Hoofdstuk 1 — De reactie van de EU op de aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne
Inleiding
De Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne vormt een bedreiging voor de essentie van de democratie en herinnert de wereldgemeenschap aan de gevaren van autoritarisme. De onwrikbare steun van de Europese Unie aan Oekraïne is meer dan solidariteit met een buurland in het licht van een onrechtmatige en ongerechtvaardigde invasie. Er komt ook een gedeeld engagement in tot uiting voor democratische beginselen en voor de bescherming van de op regels gebaseerde internationale orde en vrede in Europa.
In 2023 bleef de EU steun verlenen aan Oekraïne vanwege de niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde aanvalsoorlog van Rusland en de illegale annexatie van delen van het Oekraïens grondgebied. In dit hoofdstuk worden de verschillende manieren beschreven waarop de EU Oekraïne steunt, waaronder het verlenen van financiële steun, civiele bescherming en humanitaire hulp; het tegengaan van desinformatie; het opvangen van Oekraïense vluchtelingen; het verstrekken van militaire bijstand en opleiding; het bijdragen aan de defensie en wederopbouw van Oekraïne, en ervoor zorgen dat Rusland gevolgen ondervindt voor zijn misdaden door middel van sancties en vervolging.
Solidariteit met Oekraïne
Financiële bijstand en militaire steun
Eind 2023 bedroeg de totale bijstand - open in een nieuw tabblad. die de EU en haar lidstaten sinds het begin van de Russische aanvalsoorlog aan Oekraïne en zijn bevolking beschikbaar hadden gesteld, bijna 85 miljard euro. Dit omvat met name 25,2 miljard euro aan macrofinanciële bijstand - open in een nieuw tabblad., waaronder een steunpakket van 18 miljard euro - open in een nieuw tabblad. voor Oekraïne in 2023 via het instrument voor macrofinanciële bijstand plus. Macrofinanciële bijstand is een soort financiële steun van de EU om partnerlanden die in ernstige financiële moeilijkheden verkeren, te helpen hun economieën te stabiliseren en de nodige hervormingen door te voeren. Deze fondsen helpen Oekraïne om lonen en pensioenen te blijven betalen; essentiële openbare diensten te laten functioneren, zoals ziekenhuizen, scholen en huizen voor gevluchte personen, en kritieke infrastructuur te herstellen. Ze helpen het land ook institutionele hervormingen door te voeren, zoals hervormingen op het gebied van corruptiebestrijding en justitie.
De gecombineerde militaire bijstand die de EU en haar lidstaten tot dusver aan Oekraïne hebben verleend, bedraagt meer dan 27 miljard euro, waarvan 5,6 miljard euro via de Europese Vredesfaciliteit - open in een nieuw tabblad. is toegekend. Die omvat de gezamenlijke aankoop en onmiddellijke levering van munitie aan Oekraïne, waarover in maart 2023 overeenstemming - PDF-bestand – open in een nieuw tabblad. is bereikt, waardoor aan het eind van het jaar ongeveer 313 600 patronen en 3 315 raketten werden geleverd. De Europese Vredesfaciliteit draagt ook bij tot de versterking van de capaciteiten van de Oekraïense strijdkrachten via de militaire bijstandsmissie van de EU ter ondersteuning van Oekraïne - open in een nieuw tabblad., met een toewijzing van 362 miljoen euro die door de Raad van de Europese Unie wordt beheerd. Het grootste deel van de resterende militaire bijstand aan Oekraïne wordt bilateraal door de lidstaten verstrekt en gefinancierd.
Militaire steun
De Europese Vredesfaciliteit is een instrument dat wordt gebruikt voor de financiering van extern optreden dat gevolgen heeft op militair of defensiegebied. De faciliteit maakt het ook mogelijk om partnerlanden bijstand te verlenen bij vredeshandhavingsoperaties. De lidstaten zorgen voor de financiering ervan.
De faciliteit speelde een centrale rol bij het verlenen van militaire steun aan Oekraïne. Sinds het begin van de niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde militaire agressie van Rusland tegen Oekraïne keurde de EU via dit instrument zeven steunpakketten goed. De steun wordt verleend in de vorm van leveringen van defensief militair materieel aan de Oekraïense strijdkrachten, samen met het drieledige munitie-initiatief ter ondersteuning van de Oekraïense strijdkrachten, voor een totaalbedrag van 5,6 miljard euro.
Door middel van de faciliteit financiert de EU ook de opleiding van de Oekraïense strijdkrachten via de militaire bijstandsmissie van de EU, die een hoofdkwartier heeft in Polen en Duitsland. Zo biedt de EU voor het eerst in haar geschiedenis militaire opleiding aan een land in oorlog. Eind 2023 had de missie ongeveer 39 000 Oekraïense soldaten opgeleid.
Naar aanleiding van de dringende oproep van de Raad om munitie aan Oekraïne te leveren, stelde de Commissie in mei 2023 de verordening ter ondersteuning van de productie van munitie - open in een nieuw tabblad. voor. De in juli aangenomen verordening heeft tot doel het reactievermogen van de defensie-industrie van de EU te versterken en haar vermogen om de tijdige levering van munitie en raketten in Europa te waarborgen. De Commissie trok hiervoor 500 miljoen euro uit, waarbij ze gebruikmaakte van subsidies die in 2024 worden uitgegeven om de productie te verbeteren en te versnellen. (Zie hoofdstuk 8 voor meer informatie over de versterkte defensievermogens van de EU.)
Het bovengenoemde totaal van bijna 85 miljard euro omvat ook 17 miljard euro die ter beschikking van de lidstaten is gesteld om vluchtelingen op te vangen en te ondersteunen. De EU biedt tijdelijke bescherming - open in een nieuw tabblad. aan bijna 4,2 miljoen Oekraïense vluchtelingen die momenteel in de EU wonen.
De EU trok samen met haar lidstaten ook ongeveer 3 miljard euro uit voor humanitaire hulp in Oekraïne - open in een nieuw tabblad.. Van dit bedrag heeft de Commissie ongeveer 800 miljoen euro direct verstrekt. (Zie het deel “Humanitaire hulp en civiele bescherming voor Oekraïne” hieronder voor meer informatie.)
In juni kreeg Oekraïne toegang tot het EU-programma voor infrastructuurfinanciering - open in een nieuw tabblad., de Connecting Europe Facility - open in een nieuw tabblad.. Dit betekent dat Oekraïne nu EU-financiering kan aanvragen voor infrastructuurprojecten die zijn energie-, vervoers- en digitale verbindingen met de EU zullen verbeteren. In 2023 nam de EU ook het historische besluit - PDF-bestand – open in een nieuw tabblad. om toetredingsonderhandelingen met Oekraïne te openen en zo te erkennen dat het land aanzienlijke inspanningen heeft geleverd om zich aan te passen aan de EU-normen (zie hoofdstuk 8).
Tot slot verleende de EU het hele jaar door ook steun aan de buurlanden van Oekraïne, met name Moldavië. Dat ontving 58 miljoen euro aan humanitaire hulp, evenals een verhoging van de macrofinanciële bijstand en toegang tot het EU-programma voor infrastructuurfinanciering - open in een nieuw tabblad..
89 % van de mensen in de EU vindt dat de EU humanitaire steun moet blijven verlenen aan de mensen die getroffen worden door de oorlog in Oekraïne.
85 % van de mensen in de EU vindt dat de Russische invasie van Oekraïne aantoont dat de EU haar energiezekerheid en economische zekerheid moet veiligstellen.
79 % van de mensen in de EU vindt dat de Russische invasie van Oekraïne aantoont dat de EU de militaire samenwerking tussen lidstaten moet versterken.
77 % van de mensen in de EU vindt dat de Russische autoriteiten verantwoordelijk moeten worden gehouden voor de huidige situatie in Oekraïne.
71 % van de mensen in de EU vindt dat de EU zich solidair moet blijven tonen met Oekraïne.
Bronnen: Flash Eurobarometer 533 - open in een nieuw tabblad., september 2023; Standaard-Eurobarometer 100 - open in een nieuw tabblad., december 2023.
EU-sancties
Naast financiële en andere tastbare steun aan Oekraïne en zijn bevolking heeft de EU Rusland ongekende en verreikende sancties opgelegd als reactie op zijn aanvalsoorlog tegen Oekraïne.
Sancties maken deel uit van de instrumenten waarmee de EU reageert op deze onrechtvaardige en illegale oorlog. Ze zijn bedoeld om de economische capaciteit van Rusland te verzwakken en de financiering van de aanvalsoorlog te belemmeren. In dit verband helpen sancties de centrale EU-doelstelling te verwezenlijken, nl. verder blijven ijveren voor een rechtvaardige en duurzame vrede. Sinds 23 februari 2022 heeft de EU Rusland in totaal twaalf sanctiepakketten opgelegd. Deze zijn niet alleen gericht tegen specifieke mensen en entiteiten, maar ook tegen de financiële, industriële, vervoers- en energiesector.
In februari en juni 2023 nam de EU haar tiende - open in een nieuw tabblad. en elfde - open in een nieuw tabblad. sanctiepakket tegen Rusland aan. Hierbij werden 225 personen en entiteiten toegevoegd aan de sanctielijst van de EU. De aanvullende maatregelen omvatten een nieuw verbod op de uitvoer van kritieke technologie en industriële goederen naar Rusland, met name technologie met mogelijke militaire toepassingen. Bovendien waren deze pakketten gericht tegen aanvullende Russische bronnen van desinformatie, werd de lijst van verboden invoer uit het land uitgebreid en werden maatregelen ingevoerd om te voorkomen dat deze sancties worden omzeild, waaronder inspanningen voor meer samenwerking met belangrijke derde landen om de wederuitvoer beter te monitoren, te controleren en te blokkeren.
Het twaalfde - open in een nieuw tabblad. en meest recente sanctiepakket werd op 18 december aangenomen en voegde nog eens 140 personen en bedrijven toe aan de sanctielijst. Er werden ook nieuwe invoer- en uitvoerverboden ingesteld — zoals een verbod op de uitvoer van Russische diamanten naar de EU — die in nauwe samenwerking met de G7-partners zullen worden uitgevoerd. Bovendien versterkte het pakket de uitvoering van het prijsplafond voor olie door nieuwe maatregelen in te voeren voor een beter toezicht op de wijze waarop tankers worden gebruikt om het plafond te omzeilen. Ook bevat het strengere verplichtingen inzake het opsporen van activa en harde maatregelen tegen ondernemingen uit derde landen die sancties omzeilen.
Samen met haar partners bereikte de EU overeenstemming over een prioritaire lijst van aan sancties onderworpen oorlogstuig - PDF-bestand – open in een nieuw tabblad.. Bedrijven moeten met passende zorgvuldigheid omgaan met deze goederen en derde landen mogen ze niet naar Rusland uitvoeren. Daarnaast identificeerde de EU economisch kritieke goederen - PDF-bestand – open in een nieuw tabblad. die te maken hebben met afwijkende handelsstromen. Van deze goederen is vastgesteld dat ze via bepaalde derde landen naar Rusland worden gebracht.
Maatregelen voor de bevriezing van tegoeden behoren tot de meest zichtbare soorten sancties en zijn van groot politiek belang. In totaal zijn momenteel bijna 1 950 entiteiten en personen - open in een nieuw tabblad. onderworpen aan beperkende maatregelen en is meer dan 28 miljard euro aan activa van Russische en Belarussische oligarchen en bedrijven bevroren. De lidstaten maakten ook melding van meer dan 200 miljard euro aan bevroren tegoeden van de Russische centrale bank in de EU.
De oorlog zelf en de beperkende maatregelen zetten de Russische economie onder grote druk, aangezien ze bijdragen tot snel stijgende uitgaven, een dalende roebel, toenemende inflatie en een krappe arbeidsmarkt als gevolg van het verlies van arbeidskrachten. De roebel heeft zo’n 40 % van zijn waarde verloren ten opzichte van zijn piek in de zomer van 2022. Daardoor zag de Russische centrale bank zich genoodzaakt de rente op te trekken van 8 % naar 16 % en de kapitaalcontroles te verscherpen. De begrotingsinkomsten uit olie en gas daalden in 2023 met 40 % dankzij het prijsplafond dat met de G7-partners is overeengekomen. Deze gevolgen zullen in de loop der tijd alleen maar groter worden, aangezien de maatregelen bedoeld zijn om een langetermijneffect te hebben op de Russische begroting en op de industriële en technologische basis van Rusland.
Er worden ook sancties opgelegd aan de Russische bondgenoot Belarus. Op 3 augustus 2023 nam de Raad een zevende sanctiepakket - open in een nieuw tabblad. aan naar aanleiding van mensenrechtenschendingen en de onderdrukking van het maatschappelijk middenveld in het land. De EU legt geen algemene sancties op aan het hele land, maar richt zich in plaats daarvan op strategische sectoren van de Belarussische economie, zoals de wapenhandel, de handel in technologieën met potentieel militair gebruik en de handel in goederen die in de lucht- en ruimtevaartindustrie worden gebruikt.
Desinformatie tegengaan
Via nieuwskanalen in staatsbezit en aanverwante kanalen verspreidt Rusland valse informatie en oorlogspropaganda, waarbij het probeert zijn agressieve acties tegen Oekraïne te verdedigen en de schuld te verleggen naar Oekraïne en het Westen. Om dit tegen te gaan, steunt de EU de contacten van Oekraïne met mondiale partners, onder meer in internationale fora en besprekingen. De EU treedt op vele niveaus op om zo veel mogelijk mensen te bereiken en ondersteunt overheidsinstellingen, het maatschappelijk middenveld, mediaorganisaties en onlineplatforms in overeenstemming met de geactualiseerde praktijkcode betreffende desinformatie - open in een nieuw tabblad..
In het kader van de sancties tegen Rusland schortte de EU de omroepactiviteiten van talrijke Russische staats- en pro-Kremlin-desinformatiecentra op. Meer in het algemeen was 2023 een stap voorwaarts in de strijd tegen desinformatie in de EU. Door de inwerkingtreding van de digitaledienstenverordening - open in een nieuw tabblad. moeten aanbieders van zeer grote onlineplatforms en van zeer grote onlinezoekmachines alle potentiële maatschappelijke risico’s van hun diensten routinematig evalueren. Het gaat onder meer om bedreigingen van de vrijheid van meningsuiting en het risico dat hun diensten worden gebruikt voor desinformatiecampagnes.
In juli lanceerde de Commissie een oproep tot het indienen van voorstellen - open in een nieuw tabblad. waarbij 1,2 miljoen euro beschikbaar werd gesteld voor projecten om te ontcijferen hoe desinformatie over de oorlog van Rusland tegen Oekraïne, de verkiezingen en de lhbtiq-gemeenschap online en offline opduikt en hoe deze kan worden aangepakt. Deze projecten zullen deel uitmaken van de bredere inspanningen om desinformatie te bestrijden, zoals het EUvsDisinfo - open in een nieuw tabblad.-platform en het systeem voor snelle waarschuwingen - PDF-bestand – open in een nieuw tabblad..
De gerichte communicatie op sociale media en campagnes om Russische desinformatie over sancties en over voedsel- en energiezekerheid te ontkrachten, werden in 2023 voortgezet. Tot slot voerde de Commissie een bewustmakingscampagne over het belang van het gebruik van officiële informatiebronnen om ervoor te zorgen dat ontheemden uit Oekraïne zich bewust zijn van hun rechten.
Humanitaire hulp en civiele bescherming voor Oekraïne
Civiele bescherming en humanitaire financiering van de EU - open in een nieuw tabblad. helpt mensen in Oekraïne door middel van verschillende vormen van steun. In totaal is deze hulp goed voor ongeveer 1,6 miljard euro (ongeveer 800 miljoen euro aan humanitaire hulp en 800 miljoen euro aan civiele bescherming in natura). De humanitaire hulp omvat de verstrekking van voedsel, water, essentiële huishoudelijke artikelen, gezondheidszorg, geestelijke gezondheidszorg en psychosociale ondersteuning en noodopvang. De EU-steun aan Oekraïne omvat ook hulp aan jonge Oekraïners om hun opleiding voort te zetten en de verstrekking van bijstand in contanten om in basisbehoeften te voorzien. De EU coördineert haar humanitaire en ontwikkelingshulp aan de hand van een nexusbenadering - open in een nieuw tabblad.. Daarbij zorgt ze er niet alleen voor dat die tegemoetkomt aan de onmiddellijke behoeften, maar ook duurzaam is op lange termijn.
Psychosociale steun wordt uitgebreid tot ontheemden in de lidstaten via het EU4Health - open in een nieuw tabblad.-programma en, grotendeels, in samenwerking met de Internationale Federatie van Rode Kruis- en Rode Halve Maanverenigingen. Daarnaast coördineert de EU de medische evacuaties van Oekraïense patiënten die dringend behandeling nodig hebben. Ze brengt hen over naar ziekenhuizen in heel Europa waar ze gespecialiseerde zorg kunnen krijgen. Tussen maart 2022 en 19 december 2023 werden bijna 3 000 patiënten die medische evacuatie nodig hadden, met succes overgebracht naar 22 lidstaten of landen van de Europese Economische Ruimte.
Via haar Coördinatiecentrum voor respons in noodsituaties - open in een nieuw tabblad. coördineert de EU haar grootste civielebeschermingsoperatie ooit om noodhulp te verlenen aan mensen in nood (zie hoofdstuk 8).
Alle 27 lidstaten, samen met IJsland, Noord-Macedonië, Noorwegen, Servië en Turkije, boden via het EU-mechanisme voor civiele bescherming bijstand in natura aan, variërend van medische benodigdheden, onderdak en voertuigen tot brandbestrijding en energie-apparatuur. Om deze noodgoederen naar Oekraïne te sturen, opende de EU aanvullende logistieke hubs in Polen, Roemenië en Slowakije. Eind 2023 was bijna 100 000 ton van deze bijstand aan Oekraïne geleverd.
De EU zette ook bijstand uit haar rescEU - open in een nieuw tabblad.-voorraad in. rescEU is een Europese reservecapaciteit die volledig door de EU wordt gefinancierd. Deze omvat een vloot blusvliegtuigen en -helikopters, medische evacuatievliegtuigen en een voorraad medische artikelen en veldhospitalen waarmee kan worden gereageerd op noodsituaties. Voor Oekraïne zette de EU energiegeneratoren, medische uitrusting en tijdelijke opvangeenheden in.
Daarnaast werden er waterzuiveringsstations gestuurd als reactie op de doorbraak van de stuwdam bij Nova Kachovka - open in een nieuw tabblad. en werden speciale benodigdheden — zoals ontsmettingsmiddelen, beschermende pakken en jodiumpillen — geleverd als reactie op risico’s voor de volksgezondheid, zoals chemische, biologische, radiologische en nucleaire bedreigingen.
Om Oekraïense kinderen te helpen naar school terug te keren, lanceerde de EU in december 2022 de campagne “Schoolbussen voor Oekraïne - open in een nieuw tabblad.”. In het kader van deze campagne stuurden de EU en haar lidstaten meer dan 380 bussen naar Oekraïne.
Opvang van oorlogsvluchtelingen
De niet-uitgelokte en ongerechtvaardigde aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne leidde tot de grootste gedwongen ontheemding van mensen in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Om de rechten te beschermen van mensen die vanuit Oekraïne naar de EU vluchten, voerde de EU snel de richtlijn tijdelijke bescherming - open in een nieuw tabblad. in. Eind 2023 hadden bijna 4,2 miljoen mensen uit Oekraïne gebruikgemaakt van het recht op verblijf, huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs en werk in de EU. In oktober werd deze tijdelijke bescherming verlengd - open in een nieuw tabblad. tot maart 2025. Het solidariteitsplatform - open in een nieuw tabblad. hielp de lidstaten om de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne - open in een nieuw tabblad. te coördineren en blijft bijdragen aan de uitvoering van de richtlijn.
Wat de EU deed om bescherming te bieden aan de Oekraïners:
-
4 maart 2022
Ze nam tijdelijke maatregelen om bescherming te bieden aan de mensen die op de vlucht waren geslagen
-
6 april 2022
Ze deed een officiële aanbeveling voor een snelle, eerlijke en flexibele erkenning van kwalificaties
-
14 juni 2022
Ze kwam met advies over het gemakkelijker maken van de toegang tot werk, opleiding en volwasseneneducatie in de EU
-
6 juli 2022
Ze kwam met advies in het kader van het “Veilig Wonen”-initiatief voor gastgezinnen en de mensen die door deze gezinnen worden opgevangen
-
10 oktober 2022
Ze lanceerde de online-tool van het proefproject “EU Talent Pool” voor mensen die in de EU op zoek zijn naar een baan
-
4 maart 2023
Ze bood bescherming aan 4 miljoen mensen in de EU, onder wie meer dan 700 000 studenten
Een snelle en doeltreffende integratie op de arbeidsmarkt is een andere belangrijke manier waarop de EU mensen opvangt die op de vlucht zijn voor het gewapende conflict. Maatregelen die in 2022 in het kader van het cohesiebeleid zijn vastgesteld, zoals de pakketten cohesiebeleid ten behoeve van vluchtelingen in Europa - open in een nieuw tabblad. en flexibele bijstand aan gebieden - open in een nieuw tabblad., zorgden voor de nodige flexibiliteit in de financieringsregels voor het cohesiebeleid. Op die manier kunnen de lidstaten deze financiering gebruiken om vluchtelingen uit Oekraïne op te vangen. In 2023 bleven deze maatregelen het mogelijk maken financiering toe te wijzen aan programma’s voor sociale integratie, gezondheidszorg, voedselvoorziening, basishulp en oriëntatie op de arbeidsmarkt. Dit laatste gebied omvat taalcursussen, onderwijs, sociale diensten en kinderopvang. Werkgelegenheid helpt mensen hun leven weer op te bouwen, hun vaardigheden te ontwikkelen, bij te dragen aan hun gastgemeenschappen en ondersteunt uiteindelijk de wederopbouw in de toekomst in Oekraïne.
Meer dan 1,5 miljoen Oekraïners werken nu in de EU.
De EU helpt Oekraïners bij hun integratie op de arbeidsmarkt door de snelle validatie van vaardigheden en de erkenning van professionele en academische kwalificaties mogelijk te maken. Ze zette het proefproject EU Talent Pool - open in een nieuw tabblad. op, een onlinehulpmiddel voor werkzoekenden waarmee mensen die de oorlog in Oekraïne zijn ontvlucht, geschikte banen en vacatures kunnen vinden. Daarnaast brengen de openbare diensten voor arbeidsvoorziening van de lidstaten werkzoekenden in contact met werkgevers op nationaal niveau. In juli stelde het Europees netwerk van openbare diensten voor arbeidsvoorziening gemeenschappelijke richtsnoeren vast om de integratie op de arbeidsmarkt verder te ondersteunen.
De EU zet zich ook in voor de toegang tot hoogwaardig onderwijs voor ontheemde Oekraïense kinderen. Ze heeft verschillende hulpmiddelen ingezet, voornamelijk in de context van het strategisch kader voor de Europese onderwijsruimte - open in een nieuw tabblad., zoals beleidsrichtsnoeren over peer learning, onlineplatforms en financiering. Het Erasmus+ - open in een nieuw tabblad.-financieringsprogramma wordt ook gebruikt om onderwijs aan gevluchte studenten te ondersteunen. Het hoger onderwijs wordt verder ondersteund via de regeling voor beurzen MSCA4Ukraine - open in een nieuw tabblad.. Dankzij de financiering en ondersteuning in het kader van dit initiatief hebben eind 2023 124 Oekraïense onderzoekers hun werk kunnen voortzetten in de EU en in verschillende derde landen die deel uitmaken van het programma Horizon Europa.
Daarnaast startte de Commissie drie nieuwe initiatieven - open in een nieuw tabblad. om de samenwerking van de EU op het gebied van onderzoek en innovatie met Oekraïne te stimuleren: een nieuw Horizon Europa-bureau in Kyiv - open in een nieuw tabblad.; het nieuwe initiatief van de Europese Innovatieraad ter ondersteuning van de Oekraïense deeptech-gemeenschap - open in een nieuw tabblad., en een nieuwe gemeenschapshub van het Europees Instituut voor innovatie en technologie - open in een nieuw tabblad..
Tot slot weet de EU dat culturele expressie een waardevolle manier is om mensen te helpen traumatische gebeurtenissen te verwerken en een gemeenschapsgevoel en wederzijds begrip te creëren. In 2022 lanceerde het EU-programma Creatief Europa een oproep tot het indienen van projecten - open in een nieuw tabblad. ter ondersteuning van kunstenaars en culturele organisaties buiten Oekraïne. In mei 2023 werden de winnaars - open in een nieuw tabblad. bekendgemaakt: de consortia ZMINA, Culture Helps en U-RE-HERIT zullen Oekraïense kunstenaars ondersteunen en bijdragen aan de wederopbouw van het Oekraïense culturele erfgoed.
Integratie in de eengemaakte markt en andere overeenkomsten
In april 2023 trad Oekraïne toe tot het EU-mechanisme voor civiele bescherming - open in een nieuw tabblad. als deelnemend land. In augustus, toen de procedure van formele toetreding tot het mechanisme nog liep, stuurde Oekraïne 51 eerstehulpverleners en 19 voertuigen voor reddingsoperaties in Slovenië na verwoestende overstromingen. Als volwaardig deelnemend land zal Oekraïne via het mechanisme samen met andere leden hulp kunnen bieden aan een ander land dat in een crisis verkeert en zo dezelfde solidariteit kunnen tonen als die waarop het een beroep heeft kunnen doen. Hiermee wordt ook een belangrijke stap in de richting van integratie van Oekraïne in de EU gezet en wordt het Oostelijk Nabuurschap van het EU-mechanisme voor civiele bescherming uitgebreid.
Oekraïne is verder geïntegreerd in de eengemaakte markt van de EU door toe te treden tot het programma voor de eengemaakte markt - open in een nieuw tabblad. en door een associatieovereenkomst te ondertekenen tijdens een bijeenkomst van de Europese commissarissen en de Oekraïense regering - open in een nieuw tabblad. in Kyiv op 2 februari 2023. Dankzij deze overeenkomst kunnen kleine en middelgrote ondernemingen in Oekraïne profiteren van specifieke oproepen tot het indienen van voorstellen die tot financiering kunnen leiden. Ook kunnen ze deelnemen aan initiatieven zoals Erasmus voor jonge ondernemers - open in een nieuw tabblad. en het Enterprise Europe Network - open in een nieuw tabblad..
Twee oproepen tot het indienen van voorstellen - open in een nieuw tabblad., met een totale begroting van 7,5 miljoen euro, werden specifiek gelanceerd om de integratie van Oekraïense kleine en middelgrote ondernemingen in de eengemaakte markt te ondersteunen. Daarnaast is snel vooruitgang geboekt met de onderhandelingen over een overeenkomst met Oekraïne betreffende conformiteitsbeoordeling en de aanvaarding van industrieproducten - open in een nieuw tabblad.. Zodra deze overeenkomst van kracht is, zal deze de economische integratie bevorderen en zo de Oekraïense economie en Oekraïense bedrijven helpen bij hun herstel.
Oekraïne profiteert ook van een ander belangrijk kenmerk van de eengemaakte markt. In april 2022 werkte de EU samen met Europese en Oekraïense exploitanten van mobiele netwerken - open in een nieuw tabblad. om betaalbare of gratis roaming tussen de twee regio’s aan te bieden. Deze overeenkomst, die in juli 2023 met nog een jaar werd verlengd, helpt ontheemden uit Oekraïne bij het onderhouden van contacten in andere landen doordat exploitanten de verbindingskosten verder verlagen.
Tegelijkertijd werkt de Commissie aan de integratie van deze roamingovereenkomst in de associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne. Zodra deze overeenkomst klaar is, zal die zowel voor Oekraïense bezoekers in de EU als voor EU-reizigers in Oekraïne gratis mobiel gebruik garanderen. Het tempo van de integratie van Oekraïne in de roamingmarkt van de EU zal afhangen van de goedkeuring en uitvoering van de desbetreffende EU-wetgeving.
Voedselzekerheid
Rusland verergert de wereldwijde voedselzekerheidscrisis door de uitvoer van graan via de Zwarte Zee opzettelijk te blokkeren, graansilo’s en landbouwinfrastructuur in Oekraïne te viseren en de uitvoer van landbouwproducten en meststoffen te beperken.
In 2022 zetten de EU, haar lidstaten, Oekraïne en Moldavië de solidariteitscorridors tussen de EU en Oekraïne - open in een nieuw tabblad. op om het graan dat in Oekraïne wordt opgehouden, naar de rest van de wereld te kunnen brengen. Deze alternatieve routes, die over spoorwegen, autowegen en waterwegen lopen, vergemakkelijken zowel de uitvoer uit Oekraïne als vitale invoer, zoals die van humanitaire hulp en meststoffen.
In juni 2023 kondigde de EU aan dat ze 250 miljoen euro investeerde in negen grensoverschrijdende projecten - open in een nieuw tabblad. om de verbindingen tussen Oekraïne, Moldavië en hun buurlanden Hongarije, Polen, Roemenië en Slowakije te verbeteren. De projecten omvatten onderzoeken en werkzaamheden aan grensovergangen per spoor en over de weg om de infrastructuur uit te breiden en te verbeteren, parkeerterreinen te verbeteren en overslagfaciliteiten en -uitrusting te verbeteren.
De solidariteitscorridors: een cruciale rol in de mondiale voedselzekerheid
In totaal stelden de solidariteitscorridors Oekraïne in 2022 en 2023 in staat om:
- meer dan 65 miljoen ton landbouwproducten uit te voeren, waaronder bijna 61 miljoen ton graan, oliehoudende zaden en aanverwante producten, ook naar de landen die het meest te lijden hebben onder voedselschaarste;
- meer dan 51 miljoen ton niet-landbouwproducten uit Oekraïne uit te voeren, zoals ertsen, ijzer, staal en hout;
- ca. 44 miljard euro aan inkomsten te genereren voor Oekraïense landbouwers en bedrijven;
- meer dan 43 miljoen ton (met een waarde van 88 miljard euro) cruciale goederen, zoals brandstof, in te voeren.
Tot slot is in 2023 een gezamenlijk coördinatieplatform - PDF-bestand – open in een nieuw tabblad. opgericht om de handelsstromen tussen de EU en Oekraïne te verbeteren. De inspanningen van het platform werden geïntensiveerd nadat Rusland op 17 juli het Zwarte Zee-graaninitiatief had beëindigd, waardoor de graanuitvoer via de Zwarte Zeeroute daadwerkelijk een halt werd toegeroepen.
Lidstaten ondersteunen
De gevolgen van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne zijn voelbaar buiten de grenzen van Oekraïne. Als buurlanden van Oekraïne worden de lidstaten ook getroffen, met name op het gebied van de energie- en voedselmarkten. (Zie hoofdstuk 4 voor meer informatie over de aanpak van de energiecrisis door de EU.)
In 2023 keurde de EU 487 miljard euro aan staatssteun goed om de lidstaten te ondersteunen in verband met de gevolgen van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne.
Het tijdelijke crisis- en transitiekader - open in een nieuw tabblad., dat sinds 9 maart 2023 van toepassing is, is een van de instrumenten die de lidstaten kunnen gebruiken om de gevolgen van de oorlog voor hun economieën te verzachten.
Met het tijdelijke crisis- en transitiekader krijgen lidstaten de nodige flexibiliteit om:
beperkte financiële steun te geven aan ondernemingen die getroffen worden door de huidige crisis of door de daarmee samenhangende sancties en tegensancties
ervoor te zorgen dat bedrijven over voldoende cashflow blijven beschikken
ondernemingen te compenseren voor de extra kosten die zij moeten maken door de uitzonderlijk hoge gas- en elektriciteitsprijzen
Bovendien besloot de EU, na de opschorting van de samenwerkingsprogramma’s met Rusland en zijn bondgenoot Belarus, in 2023 een extra bedrag van 135 miljoen euro - open in een nieuw tabblad., dat oorspronkelijk bestemd was voor projecten met deze twee landen, te besteden aan andere programma’s die de samenwerking van de lidstaten met Oekraïne en Moldavië zullen versterken.
In de loop van het jaar zorgde de EU er ook voor dat alle regio’s in Estland, Letland, Litouwen, Polen en Finland die geacht werden deel te nemen aan samenwerkingsprogramma’s met Rusland en Belarus, kunnen deelnemen aan andere bestaande programma’s voor interregionale samenwerking.
Steun voor EU-landbouwers
Gezien het belang van Rusland en Oekraïne voor het mondiale aanbod van granen en oliehoudende zaden, leidde de aanhoudende oorlog van Rusland tegen Oekraïne tot grote onzekerheid en veranderlijkheid op deze markten.
Aangezien de gebruikelijke exportroutes van Oekraïne via havens aan de Zwarte Zee zijn geblokkeerd of sterk zijn beperkt, bereikte de uitvoer zijn bestemmingen niet even doeltreffend als voorheen. In plaats daarvan komen Oekraïense granen en oliehoudende zaden steeds vaker terecht op de markten van de lidstaten die aan Oekraïne grenzen, waardoor logistieke knelpunten zijn ontstaan.
In 2023 voerde de EU in het kader van de verordening inzake autonome handelsmaatregelen voor Oekraïne - open in een nieuw tabblad. twee steunpakketten in, alsook een tijdelijk verbod op de invoer van tarwe, maïs, koolzaad en zonnebloemzaad uit Oekraïne in Bulgarije, Hongarije, Polen, Roemenië en Slowakije. Dit hielp de logistieke knelpunten weg te werken en de zorgen van landbouwers in de getroffen lidstaten weg te nemen, terwijl de EU toch haar economische steun aan Oekraïne kon voortzetten in de vorm van nultarieven op alle Oekraïense invoer.
In totaal werd meer dan 156,3 miljoen euro uit de landbouwreserve van het gemeenschappelijk landbouwbeleid verstrekt ter ondersteuning van de zwaarst getroffen landbouwers in de vijf lidstaten die aan Oekraïne grenzen. De betrokken lidstaten mochten ook nationale steunmiddelen gebruiken om, indien nodig, aanvullende compensatie te verstrekken, hetzij door middel van aanvullende steun, hetzij via specifieke staatssteun. Bovendien maakte de Commissie in een derde steunpakket - open in een nieuw tabblad. nog eens 330 miljoen euro aan financiering vrij die moet worden toegewezen aan EU-landbouwers in andere lidstaten die te kampen hebben met hoge productiekosten en specifieke problemen veroorzaakt door de Russische aanvalsoorlog. Dankzij het onlangs opgerichte Europees mechanisme voor paraatheid en respons bij voedselzekerheidscrises - open in een nieuw tabblad. kon snel expertise worden ingezet en werd de aandacht van publieke en private belanghebbenden in een vroeg stadium gevestigd op problemen en knelpunten. Het resultaat van de besprekingen tussen deze belanghebbenden vormde rechtstreeks de basis voor de respons van de EU.
Onderzoeken en vervolgen van oorlogsmisdaden
Sinds het begin van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne schenden de Russische autoriteiten de internationale mensenrechten voortdurend, met talrijke meldingen van oorlogsmisdaden en aanvallen op burgers. Eind 2023 hadden Oekraïne en 16 EU-lidstaten onderzoeken ingesteld naar de internationale misdaden die Rusland in Oekraïne heeft gepleegd.
Zes dagen na het begin van de oorlog hielp het Agentschap van de Europese Unie voor justitiële samenwerking in strafzaken - open in een nieuw tabblad. (Eurojust) bij de oprichting van een gemeenschappelijk onderzoeksteam - open in een nieuw tabblad. dat bewijsmateriaal moet verzamelen en oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid moet onderzoeken. Vandaag bestaat het team uit Oekraïne, zes lidstaten, het Internationaal Strafhof en het Agentschap van de Europese Unie voor samenwerking op het gebied van rechtshandhaving.
Vanwege de complexiteit van het verzamelen van bewijsmateriaal over internationale misdaden (bv. het verzamelen van getuigenissen van mensen in verschillende landen) zette Eurojust in 2023 ook een databank op om bewijsmateriaal van deze misdaden te bewaren en op te slaan (de gegevensbank voor bewijsmateriaal van internationale kernmisdrijven - open in een nieuw tabblad.). Eurojust zal deze databank ondersteuning bieden door het bewijsmateriaal te analyseren. Het agentschap zal tevens de nationale justitiële autoriteiten praktische richtsnoeren verstrekken bij het opsporen van bewijsmateriaal dat zich in andere landen bevindt en relevant kan zijn voor hun eigen onderzoeken.
Het onlangs opgerichte Internationaal Centrum voor de vervolging van het misdrijf agressie tegen Oekraïne - open in een nieuw tabblad. is ook bij Eurojust ondergebracht. Het centrum, dat in juli 2023 werd geopend, bestaat uit onafhankelijke nationale aanklagers van de leden van het gezamenlijke onderzoeksteam en zes Oekraïense aanklagers. Het is opgericht om de toekomstige vervolging van het Russische misdrijf agressie tegen Oekraïne voor te bereiden en eraan bij te dragen. Het misdrijf agressie houdt in dat hooggeplaatste politieke en militaire leiders grootschalige daden van agressie plannen, initiëren of uitvoeren met gebruikmaking van militair staatsgeweld. Dit is de eerste keer in de geschiedenis dat een dergelijk misdrijf wordt onderzocht terwijl het nog plaatsvindt.
In het centrum kunnen aanklagers ter plaatse samenwerken zodat ze snel bewijsmateriaal kunnen uitwisselen en overeenstemming kunnen bereiken over de wijze waarop ze hun onderzoeks- en vervolgingsstrategie zullen uitvoeren. De gegevensbank voor bewijsmateriaal van internationale kernmisdrijven zal centraal staan in de werkzaamheden van het centrum. Het door het centrum verzamelde bewijsmateriaal kan worden gebruikt voor andere rechtsorganen, waaronder nationale en internationale rechtbanken.
Steun van Eurojust voor gerechtigheid voor Oekraïne
Ondersteuning van onderzoek (het Internationaal Centrum voor de vervolging van het misdrijf agressie tegen Oekraïne)
Verzamelen, bewaren en analyseren van bewijsmateriaal (gegevensbank van internationale kernmisdrijven)
Praktische houvast
Opleiding voor beoefenaars van juridische beroepen
Steun voor EU-taskforce “Freeze and Seize”
Via zijn taskforce “Freeze and Seize” zorgt Eurojust er ook voor dat de EU-sancties naar behoren worden uitgevoerd. De taskforce onderzoekt mogelijke verbanden tussen criminele activiteiten en Russische en Belarussische burgers en bedrijven. Ze gaat ook na hoe strafrechtelijke maatregelen, zoals de confiscatie van vermogensbestanddelen, kunnen bijdragen tot de wederopbouw van Oekraïne.
Wederopbouw Oekraïne
De EU is vastbesloten ervoor te zorgen dat Rusland de schade zal betalen die in Oekraïne is veroorzaakt. Daarom onderzoekt ze mogelijkheden om de wederopbouw van Oekraïne te ondersteunen — in overeenstemming met het EU-recht en het internationaal recht — met de buitengewone inkomsten die worden gegenereerd door het beheer van de reserves van de Russische centrale bank die momenteel in de EU worden bevroren als gevolg van sancties. De Commissie nam in december voorstellen aan om de bevriezing van buitengewone opbrengsten uit activa van de Russische centrale bank mogelijk te maken.
De EU coördineert ook de wederopbouw van Oekraïne met haar internationale partners. De EU, Oekraïne en de G7-partners richtten - open in een nieuw tabblad. in januari 2023 het G7 multi-institutioneel donorcoördinatieplatform voor Oekraïne - open in een nieuw tabblad. op. Het platform speelt een sleutelrol bij de coördinatie van de steun voor de onmiddellijke financieringsbehoeften van Oekraïne en voor het toekomstige economisch herstel en de wederopbouw van het land uit verschillende bronnen en bestaande financieringsinstrumenten.
Tijdens het bezoek van het college van commissarissen aan Oekraïne in februari kondigde de EU een steunpakket van 1 miljard euro aan voor de wederopbouw als onderdeel van haar totale steunpakket voor het land. De commissarissen en de Oekraïense regering bespraken ook hoe de EU Oekraïne kan helpen zijn steden op duurzame en inclusieve wijze weer op te bouwen. Het Phoenix - open in een nieuw tabblad.-initiatief (Project for a Holistic Orientation towards Environmental New Infrastructure in Ukrainian Cities) werd in maart gelanceerd. Het initiatief zal Oekraïense steden toegang geven tot geavanceerde technologieën en expertise van de Nieuw Europees Bauhaus - open in een nieuw tabblad.-gemeenschap. Daarnaast zal het Oekraïense steden in contact brengen met vergelijkbare steden in de EU om knowhow en goede praktijken uit te wisselen voor het opbouwen van klimaatneutrale en energie-efficiëntere steden. Voor het initiatief worden middelen uit de Horizon Europa-missie voor klimaatneutrale en slimme steden - open in een nieuw tabblad. en het LIFE-programma - open in een nieuw tabblad. gecombineerd met de onmiddellijke beschikbaarstelling van ten minste 7 miljoen euro.
Tijdens de Conferentie over groen herstel in Oekraïne - open in een nieuw tabblad., die plaatsvond van 28 november tot en met 1 december in Vilnius, Litouwen, benadrukte de EU ten slotte haar niet-aflatende steun aan Oekraïense gemeenten. Ook werd een presentatie gegeven over de lopende uitvoering en de eerste resultaten van het Phoenix-initiatief. Tegelijkertijd bracht de missie voor de circulaire economie - open in een nieuw tabblad. EU-bedrijven en belanghebbenden uit de sector die zich bezighouden met de circulaire economie, samen met bedrijven en overheidsinkopers die in Oekraïne zijn gevestigd.
Daardoor werd de zakelijke dimensie van het groene herstel van Oekraïne verduidelijkt.Tijdens de Conferentie over de wederopbouw van Oekraïne - open in een nieuw tabblad. in juni in Londen presenteerde de EU een nieuwe faciliteit waarmee tot 50 miljard euro aan subsidies en leningen wordt voorgesteld om de wederopbouw en de modernisering van Oekraïne tussen 2024 en 2027 te ondersteunen.
Dit maakte duidelijk dat de EU Oekraïne onwrikbaar zal blijven steunen tijdens de aanhoudende aanvalsoorlog van Rusland en op de weg van Oekraïne naar EU-lidmaatschap.
Daarnaast ondertekende de EU overeenkomsten voor meer dan 800 miljoen euro om particuliere investeringen aan te trekken voor het herstel en de wederopbouw van de Oekraïense economie.