Hoofdstuk 8 — De Europese belangen en waarden wereldwijd uitdragen
Inleiding
De Europese Unie is vastbesloten mondiale problemen aan te pakken, haar belangen en waarden te bevorderen en op het wereldtoneel te ijveren voor democratie, mensenrechten en multilateralisme. Dit vaste voornemen geldt voor verschillende belangrijke gebieden, waaronder samenwerking op het gebied van veiligheid en defensie, nabuurschapsbeleid, internationale partnerschappen, handel, humanitaire hulp en civiele bescherming.
Terwijl de geopolitieke spanningen toenamen, met name als gevolg van de militaire agressie van Rusland tegen Oekraïne en de oorlog tussen Israël en Hamas, bleef de EU in 2023 nauw met mondiale partners samenwerken om voor stabiliteit te zorgen. Ze bleef zich concentreren op naburige regio’s die streven naar democratische waarden en economische ontwikkeling, en op het smeden van partnerschappen die gedeelde waarden en duurzame ontwikkeling bevorderen.
Door goed voorbereid te zijn op rampen in binnen- en buitenland zag de EU opnieuw kans levens te beschermen, rampen te voorkomen en snel op te treden wanneer zich crises voordeden. Deze constante inspanningen onderstrepen de onophoudelijke inzet van de EU om vrede, stabiliteit en veerkracht wereldwijd te bevorderen.
De crisis in het Midden-Oosten
De brute en willekeurige terroristische aanslagen van Hamas in Israël op 7 oktober 2023 leidden tot een drastische verslechtering van de humanitaire situatie van de Palestijnen in de Gazastrook en vergrootten het risico op escalatie in de regio.
De EU benadrukte dat er geen rechtvaardiging is voor terreur, veroordeelde de terroristische aanslagen van Hamas in de krachtigste bewoordingen en riep op tot de vrijlating van alle gijzelaars, zonder voorafgaande voorwaarden. De EU erkende dat Israël uit hoofde van het internationaal recht het recht heeft zich te verdedigen, maar herhaalde ook dat het van belang is dat de bescherming van alle burgers altijd wordt gewaarborgd, conform het internationaal humanitair recht.
Uit grote zorg om de verslechterende humanitaire situatie in de Gazastrook riep de EU op tot constante, snelle, veilige en onbelemmerde humanitaire toegang. Zij drong erop aan alle maatregelen te nemen die nodig zijn om ervoor te zorgen dat de hulp daar komt waar zij geboden is, waaronder humanitaire corridors en gevechtspauzes.
Humanitaire EU-steun voor Palestijnen in 2023
Bijna
€1,1 miljard
sinds 2000
1 310 ton
essentiële goederen
33
vluchten van de humanitaire EU-luchtbrug
€103 miljoen
humanitaire financiering
De EU is de grootste donor van humanitaire hulp aan het Palestijnse volk. In totaal heeft zij sinds het jaar 2000 meer dan 1 miljard euro verstrekt om in hun basisbehoeften te voorzien. Sinds oktober verviervoudigde de EU haar noodhulp aan de Palestijnen - open in een nieuw tabblad. en werkt zij samen met een groot aantal humanitaire partners ter plaatse.
De EU werkt voortdurend samen met regionale en internationale partners om te voorkomen dat het conflict zich uitbreidt in de regio en dat onder meer de situatie op de Westelijke Jordaanoever verslechtert. Zij blijft zich inzetten voor een blijvende duurzame vrede op basis van de tweestatenoplossing en de desbetreffende resoluties van de VN-Veiligheidsraad.
Veiligheid en defensie: vooruitgang met betrekking tot het strategisch kompas
De EU wil de veiligheid van haar inwoners waarborgen en zorgen voor vrede in de wereld. Het strategisch kompas voor veiligheid en defensie - open in een nieuw tabblad. is een plan om de veiligheid en defensie van de EU tegen 2030 te versterken. Het bestrijkt alle aspecten van het veiligheids- en defensiebeleid en rust op vier pijlers: samenwerken, optreden, investeren en beveiligen.
Samenwerking met de NAVO (“samenwerken”, “optreden”)
De huidige veiligheidsvraagstukken zijn per definitie transnationaal, waardoor geen enkel land ze alleen kan oplossen. Een collectieve en strategische aanpak is van essentieel belang. Centraal in deze mondiale strategie staat het aloude partnerschap van de EU met de NAVO. Dat speelt een cruciale rol bij haar inspanningen op het gebied van veiligheid en defensie.
De gezamenlijke verklaring over de samenwerking tussen de EU en de NAVO - open in een nieuw tabblad. vormde een krachtige politieke boodschap over trans-Atlantische eenheid en een pleidooi voor een solide Europese defensieaanpak die de mondiale veiligheid ten goede komt en verenigbaar is met de NAVO. De ondertekenaars verbonden zich er ook duidelijk toe deze samenwerking te verdiepen.
In 2023 werkten de EU en de NAVO nauwer dan ooit tevoren samen en werden op alle gebieden concrete resultaten - open in een nieuw tabblad. geboekt, met bijzondere aandacht voor weerbaarheid. De EU-NAVO-taskforce voor de veerkracht van kritieke infrastructuur - open in een nieuw tabblad. ging in januari van start en deed specifieke aanbevelingen voor verdere samenwerking.
De Russische aanvalsoorlog maakte eens te meer duidelijk dat de EU en de NAVO dezelfde waarden delen. Samen betonen ze zich onverminderd solidair met Oekraïne en coördineren ze hun respectieve steun - open in een nieuw tabblad.. De Europese Vredesfaciliteit (zie hoofdstuk 1) is inmiddels een integrerend onderdeel van de EU-steun voor partners wereldwijd.
In de loop van het jaar intensiveerde de EU ook haar samenwerking met tal van andere bilaterale, regionale en multilaterale partners, waaronder de VN, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, de Afrikaanse Unie en de Associatie van Zuidoost-Aziatische Staten. Op het eerste Schumanforum over veiligheid en defensie - open in een nieuw tabblad. bogen EU- en internationale partners zich over hun gemeenschappelijke veiligheidsuitdagingen.
Opbouw van defensievermogens (“investeren”)
In 2023 werden twee belangrijke initiatieven genomen om de defensie en industrie van de EU te versterken. De verordening betreffende de ondersteuning van de productie van munitie - open in een nieuw tabblad. heeft tot doel de productie van munitie en raketten in de EU op te voeren. Daarvoor is 500 miljoen euro uitgetrokken. In aanvulling hierop zal het instrument voor de versterking van de Europese defensie-industrie door middel van gemeenschappelijke aanbestedingen - open in een nieuw tabblad., met een budget van 300 miljoen euro, de EU-lidstaten voor het eerst stimuleren om de meest kritieke defensieproducten gezamenlijk aan te schaffen bij de defensie-industrie van de EU.
Het Europees Defensiefonds - open in een nieuw tabblad. voorziet in belangrijke steun voor defensieonderzoek en -ontwikkeling in de EU. Sinds 2021 heeft het meer dan 3 miljard euro uitgetrokken voor zestig samenwerkingsprojecten in de lidstaten. Alleen al in 2023 wees het fonds 1,2 miljard euro - open in een nieuw tabblad. toe aan vitale defensiegebieden, zoals omgevingsbewustzijn in de ruimte, bestrijding van hypersonische raketten en de ontwikkeling van een Europese patrouillekorvet. Het Europees Defensiefonds ondersteunt innovatie in de defensiesector via de EU-innovatieregeling voor defensie - open in een nieuw tabblad., waarmee 2 miljard euro is gemoeid en die met name is bedoeld om kleinere spelers en innovators te helpen.
Uit de financiële middelen voor militaire mobiliteit van de Connecting Europe Facility is in 2023 616 miljoen euro toegekend voor het vervoer van troepen en uitrusting via het trans-Europees vervoersnetwerk. Het doel is investeringen te ondersteunen in infrastructuur die voor zowel civiele als defensiedoeleinden kan worden gebruikt.
Nieuwe veiligheidsstrategieën (“beveiligen”)
Recente crises en toenemende spanningen brachten zwakke punten in de beveiliging van de EU aan het licht. Als reactie hierop startte de Commissie in oktober een uitgebreide raadpleging ten behoeve van de toekomstige strategie voor de Europese defensie-industrie - open in een nieuw tabblad..
Uit het oogpunt van de militaire operaties van de EU is de opwarming van de aarde ook een groeiend punt van zorg. Ze leidt tot een cruciale verschuiving - open in een nieuw tabblad. binnen het defensiebeleid van de EU, waardoor klimaatverandering nu bovenaan de veiligheidsagenda van de EU staat.
Verder stelde de EU in 2023 haar eerste ruimtestrategie voor veiligheid en defensie - open in een nieuw tabblad. vast. Deze strategie is onder meer gericht op de bescherming van de ruimteactiva van de EU en haar lidstaten. Wat de nabije toekomst betreft, in 2024 wordt de EU-ruimtevaartwet ingevoerd. Die moet de weerbaarheid en kracht van de EU in de ruimte vergroten.
Meer dan 80 % van de wereldhandel gaat gepaard met vervoer over zee en ongeveer twee derde van alle olie en gas in de wereld wordt ofwel op zee gewonnen ofwel over zee vervoerd. Bijna al het wereldwijde gegevensverkeer, met inbegrip van internetverkeer, verloopt via onderzeese kabels. De welvaart en veiligheid van de EU zijn afhankelijk van veilige en beveiligde oceanen. Daarom stelden de Commissie en de Europese Dienst voor extern optreden in maart een geactualiseerde versie vast van de EU-strategie voor maritieme veiligheid en het actieplan daarbij. Op basis van deze documenten hechtte de Raad in oktober zijn goedkeuring aan de herziene EU-strategie voor maritieme veiligheid en het bijbehorende actieplan - open in een nieuw tabblad.. De strategie is afgestemd op het strategisch kompas en zal bijdragen tot de verwezenlijking van de doelstellingen ervan.
EU-strategie voor maritieme veiligheid
Belangrijkste doelstellingen
Bescherming van EU-belangen op zee — burgers, economie, infrastructuur en grenzen
Bescherming van onze natuurlijke hulpbronnen en het mariene milieu
Handhaving internationaal recht, met name het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee
Snel en doeltreffend reageren op toenemende dreigingen (bv. cyber- en hybride dreigingen)
Zorgen voor relevante opleiding en onderwijs om bedreigingen tegen te gaan (bv. cybervaardigheden)
Nabuurschapsbeleid en uitbreidingsonderhandelingen
Westelijke Balkan en Turkije
De EU blijft zich inzetten voor de integratie van de Westelijke Balkan in de Unie. Het uitbreidingspakket van 2023 - open in een nieuw tabblad. bevatte een gedetailleerde beoordeling van de stand van zaken en de vorderingen van de partners op hun respectieve weg naar de EU. Daarbij werd voornamelijk gekeken naar de fundamentele hervormingen die nodig waren op onder meer het gebied van de rechtsstaat, het openbaar bestuur, de werking van democratische instellingen en economische criteria.
In de loop van het jaar boekten Noord-Macedonië en Albanië goede vooruitgang bij het screeningproces — een eerste stap op weg naar toetredingsonderhandelingen. In de aanbeveling van de Commissie en het besluit van de Europese Raad om toetredingsonderhandelingen te openen met Bosnië en Herzegovina, wanneer dit land eenmaal aan de vereiste lidmaatschapscriteria voldoet, wordt de vooruitgang onderkend die het land heeft geboekt sinds het in 2022 kandidaat-lidstaat is geworden. Ondersteund door de lopende dialogen met de Commissie op politiek en technisch niveau werden de toetredingsonderhandelingen van Montenegro en Servië met de EU voortgezet. In april hechtte het Europees Parlement officieel zijn goedkeuring aan de visumliberalisering voor Kosovo, die op 1 januari 2024 in werking is getreden (de benaming Kosovo laat de standpunten over de status van Kosovo onverlet en is in overeenstemming met Resolutie 1244/1999 van de VN-Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo).
In 2023 bleef de EU uitvoering geven aan het economisch en investeringsplan - PDF-bestand – open in een nieuw tabblad. van 30 miljard euro voor de Westelijke Balkan. Dat is gericht is op het langetermijnherstel van de COVID-19-pandemie, de groene en de digitale transitie, en regionale samenwerking en convergentie met de EU. Daarnaast betaalde - open in een nieuw tabblad. de EU 450 miljoen euro uit haar energiesteunpakket van 1 miljard euro uit om de landen van de Westelijke Balkan te helpen bij het aanpakken van energiecrises en het verbeteren van de energiezekerheid. Bovendien wil de Commissie met het nieuwe groeiplan voor de Westelijke Balkan - open in een nieuw tabblad. de regio al een aantal voordelen van het EU-lidmaatschap bieden voordat landen officieel toetreden. De nadruk ligt op economische groei en sociaal-economische convergentie.
Groeiplan voor de Westelijke Balkan op basis van vier pijlers
1. Afstemmen op eengemaakte EU-markt
2. Verdiepen regionale economische integratie
3. Versnellen hervormingen
4. Verhogen pretoetredingsfondsen
Op de in 2023 gehouden top in het kader van het proces van Berlijn - open in een nieuw tabblad. verklaarden de leiders van de Westelijke Balkan opnieuw hun regionale economieën beter te willen integreren door middel van de gemeenschappelijke regionale markt - open in een nieuw tabblad. — een stap op weg naar integratie in de EU. Zij omarmden plannen voor economische groei, met inbegrip van investeringen in infrastructuur en uitbreiding van de regionale markt. Op de top werd ook aandacht besteed aan vorderingen op het gebied van onderwijs, zoals het nieuwe Europacollege in Tirana, en op het gebied van milieu-initiatieven, zoals de groene agenda. De deelnemers onderstreepten verder het belang van regionale veiligheid en stelden zich ten doel nauwer samen te werken bij de aanpak van georganiseerde criminaliteit en cyberdreiging.
Tijdens de top EU-Westelijke Balkan op 13 december in Brussel, België, waren de besprekingen erop gericht de partners van de Westelijke Balkan dichter bij de EU te brengen en hun geleidelijke integratie te bevorderen, economische ontwikkeling te waarborgen tegen de achtergrond van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne, en de regionale veiligheid en veerkracht te versterken.
In mei werden in Turkije presidents- en parlementsverkiezingen gehouden. In november werd een verslag aangenomen over de betrekkingen tussen de EU en Turkije, met suggesties voor betere samenwerking. De EU blijft vluchtelingen en gemeenschappen in Turkije ondersteunen door te voorzien in onderwijs, gezondheidszorg en grensbescherming.
Georgië, Moldavië en Oekraïne
Het historische uitbreidingspakket van dit jaar bevatte voor het eerst een beoordeling van de mate waarin deze drie landen in staat zijn om aan de verplichtingen van het EU-lidmaatschap te voldoen. Het afgelopen jaar gaven Georgië, Moldavië en Oekraïne er elk blijk van vastbesloten te zijn tot de EU toe te treden. Hun weg naar toetreding vergt gerichte justitiële hervormingen, een doortastend optreden tegen de georganiseerde criminaliteit en voortdurende inspanningen om het politieke landschap te verbeteren, met bijzondere aandacht voor mensenrechten en de inperking van de invloed van oligarchen. In de aanbeveling - open in een nieuw tabblad. van de Commissie — en het historische besluit - PDF-bestand – open in een nieuw tabblad. van de Europese Raad — om toetredingsonderhandelingen met Moldavië en Oekraïne te openen en Georgië de status van kandidaat-lidstaat te verlenen, werd erkend dat zij zich bijzonder hebben ingespannen om zich aan te passen aan de EU-normen.
Oostelijk Partnerschap
De agenda van het Oostelijk Partnerschap voor de periode na 2020 was gericht op veerkracht, herstel en hervormingen, en werd uitgevoerd volgens het EU-toetredingstraject van Georgië, Moldavië en Oekraïne.
Het economisch en investeringsplan van het Oostelijk Partnerschap, ter waarde van 17 miljard euro, is het belangrijkste instrument van de EU om de veerkracht in de regio te versterken, in combinatie met de Global Gateway-strategie (zie hieronder). Eind 2023 was 8,6 miljard euro aan verwachte investeringen vrijgemaakt, waarvan 5 miljard euro voor landspecifieke vlaggenschipprojecten.
De EU, haar lidstaten en haar partners zullen hun inspanningen opvoeren om de agenda van het Oostelijk Partnerschap voor herstel, veerkracht en hervorming uit te voeren. Daarbij gaat het ook om het ondervangen van de gevolgen die de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne voor de hele regio heeft. De samenwerking zal gericht zijn op gebieden als connectiviteit, vervoer, energie en de groene en de digitale transitie, maar ook op mensenrechten, het maatschappelijk middenveld, de rechtsstaat en veiligheidskwesties. Hoewel de EU geen contact had met het regime van Loekasjenko, bleef zij het Belarussische volk rechtstreeks steunen door in de periode 2020-2023 100 miljoen euro vrij te maken - open in een nieuw tabblad..
De EU bleef in 2023 investeren in een duurzame vrede tussen Armenië en Azerbeidzjan en breidde haar humanitaire hulp - open in een nieuw tabblad. aan de regio uit. In de periode tussen de escalatie van het conflict in 2020 en het einde van het jaar is er voor meer dan 25,8 miljoen euro aan hulp verleend.
Zuidelijk Nabuurschap
In het Zuidelijk Nabuurschap is met de agenda voor regionale mediterrane samenwerking en de bijbehorende financiële strategie — het economisch en investeringsplan ter waarde van 30 miljard euro — goede vooruitgang geboekt op gebieden als economische ontwikkeling, bestuur, digitale transformatie, energie- en klimaatbestendigheid, en migratie.
Het in juli gesloten memorandum van overeenstemming tussen de EU en Tunesië - open in een nieuw tabblad. gaat in op gemeenschappelijke uitdagingen en toekomstige kansen op het gebied van economie en handel, de groene en energietransitie, intermenselijke contacten, migratie en mobiliteit.
De EU bleef ook steun verlenen aan mensen in crisissituaties in Libanon, Libië, Syrië en Palestina (deze laatste benaming mag niet worden uitgelegd als erkenning van een staat Palestina en laat de afzonderlijke standpunten van de lidstaten ter zake onverlet). In juni zegde de EU tijdens de conferentie over Syrië in Brussel - open in een nieuw tabblad. 3,8 miljard euro aan subsidies toe voor Syrië en zijn buurlanden.
Financiële steun voor het Zuidelijk Nabuurschap
€3,8 miljard
aan EU-subsidies voor de periode 2021-2023 vastgelegd voor het Zuidelijk Nabuurschap
€660 miljoen
aan gemengde subsidies (middelen die niet hoeven te worden terugbetaald) toegezegd
EU-subsidies zullen, samen met gemengde subsidies en garanties voor onafhankelijke begrotingsinstellingen van partnerlanden, voor €23,8 miljard aan investeringen mobiliseren.
EU-vlaggenschipprojecten Westelijke Balkan en Nabuurschap voor 2023
De projecten worden uitgevoerd in het kader van economische en investeringsplannen die zijn overeengekomen met de betrokken landen.
Regionaal — Westelijke Balkan
De trans-Balkan-elektriciteitscorridor is een interconnectie van 400 kilovolt die de elektriciteitstransmissiesystemen van Bosnië en Herzegovina, Montenegro en Servië verbindt met die van Kroatië, Italië, Hongarije en Roemenië.
Regionaal — Zuidelijk Nabuurschap — Medusa-kabel
De onderzeese Medusa-glasvezelkabel in de Middellandse Zee zal Noord-Afrikaanse landen verbinden met Europese landen om de internetsnelheid aan Noord-Afrikaanse universiteiten te verhogen.
Regionaal — Oost-Europa
De onderzeese digitale kabelverbinding in de Zwarte Zee die de digitale transformatie en de digitale veerkracht van de regio moet bevorderen.
Noord-Macedonië
De spoorwegcorridor VIII zal Noord-Macedonië verbinden met de Bulgaarse grens.
Georgië
De onderzeese elektriciteitskabel voor connectiviteit in het Zwarte Zeegebied zal groene energie van de zuidelijke Kaukasus naar de EU uitvoeren.
Marokko
- Het tramnet in de agglomeratie Rabat-Salé-Témara zal met 37 km worden uitgebreid.
- Een oproep tot het indienen van voorstellen voor de P2X-waterstofcentrale.
Tunesië
Bouw van Elmed, de eerste onderzeese hoogspanningskabel die Italië en Tunesië verbindt.
Israël
De onderzeese elektriciteitskabel EuroAsia Interconnector zal Griekenland, Cyprus en Israël met elkaar verbinden.
Egypte
- Gregy, een hoogspanningsverbinding in het oostelijke Middellandse Zeegebied tussen Europa en Afrika, die van Egypte naar Griekenland loopt.
- Modernisering van het controlecentrum van de regio Alexandrië.
- Productie van methanol voor groene scheepvaart.
Jordanië
- Het Aqaba-Amman project voor ontzilting en transport van water.
- Renovatie en modernisering van de rioolwaterzuiveringsinstallatie As-Salt; bouw van een biogasinstallatie.
Internationale partnerschappen en de Global Gateway
In 2023 boekte de EU aanzienlijke vooruitgang bij de uitrol van de Global Gateway - open in een nieuw tabblad. — haar bijdrage aan het verkleinen van de mondiale investeringskloof en het ondersteunen van de groene en de digitale transitie wereldwijd. Zo werden in 2023 bijna negentig nieuwe vlaggenschipprojecten - open in een nieuw tabblad. gestart in Afrika, Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, Azië en de Stille Oceaan, de Westelijke Balkan en de oostelijke en zuidelijke buurlanden. Deze projecten hadden betrekking op verschillende sectoren, zoals strategische transportroutes, hernieuwbare energie, onderzeese kabels, kritieke grondstoffen, opleiding van onderwijsgevenden en vaccinproductie.
Op 25 en 26 oktober kwamen leiders van de EU, partnerlanden, bedrijven, het maatschappelijk middenveld, denktanks, financiële instellingen en internationale organisaties bijeen op het eerste Global Gateway-forum - open in een nieuw tabblad. om de uitvoering van de Global Gateway-strategie op te schalen. In slechts twee dagen werd voor ongeveer 3 miljard euro aan overeenkomsten ondertekend. De EU verbond zich ertoe om in het kader van de strategie 300 miljard euro vrij te maken tegen 2027.
Voor het eerst in acht jaar hielden de EU en de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische staten een top, waarop ze de Global Gateway-investeringsagenda van de EU en Latijns-Amerika en het Caribisch gebied - open in een nieuw tabblad. goedkeurden. Naar verwachting zal de agenda de komende jaren meer dan 45 miljard euro aantrekken. In 2023 sloot de EU ook diverse bilaterale strategische partnerschappen met partnerlanden in de regio om nauwer samen te werken op het gebied van energie en kritieke grondstoffen. Er werd een digitale alliantie tussen de EU en Latijns-Amerika en het Caribisch gebied - open in een nieuw tabblad. opgericht voor samenwerking op digitaal en ruimtevaartgebied. Daarnaast werd in verband met de klimaatcrisis het EU-vlaggenschipprogramma Euroclima - open in een nieuw tabblad. uitgebreid tot de 33 Latijns-Amerikaanse en Caribische landen.
De Global Gateway Investment Agenda van de Europese Unie en Latijns-Amerika en het Caribisch gebied
De EU en de lidstaten hebben meer dan €45 miljard toegezegd om het versterkte partnerschap met Latijns-Amerika en het Caribisch gebied tot 2027 te ondersteunen. Andere landen zullen naar verwachting een bijdrage leveren, samen met de particuliere sector en financiële instellingen.
De agenda omvat meer dan 130 projecten in landen van Latijns-Amerika en de Caraïben die hoogwaardige investeringen helpen aan te trekken.
De projecten zullen worden uitgevoerd via Team Europa-initiatieven: de EU, de lidstaten, instellingen voor ontwikkelingsfinanciering (waaronder de Europese Investeringsbank), exportkredietinstellingen en alle andere publieke financieringsbronnen zullen samenwerken met partners uit de particuliere sector.
De agenda is gestructureerd rond centrale pijlers:
een eerlijke en groene transitie
een inclusieve digitale transformatie
menselijke ontwikkeling
veerkracht in de zorg en vaccins
Ook versterkte de EU in de loop van het jaar haar betrekkingen met de regio Azië-Stille Oceaan. In 2022 kondigde zij aan dat tot 10 miljard euro zou worden aangetrokken aan investeringen voor Global Gateway-projecten met de lidstaten van de Associatie van Zuidoost-Aziatische staten. Als onderdeel daarvan startte de EU in 2023 een aardobservatieprogramma om de aanpassing aan de klimaatverandering te ondersteunen, de voedselzekerheid te waarborgen en te reageren op rampen. Voorts zette de EU nieuwe partnerschappen op voor duurzame energie en het beheer van natuurlijke hulpbronnen. Om de duurzame connectiviteit tussen Europa en Centraal-Azië te verbeteren, bracht de EU de vervoersverbindingen tussen de twee regio’s en de daaruit voortvloeiende investeringsmogelijkheden in kaart - open in een nieuw tabblad..
Er is een nieuw partnerschap ontstaan tussen de EU en de Organisatie van staten in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan, een organisatie die 79 landen omvat. Op 15 november ondertekenden ze de Overeenkomst van Samoa - open in een nieuw tabblad., ter vervanging van de Overeenkomst van Cotonou. De nieuwe tekst staat in het teken van het samen aanpakken van mondiale uitdagingen als klimaatverandering, mensenrechten en gezondheidskwesties. De overeenkomst moet de komende twintig jaar leidend zijn voor de betrekkingen tussen de EU en de organisatie.
De EU boekt vooruitgang met de uitvoering van het Global Gateway-investeringspakket Afrika-Europa ter waarde van 150 miljard euro. Daarbij horen ook nieuwe belangrijke Team Europa-initiatieven (gezamenlijke inspanningen van de EU en haar lidstaten) in sectoren als gezondheid, digitale technologieën, groene energie, onderwijs en vervoer.
Team Europa-initiatieven in 2023
De routekaart van het partnerschap tussen de EU en Namibië inzake waardeketens voor duurzame grondstoffen en hernieuwbare waterstof werd in oktober 2023 gelanceerd. Tegelijkertijd ondertekende de EU overeenkomsten over soortgelijke partnerschappen met de Democratische Republiek Congo en met Zambia.
De EU en de lidstaten voerden de steun op voor de productie van schone energie in Afrika, bijvoorbeeld door de lancering van het partnerschap voor een rechtvaardige energietransitie met Senegal en de ingebruikname van de zonne-energiecentrale Gorou Banda in Niger.
De vaccinproductie ging in Zuid-Afrika van start en er worden productiefaciliteiten opgezet in Ghana, Rwanda en Senegal.
In januari 2023 lanceerden de EU en de lidstaten ook een regionaal initiatief voor leerkrachten van €100 miljoen dat kwalitatief onderwijs voor iedereen moet bevorderen.
Met de invoering van de ongelijkheidsindicator - open in een nieuw tabblad. zette de EU in 2023 een concrete stap in de strijd tegen ongelijkheid. Dit instrument helpt om te beoordelen of maatregelen de ongelijkheden verminderen en gunstig zijn voor de minst draagkrachtige 40 % van de bevolking.
De EU en haar lidstaten blijven samen wereldwijd de belangrijkste verstrekker van officiële ontwikkelingshulp. In 2022 (het laatste jaar waarvoor gegevens beschikbaar zijn) ging het om 92,8 miljard euro, ofwel 43 % van de totale ontwikkelingshulp.
Humanitaire hulp en civiele bescherming
Humanitaire hulp
Humanitaire hulp redt levens, beschermt de menselijke waardigheid en bevordert de wereldwijde solidariteit in crises en noodsituaties. De EU is als collectief een van de grootste donoren van humanitaire hulp ter wereld. Zij gebruikt haar budget, dat alleen al in 2023 uit 2,4 miljard euro bestond, niet alleen voor nieuwe noodsituaties, maar ook voor vergeten crises.
Als gevolg van conflicten, economische schokken, extreme weersomstandigheden en de pandemie is de voedselonzekerheid - open in een nieuw tabblad. ongekend groot. De illegale invasie van Oekraïne door Rusland had gevolgen voor de prijzen van voedsel, energie en meststoffen, en verstoorde de toeleveringsketens. In 2023 werd meer dan 668 miljoen euro uitgetrokken voor humanitaire voedsel- en voedingshulp. Met deze hulp wil de EU in crisissituaties de meest hulpbehoevende mensen toegang tot veilige en voedzame levensmiddelen bieden.
In de twaalf jaar die de Syrische crisis - open in een nieuw tabblad. inmiddels duurt, hebben de EU en haar lidstaten het Syrische volk voor in totaal 30 miljard euro aan steun verleend. Daarbij gaat het om humanitaire, ontwikkelings-, economische en stabilisatiehulp, en een extra bedrag van 170 miljoen euro voor humanitaire hulp in 2023.
In februari 2023 werden Syrië en Turkije getroffen door een krachtige aardbeving van 7,8 op de schaal van Richter. De aardbeving was een van de zwaarste in de regio in ruim honderd jaar. De naschokken veroorzaakten echter nog meer verwoestingen.
De EU reageerde onmiddellijk. Zij stuurde dertig opsporings- en reddingsteams naar Turkije, mobiliseerde humanitaire bijstand voor beide landen en hield op 20 maart een internationale donorconferentie - open in een nieuw tabblad. voor de mensen in Turkije en Syrië. Tijdens de conferentie zegde de internationale gemeenschap 7 miljard euro toe om enerzijds in Turkije de humanitaire behoeften te lenigen en de wederopbouw van de getroffen regio’s te ondersteunen, en anderzijds Syrië humanitaire hulp te bieden, samen met steun voor snel herstel en veerkracht. Dit omvatte een bijdrage van 1,1 miljard euro uit de EU-begroting, waarvan 400 miljoen euro in 2023 werd veiliggesteld in het kader van het Solidariteitsfonds van de Europese Unie.
In september werd Marokko getroffen door een aardbeving van 6,8 op de schaal van Richter. De EU stelde snel 1 miljoen euro aan noodhulp - open in een nieuw tabblad. beschikbaar, stuurde humanitaire en logistieke deskundigen, en was bereid om zo nodig meer steun te bieden.
Nu de wereldwijde behoefte aan humanitaire hulp duidelijk toeneemt, ijvert de EU nog krachtiger voor het verbreden van de wereldwijde donorbasis en het dichten van de groeiende kloof tussen financiering en behoeften — een tekort dat in 2023 voor het eerst bijna meer dan 40 miljard euro bedroeg. In maart stond het thema centraal in het jaarlijkse Europees humanitair forum - open in een nieuw tabblad. in Brussel, België. Om tot duurzame oplossingen voor humanitaire behoeften te komen, bespraken de EU-ministers van Buitenlandse Zaken op het forum het gebruik van ontwikkelings- en klimaatfondsen voor het aanpakken van de onderliggende oorzaken van deze behoeften. Het overleg moedigde hen aan zich krachtiger in te zetten.
Behalve financiering gebruikte de EU ook haar eigen capaciteiten om het werk van humanitaire partnerorganisaties aan te vullen. Via de Europese humanitaire responscapaciteit - open in een nieuw tabblad. verleende zij het hele jaar door directe logistieke steun, met name in het Midden-Oosten. Dit omvatte de verdeling van levensreddende voorraden uit de eigen reserves van de EU en de organisatie van operaties in het kader van haar humanitaire luchtbrug voor het vervoer van hulpgoederen voor partnerorganisaties.
Dezelfde aanpak werd gevolgd toen in april het conflict in Sudan uitbrak. Opnieuw werden levensreddende voorraden geleverd aan slachtoffers van het conflict in Sudan en aan vluchtelingen die in Tsjaad werden opgevangen. Na verdere escalatie van het conflict in het oosten van de Democratische Republiek Congo - open in een nieuw tabblad. werd een parallelle humanitaire luchtbrug opgezet. Daarnaast bleven er vluchten vertrekken met noodhulp voor de bevolking van Afghanistan. Daar dreigt immers de grootste humanitaire crisis ter wereld.
In maart 2023 organiseerde de EU een solidariteitsconferentie met migranten en vluchtelingen uit Venezuela, waar 815 miljoen euro werd opgehaald en deze vergeten humanitaire crisis werd belicht. Verder werden donorevenementen gehouden ter ondersteuning van de bevolking van Jemen en de crisisgebieden in de Hoorn van Afrika en de Sahel.
Meer dan de helft van de Malinese bevolking is jonger dan 18 jaar. Ongeveer een derde van de minderjarigen woont in gebieden waar gewapende conflicten heersen. De EU spant zich in om deze kinderen te beschermen, snel in actie te komen wanneer kinderen ontheemd raken, en ervoor te zorgen dat ze onderwijs kunnen blijven volgen.
Rampenrespons, -preventie en -paraatheid
Het EU-mechanisme voor civiele bescherming - open in een nieuw tabblad., dat in oktober 2001 is ingesteld, vormt de ruggengraat van de samenwerking en solidariteit tussen de lidstaten en tien andere deelnemende landen in geval van door de mens veroorzaakte rampen of natuurrampen. Wanneer de responscapaciteit van een land — in Europa of daarbuiten — door een noodsituatie onder druk komt te staan, kan het via het mechanisme om bijstand verzoeken.
In 2023 traden Moldavië - open in een nieuw tabblad. en Oekraïne - open in een nieuw tabblad. toe tot het mechanisme, dat inmiddels 237 leden telt. Samen versterken zij de rampenrespons, -preventie en -paraatheid in Europa.
De EU speelt een sleutelrol bij de coördinatie en financiering van de collectieve respons op rampen binnen de EU en wereldwijd. In 2023 nam de vraag naar bijstand via het mechanisme sterk toe. In totaal werd het mechanisme 66 keer geactiveerd als reactie op zowel natuurlijke als door de mens veroorzaakte crises binnen en buiten Europa. Het ging onder meer om de aanhoudende oorlog in Oekraïne, de enorme aardbeving in Syrië en Turkije, de verwoestende bosbranden in Canada en Griekenland, en ongekende overstromingen in Italië, Libië en Slovenië.
De EU breidde haar strategische rescEU-reserves verder uit. Deze zijn bedoeld als laatste redmiddel bij noodsituaties die zo ernstig zijn dat de lidstaten er niet tegen zijn opgewassen. In dat kader bouwde de EU haar eigen opvangreserves op, waar duizenden mensen in verschillende landen kunnen worden ondergebracht. Zij begon ook met het opzetten van een medisch rescEU-team voor noodsituaties - open in een nieuw tabblad.. In het kader daarvan wordt het eerste pan-Europese veldhospitaal opgericht. Verschillende lidstaten ontvingen EU-financiering om de eerste strategische reserve op chemisch, biologisch, radiologisch en nucleair gebied van rescEU op te bouwen, samen met een reserve voor noodenergie, met generatoren en andere uitrusting.
De EU helpt regeringen, organisaties en gemeenschappen te anticiperen en te reageren op rampen. De gemeenschappen worden geholpen om deze doelstellingen te bereiken door systemen voor vroegtijdige waarschuwing te gebruiken, expertise te delen, opleidingen op het gebied van noodhulp aan te bieden en voorraden aan te leggen.
In dit verband verklaarde de EU eens te meer het VN-kader van Sendai voor rampenrisicovermindering te onderschrijven - open in een nieuw tabblad.. Zij steunt ook Latijns-Amerika en het Caribisch gebied door middel van een memorandum van overeenstemming over samenwerking op het gebied van rampenparaatheid en risicobeheer. Gezien de verslechtering van het risicolandschap in Europa stelde de EU in 2023 vijf doelstellingen inzake rampbestendigheid - open in een nieuw tabblad. vast. Dit zijn doelen die gemeenschappen in heel Europa helpen om grote rampen te voorspellen en te voorkomen, dan wel erop voorbereid te zijn en erop te reageren. Bij deze aanpak worden specifieke rampscenario’s en responscapaciteiten op elkaar afgestemd om zo de rampbestendigheid op concrete en efficiënte wijze te versterken.
Vijf EU-doelstellingen inzake rampbestendigheid
Anticiperen
Betere risico-inschatting
Voorbereiden
Grotere bewustwording en paraatheid van mensen
Waarschuwen
Verbeterde systemen voor vroegtijdige waarschuwing
Reageren
Steviger EU-mechanisme voor civiele bescherming
Beveiligen
Robuuste coördinatie van de respons op noodsituaties in heel Europa
Handelsovereenkomsten
De EU werkt samen met landen over de hele wereld en internationale organisaties om handel en economische welvaart te bevorderen en er tegelijkertijd voor te zorgen dat technologie ten dienste staat van de samenleving en strookt met gedeelde democratische waarden.
In juni voerden de Commissie en de hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, Josep Borrell, de Europese economische veiligheidsstrategie - open in een nieuw tabblad. in — een brede aanpak voor een sterkere en veerkrachtigere EU-economie. Deze zal de industriële basis van de EU verbreden, vitale economische belangen beschermen en samenwerking met een breed scala aan niet-EU-landen bevorderen om de mondiale economische veiligheid te vergroten.
In 2023 boekte de EU goede vooruitgang met verschillende vrijhandelsovereenkomsten. Zo kwam het tot goedkeuring - open in een nieuw tabblad. en ondertekening van een in 2022 gesloten overeenkomst met Nieuw-Zeeland. Ook ondertekende zij de overeenkomst tussen de EU en Chili, waarmee de weg werd vrijgemaakt voor formele goedkeuring.
Ook zag de EU kans om de economische partnerschapsovereenkomst met Kenia - open in een nieuw tabblad. af te ronden en te ondertekenen, de meest ambitieuze overeenkomst inzake duurzaamheid die de EU en een ontwikkelingsland hebben uitonderhandeld. Daarnaast werd vooruitgang geboekt betreffende de overeenkomst inzake de bevordering van duurzame investeringen tussen de EU en Angola. De Commissie stelde de Raad voor de overeenkomst te sluiten en te ondertekenen.
De onderhandelingen over handelsovereenkomsten met Australië, India en Indonesië werden voortgezet, evenals de technische en juridische werkzaamheden in verband met de handelsovereenkomst tussen de EU en Mercosur. Ook de onderhandelingen met Thailand - open in een nieuw tabblad. werden hervat.
Na de economische dialoog op hoog niveau tussen de EU en Japan - open in een nieuw tabblad. in juni en de top EU-Japan - open in een nieuw tabblad. in juli kwamen beide partijen overeen de samenwerking in het kader van de economische partnerschapsovereenkomst tussen de EU en Japan voort te zetten. In dat kader zullen de partijen onder meer uitgebreider over economische veiligheid spreken en proberen overeenstemming te bereiken over beginselen inzake digitale handel.
In december organiseerde Peking een belangrijke top EU-China - open in een nieuw tabblad. — de eerste fysieke top sinds 2019. Die was gericht op concrete vooruitgang in de betrekkingen tussen de EU en China. Centraal op de agenda stonden de besprekingen over het in evenwicht brengen van het handelstekort van de EU met China, het bevorderen van een billijk economisch partnerschap en het naleven van internationale normen.
De partijen bogen zich ook over kritieke mondiale problemen, zoals de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne, spanningen in het Midden-Oosten, klimaatverandering, gezondheidsvraagstukken en mensenrechtenkwesties in China. De top onderstreepte het belang van samenwerking en wederzijds respect bij mondiale aangelegenheden.
Met de Verenigde Staten werden de onderhandelingen over de mondiale regeling voor duurzaam staal en aluminium voortgezet om de overcapaciteit op de wereldmarkten aan te pakken en de mondiale staalhandel duurzamer te maken. Om deze inspanningen te ondersteunen, besloten - open in een nieuw tabblad. de Verenigde Staten en de EU de schorsing van de Amerikaanse invoerrechten op bepaalde hoeveelheden staal en aluminium uit de EU en van evenwichtsherstellende douanerechten op Amerikaanse goederen te verlengen tot respectievelijk 31 december 2025 en 31 maart 2025. Met de Verenigde Staten zijn ook onderhandelingen gestart over een overeenkomst inzake kritieke mineralen. Hiermee zouden elektrische voertuigen en onderdelen die in de EU worden geproduceerd, in aanmerking komen voor bepaalde belastingkredieten op grond van de Inflation Reduction Act van de VS.
De EU en de Verenigde Staten bleven hun digitale en handelsbetrekkingen ontwikkelen binnen het kader van de Handels- en Technologieraad EU-VS - open in een nieuw tabblad., die in mei zijn vierde ministeriële bijeenkomst hield. Voortbouwend op het succes van de Raad EU-VS hebben de EU en India in mei ook de eerste ministeriële bijeenkomst van de Handels- en Technologieraad EU-India - open in een nieuw tabblad. gehouden, na de oprichting - open in een nieuw tabblad. ervan in februari. Op de bijeenkomst kwamen beide partijen overeen hun samenwerking op drie belangrijke gebieden te verdiepen, nl. technologie, schone energie en handel.
Het Windsor-kader - PDF-bestand – open in een nieuw tabblad. vormt een belangrijke mijlpaal in de betrekkingen tussen de EU en het VK. Het biedt definitieve oplossingen voor de uitvoeringsproblemen in verband met het Protocol inzake Ierland/Noord-Ierland (een integrerend onderdeel van het terugtrekkingsakkoord); het bevestigt dat zowel de EU als het Verenigd Koninkrijk zich ten volle inzet voor het Goede Vrijdagakkoord (Belfast); het vergemakkelijkt de handel tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië en het beschermt de eengemaakte markt van de EU. Beide partijen streven ernaar alle elementen van het kader volledig en tijdig uit te voeren.
Ook met de handels- en samenwerkingsovereenkomst werd in 2023 vooruitgang geboekt. Daardoor werd samenwerking mogelijk op gebieden als handel, vervoer, energie en veiligheid, maar ook cyberbeveiliging en financiële diensten. Het Verenigd Koninkrijk en de EU bereikten overeenstemming - open in een nieuw tabblad. over de deelname van het VK aan Horizon Europa, het onderzoeks- en innovatieprogramma van de EU, en aan Copernicus, het wereldwijd toonaangevende aardobservatieprogramma van de EU.
Dankzij de steun van de EU voor het proces om tot een regeling voor de kwestie-Cyprus te komen, steeg de handel over de Groene Lijn - open in een nieuw tabblad. tussen Turks- en Grieks-Cyprioten in 2023 tot een recordbedrag van 16 miljoen euro. Deze handel versterkt het vertrouwen tussen de twee gemeenschappen en komt de economie van Cyprus ten goede. Om deze groei verder te ondersteunen, werd in oktober een door de EU gefinancierd contactpunt - open in een nieuw tabblad. opgezet, dat advies geeft aan lokale handelaren.
De EU startte meerdere digitale partnerschappen om haar banden met gelijkgestemde partners te versterken, waaronder Canada en landen in de Indo-Pacifische regio, zoals Singapore - open in een nieuw tabblad. en Zuid-Korea - open in een nieuw tabblad.. Het doel is nauwer samen te werken om een veilige en beveiligde digitale ruimte en een veerkrachtige digitale transformatie tot stand te brengen. Het strategisch partnerschap tussen de EU en Japan - open in een nieuw tabblad. werd ook hechter. De partijen ondertekenden overeenkomsten om hun samenwerking op het gebied van digitale infrastructuur, halfgeleiders en toeleveringsketens voor grondstoffen te versterken.
Een ander doel van de EU is haar banden met ’s werelds toonaangevendste wetenschappelijke gemeenschappen te versterken. Met de toetreding - open in een nieuw tabblad. van Nieuw-Zeeland tot Horizon Europa in 2023 werd een nieuwe weg ingeslagen. Het betrof de eerste verre partner van de EU in dit project. De betrokkenheid - open in een nieuw tabblad. van Canada breidt deze internationale wetenschappelijke alliantie verder uit.
