamenlijke onderzoeksteams van het Agentschap van de Europese Unie voor justitiële samenwerking in strafzaken - open in een nieuw tabblad. stellen nog meer in het werk om migrantensmokkelnetwerken aan te pakken. Er is bijvoorbeeld een operationele taskforce opgericht in het kader van de follow-up door Italië van het tienpuntenplan voor Lampedusa. Het Agentschap van de Europese Unie voor opleiding op het gebied van rechtshandhaving - open in een nieuw tabblad. levert ook inspanningen om criminele organisaties te bestrijden.
Overeenkomstig het EU-actieplan tegen migrantensmokkel 2021-2025 - open in een nieuw tabblad. is ook een operationeel partnerschap ter bestrijding van mensensmokkel opgezet met Tunesië. Het bouwt voort op de partnerschappen die in 2022 met Marokko, Niger en de Westelijke Balkan zijn gesloten.
Smokkelnetwerken maken steeds vaker gebruik van commerciële transportmiddelen, met name vliegtuigen, om de irreguliere migratie naar de EU mogelijk te maken. De Commissie stelde in juni een pakket - open in een nieuw tabblad. maatregelen vast om dit probleem aan te pakken en de lidstaten te ondersteunen, onder meer door vervoerders gericht te benaderen.
In november stelde de Commissie voor om het twintig jaar oude wetgevingskader van de EU voor de bestrijding van migrantensmokkel te actualiseren - open in een nieuw tabblad.. Deze actualisering omvat ook een voorstel tot vaststelling van minimumvoorschriften - open in een nieuw tabblad. ter voorkoming en bestrijding van hulp bij illegale binnenkomst, illegale doortocht en illegaal verblijf in de EU, met strengere straffen voor smokkelaars. De nieuwe regels zouden de EU-agentschappen een grotere rol geven, met name het Agentschap van de Europese Unie voor samenwerking op het gebied van rechtshandhaving, en de samenwerking met partnerlanden intensiveren om dit probleem wereldwijd aan te pakken. De EU deed ook een oproep tot oprichting van een wereldwijde alliantie ter bestrijding van migrantensmokkel - PDF-bestand – open in een nieuw tabblad..
90 % van de irreguliere migranten wordt door smokkelaars binnengebracht.
15 000 smokkelaars in 2022 volgens meldingen van Europol.
331 000 irreguliere binnenkomsten aan de EU-buitengrenzen in 2022.
Nieuwe uitdagingen
Een gecoördineerd visumbeleid maakt deel uit van efficiënt migratiebeheer. De EU heeft visumvrije regelingen met meer dan zestig landen, wat veel voordelen oplevert zowel voor de burgers van de betrokken partijen als voor de lidstaten en partnerlanden. Visumvrij reizen brengt echter ook uitdagingen op het gebied van migratie en veiligheid - open in een nieuw tabblad. met zich mee. Onvoldoende afstemming op het visumbeleid van de EU kan een visumvrij land bijvoorbeeld tot een transitknooppunt maken voor irreguliere aankomst in de EU. Daarnaast kunnen burgerschapsregelingen voor investeerders die worden toegepast door visumvrije landen buiten de EU, veiligheidsrisico’s inhouden.
Om die risico’s aan te pakken, stelde de Commissie een herziening - open in een nieuw tabblad. van het huidige opschortingsmechanisme voor de vrijstelling van de visumplicht - open in een nieuw tabblad. voor. Het voorstel omvat nieuwe redenen om visumvrije regelingen op te schorten, flexibelere drempels om het mechanisme in werking te stellen en bepalingen ter uitbreiding van de monitoring- en rapportageverplichtingen.
In oktober legde de Commissie ook het zesde verslag - open in een nieuw tabblad. in het kader van het opschortingsmechanisme voor de vrijstelling van de visumplicht voor aan het Parlement. Het verslag heeft betrekking op de ontwikkelingen in de visumvrije landen in de Westelijke Balkan en van het Oostelijk Partnerschap. Ook wordt er aandacht besteed aan landen in de Stille Oceaan en het Caribisch gebied die gebruikmaken van burgerschapsregelingen voor investeerders.
Versterken van het grensbeheer
In maart werd de allereerste Europese strategie voor grensbeheer - open in een nieuw tabblad. gepresenteerd. Deze strategie biedt een gecoördineerd kader voor de nationale autoriteiten en voor de meer dan 120 000 werknemers van de nationale grensautoriteiten en het Europees Grens- en kustwachtagentschap - open in een nieuw tabblad. die samen de grenzen van de EU beschermen. De gemeenschappelijke visie is het resultaat van uitgebreid overleg tussen de instellingen. De strategie vermindert ook de afhankelijkheid van kritieke technologieën uit niet-EU-landen doordat de resultaten van EU-onderzoek en -innovatie op het gebied van grensbeheer beter worden benut.
De Commissie zette verdere stappen om een gemeenschappelijk EU-systeem voor de terugkeer van irreguliere migranten tot stand te brengen, onder meer door middel van een aanbeveling betreffende de wederzijdse erkenning van terugkeerbesluiten en het versnellen van terugkeer - open in een nieuw tabblad.. De terugkeercoördinator - open in een nieuw tabblad. van de EU, die wordt ondersteund door vertegenwoordigers van de lidstaten en het Europees Grens- en kustwachtagentschap, heeft de operationele strategie voor de werkzaamheden van het netwerk op hoog niveau voor terugkeer afgerond en is begonnen met de uitvoering ervan. De Commissie werkt al samen met de lidstaten aan gerichte terugkeeracties. De lidstaten meldden dat het aantal terugkeerbesluiten met betrekking tot onderdanen van derde landen tussen januari en september 2023 met 9 % is gestegen ten opzichte van dezelfde periode het jaar daarvoor.
Veilige en legale mogelijkheden om naar Europa te komen
Er is nog steeds een tekort aan arbeidskrachten en vaardigheden in de EU, in diverse sectoren en op verschillende vaardigheidsniveaus. Het streven van de EU om vacatures in te vullen begint dicht bij huis door het potentieel van de beroepsbevolking in de EU zelf te benutten. Om het hoofd te bieden aan dit tekort en de gevolgen van de demografische veranderingen, moet de EU echter ook meer doen om vaardigheden en talent uit de hele wereld aan te trekken.
De uitvoering van het in april 2022 goedgekeurde vaardigheden- en talentenpakket - open in een nieuw tabblad. helpt de arbeidsmarkt van de EU aantrekkelijker te maken voor buitenlands talent. De maatregelen omvatten wetgevingsvoorstellen voor de vereenvoudiging van aanvraagprocedures en de versterking van de rechten van onderdanen van derde landen die in de EU willen werken. De onderhandelingen vorderen goed; in december 2023 bereikten het Parlement en de Raad een politiek akkoord over de herziening van de richtlijn gecombineerde vergunning - open in een nieuw tabblad. en vóór het einde van het huidige mandaat van de Commissie wordt een akkoord over een actualisering van de richtlijn langdurig ingezetenen - open in een nieuw tabblad. verwacht.
In november presenteerde de Commissie het pakket “mobiliteit van talent” - open in een nieuw tabblad., met aanvullende maatregelen om talent aan te trekken. In het bijzonder wordt voorgesteld een EU-talentenpool op te zetten, het eerste EU-brede platform om niet-EU-burgers die in de EU willen werken, te matchen met werkgevers in de lidstaten. Het pakket omvat ook maatregelen om de kwalificaties van onderdanen van derde landen te erkennen en leermobiliteit te bevorderen. De EU ontwikkelt daarnaast talentpartnerschappen met belangrijke partnerlanden om wederzijds voordelige samenwerkingen op het gebied van mobiliteit en de ontwikkeling van vaardigheden tot stand te brengen. (Zie ook hoofdstuk 5.)
Het Schengengebied
Op 1 januari 2023 trad Kroatië als 27e land toe tot het Schengengebied - open in een nieuw tabblad.. Het was de eerste uitbreiding van de grensvrije ruimte in tien jaar. Naast 23 lidstaten zijn ook IJsland, Liechtenstein, Noorwegen en Zwitserland Schengenlanden. De Raad nam in december met eenparigheid van stemmen ook het besluit - open in een nieuw tabblad. om Bulgarije en Roemenië in het Schengengebied op te nemen, met als eerste stap de opheffing van de controles aan de lucht- en zeegrenzen vanaf einde maart 2024. De toetreding van deze landen zal reizen, handel en toerisme stimuleren en de interne markt verder consolideren. De besprekingen over een volgend besluit, nl. om de controles aan de landgrenzen op te heffen, zullen in 2024 worden voortgezet. Een groter Schengengebied zal de EU als Unie sterker maken, zoals ook is te lezen in het verslag over de staat van Schengen 2023 - open in een nieuw tabblad..
In 2023 werd het vernieuwde Schengeninformatiesysteem - open in een nieuw tabblad. in gebruik genomen. Het biedt de lidstaten extra ondersteuningsmogelijkheden voor grensoverschrijdende samenwerking en informatie-uitwisseling binnen het Schengengebied. Cyprus is in juli op het systeem aangesloten, na intensieve voorbereidingen van de Cypriotische autoriteiten, die ervoor moesten zorgen dat zij klaar waren om de gegevens van het Schengeninformatiesysteem te verwerken.
Vandaag de dag gaan visumprocedures voor het Schengengebied nog steeds gepaard met veel papierwerk, wat leidt tot hogere kosten zowel voor reizigers als voor de deelnemende landen. In 2023 stelde de EU nieuwe regels vast - open in een nieuw tabblad. voor de digitalisering van de procedures, een belangrijke doelstelling van de Schengenstrategie - open in een nieuw tabblad. die de Commissie in juni 2021 presenteerde.
80 % van de mensen in de EU vindt het belangrijk om de grensbeveiliging te verbeteren.
77 % zou graag de grensprocedures versneld zien.
68 % is voorstander van digitale reisdocumenten en 72 % vindt dat het vrijwillige gebruik van digitale reisdocumenten de reisprocedures zal versnellen.
Bron: Speciale Eurobarometer 536 - open in een nieuw tabblad., september 2023.
Het beschermen van de passagiersrechten
In juni traden nieuwe EU-regels voor de bescherming van treinreizigers - open in een nieuw tabblad. in werking. Treinreizigers worden nu beter beschermd als hun reis wordt verstoord, en spoorwegondernemingen moeten ervoor zorgen dat passagiers met beperkte mobiliteit probleemloos kunnen reizen. De verplichting voor spoorwegondernemingen om verkeers- en reisgegevens realtime te delen, zorgt ook voor meer concurrentie op de markt voor treinkaartjes.
De Commissie stelde daarnaast voor de bestaande passagiersrechten verder te versterken - open in een nieuw tabblad. voor alle vervoerswijzen. Het voorstel is gericht op het verbeteren van de handhaving van passagiersrechten — zowel algemene handhaving als individuele verhaalmogelijkheden —, de handhaving van rechten van passagiers die tijdens dezelfde reis verschillende soorten vervoer gebruiken, en de terugbetaling van vliegtickets die via tussenpersonen zijn geboekt.
Betere gezondheid
Europees kankerbestrijdingsplan
Het Europees kankerbestrijdingsplan - open in een nieuw tabblad. is het meest uitgebreide initiatief dat de EU ooit heeft ondernomen voor de bestrijding van kanker, de belangrijkste doodsoorzaak onder EU-inwoners jonger dan 65 jaar. Er is 4 miljard euro uitgetrokken om acties op dit gebied te ondersteunen.
Sinds de start van het plan in 2021 heeft de EU al verschillende vlaggenschipinitiatieven uitgevoerd. Van een nieuw kenniscentrum voor kanker - open in een nieuw tabblad. en het allereerste Europees register voor ongelijkheden bij kanker - open in een nieuw tabblad. tot de oprichting van een Europees netwerk van jonge voormalige kankerpatiënten - open in een nieuw tabblad. en nieuwe maatregelen - open in een nieuw tabblad. voor vroegtijdige opsporing - open in een nieuw tabblad. … de EU zet zich in voor kankerpatiënten en hun familie.
In 2023 bleef de EU resultaten boeken. Het Europees initiatief voor kankerbeeldvorming - open in een nieuw tabblad., dat in januari van start ging, is bedoeld om de toegang tot en het gebruik van medische beelden en digitale technologieën (zoals kunstmatige intelligentie) te vergemakkelijken, zodat kanker beter kan worden opgespoord en behandeld. In september bereikte het initiatief een eerste belangrijke mijlpaal met de oprichting - open in een nieuw tabblad. van het platform Cancer Image Europe. - open in een nieuw tabblad. Dit platform koppelt 36 datasets met beelden van negen soorten kanker (borst, darm, long, prostaat, endeldarm, lever, diffuus intrinsiek groeiend ponsglioom, neuroblastoom en glioblastoom). Het gaat in totaal om meer dan 200 000 beeldreeksen van ongeveer 20 000 personen.
Het Europees initiatief voor kankerbeeldvorming zal:
voortbouwen op de recente vooruitgang en successen van artificiële-intelligentiesystemen om medische professionals te helpen kanker op te sporen en te diagnosticeren
de pilots en ontwikkeling van innovatieve computerondersteunde oplossingen bevorderen om te komen tot een grotere nauwkeurigheid en betrouwbaarheid van kankerbeeldvorming en gepersonaliseerde zorg — in overeenstemming met de doelstellingen van het Europees kankerbestrijdingsplan
laten zien hoe medische beelden toegankelijk gemaakt, gebruikt en gepoold kunnen worden, met de nodige garanties voor een hoog niveau van ethiek, vertrouwen, beveiliging en bescherming van persoonsgegevens, met volledige inachtneming van de waarden en regels van de EU
Uit de eerste reeks landenprofielen voor kanker - open in een nieuw tabblad. voor de lidstaten, IJsland en Noorwegen blijkt - open in een nieuw tabblad. dat deze landen een aanzienlijk bedrag uitgeven aan kankerzorg (bijna 170 miljard euro in 2018). Longkanker blijft veruit de meest voorkomende kankergerelateerde doodsoorzaak, en er blijven grote verschillen bestaan wat betreft de sterftecijfers bij kanker, zowel tussen als binnen landen.
Kanker is de op een na belangrijkste doodsoorzaak in de EU, verantwoordelijk voor 26 % van alle sterfgevallen - open in een nieuw tabblad..
De sterfte aan kanker is bijna 75 % hoger bij mannen in de EU.
50 % meer mensen - open in een nieuw tabblad. uit groepen met een lager inkomen rookt dagelijks, vergeleken met groepen met een hoger inkomen.
Deelname aan screening op baarmoederhalskanker varieert bijna met een factor twee - open in een nieuw tabblad., afhankelijk van het opleidingsniveau.
Door COVID-19 is de kankerscreening in de meeste lidstaten in 2020 teruggelopen ten opzichte van 2019.
In 2018 gaven de lidstaten, IJsland en Noorwegen in totaal bijna €170 miljard uit aan kankerzorg.
Foto’s: © Adobe Stock
De Commissie is een reeks dialogen met jonge voormalige kankerpatiënten gestart om meer inzicht te krijgen in hun behoeften en problemen en om samen met hen initiatieven te ontwikkelen waarmee deze kwesties kunnen worden aangepakt.
Sinds april wordt er gewerkt aan de eerste gedragscode op EU-niveau voor eerlijke toegang tot financiële diensten voor voormalige kankerpatiënten. Deze gedragscode moet het recht om te worden vergeten bevorderen en discriminatie aanpakken, zodat mensen die kanker hebben gehad, eerlijk worden behandeld bij het aanvragen van financiële producten zoals een hypotheek of levensverzekering.
Maar liefst 78 % van de in de lidstaten erkende vormen van beroepskanker houdt verband met asbest.
(Zie hoofdstuk 6 voor EU-maatregelen om de beroepsmatige blootstelling aan asbest te verminderen.)
De EU werkt aan:
40 % van de kankergevallen kan worden voorkomen.
1.een tabaksvrije generatie;
2.minder schadelijk alcoholgebruik;
3.minder milieuverontreiniging;
4.minder blootstelling aan kankerverwekkende stoffen en straling;
5.betere gezondheidskennis en gezondheidsvaardigheden;
6.het bevorderen van een gezondere levensstijl.
Gezondheidsbeveiliging en COVID-19
Op 5 mei 2023 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie dat de wereldwijde noodsituatie op gezondheidsgebied wegens COVID-19 na ruim drie jaar was beëindigd. De EU kon deze ongekende crisis te boven komen - open in een nieuw tabblad. door vastberaden op te treden en samen te werken op mondiaal, EU- en lidstaatniveau, en aanzienlijk te investeren in wetenschap en innovatie.
Hoewel de status van de ziekte is veranderd, is COVID-19 niet verdwenen en blijft de EU waakzaam. Het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding - open in een nieuw tabblad. volgt de veranderende situatie op de voet. In het najaar publiceerde dit centrum een update - open in een nieuw tabblad. over het toegenomen aantal besmettingen met COVID-19 in de EU en de Europese Economische Ruimte, en reikte het de lidstaten richtsnoeren aan voor vaccinatie- en communicatiecampagnes. In oktober lanceerden het centrum en de Wereldgezondheidsorganisatie een nieuw toezichtsinstrument - open in een nieuw tabblad. om de gecombineerde gevolgen van verschillende ademhalingsziekten te monitoren. Dit instrument moet ook de vroegtijdige opsporing van respiratoire virussen bevorderen en de communicatie over de kenmerken hiervan verbeteren.
Naar aanleiding van de COVID-19-pandemie richtte de Commissie de Europese gezondheidsunie - open in een nieuw tabblad. op om de gezondheid van iedereen in de EU te verbeteren en te beschermen. Het nieuwe kader - open in een nieuw tabblad., dat is gebaseerd op de lessen die uit de pandemie zijn getrokken, zorgt voor een versterkte EU-structuur op het gebied van preventie, paraatheid en respons bij ernstige grensoverschrijdende bedreigingen voor de gezondheid - open in een nieuw tabblad.. Ook wordt de rol van twee belangrijke EU-agentschappen uitgebreid met de nieuwe mandaten voor het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding - open in een nieuw tabblad. en het Europees Geneesmiddelenbureau - open in een nieuw tabblad..
De Autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied - open in een nieuw tabblad. (HERA) van de Commissie speelt een cruciale rol door ervoor te zorgen dat de EU over de benodigde geneesmiddelen en uitrusting beschikt om haar burgers te beschermen wanneer zich een noodsituatie voordoet. In mei sloot de Commissie namens de lidstaten een overeenkomst met BioNTech-Pfizer - open in een nieuw tabblad. om de levering van vaccins beter op de behoeften van de lidstaten af te stemmen en de beschikbaarheid van aangepaste COVID-19-vaccins te waarborgen indien er nieuwe varianten ontstaan. Er werd ook een kaderovereenkomst met belangrijke vaccinproducenten ondertekend, waarbij het EU-FAB-netwerk - open in een nieuw tabblad. werd opgericht om ervoor te zorgen dat het altijd mogelijk is om vaccins te produceren als zich nog eens noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid voordoet. HERA Invest - open in een nieuw tabblad., dat in 2023 is opgezet, zal onderzoek en ontwikkeling op het gebied van de meest urgente grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen ondersteunen. HERA werkt ook samen met de lidstaten om de kennis en vaardigheden met betrekking tot paraatheid en respons op gezondheidsgebied te verbeteren. Het gaat dan met name om belangrijke aspecten zoals het aanleggen van reserves en aankoop.
Er worden verdere inspanningen geleverd om de paraatheid bij pandemieën te verbeteren en EU-brede klinische proeven te kunnen opzetten, zodat er tijdig toegang kan worden geboden tot nieuwe behandelingen en vaccins. De EU is een grote financier van het pandemiefonds - open in een nieuw tabblad. van de Wereldbank. Het fonds ondersteunt de preventie van, de paraatheid voor en de respons op pandemieën in lage- en middeninkomenslanden, waarbij de EU, haar lidstaten en haar financiële instellingen samen als Team Europa - open in een nieuw tabblad. een belangrijke bijdrage leveren.
Het digitale EU-covidcertificaat — een Europees succesverhaal
De pandemie heeft duidelijk gemaakt hoe digitale gezondheidszorg zorgstelsels ingrijpend kan veranderen en de gezondheidszorg kan verbeteren.
Het digitaal EU-covidcertificaat - open in een nieuw tabblad. was een cruciaal onderdeel van de respons op de pandemie. Het maakte het voor mensen gemakkelijker om zich tijdens de crisis veilig door de EU te verplaatsen. Het werd snel de wereldwijde norm; bijna tachtig landen waren aangesloten op het systeem en er zijn meer dan 2,3 miljard certificaten afgegeven. De verordening betreffende digitale EU-covidcertificaten is sinds 30 juni 2023 niet meer van kracht.
De Wereldgezondheidsorganisatie bouwt voort op het succes en de technologie van het certificaat met het Global Digital Health Certification Network (wereldwijd netwerk voor digitale gezondheidscertificering) - open in een nieuw tabblad., dat op 1 juli 2023 werd gelanceerd. Het systeem zal de mondiale gezondheidsarchitectuur versterken en mensen overal ter wereld helpen beschermen tegen bestaande en toekomstige gezondheidsbedreigingen, waaronder pandemieën.
Het geneesmiddelensystemen van de EU hervormen
De voorgestelde hervorming van de geneesmiddelenwetgeving van de EU - open in een nieuw tabblad. — de grootste en meest ingrijpende hervorming in twintig jaar — moet ervoor zorgen dat deze cruciale sector beter is afgestemd op de behoeften van de 21e eeuw.
De hervorming, die in april werd gepresenteerd, is bedoeld om een aantal fundamentele uitdagingen aan te pakken. Zo komen geneesmiddelen nog steeds niet snel genoeg bij patiënten terecht en zijn ze niet altijd in gelijke mate beschikbaar in de lidstaten. Hoge prijzen voor innovatieve behandelingen en tekorten aan geneesmiddelen zijn ook grote problemen waarmee patiënten en zorgaanbieders kampen.
Een centrale doelstelling van de hervorming is de totstandbrenging van een eengemaakte markt voor geneesmiddelen, zodat alle patiënten in de hele EU tijdige en gelijke toegang hebben tot veilige, werkzame en betaalbare geneesmiddelen. De herziening zal ook innovatie in de ontwikkeling van geneesmiddelen ondersteunen en het concurrentievermogen van de EU vergroten door middel van een vereenvoudigd farmaceutisch systeem dat toekomst- en crisisbestendig is. Dit betekent dat er sneller nieuwe en betere behandelingen beschikbaar kunnen komen en patiënten sneller de zorg krijgen die zij nodig hebben.
De hervorming omvat een reeks maatregelen om geneesmiddelentekorten duurzaam aan te pakken, en niet alleen wanneer er sprake is van crisissituaties. Daartoe presenteerde - open in een nieuw tabblad. de Commissie in oktober al een reeks specifieke maatregelen voor de meest kritieke geneesmiddelen, die te allen tijde beschikbaar moeten zijn in de EU. Er is ook een Europees vrijwillig solidariteitsmechanisme - open in een nieuw tabblad. voor geneesmiddelen opgezet, dat de lidstaten in staat stelt geneesmiddelen uit hun beschikbare voorraden te herverdelen in geval van kritieke tekorten elders in de EU. In het kader van de hervorming zullen er voorstellen worden gedaan voor een reeks nieuwe regels en stimulansen voor farmaceutische bedrijven, vereenvoudigde regelgevingsprocedures en strengere milieuvoorschriften voor de productie van geneesmiddelen.
Antimicrobiële resistentie - open in een nieuw tabblad. wordt beschouwd als een van de drie grootste bedreigingen voor de gezondheid in de EU. Deze komt voor wanneer bacteriën resistent worden tegen de geneesmiddelen die worden gebruikt om infecties te bestrijden. De hervorming omvat maatregelen voor verstandig gebruik van deze geneesmiddelen en een nieuwe stimulans voor de ontwikkeling van baanbrekende antimicrobiële stoffen. Een aanbeveling van de Commissie, met daarin onder andere streefcijfers voor het gebruik van antimicrobiële stoffen in de EU en de lidstaten, werd als onderdeel van de EU-maatregelen - open in een nieuw tabblad. ter bestrijding van antimicrobiële resistentie snel aangenomen - open in een nieuw tabblad. door de Raad.
Antibioticaresistentie
De grafiek toont het probleem van antimicrobiële resistentie (AMR). Daarin wordt gesteld dat het jaarlijkse aantal sterfgevallen in de EU als gevolg van AMR momenteel 35 000 bedraagt, terwijl dat cijfer wereldwijd op 1,2 miljoen ligt, en dat als er geen actie wordt ondernomen, AMR tegen 2050 wereldwijd kan leiden tot 10 miljoen sterfgevallen per jaar. De grafiek benadrukt ook de EU-doelstelling om het antibioticagebruik tegen 2030 met 20% te verminderen om dit probleem te bestrijden.
Geestelijke gezondheid aanpakken
De EU is geconfronteerd met ongekende crises, die aanzienlijke gevolgen hebben gehad voor het vermogen van mensen om het hoofd te bieden aan toenemende uitdagingen in veranderlijke situaties. Om bij te dragen aan een oplossing voor dit probleem, presenteerde de Commissie in juni een alomvattende aanpak van geestelijke gezondheid - open in een nieuw tabblad., die onder meer is bedoeld om kwetsbare groepen — met name jongeren — te helpen, het stigma te doorbreken en discriminatie in verband met geestelijke gezondheidsproblemen tegen te gaan. Het is een belangrijke eerste stap om geestelijke gezondheid op gelijke voet te stellen met lichamelijke gezondheid. De nieuwe aanpak omvat twintig vlaggenschipinitiatieven en 1,2 miljard euro aan financieringsmogelijkheden uit verschillende financiële programma’s om de lidstaten te helpen mensen en hun geestelijke gezondheid voorop te stellen.
Maatregelen om geestelijke gezondheidsproblemen op alle beleidsterreinen aan te pakken
Europese code voor geestelijke gezondheid
Initiatief “Samen gezonder” voor niet-overdraagbare ziekten
Europees initiatief ter preventie van depressie en zelfdoding
Veiligere digitale ruimten voor kinderen en jongeren
Correcte toepassing van de EU-regels voor veiligheid en gezondheid op het werk
Campagnes Europees Agentschap voor de veiligheid en de gezondheid op het werk
Ter gelegenheid van de Werelddag van de Geestelijke Gezondheid organiseerde de Commissie op 10 oktober 2023 een conferentie op hoog niveau in Brussel. Honderden mensen kwamen samen voor dit evenement, waaronder vertegenwoordigers van de EU-instellingen, nationale regeringen, internationale organisaties en andere geïnteresseerde partners.
Het potentieel van EU-fondsen benutten in de gezondheidssector
Het instrument voor technische ondersteuning van de Commissie helpt België, Oostenrijk en Slovenië optimaal gebruik te maken van de beschikbare EU-financieringsprogramma’s om hun zorgsector verder te ontwikkelen. Via de gezondheidshub - open in een nieuw tabblad. kunnen deze lidstaten ontdekken wat de beste financieringsmogelijkheden zijn voor belangrijke hervormingen waar de burgers baat bij hebben. Op lange termijn zal dit de nationale en regionale overheden ook helpen om economische investeringen in de gezondheidssector te ondersteunen. De veelbelovende resultaten maken duidelijk dat dit project kan worden uitgebreid naar de rest van de EU.
De mondiale gezondheidsstrategie
De leidende rol van de EU bij de bestrijding van de COVID-19-pandemie heeft aangetoond dat zij met de Team-Europa-aanpak een belangrijke bijdrage kan leveren aan de mondiale gezondheidsdoelstellingen. Deze aanpak houdt in dat middelen van de EU, haar lidstaten en haar financiële instellingen worden gecombineerd om de reële impact te vergroten.
In november 2022 presenteerde de Commissie een mondiale gezondheidsstrategie - open in een nieuw tabblad. als externe dimensie van de Europese gezondheidsunie en als een belangrijk onderdeel van haar Global Gateway-strategie - open in een nieuw tabblad. (zie hoofdstuk 8). Hiermee benadrukte de Commissie opnieuw haar inzet voor de duurzameontwikkelingsdoelstellingen (met name doelstelling 3 — goede gezondheid en welzijn) en voor de Europese consensus inzake ontwikkeling - open in een nieuw tabblad., waarin gemeenschappelijke doelstellingen en beginselen voor ontwikkelingssamenwerking zijn vastgelegd.
In november 2023 is een door Frankrijk gecoördineerde gemeenschappelijke actie gestart om alle mondiale gezondheidsstrategieën in kaart te brengen. Hieraan wordt deelgenomen door 22 lidstaten, Noorwegen en Oekraïne. Dit maakt het gemakkelijker om acties op elkaar af te stemmen en overlappingen te voorkomen.
