Instrument na rzecz MŚP – skuteczny i innowacyjny program, przed którym stoją wyzwania

Streszczenie

I

Instrument na rzecz MŚP został ustanowiony jako część programu ramowego w zakresie badań naukowych „Horyzont 2020” z myślą o wspieraniu innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach (MŚP). Jego celem jest rozwój i wykorzystywanie potencjału MŚP poprzez eliminowanie luki w finansowaniu wczesnej fazy projektów obciążonych wysokim ryzykiem oraz zwiększenie skali komercjalizacji wyników badań przez sektor prywatny. Instrument ten jest skierowany do innowacyjnych MŚP w Unii Europejskiej i 16 państwach stowarzyszonych, które wykazują duże ambicje w dążeniu do rozwoju, wzrostu i umiędzynarodowienia we wszystkich dziedzinach innowacji.

II

W ramach instrumentu – którego łączny budżet na lata 2014–2020 wynosi 3 mld euro – przedsiębiorstwom o dużym potencjale udzielane są dotacje, które mają stanowić wsparcie albo w opracowaniu studium wykonalności (etap 1 – do 50 000 euro), albo w prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych oraz testowaniu rynku (etap 2 – 2,5 mln euro). Pomoc może być także zapewniana poprzez działania doradcze (coaching), mentoring lub inne usługi w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw (etap 3).

III

W ramach kontroli Trybunał ocenił, czy instrument na rzecz MŚP wspiera innowacje wprowadzane przez MŚP. Kontrolerzy Trybunału przeanalizowali: czy instrument ukierunkowano na właściwy rodzaj MŚP; czy instrument miał szeroki zasięg geograficzny; czy proces wyboru i wsparcie udzielane przez Komisję były skuteczne; czy Komisja odpowiednio monitorowała wdrażanie instrumentu i podejmowała adekwatne działania w celu wprowadzenia usprawnień. Trybunał oczekuje, że uwagi pokontrolne i sformułowane przezeń zalecenia zostaną uwzględnione w dyskusji na temat tego, w jaki sposób zaprojektować kolejny instrument na rzecz MŚP i zarządzać nim począwszy od 2020 r.

IV

Trybunał ustalił, że instrument na rzecz MŚP zapewnia małym i średnim przedsiębiorstwom skuteczne wsparcie w rozwijaniu innowacyjnych projektów, a marka UE, będąca elementem unijnego wsparcia, pomaga im w przyciąganiu dodatkowego kapitału inwestycyjnego.

V

Należy mimo wszystko zauważyć, że bardzo ogólnie zdefiniowane cele i wartości docelowe oraz zmiany wprowadzane w trakcie wdrażania instrumentu były dla zainteresowanych stron źródłem swojego rodzaju niepewności. Według ustaleń Trybunału istnieje ponadto ryzyko, że środki z instrumentu są wykorzystywane do wspierania działalności przedsiębiorstw, które mogłyby pozyskać finansowanie na rynku.

VI

Między poszczególnymi krajami występują znaczne różnice w poziomie uczestnictwa w instrumencie. Przyczyną są po części czynniki zewnętrzne, ale także zróżnicowany poziom wsparcia udzielanego przez krajowe punkty kontaktowe oraz ograniczenia co do działań marketingowych i komunikacyjnych Komisji.

VII

Trybunał stwierdził, że w okresie wdrażania instrumentu wprowadzono usprawnienia w procedurach oceny i wyboru, przy czym zmianą szczególnie korzystną z perspektywy wyboru najlepszych wniosków jest wprowadzenie ustnej prezentacji wniosków projektowych przed członkami komisji konkursowej. Nadal brakuje jednak wymiany informacji zwrotnych między dwoma etapami ewaluacji. Ponadto niektóre narzędzia informatyczne nie są adekwatne do założonych celów, co komplikuje i tak już złożony proces.

VIII

Ponowne przedkładanie odrzuconych wcześniej wniosków skutkuje znaczącym – i z czasem coraz pokaźniejszym – uszczupleniem zasobów niezbędnych do zarządzania i dokonywania oceny, nie wnosząc przy tym żadnej wartości dodanej. Nie tylko prowadzi to do wzrostu kosztów administracyjnych, ale i obniża odsetek wniosków zaakceptowanych, co zniechęca do uczestnictwa w instrumencie.

IX

W ramach etapu 1 instrumentu wsparcie udzielane jest w skuteczny sposób, co jest zasługą prostego i szybkiego procesu wyboru, marki UE i dostępu do usług w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw. Jednocześnie jednak etap 1 jest źródłem nieproporcjonalnie wysokich kosztów administracyjnych ponoszonych przez służby administracyjne Komisji, a w krajach, które prowadzą już podobne programy, znaczenie tego etapu jest mniejsze.

X

Podobnie jak w ramach etapu 1, pozytywne wyniki osiągane są również w ramach etapu 2, który zapewnia wsparcie na wyższym poziomie mające na celu wprowadzenie innowacji na rynek, a także pomoc dla MŚP w pozyskaniu dodatkowego kapitału inwestycyjnego.

XI

Trybunał ustalił, że większość beneficjentów nadal potrzebuje jednak dodatkowego finansowania, pomagającego w realizacji innowacji i wprowadzaniu projektów na rynek. Komisja podjęła niewiele działań w celu utworzenia powiązań między potrzebami finansowymi MŚP i instrumentami finansowymi wspieranymi przez UE i ma ograniczoną wiedzę na temat potrzeb finansowych beneficjentów.

XII

Wsparcie polegające na coachingu i usługach w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw może przełożyć się na lepsze skutki działania instrumentu, ale zostało wprowadzone na tyle późno, że skorzystał z niego jedynie niewielki odsetek MŚP. Wsparcia tego nie dostosowano ponadto w wystarczającym stopniu do potrzeb beneficjentów.

XIII

Monitorowanie pozyskanego kapitału inwestycyjnego i rozwoju przedsiębiorstw jest prowadzone racjonalnie pod względem kosztów, nie pozwala jednak na ocenę faktycznego oddziaływania instrumentu. O ile beneficjentom udało się pozyskać dodatkowy kapitał inwestycyjny uzupełniający otrzymane przez nich dotacje, o tyle zarysowała się pod tym względem nierównowaga między państwami uczestniczącymi – MŚP z Europy Północno-Zachodniej zgromadziły więcej środków ze źródeł prywatnych niż MŚP z Europy Południowej i Wschodniej.

XIV

Trybunał zaleca w niniejszym sprawozdaniu, aby Komisja:

• poprawiła strategię działań marketingowych i komunikacyjnych dotyczących instrumentu;
• udzielała większego wsparcia krajowym punktom kontaktowym dla MŚP i Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości (EEN); udoskonaliła procedurę wyboru projektów w ramach instrumentu, tak aby lepiej wykorzystywać zasoby i przyznawać dofinansowanie najlepszym wnioskom;
• określiła, ile razy można ponownie wnioskować o wsparcie dla tego samego projektu, i podawała do publicznej wiadomości odsetek zaakceptowanych wniosków projektowych na podstawie liczby faktycznych projektów;
• zaproponowała państwom członkowskim, że będzie zarządzała programami podobnymi do etapu 1 instrumentu;
• prowadziła w kolejnym okresie programowania program podobny do etapu 2 instrumentu, opierając się w tym celu na uzyskanych dotychczas rezultatach;
• udoskonaliła usługi w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw, przeznaczając na ten cel odpowiednie zasoby;
• rozpoznała i promowała synergię między instrumentem na rzecz MŚP i instrumentami finansowymi wspieranymi przez UE.

Wprowadzenie

Znaczenie MŚP i innowacji dla unijnej gospodarki

01

Według danych z rocznego sprawozdania Komisji Europejskiej dotyczącego MŚP za okres 2017/2018 MŚP stanowiły 99% przedsiębiorstw działających w UE w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych oraz przypadało na nie 66% całkowitego zatrudnienia i 57% wartości dodanej w tym sektorze.

02

Zarówno Parlament Europejski, jak i Rada podkreśliły, jak ważne jest wspieranie innowacji (zwłaszcza innowacji przełomowych) i rozwoju przedsiębiorstw typu start-up i MŚP. Instytucje te zwróciły uwagę, że wspieranie innowacyjnych przedsiębiorstw typu start-up i MŚP ma zasadnicze znaczenie dla maksymalnego zwiększenia potencjału Europy w zakresie wzrostu i transformacji społeczno-gospodarczej¹. W badaniach naukowych^{2 3} wykazano, że istnieje związek między przedsiębiorczością, działalnością MŚP, wzrostem gospodarczym a tworzeniem miejsc pracy.

03

W strategii „Europa 2020”⁴ podkreślono, jak istotne są innowacje w kontekście stymulowania wzrostu gospodarczego i zwiększania poziomu zatrudnienia w UE. „Unia innowacji” to jedna z siedmiu głównych inicjatyw przewidzianych w ramach tej strategii. Ma ona na celu „stworzenie przyjaznego dla innowacji otoczenia, ułatwiającego przekształcanie nowatorskich pomysłów w produkty i usługi niosące za sobą wzrost gospodarczy i miejsca pracy”⁵.

Zwiększony nacisk na MŚP i innowacje w programie „Horyzont 2020”

04

„Horyzont 2020” to 8. program ramowy UE w zakresie badań naukowych. Dysponuje on budżetem w wysokości 76,4 mld euro na lata 2014–2020, co czyni z niego największy na świecie publiczny program w zakresie badań naukowych i innowacji⁶.

05

W programie „Horyzont 2020” położono większy niż w poprzednich programach nacisk na innowacje, co znalazło wyraz w zwiększeniu środków przeznaczonych na testowanie, tworzenie prototypów, prowadzenie uwzględniających potrzeby przedsiębiorstw działań z zakresu badań i rozwoju oraz promowanie innowacyjnej przedsiębiorczości. W programie tym przewidziano jeszcze bardziej ambitny niż w poprzednich programach cel, jeśli chodzi o przydział środków na rzecz MŚP – miały one otrzymać co najmniej 20% z łącznego budżetu 9 mld euro w ramach filarów „Wiodąca pozycja w zakresie technologii prorozwojowych i przemysłowych” oraz „Wyzwania społeczne”.

06

Na instrument na rzecz MŚP przydzielono środki w wysokości 3 mld euro, tj. 33% docelowego budżetu dla MŚP na cały okres trwania programu „Horyzont 2020”⁷.

Na czym polega instrument na rzecz MŚP?

07

Instrument na rzecz MŚP został ustanowiony jako część programu ramowego w zakresie badań naukowych „Horyzont 2020” z myślą o wspieraniu innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach (MŚP). W jego ramach przedsiębiorstwa o dużym potencjale otrzymują dotacje, które stanowią wsparcie w opracowaniu studium wykonalności (etap 1) oraz prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych (B+R) i testowaniu rynku (etap 2). Pomoc może być także zapewniana poprzez działania doradcze (coaching), mentoring i inne usługi w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw (etap 3). Instrument dostępny jest dla MŚP w państwach członkowskich i państwach, które podpisały układ o stowarzyszeniu (tzw. państwach stowarzyszonych)⁸, a jego celem jest pomoc przedsiębiorstwom w zwiększeniu skali działalności i umiędzynarodowieniu.

08

Instrument na rzecz MŚP jest nowatorskim rozwiązaniem, gdyż MŚP mogą w nim wziąć udział jako pojedynczy beneficjenci, bez konieczności przynależenia do konsorcjum – co zazwyczaj było wymogiem w programach ramowych w zakresie badań naukowych. Ukierunkowany jest on na projekty, które osiągnęły co najmniej szósty poziom w skali gotowości technicznej.

09

Celem instrumentu na rzecz MŚP jest rozwój i wykorzystywanie potencjału MŚP poprzez eliminowanie luki w finansowaniu wczesnej fazy badań naukowych i innowacji obciążonych wysokim ryzykiem oraz zwiększanie skali komercjalizacji wyników badań przez sektor prywatny. Instrument jest skierowany do MŚP wykazujących duże ambicje w dążeniu do wzrostu i umiędzynarodowienia. Obejmuje on wszystkie dziedziny innowacji przy założeniu, że każde działanie wnosi wyraźną unijną wartość dodaną.

10

Za rozwój strategii politycznej dotyczącej instrumentu odpowiada DG ds. Badań Naukowych i Innowacji (DG RTD) Komisji Europejskiej, a wdrażanie leży w gestii Agencji Wykonawczej ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw (EASME).

11

Na instrument składają się trzy etapy (zob. rys. 1):

• etap 1 (ocena technicznej i komercyjnej wykonalności danej koncepcji biznesowej) – zbadanie naukowej lub technicznej wykonalności i komercyjnego potencjału nowego pomysłu. Udzielane na tym etapie dotacje wynoszą 50 000 euro, przy czym stopa dofinansowania ze środków UE kształtuje się na poziomie 70%;
• etap 2 (rozwój i demonstracja) – rozwój innowacji mający na celu demonstrację, weryfikację działania, testowanie, rozwój linii pilotażowych, zatwierdzenie do powielenia rynkowego i inne działania, które mają doprowadzić do gotowości inwestycyjnej innowacji i możliwości wprowadzenia jej na rynek. Udzielane na tym etapie dotacje wynoszą maksymalnie 2,5 mln euro, przy czym stopa dofinansowania ze środków UE kształtuje się na poziomie 70%;
• etap 3 (dodatkowe wsparcie UE przy wejściu na rynek) – wsparcie, szkolenia i coaching, a także ułatwianie dostępu do finansowania ryzyka. Etap 3 obejmuje pakiet usług oferowanych beneficjentom w ramach etapów 1 i 2. Na etapie tym nie są udzielane dodatkowe dotacje.

12

Poszczególne etapy są wprawdzie ponumerowane, ale nie muszą być realizowane po kolei – do udziału w etapie 2 nie wymaga się ukończenia etapu 1. Usługi w ramach etapu 3 mogą być świadczone w dowolnym momencie wdrażania projektu z zakresu innowacji, a nawet po jego sfinalizowaniu.

Historia instrumentu na rzecz MŚP w zarysie

13

Instrument na rzecz MŚP ustanowiono w 2014 r., wzorując się na programie SBIR⁹ prowadzonym w Stanach Zjednoczonych. Model działania tego programu przewiduje inwestowanie niewielkich kwot w opracowanie studiów wykonalności dużej liczby obiecujących innowacyjnych projektów (etap pierwszy). Najlepsze projekty przechodzą następnie do drugiego etapu, na którym otrzymują wyższe dofinansowanie. W toku opracowywania koncepcji instrumentu zrezygnowano jednak z konieczności przejścia z pierwszego do drugiego etapu i dopuszczono bezpośrednie zgłoszenia do obu z nich.

14

Instrument na rzecz MŚP, podobnie jak inne elementy programu „Horyzont 2020”, jest wdrażany za pośrednictwem programów prac obejmujących okres dwóch lub trzech lat. W ramach każdego programu prac pewne aspekty instrumentu mogą zostać zmodyfikowane zgodnie z założeniami prowadzonej polityki.

15

W programach prac na lata 2014–2015 i 2016–2017 budżet instrumentu podzielono na działy tematyczne takie jak biotechnologia, zdrowie, bezpieczeństwo. MŚP przedkładały zgłoszenia w ramach tego działu, do którego najlepiej pasował ich projekt.

16

W programie prac na lata 2018–2020 przewidziano realizację fazy pilotażowej Europejskiej Rady ds. Innowacji (EIC), która zakładała zgrupowanie instrumentu na rzecz MŚP z innymi programami, takimi jak „Przyszłe i powstające technologie” (FET Open), „Szybka ścieżka do innowacji” (FTI) i nagrody w ramach programu „Horyzont 2020”. Do głównych zmian, które zostały wprowadzone w ramach tej pilotażowej inicjatywy i miały wpływ na instrument na rzecz MŚP, należą:

• podejście oddolne w ramach otwartego zaproszenia do składania wniosków bez konieczności zgłaszania się w obrębie konkretnego działu tematycznego;
• ustna prezentacja wniosku przez MŚP na potrzeby procedury wyboru na etapie 2 – indywidualna rozmowa z panelem ekspertów w dziedzinie innowacji;
• poszerzone możliwości skorzystania z mentoringu i coachingu dla wszystkich beneficjentów na etapie 3.

17

W czerwcu 2018 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia ustanawiającego program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa” na okres po 2020 r.¹⁰ Zgodnie z założeniami wniosku Europejska Rada ds. Innowacji miałaby stanowić trzeci filar programu ramowego, a jej budżet sięgałby 10,5 mld euro. Miałaby ona „skupiać w jednej inicjatywie wsparcie unijne na rzecz innowacji przełomowych i tworzących nowe rynki” i składać się z dwóch instrumentów: „Pionier” – na rzecz zaawansowanych badań naukowych – i „Akcelerator”. Dotychczasowy etap 1 zostałby zatem ostatecznie zakończony, natomiast działania podobne do tych, które realizowano na etapie 2 i 3, włączono by do instrumentu „Akcelerator”¹¹.

18

W marcu 2019 r. Komisja wprowadziła zmiany w programie prac i zapowiedziała udoskonaloną fazę pilotażową Europejskiej Rady ds. Innowacji, która miała się rozpocząć w czerwcu 2019 r. i potrwać do końca 2020 r. Ta udoskonalona faza pilotażowa zakłada stopniowe wprowadzanie Europejskiej Rady ds. Innowacyjności – mającej działać w ramach programu „Horyzont Europa” (po 2020 r.) – a tym samym umocnienie więzi między poszczególnymi częściami składowymi i wprowadzenie istotnych zmian w instrumencie na rzecz MŚP. Etap 1 nie będzie dalej realizowany, ustanowiono z kolei dwa nowe instrumenty:

• „Pionier” – zastąpi dotychczasowe programy FET Open i FET Proactive;
• „Akcelerator” – zastąpi dotychczasowy etap 2. Jego założenia są następujące:
  • rozwój i zwiększenie skali innowacji obarczonych wysokim ryzykiem wprowadzanych przez MŚP;
  • wprowadzenie pojęcia braku możliwości pozyskania finansowania z banku (brak tzw. bankowalności)¹²;
  • dotacje do 2,5 mln euro;
  • możliwość uzyskania zastrzyku kapitału na kwotę do 15 mln euro (finansowanie mieszane).

19

W fazie pilotażowej EIC instrument na rzecz MŚP ewoluował, w przeważającej mierze zgodnie z jego początkową koncepcją. Udoskonalona faza pilotażowa EIC z kolei pociągnęła za sobą zmiany ułatwiające przejście ku proponowanej EIC, mającej działać w ramach programu „Horyzont Europa”. Największym elementem obu tych faz, zarówno fazy pilotażowej EIC, jak i udoskonalonej fazy pilotażowej EIC, jest instrument na rzecz MŚP, na który przypada około dwóch trzecich budżetu każdej fazy.

20

We wniosku dotyczącym ustanowienia EIC w ramach programu „Horyzont Europa” – procedura ustawodawcza jest w toku – przewiduje się zachowanie niektórych elementów instrumentu, takich jak stałe ukierunkowanie na MŚP i udzielanie wsparcia jedynie w postaci dotacji. Niektóre inne aspekty będące obecnie przedmiotem rozważań zostaną dopiero rozwinięte lub przetestowane¹³.

Zakres kontroli i podejście kontrolne

21

Niniejsze sprawozdanie to najnowsza publikacja z cyklu sprawozdań Europejskiego Trybunału Obrachunkowego dotyczących wsparcia finansowego na rzecz innowacyjnych MŚP¹⁴. Zarówno Parlament Europejski, jak i Rada podkreśliły, jak ważne jest wspieranie innowacyjnych przedsiębiorstw typu start-up i MŚP, tak aby zmaksymalizować potencjał wzrostu Europy. Trybunał oczekuje, że uwagi pokontrolne i sformułowane przezeń zalecenia zostaną uwzględnione w dyskusji na temat wieloletnich ram finansowych dotyczącej tego, w jaki sposób zaprojektować kolejny instrument na rzecz MŚP i zarządzać nim począwszy od 2020 r.

22

W ramach niniejszej kontroli Trybunał ocenił, czy instrument na rzecz MŚP zapewniał skuteczne wsparcie dla MŚP we wprowadzaniu innowacji.

23

Celem kontroli było przeanalizowanie:

• czy instrument ukierunkowano na odpowiednie MŚP (tj. przedsiębiorstwa, które wykazują wysoki potencjał innowacyjny);
• czy instrument miał właściwy zasięg pod względem geograficznym i czy spełnił swoją rolę polegającą na poszukiwaniu doskonałości;
• czy proces wyboru został przez Komisję opracowany tak, aby finansowane były najlepsze projekty;
• czy Komisja udzieliła beneficjentom skutecznego wsparcia;
• czy Komisja odpowiednio monitorowała wdrażanie instrumentu i podejmowała adekwatne działania w celu wprowadzenia usprawnień.

24

Kontrola Trybunału skupiała się zatem na koncepcji instrumentu na rzecz MŚP, zarządzaniu nim i uzyskanych produktach, a także na stopniowych zmianach prowadzących ku utworzeniu Europejskiej Rady ds. Innowacyjności, w tym realizacji fazy pilotażowej EIC. Kontrolą objęte zostały dotacje udzielone w okresie od stycznia 2014 r. do maja 2019 r.

25

Zgromadzone na potrzeby kontroli dowody pochodziły z różnych źródeł, do których należały:

• przegląd dokumentacji;
• analityczny przegląd danych;
• ankiety przeprowadzone wśród: beneficjentów; wnioskodawców, których wniosek został odrzucony, lecz przyznano im pieczęć doskonałości; oceniających dokonujących oceny zdalnie i przedstawicieli krajowych agencji ds. innowacyjności;
• wizyty informacyjne w Bułgarii, Danii, Francji, Hiszpanii, Rumunii, Słowenii i Zjednoczonym Królestwie;
• wywiady z pracownikami dyrekcji generalnych Komisji, EASME, Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI), Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI) i innych istotnych zainteresowanych stron.

26

Więcej informacji na temat metodyki kontroli Trybunału i źródeł dowodów można znaleźć w załączniku I.

Uwagi

Ukierunkowanie na właściwych beneficjentów

27

Zgodnie z rozporządzeniem ustanawiającym program „Horyzont 2020”¹⁵ instrument na rzecz MŚP jest ukierunkowany na innowacyjne MŚP, które wykazują duże ambicje w dążeniu do rozwoju, wzrostu i umiędzynarodowienia.

W okresie wdrażania instrumentu na rzecz MŚP zmieniły się jego cele i grupa docelowa

28

W czasie wywiadów i w odpowiedziach na ankiety przeprowadzone przez Trybunał zainteresowane strony wyraziły opinię, że wskazane byłoby precyzyjniejsze zdefiniowanie grupy docelowej i celów instrumentu w momencie jego utworzenia.

29

Na niejednoznaczność w tych kwestiach, szczególnie pod względem rodzaju przedsiębiorstw, na które jest ukierunkowany instrument, zwrócono także uwagę w sprawozdaniu eksperckiej grupy doradczej ds. MŚP za 2014 r.¹⁶ W opinii tej grupy doradczej gdyby Komisja wygospodarowała dodatkowe zasoby i dokonała pogłębionej analizy zakładanej grupy docelowej, skuteczniej mogłaby następnie dotrzeć do właściwych wnioskodawców.

30

W toku wdrażania instrumentu cele zawarte w kolejnych programach prac były kilkukrotnie modyfikowane. W dwóch pierwszych programach prac (2014–2015 i 2016–2017) skupiono się na wszelkich innowacjach napędzających rozwój przedsiębiorstw i stanowiących nowość na rynku. Z kolei programy prac na potrzeby fazy pilotażowej EIC (2018–2020) i udoskonalonej fazy pilotażowej EIC (2019–2020) były bardziej ukierunkowane na innowacje tworzące nowe rynki. Dla porównania program SBIR poddano niewielu zmianom od czasu jego przedłużenia w 2011 r.¹⁷

31

Częste wprowadzanie zmian w krótkim okresie funkcjonowania instrumentu wywołało dezorientację wśród kluczowych podmiotów – takich jak krajowe punkty kontaktowe, Europejska Sieć Przedsiębiorczości (EEN) i wnioskodawcy – co do tego, na co powinno być przeznaczone dofinansowanie.

32

W toku wdrażania instrumentu zmieniono jego ukierunkowanie: najpierw wsparciem miały być objęte przedsiębiorstwa dojrzałe, które uczestniczyły w poprzednich programach ramowych w zakresie badań naukowych, a następnie innowacyjne i przede wszystkim nowo powstałe przedsiębiorstwa bez doświadczenia w programach ramowych. Ukierunkowanie na MŚP o krótszym stażu działalności nabrało tempa po wprowadzeniu w 2018 r. podejścia oddolnego i wymogu prezentacji w ramach fazy pilotażowej EIC (zob. rys. 2).

33

Obecny profil beneficjentów odpowiada pod względem stażu działalności profilowi określonemu w badaniu opublikowanym przez NESTA¹⁸ dotyczącym czynników wzrostu i różnic w tworzeniu miejsc pracy przez przedsiębiorstwa. Oznacza to, że przy obecnym portfelu beneficjentów osiągnięcie wzrostu i powstanie nowych miejsc pracy jest bardziej prawdopodobne.

34

Wprowadzenie podejścia oddolnego rozwiązało problem występujący przy wcześniej obowiązujących zasadach, polegający na tym, że przedsiębiorstwa decydowały się złożyć wniosek o wsparcie w danym dziale tematycznym, opierając się w tym celu na danych dotyczących odsetka zaakceptowanych wniosków. W ramach podejścia oddolnego uproszczono także procedury administracyjne dotyczące zaproszeń do składania wniosków. Inne podejście może się z kolei okazać wskazane w przypadku, gdy pojawi się konieczność wyodrębnienia konkretnych obszarów uznawanych za priorytetowe dla UE.

Późne wprowadzenie pojęcia braku możliwości pozyskania finansowania z banku

35

Cel instrumentu na rzecz MŚP polega na „eliminowaniu luki w finansowaniu wczesnej fazy badań naukowych i innowacji obciążonych wysokim ryzykiem”¹⁹. W kolejnych programach prac nie doprecyzowano jednak, w jaki sposób ukierunkować wsparcie na przedsiębiorstwa mające trudności z pozyskaniem finansowania z innych źródeł, a pojęcie braku możliwości pozyskania finansowania z banku (braku tzw. bankowalności) wprowadzono dopiero wraz z udoskonaloną fazą pilotażową EIC w 2019 r.

36

Według różnych zainteresowanych stron, z którymi Trybunał przeprowadził wywiady, istnieje ryzyko, że instrument na rzecz MŚP zastąpi prywatny kapitał inwestycyjny. Ryzyko to potwierdziły wyniki ankiety przeprowadzonej przez Trybunał wśród beneficjentów. W odniesieniu do etapu 2 36% respondentów wyraziło przekonanie, że ich projekt mógł uzyskać finansowanie z sektora prywatnego, a 17% stwierdziło, że mogło skorzystać z zasobów własnych przedsiębiorstwa, aby sfinansować innowację. Istnienie tego ryzyka potwierdzili również członkowie komisji konkursowej w toku wywiadów przeprowadzonych przez Trybunał (zob. rys. 3).

37

Zainteresowane strony podkreśliły jednak, że dotacje unijne wywołują efekt przyciągania środków, co pomaga beneficjentom w pozyskaniu dodatkowych funduszy potrzebnych do dalszego rozwoju innowacyjnych projektów i zwiększenia ich skali.

38

Tzw. bankowalność, czyli możliwość pozyskania przez projekt finansowania z banku, to złożona koncepcja, które obejmuje szereg zmiennych, takich jak ilość potrzebnych środków finansowych, termin i cena. Ze względu na wysoki stopień złożoności większość osób, z którymi Trybunał przeprowadził wywiady, stwierdziła, że konieczne byłoby określenie, jak zdefiniować możliwość pozyskania finansowania z banku i w jaki sposób dokonywać jej pomiaru.

39

Do 2019 r. w procesie wyboru projektów w ramach instrumentu na rzecz MŚP nie brano pod uwagę faktu, czy mogą one pozyskać finansowanie z banku. Dotacje z instrumentu zostały zatem przyznane niektórym przedsiębiorstwom, które mogłyby pozyskać finansowanie na rynku. Wprowadzenie pojęcia braku bankowalności wymaga przejrzystych regulacji co do sposobu jego wykazania, zwłaszcza ze względu na to, że marka UE, pod którą działa instrument, i sama dotacja przyciągają dodatkowe zasoby finansowe na wsparcie innowacyjnych projektów beneficjentów.

Zasięg geograficzny

Różny poziom uczestnictwa w poszczególnych krajach – częściowo z powodu czynników poza kontrolą Komisji

40

Głównym czynnikiem decydującym o uczestnictwie w instrumencie i zaakceptowaniu projektu jest jego doskonałość. Poziom innowacyjności w państwach członkowskich jest tak zróżnicowany, że należy zatem spodziewać się nierównego podziału środków w ramach instrumentu. Jednocześnie jednak w ramach programu „Horyzont 2020” UE dąży do zagwarantowania, aby korzyści z gospodarki opartej na innowacjach były jak największe i szeroko upowszechniane²⁰.

41

Na poniższych wykresach i mapach (rys. 4, grafika 1, grafika 2) ukazano statystyki na poziomie poszczególnych krajów dotyczące liczby złożonych wniosków i wniosków zaakceptowanych w stosunku do liczby MŚP, poziomu PKB i liczby ludności. W załączniku II przedstawiono z kolei dofinansowanie dla MŚP w rozbiciu na państwa członkowskie w wartościach bezwzględnych i względnych, liczbę projektów zaakceptowanych oraz liczbę i odsetek wniosków zaakceptowanych w poszczególnych państwach członkowskich.

42

Przy analizie wdrażania programu „Horyzont 2020” tradycyjnie dokonywano podziału na dwie różniące się między sobą grupy państw członkowskich, tj. UE‑15 i UE-13²¹. W przypadku instrumentu na rzecz MŚP takie rozróżnienie nie wyjaśnia różnic w poziomie otrzymanego dofinansowania (zob. pierwsza kolumna na rys. 4).

43

Na poziom uczestnictwa w instrumencie na rzecz MŚP i odsetek projektów zaakceptowanych wpływa szereg czynników:

1. ekosystem innowacji i liczba MŚP w danym kraju;
2. istnienie krajowej strategii dotyczącej instrumentu na rzecz MŚP;
3. starania podejmowane z myślą o promowaniu tego instrumentu;
4. wsparcie udzielane przez krajowe punkty kontaktowe i Europejską Sieć Przedsiębiorczości (EEN).

44

Niektóre z powyższych czynników są poza kontrolą Komisji, lecz na część z nich – przykładowo działania marketingowe i promocyjne na rzecz instrumentu czy wsparcie zapewniane przez krajowe punkty kontaktowe – może ona wywrzeć wpływ.

45

Różnice co do odsetka wniosków zaakceptowanych w poszczególnych krajach można częściowo wytłumaczyć zróżnicowanym poziomem innowacji. Z rys. 5 wynika, że istnieje silna korelacja między odsetkiem wniosków zaakceptowanych w ramach instrumentu na rzecz MŚP a sumarycznym wskaźnikiem innowacyjności wykorzystywanym do tworzenia Europejskiego Rankingu Innowacyjności²².

46

Wspólną cechą państw uczestniczących, w których zaobserwowano wysoki poziom uczestnictwa i wysoki odsetek zaakceptowanych wniosków, jest aktywne funkcjonowanie krajowych agencji ds. innowacji, które odgrywają rolę pośrednika w kontaktach z innowacyjnymi MŚP. Inaczej jest w trzech państwach o najniższym poziomie uczestnictwa (w stosunku do liczby MŚP w kraju) i najniższym odsetku wniosków zaakceptowanych – w ich przypadku agencji takiej nie utworzono.

47

W ankiecie skierowanej do krajowych agencji ds. innowacji Trybunał zapytał, czy opracowano krajowy program wspierający MŚP w zgłaszaniu się do udziału w instrumencie na rzecz MŚP. Niemal połowa agencji potwierdziła, że istnieje taki program ukierunkowany na MŚP zgłaszające się do etapu 2, a 35% agencji podało, że taki program istnieje w odniesieniu do etapu 1 (zob. rys. 6). Przedstawiciele podmiotów, z którymi przeprowadzono wywiady, zaobserwowali, że od czasu utworzenia instrumentu na rzecz MŚP niektóre agencje krajowe ograniczyły podobne programy, a zamiast nich skupiły się na przygotowywaniu przedsiębiorstw do uczestnictwa w instrumencie na rzecz MŚP.

48

Hiszpania jest dobrym przykładem państwa członkowskiego, które opracowało krajową strategię wsparcia innowacyjnych przedsiębiorstw mogących kwalifikować się do instrumentu na rzecz MŚP. Władze hiszpańskie stworzyły system promujący instrument, w ramach którego aktywnie wyszukują przedsiębiorstwa o wysokim poziomie innowacyjności i wspierają je w składaniu wniosków. Hiszpania jest największym beneficjentem instrumentu na rzecz MŚP – przypada na nią około 20% łącznego budżetu instrumentu i największa liczba MŚP przedkładających wnioski. Mimo że w Europejskim Rankingu Innowacyjności Hiszpania należy do kategorii „umiarkowany innowator”, właśnie w tym kraju zanotowano najwyższy odsetek wniosków zaakceptowanych. Także w Irlandii i Danii aktywnie promuje się instrument, a przedsiębiorstwa są przygotowywane do uczestnictwa w nim.

49

W państwach członkowskich objętych wizytą kontrolną, w których poziom uczestnictwa w instrumencie był niski (pod względem przyznanego dofinansowania i odsetka wniosków zaakceptowanych), wiedza na temat instrumentu była ograniczona. Na szczeblu krajowym udzielano niewielkiego wsparcia, w małym stopniu promowano instrument, a przedsiębiorstwom przekazywano niewiele wytycznych dotyczących instrumentu. Niski odsetek wniosków zaakceptowanych zniechęcał z kolei inne przedsiębiorstwa do zgłaszania się do instrumentu. Ponadto alternatywne programy krajowe, w których odsetek zaakceptowanych wniosków jest wyższy, zmniejszyły atrakcyjność instrumentu na rzecz MŚP z punktu widzenia przedsiębiorstw i podmiotów pomocniczych, na przykład konsultantów.

Na poziom wiedzy o instrumencie niekorzystnie wpłynął brak ukierunkowanej strategii marketingowej i komunikacyjnej na poziomie Komisji

50

Instrument na rzecz MŚP stanowi nową formę wsparcia udzielanego w ramach programów ramowych i jest ukierunkowany przede wszystkim na pojedyncze MŚP realizujące wysoce innowacyjne projekty i stosujące podejście dyktowane potrzebami rynku.

51

Tradycyjni wnioskodawcy w ramach programu „Horyzont 2020” (uczelnie, duże korporacje i ośrodki badawcze) są zaznajomieni z możliwościami finansowania oferowanymi w programie. Podmioty te mają doświadczenia zarówno z programu „Horyzont 2020”, jak i z poprzednich programów ramowych, a w wielu przypadkach dysponują wyspecjalizowaną kadrą zarządzającą wnioskami i projektami. Przedsiębiorstwa, do których kierowany jest instrument na rzecz MŚP, zazwyczaj nie brały udziału we wcześniejszych programach ramowych, a może nawet nie uwzględniły środków publicznych w swojej strategii finansowej.

52

Trybunał przeanalizował, czy instrument na rzecz MŚP był promowany, wdrażany i monitorowany w taki sposób, by zapewnić MŚP łatwy dostęp do niego, zgodnie z decyzją Rady 743/2013. Sprawdził także, w jakim zakresie stosowano techniki marketingowe, aby przekazać właściwym przedsiębiorstwom informacje o istnieniu tych możliwości dofinansowania, oraz zweryfikował, czy do kontaktu z przedsiębiorstwami ustanowiono i stosowano właściwe kanały komunikacji.

53

Komisja i EASME dysponowały ograniczonymi środkami budżetowymi, które mogły przeznaczyć na prowadzenie działań komunikacyjnych i organizowanie różnych wydarzeń dla potencjalnych beneficjentów instrumentu, głównie dni informacyjnych o programie „Horyzont 2020”. W sprawozdaniach opublikowanych przez ekspercką grupę doradczą zwracano uwagę na brak strategii marketingowej na potrzeby instrumentu, a także na konieczność wskazania właściwych podmiotów docelowych i odpowiedniego dostosowania kanałów i narzędzi komunikacji. W ocenie instrumentu na rzecz MŚP²³ stwierdzono, że może to wyjaśniać, dlaczego instrument jest rozpowszechniony w różnym stopniu w różnych państwach UE‑28, a także zauważono, że konieczne jest ponowne przeanalizowanie strategii komunikacyjnej i marketingowej.

54

Komisja podejmowała wprawdzie starania, aby dotrzeć do potencjalnych beneficjentów, ale nie miała metodycznej strategii komunikacyjnej i marketingowej. Nie stosowała podejścia na tyle ukierunkowanego, aby upowszechnić wśród innowacyjnych przedsiębiorstw wiedzę na temat możliwości finansowania oferowanych w ramach instrumentu na rzecz MŚP.

55

Aby zapewnić jednolite wdrożenie instrumentu, Komisja w znacznej mierze opiera się na działaniach promocyjnych na szczeblu krajowym prowadzonych przez krajowe punkty kontaktowe i EEN. Uznaje punkty te za „główną strukturę zapewniającą informacje praktyczne i pomoc potencjalnym uczestnikom”. Jako że program „Horyzont 2020” jest mniej znany wśród MŚP niż wśród innych uczestników programu ramowego (zob. pkt 51), krajowe punkty kontaktowe pełnią szczególnie ważną funkcję dla tych przedsiębiorstw. Są one wyznaczane i finansowane przez władze krajowe. Odpowiadają za zapewnienie, aby wszyscy potencjalni wnioskodawcy „poznali nowy program i mieli do niego łatwy dostęp”²⁴. Jak stwierdzono jednak w sprawozdaniu specjalnym Europejskiego Trybunału Obrachunkowego nr 28/2018²⁵, poziom wsparcia oferowanego przez krajowe punkty kontaktowe różni się w zależności od państwa członkowskiego. W niektórych państwach struktury te realizują w pełnym wymiarze zadania krajowych punktów kontaktowych, w innych jednak zadania te muszą być łączone z innymi obowiązkami.

56

Poziom wsparcia zapewniany przez krajowe punkty kontaktowe jest zróżnicowany w poszczególnych państwach członkowskich, co ma wpływ na poziom uczestnictwa i odsetek wniosków zaakceptowanych. Zaledwie w dwóch z sześciu państw członkowskich odwiedzonych przez kontrolerów krajowe punkty kontaktowe mogły w pełni zajmować się realizacją swoich zadań. W dwóch państwach członkowskich w punktach tych przeprowadzano warsztaty pisania wniosków projektowych i wstępną weryfikację zgłoszeń. W jednym punkcie organizowano symulacje prezentacji projektów przed komisją konkursową. W pozostałych punktach kontaktowych nie podejmowano zbyt wielu działań poza organizowaniem dni informacyjnych na temat programu „Horyzont 2020”.

57

Krajowe punkty kontaktowe i EEN stwierdziły, że instrument na rzecz MŚP promowano przede wszystkim na szczeblu krajowym z ograniczonym wsparciem ze strony Komisji Europejskiej, gdyż w ramach programu nie przydziela się krajowym punktom kontaktowym osobnego budżetu na działania w zakresie rozpowszechniania informacji.

58

Sieć „Access4SME” to działanie w ramach programu „Horyzont 2020” w zakresie koordynacji i wsparcia, które ma na celu „ułatwienie ponadnarodowej współpracy między krajowymi punktami kontaktowymi przeznaczonymi dla MŚP i dostępu do finansowania ryzyka, rozwijanie umiejętności i narzędzi w tych punktach w celu podniesienia standardu udzielanego przez nie wsparcia”²⁶. Z wywiadów wynika, że sieć „Access4SMEs” była głównym źródłem informacji na temat instrumentu na rzecz MŚP dla krajowych punktów kontaktowych, EEN i beneficjentów. Powstała ona dopiero we wrześniu 2016 r., prawie trzy lata po uruchomieniu instrumentu, a zatem nie istniała wtedy, gdy świadczone przez nią usługi byłyby najcenniejsze.

Wybór projektów

59

Skuteczna procedura wyboru ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia, by dofinansowanie przyznano najlepszym wnioskom. Na jej użytek należy w związku z tym przeznaczyć wystarczające zasoby i wyznaczyć odpowiednich ekspertów na każdym etapie oceny.

60

Instrument na rzecz MŚP działa w trybie stale otwartego zaproszenia do składania wniosków, przy czym dla każdego etapu obowiązują cztery terminy naboru w danym roku. Ocena każdego wniosku projektowego jest przeprowadzana zdalnie przez czterech niezależnych ekspertów. Od 2018 r. procedura wyboru do dofinansowania w ramach etapu 2 obejmuje prezentację projektu przed komisją konkursową. Jest to druga faza oceny, a bierze w niej udział panel sześciu ekspertów, do których należą głównie inwestorzy.

Ograniczone zasoby na potrzeby oceny i przeciążenie procedury oceny zdalnej z powodu dużej liczby wniosków

61

W przypadku każdego z czterech naborów w ciągu roku i w ramach obu etapów instrumentu do EASME wpływa bardzo duża liczba wniosków, które ta agencja musi obsłużyć. W ostatniej turze naboru na 2018 r. wpłynęło ponad 1 800 wniosków w ramach etapu 2 i 2 200 wniosków w ramach etapu 1.

62

Proces oceny utrudnia fakt, że mimo znacznej liczby wniosków zasoby przeznaczone na ich ocenę są ograniczone. Na przeprowadzenie oceny i wypełnienie dokumentacji oceniający mają zaledwie 1 godzinę 36 minut w przypadku etapu 1 i 2 godziny 24 minuty w przypadku etapu 2, mimo że wnioski mają dużą objętość (10 stron bez załączników w przypadku etapu 1 i 30 stron bez załączników w przypadku etapu 2).

63

W ankiecie przeprowadzonej przez Trybunał tylko 34% oceniających na etapie 2 stwierdziło, że 2 godziny 24 minuty przewidziane przez Komisję na ocenę wniosku to wystarczająca ilość czasu. Średni czas potrzebny do oceny jednego wniosku na tym etapie wynosił 5 godzin 6 minut. W przypadku etapu 1 zadowolenie wyraziło 56% respondentów. Na ocenę jednego wniosku przeznaczano trzy godziny, a nie 1 godzinę 36 minut, jak przewidziała Komisja (zob. rys. 7).

64

Oceniający, którzy wypełnili ankietę Trybunału, wyrazili w większości zadowolenie z zapewnionych wytycznych i szkoleń. Wykazali także zainteresowanie informacjami zwrotnymi na temat dokonanych przez siebie ocen oraz statystykami dotyczącymi wyników, gdyż dane te dałyby im możliwość uzyskania punktów odniesienia dla swoich ocen i wprowadzenia udoskonaleń. Zaniepokojenie wywołują natomiast szkolenia dla nowych oceniających, które mogą pociągnąć za sobą rozbieżności w sposobie dokonywania oceny. Statystyki EASME potwierdzają występowanie rozbieżności w ocenach. Zgodnie z wymogami programu „Horyzont 2020” nowe osoby muszą stanowić 25% oceniających.

Prezentacja przed komisją konkursową jest znacznym udoskonaleniem procedury wyboru, które nie powoduje przekroczenia ustalonego czasu oczekiwania na przyznanie dotacji

65

Wprowadzenie w 2018 r. prezentacji przed komisją konkursową złożoną z ekspertów było pozytywną zmianą. Element ten rekompensuje uchybienia występujące w ocenie zdalnej i umożliwia sprawdzenie funkcjonalności projektu oraz potencjału zespołu, który planuje jego wdrażanie. Niektóre aspekty tej fazy oceny nadal wymagają jednak udoskonalenia.

66

W trakcie jednego tygodnia ewaluacji członkowie komisji konkursowej oceniają prezentacje 20 projektów, przy czym zobowiązani są do wcześniejszego zapoznania się z dokumentami przedłożonymi przez wnioskodawców. Członkowie komisji, z którymi kontrolerzy Trybunału przeprowadzili wywiady, mieli jednak poczucie, że nie otrzymywali dokumentacji z wystarczającym wyprzedzeniem, by zapoznać się z informacjami we wnioskach mogących liczyć nawet 1 600 stron.

67

Członkowie komisji zasugerowali także, by umożliwić im dostęp do uwag sformułowanych w sprawozdaniach sporządzanych przez dokonujących oceny zdalnej. Dzięki temu rozwiązaniu uzyskaliby przydatne informacje, co zwiększyłoby efektywność ich pracy, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę ograniczony czas przeznaczony na przygotowanie i omówienie prezentacji projektu z członkami komisji. Podobne zdanie wyrazili oceniający zdalnie, którzy stwierdzili, że możliwość zapoznania się z uwagami członków komisji konkursowej co do ocenionych przez siebie wniosków przełożyłaby się na lepszą jakość ocen zdalnych.

68

Przed etapem prezentacji wnioski nie są obecnie systematycznie poddawane analizie due diligence. Członkowie komisji konkursowej zauważyli, że wskazane byłoby przeprowadzanie pobieżnej analizy due diligence w celu weryfikacji prawdziwości podawanych przez wnioskodawców informacji na temat patentów, profilu przedsiębiorstwa i składu zespołu.

69

Komisja ustaliła, że czas oczekiwania na przyznanie dotacji (tj. czas od daty naboru do podpisania umowy o udzielenie dotacji) nie może przekroczyć trzech miesięcy w przypadku etapu 1 i sześciu miesięcy w przypadku etapu 2. Od momentu uruchomienia programu faktyczny czas oczekiwania na przyznanie dotacji skrócił się, a w 2018 r., pomimo że był to rok wprowadzenia prezentacji przed komisją, EASME podpisała 90% umów o udzielenie dotacji w wyznaczonym terminie.

Niektóre narzędzia informatyczne stanowią ryzyko w procesie oceny

70

Wnioskodawcy przedkładają wnioski projektowe online za pośrednictwem elektronicznego systemu składania wniosków w portalu dla uczestników programu „Horyzont 2020”.

71

W celu zorganizowania prezentacji projektów i skompletowania składu komisji tak, aby ich członkowie mieli odpowiednie umiejętności, EASME stosuje skoroszyt z arkuszami kalkulacyjnymi. Jest to rozwiązanie podatne na usterki, co może skutkować opóźnieniami i negatywnie wpływać na procedurę oceny.

72

Jako że nie ma osobnego narzędzia informatycznego, za pomocą którego zwracano by wnioskodawcom koszty udziału w prezentacji projektu, są oni rejestrowani jako oceniający w wewnętrznym systemie zarządzania dla ekspertów (EMI). Istnieje zatem ryzyko, że zostanie im przypadkowo zaproponowany udział w ocenie wniosków.

73

Ponadto w związku ze zmianami w procesie wyboru wprowadzonymi we wrześniu 2019 r. w ramach udoskonalonej fazy pilotażowej EIC (nałożenie na uczestników wymogu przekazania danych finansowych i informacji o poziomie gotowości technicznej) konieczne będą dodatkowe rozwiązania, które jeszcze nie zostały opracowane.

Ponowne przedkładanie wniosków uszczupla zasoby niezbędne do dokonywania ocen

74

Wniosek niezaakceptowany w ramach instrumentu na rzecz MŚP można składać ponownie nieograniczoną liczbę razy. Przy ocenie jest on wówczas traktowany w taki sam sposób jak inne wnioski, przedkładane po raz pierwszy, a żadne informacje z poprzednich ocen nie są przekazywane.

75

Dodatkowy koszt ponoszony przez wnioskodawcę przy ponownym złożeniu wniosku bez wprowadzenia w nim żadnych zmian jest znikomy. Liczba przedkładanych ponownie wniosków stopniowo wzrasta i stanowi obecnie pokaźny odsetek łącznej liczby wniosków. W przypadku ostatniego naboru w 2018 r. w ramach etapu 2 66% wniosków zostało złożonych po raz kolejny, a połowę z tej liczby przedłożono co najmniej po raz trzeci (zob. rys. 8).

76

Wzrost liczby składanych wniosków na przestrzeni lat wynika wyłącznie z faktu, że wnioski są składane ponownie. Liczba nowych projektów zgłaszanych do etapu 2 jest stabilna i kształtuje się na poziomie 500 wniosków w pojedynczym naborze (zob. rys. 9).

77

Ponownie złożone wnioski w coraz większym stopniu uszczuplają zasoby niezbędne do dokonywania ocen. W latach 2015–2018 koszt oceny wniosków przedłożonych po raz trzeci lub kolejny wyniósł – z uwzględnieniem wyłącznie wynagrodzeń ekspertów oceniających wnioski zdalnie – ponad 4,3 mln euro (w tym ponad 1,8 mln euro w 2018 r.).

78

W ocenie śródokresowej programu „Horyzont 2020” stwierdzono, że nadmierna liczba składanych wniosków najprawdopodobniej zniechęca do zgłaszania się do udziału w instrumencie, negatywnie wpływa na jakość ocen, uszczupla zasoby i sprawia, że liczne wnioski projektowe wysokiej jakości nie uzyskują dofinansowania.

79

Średni odsetek wniosków zaakceptowanych w ramach instrumentu na rzecz MŚP wynosi 4,7% w przypadku etapu 2 i 8,6% w przypadku etapu 1. Jeśli jednak dokonać obliczeń na podstawie liczby faktycznych projektów, a nie tego, ile razy przedłożono wnioski ich dotyczące, odsetek zaakceptowanych ostatecznie projektów sięga około 11,5% w ramach etapu 2 i 16,6% w ramach etapu 1.

Skuteczność wsparcia w ramach poszczególnych etapów instrumentu

80

Wsparcie zapewniane przez instrument na rzecz MŚP powinno być terminowe i adekwatne, a także dostosowane do potrzeb innowacyjnych MŚP.

Wsparcie dla MŚP udzielane w ramach etapu 1 jest przydatne, ale w niektórych państwach członkowskich istnieją już podobne mechanizmy

81

Według zainteresowanych stron, z którymi przeprowadzono wywiady, etap 1 i etap 2 stały się w zasadzie dwoma odrębnymi programami. W ramach etapu 1 pomoc oferowana jest przedsiębiorstwom, które nie mają doświadczenia w korzystaniu ze środków publicznych, takim jak małe przedsiębiorstwa informatyczne i przedsiębiorstwa typu start-up. Etap 2 jest bardziej złożony, co oznacza, że dla przedsiębiorstw składających wnioski projektowe w ramach etapu 1 zgłoszenie się do etapu 2 stanowi wyzwanie.

82

W miarę wdrażania instrumentu coraz mniejsza jest różnica pod względem odsetka zaakceptowanych wniosków projektowych między wnioskami składanymi przez przedsiębiorstwa uczestniczące w etapie 1 przed zgłoszeniem się do etapu 2 a wnioskami przedsiębiorstw zgłaszających się bezpośrednio do etapu 2. Należy jednak zauważyć, że odsetek wniosków zaakceptowanych w ramach etapu 2 jest nadal o 50% wyższy w przypadku przedsiębiorstw, które wcześniej brały udział w etapie 1, niż w przypadku przedsiębiorstw zgłaszających się bezpośrednio do etapu 2 (zob. rys. 10).

83

Beneficjenci etapu 2, którzy wcześniej uczestniczyli w etapie 1, stwierdzili, że etap 1 umożliwił im dobre przygotowanie się i pomógł w udoskonaleniu projektu.

84

W toku przeprowadzonych wywiadów zainteresowane strony w niektórych państwach członkowskich wyraziły opinię, że często projekty z etapu 1 można było równie dobrze zrealizować na szczeblu krajowym, chociaż w części państw członkowskich byłoby to utrudnione.

85

W przeprowadzonej przez Trybunał ankiecie skierowanej do krajowych agencji ds. innowacji 48% respondentów oświadczyło, że w ich państwie członkowskim prowadzone są programy krajowe podobne do etapu 1. W odpowiedzi na pytanie o najważniejsze mocne strony etapu 1 instrumentu na rzecz MŚP w porównaniu z programami krajowymi agencje wymieniały szybką i przejrzystą procedurę wyboru, wiarygodność zapewnianą przez markę UE, a także dostęp do coachingu i usług w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw. Wypowiadały się także z uznaniem na temat masy krytycznej innowacyjnych przedsiębiorstw założonych dzięki etapowi 1 instrumentu, która wywołała zainteresowanie programem unijnym wśród licznych innowacyjnych przedsiębiorstw.

86

W odpowiedzi na pytanie, czy etap 1 powinien być kontynuowany w nowym programie ramowym, 86% respondentów reprezentujących agencje odpowiedziało twierdząco (zob. przykładowe opinie agencji na temat ewentualnej kontynuacji finansowania etapu 1 przytoczone w ramce 1). Respondenci popierający kontynuowanie etapu 1 zwracali uwagę, że usługi w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw i coachingu przełożyły się na lepsze zdolności uczestniczących w nim przedsiębiorstw do prowadzenia innowacyjnych działań w profesjonalny sposób, umożliwiając im jednocześnie zwiększenie skali działalności i wzrost. Wysunęli oni hipotezę, że europejski wymiar zaproszenia do składania wniosków motywował MŚP do ambitniejszego podejścia już we wczesnej fazie rozwoju przedsiębiorstwa, oraz stwierdzili, że na szczeblu krajowym nie istnieje tak prosty i szybki proces oceny. Respondenci opowiadający się za rezygnacją z etapu 1 (14%) zwracali uwagę na brak wartości dodanej w stosunku do instrumentów krajowych/regionalnych, a także na brak znaczącego powiązania między etapem 1 a 2.

Etap 1 nakłada nadmierne obciążenia administracyjne na służby zarządzające instrumentem

87

Od czasu uruchomienia instrumentu na rzecz MŚP podpisano 3 978 umów o udzielenie dotacji w ramach etapu 1. Proces ten od początku do jego zakończenia wymaga znacznych nakładów pracy administracyjnej na potrzeby oceny, przygotowania dotacji, podpisania umów o udzielenie dotacji i świadczenia usług w zakresie coachingu. Czterech specjalistów ds. projektów zarządza rocznie około 1 000 projektów. Monitorowanie projektów ogranicza się w związku z tym do kontroli administracyjnych, bez przeprowadzenia oceny jakości studium wykonalności.

88

W tabeli 1 porównano koszty oceny zdalnej w rozbiciu na etapy z łączną kwotą przyznanego dofinansowania. Dane te uwidaczniają dużą różnicę między obydwoma etapami pod względem kosztów – względny koszt oceny (w stosunku do przyznanego dofinansowania) jest 10 razy wyższy w przypadku etapu 1 niż etapu 2. W sektorze prywatnego kapitału wysokiego ryzyka referencyjny koszt oceny plasuje się na poziomie 3%.

	ETAP 1	ETAP 2
Liczba ocenionych wniosków	39 419	20 957
Liczba ocenionych wniosków dziennie w przeliczeniu na jednego oceniającego	5	3
Koszty oceny zdalnej w przeliczeniu na jeden wniosek	360 EUR	600 EUR
Całkowite koszty	14 190 840 EUR	12 574 200 EUR
Kwota udzielonych dotacji	170 800 000 EUR	1 760 609 479 EUR
Koszty oceny / kwota udzielonych dotacji	8,3%	0,7%

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy.

89

Mimo że ogólne koszty administracyjne ponoszone w związku z etapem 1 są wyższe niż na etapie 2, wsparcie zapewniane w ramach etapu 1 jest skuteczne, co wynika z szybkiego procesu wyboru na szczeblu UE, marki UE przynoszącej korzyści beneficjentom i dostępu do usług w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw. Etap 1 sprawił ponadto, że wiele innowacyjnych przedsiębiorstw zainteresowało się tym programem unijnym. Jego znaczenie jest jednak mniejsze w państwach, w których istnieją już podobne programy.

90

Komisja zdecydowała, że od września 2019 r. etap 1 nie będzie kontynuowany.

W ramach etapu 2 zapewniane jest skuteczne wsparcie dla MŚP

91

Zainteresowane strony, z którymi Trybunał przeprowadził wywiady (przedstawiciele krajowych punktów kontaktowych i krajowych agencji ds. innowacji, eksperci ds. innowacyjności, oceniający, członkowie komisji konkursowej, przedstawiciele EEN, organizacji zrzeszających MŚP i beneficjenci), wyraziły jednogłośnie zadowolenie z etapu 2 ze względu na jego liczne pozytywne aspekty, takie jak:

• znaczące wsparcie finansowe udzielane na wysokim poziomie gotowości technicznej, czego państwa członkowskie nie są w stanie zapewnić²⁷;
• konkurowanie między sobą MŚP na szczeblu unijnym;
• przyciąganie dodatkowego kapitału inwestycyjnego dzięki obecności marki UE (zob. pkt 119 i 121);
• dostępność usług w zakresie coachingu i przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw;
• prosty i szybki proces wyboru i przyznawania dotacji w porównaniu z programami krajowymi;
• ukierunkowanie projektów na strategię wprowadzenia produktu na rynek, polegające na tym, że w ramach projektu opracowuje się plan działania określający, w jaki sposób MŚP zdobędzie klientów i osiągnie przewagę konkurencyjną.

92

W ankiecie skierowanej do krajowych agencji ds. innowacyjności Trybunał zapytał, czy zdaniem agencji etap 2 instrumentu powinien być kontynuowany w ramach programu „Horyzont Europa”, i zwrócił się o uzasadnienie odpowiedzi (zob. przykładowe opinie krajowych agencji na temat ewentualnego dalszego finansowania etapu 2 w ramce 2). Wszyscy respondenci stwierdzili, że etap 2 należy kontynuować.

93

W odpowiedzi na pytanie, czy koncepcja instrumentu powinna zostać znacząco zmieniona, 75% respondentów odpowiedziało, że nie, 16% stwierdziło, że należy wprowadzić ograniczone zmiany, a zaledwie 11% opowiedziało się za gruntownymi zmianami. Można zatem wywnioskować, że etap 2 w obecnym kształcie jest zasadniczo postrzegany pozytywnie.

94

W ramach etapu 2 instrumentu beneficjenci uzyskują skuteczne wsparcie. Obecność marki UE na tym etapie zapewnia przedsiębiorstwom i projektom większą widoczność, pomaga w pozyskaniu dodatkowego kapitału inwestycyjnego, a także umożliwia dostęp do unijnej sieci usług w zakresie coachingu i przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw. Etap 2 w obecnym kształcie jest bardzo pozytywnie oceniany przez przedstawicieli agencji ds. innowacji, z którymi przeprowadzono wywiady. Opinię tę podzielają wszystkie zainteresowane strony, z którymi Trybunał przeprowadził wywiady.

W usługach w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw na etapie 3 tkwi potencjał, ale wprowadzono je stosunkowo późno

95

Usługi w zakresie coachingu i przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw (etap 3) odgrywają kluczową rolę w ogólnej koncepcji instrumentu, gdyż poprzez zapewnianie zindywidualizowanego wsparcia, rozwijanie kompetencji i tworzenie sieci kontaktów mają odpowiadać potrzebom MŚP w zakresie innowacji. Jak wynika z badania opublikowanego przez Uniwersytet w Manchesterze, „przedsiębiorstwa (zwłaszcza małe przedsiębiorstwa) odnoszą o wiele większy sukces, jeśli proponowane działania obejmują wsparcie bezpośrednie i pośrednie”²⁸.

96

Coaching obejmuje szeroką gamę zagadnień, w tym w szczególności rozwój przedsiębiorstw, rozwój organizacyjny, współpracę i finansowanie. W ramach etapu 1 beneficjenci mogą skorzystać z trzech dni coachingu, a w ramach etapu 2 – z 12 dni. Za sprawą instrumentu na rzecz MŚP utworzono pierwszą europejską sieć doradców coachingowych mającą na celu wspieranie beneficjentów.

97

Usługi w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw są dostępne dla beneficjentów zarówno w ramach etapu 1, jak i etapu 2, i obejmują udział w następujących wydarzeniach:

• targi i konferencje,
• spotkania z przedsiębiorcami,
• spotkania z inwestorami,
• konferencje innowatorów EIC,
• mentoring,
• wspólna platforma EIC,
• narzędzie do wyszukiwania inwestorów,
• akademia EIC.

98

Celem wydarzeń i innych usług w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw świadczonych na etapie 3 jest przede wszystkim doprowadzenie do kontaktu MŚP z potencjalnymi inwestorami lub partnerami biznesowymi. EASME w niewielkim stopniu wspierała beneficjentów w zdobywaniu potencjalnych klientów (zarówno wśród dużych przedsiębiorstw z sektora prywatnego, jak i organów publicznych udzielających zamówień publicznych na innowacje).

99

MŚP będące beneficjentami, które wzięły udział w ankiecie Trybunału, wysoko ceniły sobie tak system doradztwa coachingowego, jak i wszelkie usługi w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw, z których korzystały (zob. rys. 11). Ta pozytywna opinia znalazła potwierdzenie w czasie wizyt przeprowadzonych przez Trybunał u beneficjentów i w odpowiedziach na kwestionariusze rozesłane do przedstawicieli krajowych agencji ds. innowacyjności. Agencje i podmioty z sieci EEN zaproponowały jednak, aby EASME:

• zadbała o lepszą koordynację wydarzeń z lokalnymi podmiotami (agencje i podmioty EEN);
• precyzyjniej określała docelowych adresatów informacji promujących usługi w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw, tak aby MŚP nie otrzymywały wiadomości e‑mail na temat wydarzeń niewchodzących w zakres ich zainteresowań;
• poszukała sposobów na nawiązanie współpracy z krajowymi instytucjami zajmującymi się promocją, które mogłyby przedstawiać beneficjentom instrumentu możliwości pozyskania kapitału inwestycyjnego.

100

Eksperci ds. innowacji, z którymi Trybunał przeprowadził wywiady, stoją na stanowisku, że w ramach usług w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw należy pobudzać stronę podażową, wspierając kontakty między MŚP a dużymi przedsiębiorstwami będącymi ich potencjalnymi klientami, a także działać na rzecz udziału MŚP w programach udzielania zamówień publicznych na innowacje.

101

Dla porównania etap 3 programu SBIR jest ukierunkowany na zamówienia publiczne. W Stanach Zjednoczonych na agencje federalne dysponujące rocznym budżetem na badania i rozwój przekraczającym 100 mln USD nałożono wymóg, aby 3,2% środków przydzielały beneficjentom programu SBIR w drodze zamówień publicznych. Umowy podpisane w 2015 r. między amerykańskimi agencjami federalnymi a beneficjentami programu SBIR opiewały na łączną kwotę 1,3 mld USD, natomiast łączna wartość dotacji wyniosła 1,2 mld USD²⁹.

102

Komisja dostrzegła znaczenie zamówień publicznych na innowacje dla MŚP i przedsiębiorstw typu start-up w opublikowanych przez siebie wytycznych dotyczących zamówień publicznych na innowacje³⁰. W dokumencie tym stwierdzono, że „będąc głównymi klientami, nabywcy publiczni mogą zapewnić innowacyjnym przedsiębiorstwom możliwość przetestowania opracowanych przez nie nowych rozwiązań w warunkach rzeczywistych. Ponadto dzięki temu, że zamawiający staje się klientem danego przedsiębiorstwa i zwiększa tym samym jego obrót, może zachęcić innych inwestorów – tak publicznych, jak i prywatnych – do zainwestowania w działalność tego przedsiębiorstwa”. Niemniej jednak Komisja nie włączyła dotychczas żadnych programów udzielania zamówień publicznych na innowacje do usług w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw, co stworzyłoby powiązania między beneficjentami instrumentu a agencjami UE lub organami krajowymi.

103

Wykorzystanie usług w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw było niewielkie – spośród beneficjentów, którzy odpowiedzieli na ankietę Trybunału, z usług tych skorzystało 12% przedsiębiorstw w przypadku akademii EIC i 40% w przypadku targów i konferencji (rys. 12). Sytuację tę wyjaśnia po części fakt, że niektóre usługi wprowadzono dopiero na koniec 2017 r., niemal cztery lata po uruchomieniu instrumentu.

Nie oceniono skuteczności instrumentu na rzecz MŚP i nie określono jeszcze jego przyszłej roli w programie „Horyzont Europa”

104

W pierwszych latach funkcjonowania instrumentu Komisja przeprowadziła szereg ocen, tak aby wykorzystać wnioski z nich płynące w pracach nad projektem nowego rozporządzenia. Mimo braku kompletnych danych (zob. rys. 13) przeprowadzono m.in. następujące oceny:

• śródokresową ocenę instrumentu opublikowaną w lutym 2017 r., w momencie, gdy nie został jeszcze ukończony żaden innowacyjny projekt z etapu 2;
• śródokresową ocenę programu „Horyzont 2020”, opublikowaną w maju 2017 r., także przed ukończeniem jakiegokolwiek innowacyjnego projektu z etapu 2;
• ocenę skutków dotyczącą programu „Horyzont Europa” opublikowaną w czerwcu 2018 r. Zaledwie około 200 przedsiębiorstw ukończyło do tego czasu innowacyjne projekty w ramach etapu 2, przy czym rzeczywiste oddziaływanie takich projektów jest zazwyczaj widoczne po kilku latach.

105

Ze względu na nowatorski charakter programu oraz brak jakichkolwiek wcześniejszych danych ocenę instrumentu przeprowadzono wyłącznie na podstawie wkładu i projektów ukończonych na etapie 1, nie uwzględniając rezultatów projektów z etapu 2. Ten sam mankament występuje w przypadku przeprowadzonych konsultacji i niezależnych sprawozdań opublikowanych na potrzeby opracowania założeń koncepcyjnych EIC w ramach programu „Horyzont Europa” (zob. załącznik II). Z tej przyczyny Komisja nie mogła w swoich pracach koncepcyjnych nad EIC oprzeć się na gruntownej analizie wdrażania instrumentu na rzecz MŚP oraz uzyskanych rezultatów i oddziaływania.

Mobilizowanie kapitału inwestycyjnego po uzyskaniu dofinansowania z instrumentu

106

Jednym z celów instrumentu na rzecz MŚP jest ułatwienie dostępu do kapitału prywatnego i stworzenie powiązań z instrumentami finansowymi wspieranymi przez UE³¹. Zgodnie z decyzją Rady (UE) nr 743/2013 „przewiduje się powiązania z instrumentami finansowymi […], np. polegając[e] na udzieleniu MŚP, które pomyślnie zakończyły etap I lub II, pierwszeństwa w korzystaniu z ograniczonej kwoty zasobów finansowych”.

Komisja ma ograniczoną wiedzę na temat ogólnych potrzeb finansowych beneficjentów i nie utworzyła powiązań z instrumentami finansowymi UE

107

EASME nie gromadzi systematycznie informacji na temat dodatkowych potrzeb finansowych beneficjentów etapu 2, których spełnienie umożliwiłoby pełny rozwój ich projektów. Ostatnim podjętym przez EASME działaniem w tym zakresie było przeprowadzenie w 2016 r. ankiety w celu ocenienia potrzeb beneficjentów, ale nie zawierała ona pytań na temat preferowanego źródła finansowania ani planowanego sposobu jego wykorzystania.

108

W 2018 r. DG RTD zwróciła się do Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) z prośbą o przeprowadzenie badania dotyczącego dostępu do finansowania wśród beneficjentów instrumentu, które to badanie zostało następnie wykorzystane do opracowania oceny skutków programu „Horyzont Europa”³². EBI oparł swoje sprawozdanie na dokonanych wcześniej ocenach i ankiecie przeprowadzonej wśród wybranych beneficjentów. Dobrana próba nie była jednak reprezentatywna, a odpowiedzi na ankietę udzieliło zaledwie 24 beneficjentów. W rezultacie w sprawozdaniu znalazły się jedynie ograniczone informacje na temat faktycznych potrzeb finansowych beneficjentów instrumentu.

109

Reprezentatywna ankieta przeprowadzona przez Trybunał (zob. załącznik I) dostarczyła pewnych informacji co do potrzeb finansowych beneficjentów etapu 2. W szczególności:

• 75% respondentów stwierdziło, że potrzebuje dodatkowych środków finansowych w kwocie średnio 7,1 mln euro;
• 70% respondentów poszukujących dodatkowego finansowania było zainteresowanych pozyskaniem prywatnego kapitału inwestycyjnego wysokiego ryzyka, a 48% zadeklarowało gotowość do skorzystania z instrumentów dłużnych, takich jak pożyczki czy linie kredytowe.

110

Rodzaj poszukiwanego finansowania zależy od stopnia dojrzałości przedsiębiorstwa – MŚP o krótszym stażu działalności są bardziej zainteresowane uzyskaniem zastrzyku kapitału niż przedsiębiorstwa, które funkcjonują na rynku od dłuższego czasu (zob. rys. 14).

111

Większość beneficjentów potrzebowałaby dodatkowego finansowania, które pomogłoby im w realizacji innowacyjnych zamierzeń i wprowadzeniu innowacyjnych projektów na rynek. Komisja ma jednak ograniczoną wiedzę na temat potrzeb finansowych beneficjentów.

112

W okresie wdrażania wieloletnich ram finansowych na lata 2014–2020 UE uruchomiła szeroki zakres instrumentów finansowych mających wspierać MŚP we wprowadzaniu innowacji³³, 64% beneficjentów wypełniających ankietę nie wiedziało jednak o ich istnieniu.

113

W sprawozdaniu EBI na temat dostępu do finansowania wśród beneficjentów instrumentu na rzecz MŚP³⁴ przedstawiono następujące wnioski, które Trybunał potwierdził na podstawie wyników przeprowadzonej przez siebie ankiety i wywiadów z beneficjentami:

• Gdy projekt opuszcza etap 2, beneficjenci instrumentu stają w obliczu luki w finansowaniu;
• Dotacje stanowią pozytywny sygnał rynkowy dla podmiotów wnoszących kapitał prywatny;
• Dostępne informacje na temat instrumentów finansowych są fragmentaryczne, a komunikacja między prywatnymi i publicznymi podmiotami wnoszącymi kapitał jest ograniczona.

114

W 2016 r. w sprawozdaniu eksperckiej grupy doradczej³⁵ wskazano na brak synergii między różnymi interwencjami finansowymi UE oraz zauważono, że działania w ramach instrumentu należy skoordynować z innymi inwestorami publicznymi, tak aby skuteczniej zaspokajać potrzeby przedsiębiorstw w zakresie dofinansowania projektów po ukończeniu etapu 2.

115

Kontrolerzy Trybunału przeanalizowali wykaz beneficjentów korzystających z kapitału wysokiego ryzyka wspieranego przez UE, którym zarządzają Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) i Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI), i ustalili, że do końca 2018 r. zaledwie 16 beneficjentów instrumentu na rzecz MŚP (w tym ośmiu beneficjentów z etapu 2) uzyskało takie wsparcie finansowe. W pięciu przypadkach kapitał inwestycyjny w ramach instrumentu finansowego został pozyskany przed przyznaniem dotacji z instrumentu na rzecz MŚP.

116

Od momentu utworzenia instrumentu na rzecz MŚP jednym z jego celów było tworzenie powiązań z instrumentami finansowymi wspieranymi przez UE, Komisja podjęła jednak niewiele działań w tym kierunku. Nie określiła ona kwoty środków finansowych, które miałyby być przeznaczone dla beneficjentów instrumentu, a sami beneficjenci mają ograniczoną wiedzę na temat instrumentów finansowych wspieranych przez UE.

Beneficjenci pozyskują dalszy kapitał inwestycyjny, ale jego poziom różni się w zależności od państwa członkowskiego UE

117

W umowach o udzielenie dotacji w ramach instrumentu na rzecz MŚP nie nakłada się na beneficjentów obowiązku prowadzenia sprawozdawczości po ukończeniu projektu. Po zakończeniu okresu objętego dotacją EASME monitoruje natomiast, jak zmienia się sytuacja beneficjentów, korzystając z dwóch źródeł danych zarządzanych przez wykonawców zewnętrznych:

• Źródło 1 jest stosowane do oceny kapitału inwestycyjnego pozyskanego przez beneficjentów instrumentu. Jest to baza danych tworzona na podstawie informacji na temat rund inwestycji, które są podawane do publicznej wiadomości online. Aby dokonać oceny wiarygodności tego źródła danych, kontrolerzy Trybunału skontrolowali losowo dobraną próbę 30 beneficjentów etapu 2, w wyniku czego potwierdzono dane uzyskane z wykorzystaniem informacji dostępnych w internecie;
• Źródło 2 jest stosowane do oceny, jak zmieniają się w czasie wyniki uzyskiwane przez beneficjentów instrumentu pod względem obrotów, dochodu netto, przepływów pieniężnych i stanu zatrudnienia.

118

Informacje zbierane bezpośrednio od beneficjentów mogą być mniej wiarygodne, gdyż ich źródłem jest sprawozdawczość własna. Korzystanie z informacji pozyskanych od stron trzecich jest ponadto bardziej racjonalne od względem kosztów. Jednocześnie trzeba zauważyć, że oba wykorzystywane źródła informacji są niekompletne z następujących przyczyn:

• W źródle 1 faktyczna wysokość kapitału inwestycyjnego pozyskanego przez beneficjentów instrumentu jest niedoszacowana, nieznana pozostaje bowiem skala kapitału inwestycyjnego mającego postać kapitału dłużnego i zastrzyków kapitału, jako że dane te nie są publikowane online;
• Źródło 2 dostarcza kompletnych informacji jedynie w odniesieniu do około 60% wszystkich beneficjentów instrumentu³⁶.

119

Zgodnie z informacjami dostępnymi w internecie stosunek kapitału inwestycyjnego do dotacji wynosi 2,9 w przypadku beneficjentów etapu 2, którzy otrzymali dotację ze środków instrumentu na rzecz MŚP w 2014 i 2015 r., a w 2017 r. zakończyli swoje innowacyjne projekty. Na rys. 15 przedstawiono informacje na temat zmian w wysokości dodatkowego kapitału inwestycyjnego pozyskanego przez beneficjentów w kolejnych latach po udzieleniu im wsparcia w ramach instrumentu na rzecz MŚP.

120

Przedstawione powyżej dane nie obejmują rund inwestycyjnych, które nie są ujawniane online, takich jak przeważająca część mniejszych zastrzyków kapitału i prawie cały kapitał dłużny zapewniany przez banki, fundusze i inne podmioty finansowe. W internecie dostępne publicznie są informacje na temat kapitału inwestycyjnego pozyskanego przez zaledwie 11% beneficjentów etapu 2.

121

Dla porównania większość beneficjentów etapu 2 (78% respondentów ankiety przeprowadzonej przez Trybunał) oświadczyła, że dofinansowanie w ramach etapu 2 pomogło im pozyskać dalsze środki na finansowanie ich potrzeb w zakresie innowacji. W związku z tym faktyczna zdolność beneficjentów do przyciągania kapitału inwestycyjnego jest prawdopodobnie wyższa niż wynikałoby to z informacji dostępnych w internecie.

122

Zgodnie z informacjami uzyskanymi od stron trzecich (źródło 1 – zob. pkt 117), potwierdzonymi przez dane zgromadzone w ramach sprawozdawczości na temat projektów, beneficjenci instrumentu zauważają pozytywne tendencje pod względem wzrostu strukturalnego. Około 75% przedsiębiorstw odnotowało wzrost przychodów operacyjnych od momentu złożenia wniosku o udzielenie dotacji, a 67% zwiększyło liczbę pracowników.

123

W celu wypracowania skutecznej strategii w zakresie analityki biznesowej konieczne jest opracowanie kompleksowego zestawu wskaźników oddziaływania opartych na wiarygodnych danych, w połączeniu z kompletnym, zautomatyzowanym profilowaniem przedsiębiorstw składających wnioski projektowe i wybranych do otrzymania dotacji. Przyczyni się to do:

• identyfikowania wzorców uczestnictwa i ewentualnych zaburzeń równowagi;
• powiązania wskaźników oddziaływania z klastrami uczestników, co dostarczy cennych informacji na temat tego, w jaki sposób osiągnąć jak największe ogólne oddziaływanie instrumentu.

124

W ramach udoskonalonej fazy pilotażowej EIC w instrumencie wprowadzono udoskonalenia w zakresie profilowania przedsiębiorstw, gdyż za pomocą nowych formularzy administracyjnych gromadzone są dane na temat poprzednich rund inwestycyjnych, dane finansowe i informacje o strukturze własnościowej wnioskodawców. Dotychczas na etapie składania wniosków nie zbierano jednak systematycznie informacji o płci udziałowców, a jest to jedno z kryteriów ocenianych przez członków komisji konkursowej.

125

Między uczestniczącymi państwami można zaobserwować znaczące różnice – beneficjentom etapu 2 w północno-zachodniej Europie udaje się pozyskać więcej środków prywatnych niż MŚP w Europie Południowej i Wschodniej (zob. rys. 16)³⁷. Taki brak równowagi wyjaśniają po części różnice między rynkami kapitału wysokiego ryzyka w tych krajach.

126

Z wyników ankiety przeprowadzonej przez Trybunał wśród beneficjentów wynika, że położenie geograficzne jest czynnikiem decydującym o tym, czy przedsiębiorstwa są skłonne starać się o sfinansowanie inwestycji z wykorzystaniem kapitału prywatnego czy dłużnego. O finansowanie w postaci zastrzyku kapitału zamierza ubiegać się 84% respondentów w krajach nordyckich i w Zjednoczonym Królestwie, podczas gdy w Hiszpanii odsetek ten wynosi 54%, a we Włoszech 42%.

127

Ekspercka grupa doradcza ds. instrumentu na rzecz MŚP poruszyła kwestię zróżnicowania między państwami i różnych podejść do korzystania z instrumentów rynkowych, a także zaleciła przeanalizowanie sytuacji w Europie w tym zakresie, tak aby „więcej wiedzieć o potencjalnych współinwestorach oraz sprawdzić, czy podmioty transgraniczne są w stanie wypełnić pewne luki w finansowaniu w przypadku, gdy nie działają systemy krajowe. Platformy i konkretne wydarzenia mogłyby pomóc w tym procesie”³⁸.

128

Grafika 3 przedstawia informacje na temat przepływów dodatkowego kapitału inwestycyjnego w kwocie powyżej 10 mln euro do państw beneficjentów, w podziale na kraj pochodzenia. W ramach dodatkowego kapitału inwestycyjnego pozyskanego przez beneficjentów etapu 2, który wyniósł 1,8 mld euro (zob. pkt 119), około 400 mln euro pochodziło od inwestorów z siedzibą w Stanach Zjednoczonych, a 181 mln euro – od inwestorów z Chin. Inwestor, który przeznaczył najwięcej środków na projekt beneficjenta etapu 2, ma siedzibę w Stanach Zjednoczonych, a trzy z pięciu największych inwestycji (ponad 50 mln euro) zostały dokonane przez inwestorów spoza UE.

Wnioski i zalecenia

129

Trybunał ustalił, że instrument na rzecz MŚP zapewnia małym i średnim przedsiębiorstwom skuteczne wsparcie w rozwijaniu innowacyjnych projektów, a korzystanie z marki UE pomaga im w przyciąganiu dodatkowego kapitału inwestycyjnego. Nie utworzono jednak powiązań ze wspieranymi przez UE instrumentami finansowymi, co mogłoby pomóc beneficjentom w zwiększeniu skali działalności i wprowadzeniu na rynek innowacyjnych projektów. Zarówno w ramach etapu 1, jak i etapu 2 zapewniane jest skuteczne wsparcie dla MŚP, lecz etap 1 charakteryzuje się nieproporcjonalnie wysokimi kosztami administracyjnymi. Komisja zarządza instrumentem w kompetentny sposób. Duża liczba ponownie składanych wniosków i ograniczone zasoby negatywnie wpływały na procedurę wyboru i rozwój usług w zakresie przyspieszenia działalności przedsiębiorstw.

130

Wszystkie zalecenia mają zastosowanie do instrumentu, który będzie kontynuacją instrumentu na rzecz MŚP w ramach programu „Horyzont Europa”.

Ukierunkowanie na właściwych beneficjentów

131

Bardzo ogólnie zdefiniowane cele i wartości docelowe instrumentu oraz zmiany wprowadzane w trakcie jego wdrażania były dla zainteresowanych stron źródłem niepewności. Obecny profil przedsiębiorstw uczestniczących w instrumencie pokrywa się wprawdzie z podręcznikowym modelem przedsiębiorstwa o dużym potencjale wzrostu, ale ze środków z instrumentu dofinansowano niektóre MŚP, które mogłyby pozyskać finansowanie na rynku (zob. pkt 28–39).

Zasięg geograficzny

132

Między poszczególnymi krajami widoczne są znaczące różnice w poziomie uczestnictwa w instrumencie, po części z przyczyn będących poza kontrolą Komisji, ale także dlatego, że w różnych krajach krajowe punkty kontaktowe i Europejska Sieć Przedsiębiorczości świadczą wsparcie na zróżnicowanym poziomie (zob. pkt 43, 45 i rys. 5). W ramach ograniczonego budżetu Komisja organizowała wydarzenia promocyjne i podejmowała działania komunikacyjne, ale prowadzone przez nią działania marketingowe i komunikacyjne nie były ani metodyczne, ani na tyle odpowiednio ukierunkowane, aby trafić do odpowiednich przedsiębiorstw (zob. pkt 40–58).

Zalecenie 1 – Poprawa strategii komunikacyjnej i udzielanie większego wsparcia krajowym punktom kontaktowym, w szczególności w państwach członkowskich o najniższym poziomie uczestnictwa

Trybunał zaleca, aby Komisja:

1. położyła większy nacisk na strategię marketingową i komunikacyjną, tak aby szerzyć wśród przedsiębiorstw, na które ukierunkowane są działania, wiedzę na temat możliwości finansowania zapewnianych przez obecny instrument oraz instrument, który będzie stanowił jego kontynuację w ramach programu „Horyzont Europa”;
2. udzielała większego wsparcia krajowym punktom kontaktowym dla MŚP oraz Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości, promując projekty w zakresie wzajemnego uczenia się i wymianę najlepszych praktyk, a także zapewniając, aby wsparcie dla tych punktów funkcjonowało na początku kolejnego programu ramowego.

Termin realizacji: 2021 r.

Wybór projektów

133

W okresie funkcjonowania instrumentu udoskonalono procedury oceny i wyboru projektów. Zmianą szczególnie korzystną jest wprowadzenie ustnej prezentacji wniosków projektowych przed członkami komisji konkursowej, co usprawnia proces wyboru najlepszych wniosków, nie powodując jednocześnie przekroczenia ustalonego czasu oczekiwania na przyznanie dotacji (zob. pkt 65–69).

134

Występują rozbieżności w punktacji przyznawanej w ramach oceny zdalnej, co można częściowo wyjaśnić ograniczonymi zasobami i dużą liczbą wniosków. Pozytywnie postrzegane są szkolenia dla oceniających. Możliwe jest ich udoskonalenie przez zapewnienie dalszych informacji zwrotnych na różnych poziomach. Stosowane narzędzia informatyczne nie są adekwatne do założonych celów, co zagraża procesowi oceny (zob. pkt 61–64; 70–73).

135

Ponowne przedkładanie odrzuconych wcześniej wniosków skutkuje znaczącym – i z czasem coraz pokaźniejszym – uszczupleniem zasobów niezbędnych do zarządzania i dokonywania oceny, co prowadzi do wzrostu kosztów administracyjnych. Ponadto w rezultacie obniża się odsetek wniosków zaakceptowanych, a to z kolei zniechęca do uczestnictwa w instrumencie (zob. pkt 74–79).

Zalecenie 2 – Udoskonalenie procedury wyboru

W celu optymalizacji wykorzystania zasobów i zapewnienia efektywnego wyboru najlepszych wniosków Trybunał zaleca, aby Komisja udoskonaliła procedurę wyboru w następujący sposób:

1. zapewniła oceniającym dokonującym oceny zdalnej więcej czasu na prowadzenie prac;
2. utworzyła kanał służący do wymiany informacji między oceniającymi dokonującymi oceny zdalnej a członkami komisji konkursowej, tak aby umożliwić członkom komisji dostęp do oceny zdalnej i przekazywać oceniającym zdalnie informacje zwrotne na temat jakości ich pracy;
3. opracowała narzędzia informatyczne na potrzeby procesu oceny, tak aby sprawnie zarządzać tym procesem;
4. określiła, ile razy można ponownie wnioskować o wsparcie dla tego samego projektu, dzięki czemu uwolnione zostałyby zasoby wykorzystywane obecnie do ponownego dokonywania ocen tych samych projektów w kolejnych naborach wniosków projektowych;
5. aby zachęcić do uczestnictwa w instrumencie większą liczbę MŚP pragnących zrealizować doskonały projekt innowacyjny, Komisja powinna podawać do publicznej wiadomości odsetek zaakceptowanych wniosków na podstawie liczby faktycznych projektów.

Termin realizacji: 2021 r.

Skuteczność wsparcia na poszczególnych etapach instrumentu

136

W ramach etapu 1 instrumentu zapewniane jest skuteczne wsparcie dzięki szybkiemu procesowi wyboru, marce UE przynoszącej korzyści beneficjentom i dostępowi do usług w zakresie przyspieszenia działalności przedsiębiorstw. Etap 1 sprawił ponadto, że wiele innowacyjnych przedsiębiorstw zainteresowało się tym programem unijnym. Jednocześnie jednak etap ten pociąga za sobą nadmierne obciążenie służb Komisji odpowiedzialnych za zarządzanie instrumentem. Ponadto w niektórych krajach istnieją już podobne programy (zob. pkt 81–89). Począwszy od września 2019 r. etap 1 nie jest kontynuowany.

137

W ramach etapu 2 udzielane jest skuteczne wsparcie dla beneficjentów. Jest on w obecnym kształcie wysoko ceniony przez wszystkie zainteresowane strony. Obecność marki UE na tym etapie zapewnia przedsiębiorstwom i projektom większą widoczność, pomaga w pozyskiwaniu dodatkowego kapitału inwestycyjnego, a także umożliwia dostęp do unijnej sieci usług w zakresie coachingu i przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw (zob. pkt 91–94).

Zalecenie 3 – Zastąpienie etapu 1 i wykorzystanie dotychczasowych rezultatów etapu 2 w zakresie udzielania wsparcia MŚP

Trybunał zaleca, aby Komisja:

1. zaproponowała państwom członkowskim, że będzie zarządzała programem podobnym do etapu 1;
2. zapewniła beneficjentom tego programu dostęp do usług w zakresie coachingu i przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw, a także możliwość korzystania z marki UE;
3. ustanowiła program podobny do etapu 2, który działałby w ramach EIC jako element programu „Horyzont Europa”, opierając się w tym celu na rezultatach fazy pilotażowej EIC.

Termin realizacji: 2021 r.

138

Wsparcie polegające na coachingu i usługach w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw może potencjalnie wzmocnić skutki działania instrumentu, ale zostało wprowadzone na tyle późno, że nie jest dostatecznie znane i skorzystał z niego jedynie niewielki odsetek MŚP. Przyznane na ten cel zasoby są ograniczone, a usługi mogłyby być lepiej dostosowane do potrzeb i ukierunkowane na stronę popytową (zob. pkt 95–103).

Zalecenie 4 – Udoskonalenie usług w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw

Komisja powinna udoskonalić usługi w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw poprzez przeznaczenie na ten cel odpowiednich zasobów, tak aby:

1. zapewniać usługi w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw lepiej dostosowane do potrzeb;
2. szerzyć wśród beneficjentów wiedzę na temat tych usług, przyjmując w tym celu podejście polegające na ukierunkowanej komunikacji;
3. lepiej odpowiadać na potrzeby strony popytowej, tworząc powiązania z dużymi klientami z sektora prywatnego, a także wykorzystując zamówienia publiczne na innowacyjne projekty.

Termin realizacji: 2022 r.

Mobilizowanie kapitału inwestycyjnego po uzyskaniu dofinansowania z instrumentu

139

Większość beneficjentów instrumentu na rzecz MŚP nadal potrzebuje dodatkowego finansowania, które pomogłoby im w realizacji innowacyjnych zamierzeń i wprowadzeniu innowacyjnych projektów na rynek. Komisja podjęła jednak niewiele działań w celu stworzenia powiązań ze wspieranymi przez UE instrumentami finansowymi i nie przeanalizowała możliwości współpracy z krajowymi instytucjami zajmującymi się promocją. Ponadto beneficjenci w dużej mierze nie wiedzą o wspieranych przez UE instrumentach finansowych, a Komisja ma ze swojej strony ograniczone informacje na temat potrzeb finansowych beneficjentów. W sprawozdaniu EBI z 2018 r. na temat dostępu do finansowania wśród beneficjentów instrumentu potwierdzono, że dostępne informacje na temat instrumentów finansowych są fragmentaryczne, a komunikacja między prywatnymi i publicznymi podmiotami wnoszącymi kapitał jest ograniczona (zob. pkt 107–116).

Zalecenie 5 – Stworzenie powiązań z instrumentami finansowymi

Trybunał zaleca, aby Komisja:

1. systematycznie zbierała informacje na temat wysokości i rodzaju finansowania potrzebnego beneficjentom instrumentu przez cały okres wdrażania innowacyjnych projektów;
2. szerzyła wśród beneficjentów wiedzę na temat istnienia różnych instrumentów finansowych na szczeblu unijnym i krajowym, a także zapewniała doradztwo przy wyborze tych instrumentów, które byłyby najbardziej odpowiednie dla przedsiębiorstwa pod względem jego potrzeb finansowych;
3. rozpoznała i promowała synergię z instrumentami finansowymi wspieranymi przez UE w celu wsparcia beneficjentów instrumentu na rzecz MŚP w pozyskiwaniu środków finansowych;
4. współpracowała z państwami członkowskimi i krajowymi instytucjami zajmującymi się promocją z myślą o rozpowszechnianiu wiedzy na temat instrumentów finansowych wspieranych na szczeblu krajowym, które mogłyby zaspokoić potrzeby finansowe beneficjentów instrumentu.

Termin realizacji: 2022 r.

Niniejsze sprawozdanie zostało przyjęte przez Izbę IV, której przewodniczy Alex Brenninkmeijer, członek Trybunału Obrachunkowego, na posiedzeniu w Luksemburgu w dniu 10 grudnia 2019 r.

Załączniki

Załącznik I – Metodyka

• Przegląd publicznie dostępnej dokumentacji i wewnętrznych dokumentów Komisji takich jak podstawy prawne, wytyczne, oceny skutków, sprawozdania z oceny i monitorowania, wnioski dotyczące aktów ustawodawczych, komunikaty, stanowiska i inne istotne dokumenty.
• Przegląd analityczny danych pochodzących z różnych źródeł: CORDA, Business Objects, Ranking Innowacyjności, narzędzie web crawling.
• Kwestionariusz internetowy przesłany w marcu 2019 r. do:
• 390 wybranych losowo beneficjentów i wnioskodawców, których wniosek został odrzucony, lecz którym przyznano pieczęć doskonałości; odsetek otrzymanych odpowiedzi wyniósł 71% (88% w przypadku beneficjentów etapu 2);
• 158 wybranych losowo oceniających przeprowadzających ocenę zdalnie; odsetek otrzymanych odpowiedzi wyniósł 96%;
• 32 krajowych agencji ds. innowacyjności lub podobnych organów; odsetek otrzymanych odpowiedzi wyniósł 100%.
• Wizyty informacyjne, którymi objęto ministerstwa, agencje ds. innowacyjności, krajowe punkty kontaktowe, Europejską Sieć Innowacyjności, beneficjentów i inne istotne zainteresowane strony w Bułgarii, Danii, Francji, Hiszpanii, Rumunii, Słowenii i Zjednoczonym Królestwie.
• Panel niezależnych ekspertów w zakresie innowacji z różnych dziedzin.
• Wywiady z rozmaitymi ekspertami w dziedzinie innowacji zaangażowanymi w działanie instrumentu na rzecz MŚP w charakterze członków komisji konkursowej, członków eksperckiej grupy ds. MŚP w ramach programu „Horyzont 2020”, przedstawicieli przedsiębiorstw konsultingowych.
• Udział kontrolerów Trybunału w prezentacji projektu przed Komisją w charakterze obserwatorów (druga faza procesu wyboru w ramach etapu 2) oraz w wydarzeniu zorganizowanym w ramach usług w zakresie przyspieszenia rozwoju przedsiębiorstw.
• Wywiady z pracownikami Komisji z DG RTD, DG CONNECT, EASME i Agencji Wykonawczej ds. Badań Naukowych, a także z pracownikami EBI i EFI.

Załącznik II – Statystyki

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy na podstawie danych EASME.

Załącznik III – Od pomysłu do propozycji utworzenia Europejskiej Rady ds. Innowacji (EIC) w ramach programu „Horyzont Europa”

• W czerwcu 2015 r. na konferencji poświęconej europejskiej przestrzeni badawczej pt. „A new start for Europe: Opening up to an ERA of Innovation” [Nowy start dla Europy – początek ery innowacji] Komisja przedstawiła pomysł stworzenia Europejskiej Rady ds. Innowacji.
• Wiosną 2016 r. Komisja ogłosiła zaproszenie do zgłaszania pomysłów, które miały zostać wykorzystane przy opracowywaniu fazy pilotażowej EIC. Za sprawą tych konsultacji publicznych Komisja zgromadziła „opinie zainteresowanych stron na temat radykalnych innowacji tworzących nowe rynki, braków w obecnie proponowanych formach wsparcia innowacji i potencjalnego zakresu działalności EIC”³⁹.
• 13 lipca 2016 r. Komisja zorganizowała warsztaty z udziałem ponad 100 zainteresowanych stron z sektora prywatnego, sektora badań naukowych i sektora publicznego w celu omówienia wyników zaproszenia do składania pomysłów⁴⁰.
• W listopadzie 2016 r. Komisja zapoczątkowała inicjatywę na rzecz przedsiębiorstw typu start-up i przedsiębiorstw scale-up z myślą o objęciu jedną inicjatywą rozlicznych istniejących już i nowych działań mających na celu wspieranie przedsiębiorstw typu start-up i przedsiębiorstw, które zamierzają zwiększyć skalę swojej działalności⁴¹.
• W styczniu 2017 r. Komisja powołała grupę wysokiego szczebla zrzeszającą innowatorów ds. EIC (EIC HLG), której powierzyła zadanie niesienia wsparcia w kształtowaniu EIC. Grupa ta, w skład której wchodzą przedsiębiorcy, inwestorzy i eksperci w dziedzinie innowacji, spotkała się sześciokrotnie w okresie od marca 2017 r. do grudnia 2018 r., a w styczniu 2018 r. opublikowała pełny zestaw kluczowych zaleceń⁴².
• 7 czerwca 2018 r. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa”⁴³. Do wniosku dołączona była ocena skutków⁴⁴.

Wykaz akronimów

B+R – badania i rozwój

DG RTD – Dyrekcja Generalna Komisji ds. Badań Naukowych i Innowacji

EASME – Agencja Wykonawcza ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw

EBI – Europejski Bank Inwestycyjny

EFI – Europejski Fundusz Inwestycyjny

EIC – Europejska Rada ds. Innowacji

Enterprise Europe Network (EEN) – Europejska Sieć Przedsiębiorczości

KPK – krajowy punkt kontaktowy

MŚP – małe i średnie przedsiębiorstwa

PKB – produkt krajowy brutto

SBIR (Small Business Innovation Research) – program wspierający badania nad innowacjami w małych przedsiębiorstwach (Stany Zjednoczone)

WRF – wieloletnie ramy finansowe

Glosariusz

Beneficjent – osoba fizyczna lub prawna otrzymująca dotację lub pożyczkę z budżetu UE.

Data naboru – termin, w jakim należy przedłożyć wnioski w ramach określonej rundy naboru do finansowania.

Europejski Ranking Innowacyjności – analiza porównawcza wyników w zakresie innowacyjności osiąganych przez państwa członkowskie UE, inne państwa europejskie i państwa w regionie.

Finansowanie łączone – połączenie dotacji z pożyczkami lub kapitałem ze źródeł publicznych bądź prywatnych.

Instrument finansowy – wsparcie finansowe z budżetu UE, które przybiera formę inwestycji kapitałowych lub quasi-kapitałowych, pożyczek lub gwarancji bądź innych instrumentów opartych na podziale ryzyka.

Krajowy punkt kontaktowy – podmiot krajowy utworzony i finansowany przez rząd państwa członkowskiego UE lub państwa stowarzyszonego z programem ramowym w zakresie badań naukowych, do którego zadań należy zapewnianie wsparcia i wytycznych wnioskodawcom i beneficjentom programu „Horyzont 2020” w danym kraju.

Państwo stowarzyszone – państwo trzecie, które jest stroną międzynarodowej umowy zawartej z Unią Europejską. Państwa stowarzyszone objęte programem ramowym „Horyzont 2020” uczestniczą w nim na tych samych zasadach co podmioty prawne z państw członkowskich UE.

Portal dla uczestników programu „Horyzont 2020” – pojedynczy internetowy punkt kontaktowy dla wnioskodawców i beneficjentów programu „Horyzont 2020”, umożliwiający wyszukiwanie możliwości uzyskania finansowania, zapoznanie się z dokumentami i wytycznymi, złożenie wniosków oraz zarządzanie dotacjami i umowami z ekspertami z wykorzystaniem elektronicznego obiegu dokumentów. Zob. http://ec.europa.eu/research/participants/portal.

Przełomowa innowacja – produkt, usługa lub proces wprowadzający nową technologię bądź nowy model biznesowy, co skutkuje przesunięciem paradygmatu i powstaniem znaczącej przewagi konkurencyjnej.

Radykalna innowacja – produkt, usługa lub proces radykalnie przekształcający istniejące rynki poprzez wypieranie wiodących przedsiębiorstw i technologii oraz zastosowanie nowego zbioru wartości.

Zaproszenie do składania wniosków – dokument, w którym zaprasza się potencjalnych beneficjentów do składania wniosków, opublikowany przez podmiot publiczny ogłaszający zamiar sfinansowania projektów, które spełnią ściśle określone cele.

Zespół kontrolny

Sprawozdania specjalne Trybunału przedstawiają wyniki kontroli dotyczących polityk i programów UE bądź kwestii związanych z zarządzaniem w wybranych obszarach budżetowych. Trybunał wybiera i opracowuje zadania kontrolne tak, aby osiągnąć jak największe oddziaływanie, biorąc przy tym pod uwagę kryteria takie jak zagrożenia dla wykonania zadań lub zgodności, poziom dochodów lub wydatków w danym obszarze, nadchodzące zmiany oraz interes polityczny i społeczny.

Niniejsza kontrola wykonania zadań została przeprowadzona przez Izbę IV – której przewodniczy członek Trybunału Alex Brenninkmeijer – zajmującą się obszarami regulacji rynków i konkurencyjnej gospodarki. W działania kontrolne zaangażowani byli: Raphael Debets, szef gabinetu; John Sweeney, kierownik; Juan Antonio Vazquez Rivera, koordynator zadania, a także kontrolerzy: Alvaro Garrido-Lestache Angulo, Wayne Codd i Marco Montorio.

Od lewej: John Sweeney, Marco Montorio, Raphael Debets, Juan Antonio Vazquez Rivera, Wayne Codd, Alex Brenninkmeijer, Alvaro Garrido-Lestache Angulo.

Przypisy

¹ Ocena skutków 9. programu ramowego UE w zakresie badań naukowych i innowacji (nowy horyzont dla Europy).

² „The vital 6 per cent. How high-growth innovative businesses generate prosperity and jobs”, NESTA 2009.

³ Henrekson M. i Johansson D., 2010., „Gazelles as job creators: a survey and interpretation of the evidence”, Small Business Economics nr 35, s. 227–244, s. 240.

⁴ Komunikat Komisji „EUROPA 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”, COM(2010) 2020.

⁵ http://ec.europa.eu/research/innovation-union/index_en.cfm

⁶ Rozporządzenie (UE) nr 1291/2013 ustanawiające program „Horyzont 2020”.

⁷ Tamże.

⁸ http://ec.europa.eu/research/bitlys/h2020_associated_countries.html

⁹ https://www.sbir.gov/about/about-sbir

¹⁰ COM(2018) 435, wniosek dotyczący rozporządzenia ustanawiającego program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa”, czerwiec 2018 r.

¹¹ W kwietniu 2019 r. Komisja, Parlament Europejski i Rada osiągnęły wstępne ogólne porozumienie w sprawie programu „Horyzont Europa”.

¹² Pojęcie braku bankowalności zdefiniowano w sekcji najczęściej zadawanych pytań EIC jako „brak zdolności do pozyskania wystarczającego finansowania”.

¹³ Przykładowo takie aspekty jak zapewnianie dofinansowania na rzecz projektów poprzez finansowanie kapitałowe bądź częściowe akceptowanie wyników procedur wyboru przeprowadzonych w ramach innych zaproszeń do składania wniosków lub programów.

¹⁴ Sprawozdania specjalne na temat gwarancji (sprawozdanie nr 20/2017 dotyczące instrumentu do celów gwarancji dla MŚP) i na temat kapitału wysokiego ryzyka (sprawozdanie nr 17/2019).

¹⁵ Rozporządzenie (UE) nr 1291/2013 ustanawiające program „Horyzont 2020”.

¹⁶ Sprawozdanie roczne eksperckiej grupy doradczej ds. innowacji w MŚP za 2014 r.

¹⁷ https://sbir.nih.gov/reauthorization#eligibilityDiv

¹⁸ Dokument roboczy NESTA nr 11/02 pt. „A look at business growth and contraction in Europe”.

¹⁹ Rozporządzenie (UE) nr 1291/2013 ustanawiające program „Horyzont 2020”.

²⁰ Motyw 14 decyzji Rady nr 2013/743.

²¹ Za państwa członkowskie UE-13 uznaje się Bułgarię, Chorwację, Cypr, Czechy, Estonię, Węgry, Łotwę, Litwę, Maltę, Polskę, Rumunię, Słowację i Słowenię, natomiast do państw UE‑15 zalicza się pozostałe 15 państw członkowskich Unii Europejskiej.

²² https://ec.europa.eu/growth/industry/innovation/facts-figures/scoreboards_pl

²³ Dokument pt. „Evaluation of the SME instrument and the activities under Horizon 2020 Work Programme Innovation in SMEs”, luty 2017.

²⁴ http://ec.europa.eu/research/participants/data/support/ncp/h2020-standards-principles_en.pdf

²⁵ Sprawozdanie specjalne nr 28/2018 pt. „Większość działań na rzecz uproszczenia podjętych w związku z programem »Horyzont 2020« przysłużyła się beneficjentom, lecz nadal istnieją możliwości poprawy”.

²⁶ http://www.access4smes.eu/project/#_goal

²⁷ Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym.

²⁸ „The Impact of Direct Support to R&D and Innovation in Firms. Compendium of Evidence on the Effectiveness of Innovation Policy Intervention”, sierpień 2012.

²⁹ Administracja ds. małych przedsiębiorstw – dział inwestycji i innowacji ds. programu SBIR, grudzień 2016.

³⁰ Zawiadomienie Komisji C(2018) 3051 z 15.5.2018.

³¹ Rozporządzenie (UE) nr 1291/2013 ustanawiające program „Horyzont 2020”.

³² EBI – grupa doradcza Innovfin, dokument pt. „Improving Access to Finance for Beneficiaries of the SME-I”, marzec 2018 r.

³³ Były to między innymi: inicjatywa na rzecz dostępu do finansowania ryzyka (Innovfin) w ramach programu „Horyzont 2020”; dostęp do finansowania dla MŚP (COSME); Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFSI).

³⁴ EBI – grupa doradcza Innovfin, dokument pt. „Improving Access to Finance for Beneficiaries of the SME-I”, marzec 2018 r.

³⁵ Ekspercka grupa doradcza ds. programu „Horyzont 2020”, roczne sprawozdanie w sprawie innowacji w MŚP, 2016.

³⁶ Źródło: EASME.

³⁷ Źródło: opracowanie Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, na podstawie danych EASME. Na wykresie nie ujęto państw, w przypadku których za pomocą techniki web crawling nie stwierdzono żadnego dodatkowego kapitału inwestycyjnego.

³⁸ Ekspercka grupa doradcza ds. programu „Horyzont 2020” i inwestowania w MŚP, konsultacje nt. strategicznego planu pracy UE 2018–2020, czerwiec 2016 r.

³⁹ Pomysły dotyczące EIC, przegląd odpowiedzi na zaproszenie do zgłaszania pomysłów, 2016.

⁴⁰ Pomysły dotyczące EIC – podsumowanie warsztatów zatwierdzających z udziałem zainteresowanych stron, które odbyły się 13 lipca 2016 r.

⁴¹ COM(2016) 733 final, „Przyszli liderzy Europy: inicjatywa na rzecz przedsiębiorstw typu start-up i przedsiębiorstw scale-up”, listopad 2016 r.

⁴² Dokument pt. „Europe is back: Accelerating breakthrough innovation”, grupa wysokiego szczebla zrzeszająca innowatorów ds. EIC, styczeń 2018 r.

⁴³ COM(2018) 435 final, wniosek w sprawie rozporządzenia ustanawiającego program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont Europa”, czerwiec 2018 r.

⁴⁴ SWD(2018) 307 final, dokument roboczy służb Komisji, ocena skutków, czerwiec 2018 r.

Kalendarium

Wydarzenie	Data
Zatwierdzenie ramowego programu kontroli / rozpoczęcie kontroli	22.1.2019
Oficjalne przesłanie wstępnej wersji sprawozdania Komisji (lub innej jednostce kontrolowanej)	6.11.2019
Przyjęcie ostatecznej wersji sprawozdania po postępowaniu kontradyktoryjnym	10.12.2019
Otrzymanie oficjalnych odpowiedzi Komisji (lub innej jednostki kontrolowanej) we wszystkich językach	16.1.2020

Kontakt

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
LUKSEMBURG

Tel. +352 4398-1
Formularz kontaktowy: eca.europa.eu/pl/Pages/ContactForm.aspx
Strona internetowa: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Więcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu).

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2020

PDF	ISBN 978-92-847-4155-7	ISSN 1977-5768	doi:10.2865/290042	QJ-AB-19-025-PL-N
HTML	ISBN 978-92-847-4161-8	ISSN 1977-5768	doi:10.2865/85192	QJ-AB-19-025-PL-Q

PRAWA AUTORSKIE

© Unia Europejska, 2020.

Polityka Europejskiego Trybunału Obrachunkowego w zakresie ponownego wykorzystywania dokumentów jest realizowana na podstawie decyzji Trybunału nr 6/2019 w sprawie polityki otwartych danych oraz ponownego wykorzystywania dokumentów.

O ile nie wskazano inaczej (np. nie zawarto indywidualnych adnotacji o prawach autorskich), treści Europejskiego Trybunału Obrachunkowego będące własnością UE objęte są licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że ponowne wykorzystanie jest dozwolone, pod warunkiem że dokumenty zostaną odpowiednio oznaczone i zostaną wskazane dokonane w nich zmiany. W przypadku ponownego wykorzystania nie wolno zmieniać ich oryginalnego znaczenia ani przesłania. Trybunał nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za jakiekolwiek konsekwencje ponownego wykorzystania dokumentów.

W przypadku ponownego wykorzystania dokumentów wymagane jest zweryfikowanie praw autorskich, jeżeli konkretna treść wskazuje na możliwą do zidentyfikowania osobę fizyczną, tak jak zdjęcia, na których przedstawiono pracowników Trybunału lub prace stron trzecich. Uzyskanie zezwolenia na ponowne wykorzystanie dokumentu unieważnia wymienione wcześniej ogólne zezwolenie. Należy w nim wyraźnie opisać wszelkie ograniczenia dotyczące wykorzystania dokumentów.

W celu wykorzystania lub powielenia treści niebędącej własnością UE może być konieczne wystąpienie o zgodę bezpośrednio do właścicieli praw autorskich. Oprogramowanie lub dokumenty objęte prawem własności przemysłowej, takie jak patenty, znaki towarowe, wzory użytkowe, znaki graficzne i nazwy nie są objęte polityką Europejskiego Trybunału Obrachunkowego w zakresie ponownego wykorzystywania i nie jest udostępniana licencja na nie.

Na stronach internetowych instytucji Unii Europejskiej dostępnych w domenie europa.eu zamieszczane są odsyłacze do stron zewnętrznych. Trybunał nie kontroluje ich zawartości i w związku z tym zachęca użytkowników, aby we własnym zakresie zapoznali się z polityką ochrony prywatności stosowaną na tych stronach.

Znak graficzny Europejskiego Trybunału Obrachunkowego

Znaku graficznego Europejskiego Trybunału Obrachunkowego nie wolno wykorzystywać bez uprzedniej zgody Trybunału.

JAK SKONTAKTOWAĆ SIĘ Z UE

Osobiście
W całej Unii Europejskiej istnieje kilkaset centrów informacyjnych Europe Direct. Adres najbliższego centrum można znaleźć na stronie: https://europa.eu/european-union/contact_pl.

Telefonicznie lub drogą mailową
Europe Direct to serwis informacyjny, który udziela odpowiedzi na pytania na temat Unii Europejskiej. Można się z nim skontaktować:

• dzwoniąc pod bezpłatny numer telefonu: 00 800 6 7 8 9 10 11 (niektórzy operatorzy mogą naliczać opłaty za te połączenia),
• dzwoniąc pod standardowy numer telefonu: +32 22999696,
• drogą mailową: https://europa.eu/european-union/contact_pl.

WYSZUKIWANIE INFORMACJI O UE

Online
Informacje o Unii Europejskiej są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu Europa: https://europa.eu/european-union/index_pl.

Publikacje UE
Bezpłatne i odpłatne publikacje UE można pobrać lub zamówić na stronie: https://op.europa.eu/pl/publications. Większą liczbę egzemplarzy bezpłatnych publikacji można otrzymać, kontaktując się z serwisem Europe Direct lub z lokalnym centrum informacyjnym (zob. https://europa.eu/european-union/contact_pl).

Prawo UE i powiązane dokumenty
Informacje prawne dotyczące UE, w tym wszystkie unijne akty prawne od 1952 r., są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu EUR-Lex: http://eur-lex.europa.eu.

Portal Otwartych Danych UE
Unijny portal otwartych danych (http://data.europa.eu/euodp/pl) umożliwia dostęp do zbiorów danych pochodzących z instytucji i innych organów UE. Dane można pobierać i wykorzystywać bezpłatnie, zarówno do celów komercyjnych, jak i niekomercyjnych.