Ατμοσφαιρική ρύπανση: Η προστασία της υγείας μας παραμένει ανεπαρκής

Σύνοψη

Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ο σημαντικότερος περιβαλλοντικός κίνδυνος για την υγεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση

I

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ο σημαντικότερος περιβαλλοντικός κίνδυνος για την υγεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Στην ΕΕ, προκαλεί κάθε χρόνο περίπου 400 000 πρόωρους θανάτους, ενώ το εξωτερικό κόστος που συνεπάγεται σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις στην υγεία ανέρχεται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Ιδιαίτερα εκτεθειμένοι είναι οι άνθρωποι που ζουν σε αστικές περιοχές. Τα αιωρούμενα σωματίδια, το διοξείδιο του αζώτου και το τροποσφαιρικό όζον είναι οι ατμοσφαιρικοί ρύποι που ευθύνονται για τους περισσότερους από τους εν λόγω πρόωρους θανάτους.

II

Η οδηγία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα του 2008 είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής της ΕΕ για τον καθαρό αέρα, καθώς θέτει πρότυπα για την ποιότητα του αέρα που καθορίζουν όρια συγκέντρωσης ρύπων στον αέρα που αναπνέουμε. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι πολιτικές της ΕΕ συνέβαλαν μεν στη μείωση των εκπομπών, χωρίς όμως να έχει βελτιωθεί αντιστοίχως η ποιότητα του αέρα, με τις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία να παραμένουν σημαντικές.

Τι ελέγξαμε

III

Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου ελέγχου εξετάσαμε αν οι δράσεις της ΕΕ για την προστασία της ανθρώπινης υγείας από την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι αποτελεσματικές. Για τον σκοπό αυτό, εξετάσαμε αν i) η οδηγία ΠΑΑ σχεδιάστηκε κατάλληλα για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία· ii) τα κράτη μέλη εφάρμοσαν αποτελεσματικά την οδηγία· ii) η Επιτροπή παρακολούθησε και επέβαλε την εφαρμογή της οδηγίας· iv) η ποιότητα του αέρα λήφθηκε κατάλληλα υπόψη σε άλλες πολιτικές της ΕΕ και στηρίχθηκε κατάλληλα με κεφάλαια της ΕΕ· και v) το κοινό ενημερώθηκε κατάλληλα για θέματα σχετικά με την ποιότητα του αέρα.

IV

Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η δράση της ΕΕ για την προστασία της ανθρώπινης υγείας από την ατμοσφαιρική ρύπανση δεν απέδωσε τον αναμενόμενο αντίκτυπο. Δεν έχουν ακόμη ληφθεί στο επίπεδο της Ένωσης τα κατάλληλα μέτρα που να αντικατοπτρίζουν το σημαντικό ανθρώπινο και οικονομικό κόστος.

1. Τα πρότυπα ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα της ΕΕ καθορίστηκαν πριν από δύο σχεδόν δεκαετίες και μερικά εξ αυτών είναι υποδεέστερα των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ και του επιπέδου που υποδεικνύουν τα πιο πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία σχετικά με τις επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία.
2. Παρότι η ποιότητα του αέρα βελτιώνεται, τα περισσότερα κράτη μέλη εξακολουθούν να μην συμμορφώνονται με τα πρότυπα ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα της ΕΕ και δεν λαμβάνουν επαρκή αποτελεσματικά μέτρα που να βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα σε ικανοποιητικό βαθμό. Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να υποτιμάται, καθώς ενδέχεται να μην παρακολουθείται στους κατάλληλους τόπους. Τα σχέδια για την ποιότητα του αέρα –βασική απαίτηση της οδηγίας για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα– συχνά δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
3. Η Επιτροπή αντιμετωπίζει περιορισμούς όσον αφορά την παρακολούθηση των επιδόσεων των κρατών μελών. Η επακόλουθη επιβολή της εφαρμογής από την Επιτροπή δεν στάθηκε ικανή να διασφαλίσει ότι τα κράτη μέλη συμμορφώνονται με τα όρια για την ποιότητα του αέρα που ορίζει η οδηγία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Παρά τις προσφυγές που άσκησε η Επιτροπή κατά πολλών κρατών μελών και την έκδοση δικαστικών αποφάσεων υπέρ της, τα κράτη μέλη εξακολουθούν να παραβιάζουν συχνά τα όρια για την ποιότητα του αέρα.
4. Πολλές πολιτικές της ΕΕ έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα του αέρα, αλλά, λαμβανομένου υπόψη του σημαντικού ανθρώπινου και οικονομικού κόστους, εκτιμούμε ότι ορισμένες πολιτικές της ΕΕ δεν απηχούν ακόμη σε ικανοποιητικό βαθμό τη σημασία της βελτίωσης της ποιότητας του αέρα. Οι πολιτικές για το κλίμα και την ενέργεια, τις μεταφορές, τη βιομηχανία και τη γεωργία είναι από τις πολιτικές της ΕΕ που έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ποιότητα του αέρα και οι τρόποι με τους οποίους αποφασίζεται να υλοποιηθούν είναι δυνατόν να υπονομεύουν την εξασφάλιση καθαρού αέρα. Παρατηρήσαμε ότι η άμεση χρηματοδότηση της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα μπορεί να παρέχει ουσιαστική στήριξη, αλλά τα χρηματοδοτούμενα έργα δεν ήταν πάντοτε επαρκώς στοχοθετημένα. Εντοπίσαμε επίσης μερικά αξιόλογα έργα –ιδίως έργα χρηματοδοτούμενα από το πρόγραμμα LIFE.
5. Η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, η οποία συνιστά φλέγον ζήτημα για τη δημόσια υγεία. Πρόσφατα, το ενδιαφέρον των πολιτών για ζητήματα ποιότητας του αέρα έχει ενταθεί και έχουν προσφύγει σε εθνικά δικαστήρια, τα οποία, σε αρκετά κράτη μέλη, έχουν εκδώσει αποφάσεις που υποστηρίζουν το δικαίωμά τους σε καθαρό αέρα. Παρ΄ όλα αυτά, διαπιστώσαμε ότι η οδηγία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα προστατεύει με λιγότερο κατηγορηματικό τρόπο από ό,τι άλλες περιβαλλοντικές οδηγίες τα δικαιώματα πρόσβασης των πολιτών στη δικαιοσύνη. Οι πληροφορίες που τίθενται στη διάθεση των πολιτών σχετικά με την ποιότητα του αέρα πάσχουν ενίοτε από ασάφειες.

Τι συνιστούμε

V

Στην έκθεσή μας διατυπώνουμε συστάσεις προς την Επιτροπή με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα. Οι συστάσεις μας περιλαμβάνουν αποτελεσματικότερα μέτρα που πρέπει να λάβει η Επιτροπή την επικαιροποίηση της οδηγίας για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα την απόδοση προτεραιότητας στην πολιτική για την ποιότητα του αέρα και την ενσωμάτωση αυτής σε άλλες πολιτικές της ΕΕ και, τέλος, τη βελτίωση της ευαισθητοποίησης και της ενημέρωσης του κοινού.

Εισαγωγή

Γιατί έχει σημασία η ατμοσφαιρική ρύπανση

01

Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι αποτέλεσμα της εκπομπής στην ατμόσφαιρα αερίων, σωματιδίων σκόνης και καπνού και είναι επιβλαβής για τους ανθρώπους, τις υποδομές και το περιβάλλον. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) χαρακτηρίζει την ατμοσφαιρική ρύπανση τον σοβαρότερο περιβαλλοντικό κίνδυνο για την υγεία στην Ευρώπη¹. Στην ΕΕ, η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί περισσότερους από 1 000 πρόωρους θανάτους κατά μέσο όρο κάθε ημέρα, αριθμός ο οποίος είναι υπερδεκαπλάσιος των θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων². Το γράφημα 1 δείχνει ότι η απώλεια ετών υγιούς ζωής σε μερικά κράτη μέλη της ΕΕ είναι παρόμοια με εκείνη χωρών οι οποίες συνδέονται συχνά με κακή ποιότητα του αέρα, όπως η Κίνα και η Ινδία. Το 2013 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτίμησε ότι το συνολικό εξωτερικό κόστος που συνεπάγεται η ατμοσφαιρική ρύπανση σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις στην υγεία κυμαίνεται από 330 έως 940 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως³.

Οι κάτοικοι των πόλεων πλήττονται περισσότερο

02

Σύμφωνα με τον ΕΟΠ, το 2015 περίπου το ένα τέταρτο των Ευρωπαίων που ζουν σε αστικές περιοχές εξετέθη σε επίπεδα ατμοσφαιρικών ρύπων τα οποία υπερβαίνουν μερικά πρότυπα ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρια της ΕΕ και έως 96 % των πολιτών της ΕΕ που ζουν σε αστικές περιοχές εξετέθη σε επίπεδα ατμοσφαιρικών ρύπων τα οποία ο ΠΟΥ θεωρεί επιβλαβή για την υγεία⁴. Η ατμοσφαιρική ρύπανση τείνει να πλήττει περισσότερο τους κατοίκους των πόλεων από ό,τι τους κατοίκους αγροτικών περιοχών, και η εξήγηση για αυτό είναι ότι η πυκνότητα του πληθυσμού των πόλεων συντείνει στο να εκλύονται ατμοσφαιρικοί ρύποι σε μεγαλύτερη κλίμακα (παραδείγματος χάριν, από οδικές μεταφορές) και η διασπορά είναι πιο δύσκολη στις πόλεις από ό,τι στην ύπαιθρο.

Ποιοι παράγοντες συντομεύουν την ανθρώπινη ζωή και με ποιον τρόπο;

03

Ο ΠΟΥ προσδιορίζει τα αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ), το διοξείδιο του αζώτου (NO₂), το διοξείδιο του θείου (SO₂) και το τροποσφαιρικό όζον (O₃) ως τους πιο επιβλαβείς για την ανθρώπινη υγεία ατμοσφαιρικούς ρύπους (βλέπε πλαίσιο 1)⁵. Κατά τον ΕΟΠ, το 2014, τα λεπτά σωματίδια (ΑΣ_2,5) προκάλεσαν περίπου 400 000 πρόωρους θανάτους πολιτών της ΕΕ· το NO₂ προκάλεσε 75 000 πρόωρους θανάτους και το O₃ 13 600⁶. Ο ΕΟΠ προειδοποιεί ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση επηρεάζει τους ανθρώπους σε καθημερινή βάση και ότι, παρότι η πλέον προβαλλόμενη επίπτωσή της είναι οι μέγιστες τιμές ρύπανσης, η μακροχρόνια έκθεση σε χαμηλότερες δόσεις συνιστά μεγαλύτερο κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία⁷.

04

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, καρδιακές νόσοι και εγκεφαλικά επεισόδια προκαλούν το 80 % των πρόωρων θανάτων που οφείλονται σε ατμοσφαιρική ρύπανση. Οι πνευμονοπάθειες, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του πνεύμονα, και άλλες ασθένειες έπονται¹⁰. Στο γράφημα 2 συνοψίζονται οι κύριες επιπτώσεις στην υγεία των τεσσάρων ατμοσφαιρικών ρύπων που προαναφέρθηκαν.

05

Στο πλαίσιο 2 εξηγούνται οι παράγοντες που επηρεάζουν τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και στο γράφημα 3 απεικονίζονται τα ποσοστά των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων από κάθε πηγή στην ΕΕ.

Η δράση της ΕΕ

06

Η ΕΕ αντιμετωπίζει την ατμοσφαιρική ρύπανση καθορίζοντας α) οριακές τιμές συγκέντρωσης ρύπων για τον αέρα που αναπνέουν οι άνθρωποι και β) πρότυπα για τις πηγές εκπομπής ρύπων.

07

Το 1980, η οδηγία 80/779/ΕΚ θέσπισε πρώτη όρια για τις συγκεντρώσεις SO₂ στην ΕΕ. Ακολούθησαν άλλες οδηγίες, οι οποίες κάλυψαν περισσότερους ατμοσφαιρικούς ρύπους και επικαιροποίησαν τις οριακές τιμές τους¹². Η οδηγία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα (οδηγία ΠΑΑ)¹³ του 2008 καθορίζει πρότυπα για την ποιότητα του αέρα (περιλαμβανομένων οριακών τιμών) για τις συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών ρύπων με τις σημαντικότερες επιπτώσεις για την υγεία (βλέπε σημείο 18). Επικεντρώνεται στη βελτίωση της υγείας των πολιτών μέσω της βελτίωσης της ποιότητας του αέρα που αναπνέουν οι άνθρωποι.

08

Η οδηγία ΠΑΑ υποχρεώνει τα κράτη μέλη να καθορίζουν ζώνες ποιότητας αέρα στην επικράτειά τους. Τα κράτη μέλη διενεργούν προκαταρκτικές εκτιμήσεις της ποιότητας του αέρα σε κάθε ζώνη και καθιερώνουν δίκτυα σταθμών σταθερών μετρήσεων σε περιοχές με ρύπανση. Η οδηγία προβλέπει κριτήρια τόσο για την τοποθεσία όσο και για τον ελάχιστο αριθμό των σημείων δειγματοληψίας (βλέπε σημείο 32)¹⁴.

09

Τα κράτη μέλη συλλέγουν δεδομένα από τα δίκτυά τους και τα αναφέρουν στην Επιτροπή και στον ΕΟΠ σε ετήσια βάση (βλέπε πλαίσιο 3). Η Επιτροπή αξιολογεί τα δεδομένα αυτά ως προς τα πρότυπα της ΕΕ¹⁵ που προβλέπονται στην οδηγία ΠΑΑ. Όταν οι συγκεντρώσεις υπερβαίνουν τα πρότυπα, τα κράτη μέλη πρέπει να εκπονούν σχέδια για την ποιότητα του αέρα (ΣΠΑ), τα οποία να αντιμετωπίζουν το πρόβλημα το συντομότερο δυνατόν. Η Επιτροπή αξιολογεί τα σχέδια αυτά και κινεί νομικές διαδικασίες όταν εκτιμά ότι τα κράτη μέλη δεν συμμορφώνονται με την οδηγία. Η οδηγία επιβάλλει υποχρεώσεις ενημέρωσης του κοινού στα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένων ορίων συναγερμού και ενημέρωσης.

10

Επιπλέον του καθορισμού ορίων συγκέντρωσης, η ΕΕ έχει θεσπίσει νομοθεσία για τη μείωση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων σε αρκετούς τομείς¹⁶.

11

Ο ΕΟΠ επισημαίνει ότι, τις τελευταίες δεκαετίες, ευρωπαϊκές οδηγίες (βλέπε παράρτημα I) και κανονισμοί (όπως αυτοί που οδήγησαν στη μετάβαση σε άλλα είδη καυσίμου ή στη μείωση του μη αποδοτικού εξοπλισμού) συνέβαλαν στη μείωση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων. Στο διάστημα από το 1990 έως το 2015, οι εκπομπές SO_X μειώθηκαν στην ΕΕ κατά 89 % και οι εκπομπές NO_X κατά 56 %. Από το 2000, οι εκπομπές ΑΣ_2,5 μειώθηκαν κατά 26 %¹⁷, όπως φαίνεται στο γράφημα 4.

12

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ και τον ΕΟΠ, αυτή η μείωση των συνολικών εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων δεν σημαίνει αυτομάτως παρόμοιες μειώσεις των συγκεντρώσεων ατμοσφαιρικών ρύπων¹⁸. Η σχετική με τη ρύπανση στην πηγή νομοθεσία της ΕΕ δεν επικεντρώνεται στη μείωση των εκπομπών στους τόπους στους οποίους οι άνθρωποι υποφέρουν περισσότερο από την ατμοσφαιρική ρύπανση ή παρατηρούνται οι υψηλότερες συγκεντρώσεις (βλέπε γράφημα 5). Για παράδειγμα, μολονότι οι εκπομπές των κινητήρων των αυτοκινήτων μειώνονται, λόγω των αυστηρότερων προδιαγραφών της ΕΕ για τις εκπομπές, η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί παρ’ όλα αυτά να αυξάνεται, εάν αυξάνεται η χρήση του αυτοκινήτου. Επομένως, η λήψη συγκεκριμένων μέτρων σε κατοικημένες περιοχές είναι αναγκαία για τη μείωση των συγκεντρώσεων ατμοσφαιρικών ρύπων, καθώς η έκθεση των ανθρώπων, ιδίως σε ΑΣ και NO₂, παραμένει υψηλή.

13

Σε συνέχεια προηγούμενων στρατηγικών, τον Δεκέμβριο του 2013, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε το Πρόγραμμα «Καθαρός αέρας» για την Ευρώπη. Στόχος του είναι η αντιμετώπιση της μαζικής μη συμμόρφωσης με τα πρότυπα ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα της ΕΕ και η διασφάλιση πλήρους συμμόρφωσης με την ισχύουσα νομοθεσία έως το 2020. Το πρόγραμμα χαράσσει επίσης την πορεία για την επίτευξη από την ΕΕ, έως το 2030, του μακροπρόθεσμου στόχου της μείωσης της πρόωρης θνησιμότητας που οφείλεται σε ΑΣ και O₃ κατά 52 % σε σχέση με το 2005. Η Επιτροπή αναγνώρισε ότι παραμένουν σημαντικά κενά συμμόρφωσης για μερικούς ρύπους και δρομολόγησε, το 2017, έλεγχο καταλληλότητας, προκειμένου να εξετάσει τις επιδόσεις της οδηγίας για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα.

Εμβέλεια και τρόπος προσέγγισης του ελέγχου

14

Στην παρούσα έκθεση εξετάζεται αν οι δράσεις της ΕΕ για την προστασία της ανθρώπινης υγείας από την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι αποτελεσματικές. Εξετάσαμε αν i) η οδηγία ΠΑΑ σχεδιάστηκε κατάλληλα για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία· ii) τα κράτη μέλη εφάρμοσαν αποτελεσματικά την οδηγία· iii) η Επιτροπή παρακολούθησε και επέβαλε την εφαρμογή της οδηγίας· iv) η ποιότητα του αέρα λήφθηκε κατάλληλα υπόψη σε άλλες πολιτικές της ΕΕ και στηρίχθηκε κατάλληλα με κεφάλαια της ΕΕ· και v) το κοινό ενημερώθηκε κατάλληλα για θέματα σχετικά με την ποιότητα του αέρα.

15

Επικεντρωθήκαμε στις διατάξεις της οδηγίας ΠΑΑ που αφορούν την ανθρώπινη υγεία και στους ατμοσφαιρικούς ρύπους με τις σημαντικότερες επιπτώσεις στην υγεία: ΑΣ, NO₂, SO₂ και O₃ (βλέπε σημείο 3)¹⁹.

16

Επικεντρωθήκαμε σε αστικές περιοχές, καθώς σε αυτές η ατμοσφαιρική ρύπανση επηρεάζει περισσότερο την υγεία (βλέπε σημείο 2). Εξετάσαμε τον τρόπο με τον οποίο έξι αστικά κέντρα στην ΕΕ επιχείρησαν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα και χρησιμοποίησαν χρηματοδότηση από τα προγράμματα της πολιτικής συνοχής της ΕΕ και το πρόγραμμα LIFE (βλέπε πλαίσιο 4)²⁰.

17

Καλύψαμε την περίοδο από την έκδοση της οδηγίας ΠΑΑ το 2008 έως τον Μάρτιο του 2018. Εξετάσαμε τον σχεδιασμό της πολιτικής και την παρακολούθηση από την Επιτροπή της εφαρμογής της οδηγίας ΠΑΑ εξετάζοντας έγγραφα, υποβάλλοντας ερωτήσεις σε υπαλλήλους και ελέγχοντας βάσεις δεδομένων στην Επιτροπή και στον ΕΟΠ. Προκειμένου να εξετάσουμε την εφαρμογή της οδηγίας από τα κράτη μέλη και τα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ έργα για την ποιότητα του αέρα, διενεργήσαμε επιτόπιες επισκέψεις, εξετάσαμε την τεκμηρίωση των έργων και υποβάλαμε ερωτήσεις σε τοπικούς ενδιαφερόμενους φορείς (εθνικές αρχές και αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης, δικαιούχους έργων και άλλους ενδιαφερομένους από την κοινωνία των πολιτών) στις έξι επιλεγείσες πόλεις και στις πρωτεύουσες των αντίστοιχων κρατών μελών. Στην Πολωνία, διεξαγάγαμε τις ελεγκτικές μας εργασίες σε συνεργασία με το ανώτατο όργανο ελέγχου (NIK)²¹. Λάβαμε υπόψη τις συμβουλές εμπειρογνωμόνων σχετικά με τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την παρακολούθηση της οδηγίας ΠΑΑ. Συμμετείχαμε επίσης σε διεθνή συνεργατικό έλεγχο σχετικά με την ποιότητα του αέρα τον οποίο διοργάνωσε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ανώτατων Οργάνων Ελέγχου (EUROSAI).

Παρατηρήσεις

Τα πρότυπα της οδηγίας είναι υποδεέστερα αυτών που υποδεικνύουν τα στοιχεία σχετικά με τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία

18

Τα πρότυπα της ΕΕ για την προστασία της υγείας, τα οποία καθορίζονται στην οδηγία ΠΑΑ, καλύπτουν τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία²². Θέτουν όρια στον αριθμό των φορών κατά τις οποίες οι συγκεντρώσεις μπορούν να υπερβαίνουν βραχυπρόθεσμες (ημερήσιες και ωριαίες) τιμές· απαιτούν επίσης να είναι οι ετήσιοι μέσοι όροι κατώτεροι προκαθορισμένων τιμών. Κατά την οδηγία ΠΑΑ, πρέπει να τεθούν «(…) κατάλληλο[ι] στόχο[ι] για τον ατμοσφαιρικό αέρα που να λαμβάνουν υπόψη τα αντίστοιχα πρότυπα, τις κατευθυντήριες γραμμές και τα προγράμματα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας»²³.

19

Ωστόσο, τα όρια ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα της ΕΕ είναι πολύ υποδεέστερα των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ για τα ΑΣ_2,5 και το SO₂ και υποδεέστερα για τα ΑΣ₁₀ (ετήσιος μέσος όρος) και το όζον. Για τα ΑΣ₁₀ (ημερήσια τιμή) και το NO₂, τα πρότυπα της ΕΕ εναρμονίζονται με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ και σε, μερικές περιπτώσεις, επιτρέπουν την υπέρβαση των ορίων. Στον πίνακα 1 παρατίθεται σύγκριση των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα και των προτύπων της ΕΕ και στο πλαίσιο 5 εξηγείται η διαφορά μεταξύ κατευθυντήριων γραμμών και προτύπων.

Πίνακας 1

Πρότυπα της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα και κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ

Ρύπος	Περίοδος	Κατευθυντήριες γραμμές ΠΟΥ μg/m3	Οριακές τιμές οδηγίας ΠΑΑ της ΕΕ μg/m3	Αριθ. φορών ετησίως επιτρεπόμενης υπέρβασης των προτύπων της ΕΕ
NO2	1 έτος	40	40	-
	1 ώρα	200	200	18
O3	8 ώρες	100	120	25
ΑΣ10	1 έτος	20	40	-
	24 ώρες	50(α)	50	35
ΑΣ2,5	1 έτος	10	25	-
	24 ώρες	25	-	-
SO2	24 ώρες	20	125	3
	1 ώρα	-	350	24
	10 λεπτά	500	-	-

(α) Ο ΠΟΥ συνιστά να χρησιμοποιείται η εν λόγω κατευθυντήρια τιμή ως το 99ο εκατοστημόριο (3 υπερβάσεις).

20

Η οδηγία ΠΑΑ ήταν η πρώτη οδηγία που έθεσε οριακές τιμές για τις εκπομπές ΑΣ_2,5, αλλά όχι η πρώτη που ρύθμισε τις συγκεντρώσεις ΑΣ₁₀, NO₂, SO₂ και O₃. Δεν τροποποίησε τις τιμές που καθορίζονταν στις οδηγίες τις οποίες επικαιροποίησε²⁶, πράγμα που σημαίνει ότι οι οριακές τιμές για τα ΑΣ₁₀, το NO₂ και το SO₂ παραμένουν αμετάβλητες εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες²⁷ και η τιμή-στόχος για το O₃ για περισσότερα από 15 έτη²⁸.

21

Οι νομοθέτες της ΕΕ αποδυνάμωσαν την πρόταση της Επιτροπής του 1997 καθορίζοντας υψηλότερες οριακές τιμές ή αριθμό φορών επιτρεπόμενης υπέρβασής τους²⁹. Η τιμή-στόχος για το O₃ στην οδηγία ΠΑΑ είναι λιγότερο αυστηρή από ό,τι ήταν στο παρελθόν³⁰.

22

Κατά τον ΠΟΥ, τα ΑΣ_2,5 είναι ο πλέον επιβλαβής ατμοσφαιρικός ρύπος³¹. Οι κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ περιλαμβάνουν βραχυπρόθεσμη τιμή για τα ΑΣ_2,5, όχι όμως και η οδηγία ΠΑΑ. Αυτό σημαίνει ότι το πρότυπο της ΕΕ στηρίζεται μόνο σε ετήσιο μέσο όρο και ότι οι υψηλές και επιβλαβείς εκπομπές ΑΣ_2,5 από την οικιακή θέρμανση κατά τη διάρκεια του χειμώνα αντισταθμίζονται από τα χαμηλότερα επίπεδα κατά τη διάρκεια του θέρους (βλέπε πλαίσιο 1). Η ετήσια οριακή τιμή που καθορίζεται στην οδηγία ΠΑΑ (25μg/m³) είναι υπερδιπλάσια της τιμής των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ (10μg/m³). Η οδηγία ΠΑΑ πρόβλεψε δυνατότητα επικαιροποίησης της οριακής τιμής σε 20μg/m³, αλλά η Επιτροπή δεν έκανε κάποια προσαρμογή όταν εξέτασε το ζήτημα το 2013.

23

Η ημερήσια οριακή τιμή της ΕΕ για το SO₂ είναι υπερεξαπλάσια της τιμής των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ. Παρότι όλα σχεδόν τα κράτη μέλη συμμορφώνονται με το ετήσιο όριο της ΕΕ (βλέπε γράφημα 6), ο ΕΟΠ επισημαίνει ότι, το 2015, 20 % του αστικού πληθυσμού της ΕΕ παρέμενε εκτεθειμένο σε συγκεντρώσεις που υπερέβαιναν την τιμή των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ³². Η γενική συμμόρφωση με τις μη απαιτητικές οριακές τιμές για το SO₂ οι οποίες προβλέπονται στην οδηγία ΠΑΑ σημαίνει ότι η Επιτροπή λαμβάνει μέτρα επιβολής μόνο κατά ενός κράτους μέλους (Βουλγαρία, βλέπε παράρτημα III).

24

Ο καθορισμός ελάχιστα απαιτητικών προτύπων έχει σοβαρές συνέπειες όσον αφορά την υποβολή εκθέσεων και τις δράσεις επιβολής, ιδίως για το SO₂ και τα ΑΣ_2,5 (βλέπε σημεία 22 και 23). Παραδείγματος χάριν, τόποι με συγκεντρώσεις SO₂ σημαντικά υψηλότερες από τις τιμές των κατευθυντήριων γραμμών του ΠΟΥ εξακολουθούν να συμμορφώνονται με την οδηγία ΠΑΑ και, ως εκ τούτου, υποχρεούνται να εγκαθιστούν λιγότερους σταθμούς μετρήσεων, να αναφέρουν δεδομένα από λιγότερους τόπους και συχνά δεν λαμβάνουν υπόψη στα ΣΠΑ την ανάγκη αντιμετώπισης των συγκεντρώσεων SO₂.

25

Η Επιτροπή εκτίμησε ότι το άμεσο κόστος συμμόρφωσης με την πρότασή της για την οδηγία ΠΑΑ κυμαινόταν από 5 έως 8 δισεκατομμύρια ευρώ και ότι τα αποτιμώμενα σε χρήμα οφέλη για την υγεία κυμαίνονταν από 37 έως 119 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως το 2020. Η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα οφέλη της πολιτικής για την ποιότητα του αέρα υπερέβαιναν σε μεγάλο βαθμό το κόστος εφαρμογής³³.

26

Το 2013, ο ΠΟΥ εξέτασε τα στοιχεία σχετικά με τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για την υγεία («Review of evidence on health aspects of air pollution»). Συνέστησε στην Επιτροπή να διασφαλίζει ότι τα στοιχεία σχετικά με τις επιπτώσεις των ατμοσφαιρικών ρύπων για την υγεία και οι συνέπειες για την ποιότητα του αέρα επανεξετάζονται τακτικά. Ο ΠΟΥ διαπίστωσε ότι τα επιστημονικά στοιχεία συνηγορούν υπέρ αυστηρότερων οριακών τιμών στην ΕΕ για τα ΑΣ₁₀ και τα ΑΣ_2,5 και υπέρ της ρύθμισης των βραχυπρόθεσμων μέσων όρων (π.χ. 24 ώρες) για τα ΑΣ_2,5. Σκοπός της εξέτασης αυτής ήταν να υποστηρίξει την επανεξέταση στην οποία προέβη η Επιτροπή το 2013, των πολιτικών της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα, αλλά δεν οδήγησε σε καμία αλλαγή στις αρχικές οριακές τιμές της οδηγίας ΠΑΑ.

27

Πιο πρόσφατα, αρκετές επαγγελματικές ιατρικές οργανώσεις ζήτησαν από την ΕΕ να λάβει υπόψη τα πιο πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία που συνηγορούν υπέρ αυστηρότερων προτύπων και νέου βραχυπρόθεσμου προτύπου για τα ΑΣ_2,5³⁴.

Τα περισσότερα κράτη μέλη δεν εφάρμοσαν αποτελεσματικά την οδηγία ΠΑΑ

28

Το 2016, 13 κράτη μέλη παραβίασαν τις οριακές τιμές ΑΣ³⁵, 19 τις οριακές τιμές NO₂³⁶ και ένα τις οριακές τιμές SO₂³⁷. Και τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ, εκτός της Εσθονίας, της Ιρλανδίας, της Κύπρου, της Λετονίας, της Λιθουανίας και της Μάλτας παραβίασαν μία ή περισσότερες από τις οριακές αυτές τιμές (βλέπε γράφημα 7).

29

Στο γράφημα 8 συγκρίνονται οι συγκεντρώσεις ΑΣ και NO₂ σε καθεμία από τις πόλεις που επισκεφθήκαμε με τις οριακές τιμές της ΕΕ³⁸. Συνολικά, οι μετρούμενες συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών ρύπων μειώθηκαν –κυρίως για τα ΑΣ₁₀– αλλά εξακολουθούν να υπερβαίνουν τουλάχιστον μία από τις οριακές τιμές που προβλέπονται στην οδηγία ΠΑΑ σε όλες τις πόλεις. Ειδικότερα, δεν υπήρξε σχεδόν καμία πρόοδος στην Κρακοβία (ΑΣ) και στη Σόφια (ΑΣ_2,5) από το 2009. Στις Βρυξέλλες και στο Μιλάνο, οι συγκεντρώσεις NO₂ μεταβλήθηκαν ελάχιστα στο διάστημα από το 2012 έως το 2016 (βλέπε παράρτημα II). Ωστόσο, μέρος των βελτιώσεων των μετρήσεων ενδέχεται να μην οφείλεται στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, όπως εξηγείται στα σημεία 32 και 33.

και οι σχετικές με τη μέτρηση της ποιότητας διατάξεις παρέχουν περιθώρια ευελιξίας που δυσχεραίνουν την επαλήθευση

30

Η εξασφάλιση ορθών μετρήσεων των επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι σημαντική, επειδή αυτές αποτελούν τον γνώμονα για τη λήψη μέτρων από τα κράτη μέλη για τη μείωση της ρύπανσης. Επιπλέον, η ύπαρξη ακριβών και συγκρίσιμων δεδομένων για τη ρύπανση είναι σημαντική για την εξέταση δράσεων επιβολής εκ μέρους της Επιτροπής (βλέπε σημείο 49).

31

Για τους σκοπούς της οδηγίας ΠΑΑ, τα κράτη μέλη μετρούν την ποιότητα του αέρα μέσω δικτύου σταθμών παρακολούθησης που περιέχουν συσκευές (σημεία δειγματοληψίας) οι οποίες αναλύουν και μετρούν τα επίπεδα περισσότερων ατμοσφαιρικών ρύπων⁴⁰. Πολλά κράτη μέλη δημοσιεύουν τα επίπεδα ποιότητας του αέρα σε δικτυακούς τόπους για την ενημέρωση του κοινού. Τα κράτη μέλη οφείλουν να αποστέλλουν επικυρωμένα στοιχεία στην Επιτροπή άπαξ ετησίως. Ακολούθως, η Επιτροπή αξιολογεί τη συμμόρφωση με την οδηγία. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να εκπονούν σχέδια για την ποιότητα του αέρα όταν τα επικυρωμένα στοιχεία δείχνουν ότι η ρύπανση υπερέβη τα όρια της οδηγίας ΠΑΑ.

32

Η οδηγία ΠΑΑ καθορίζει κριτήρια για τον ελάχιστο αριθμό σημείων δειγματοληψίας και για την τοποθεσία τους. Ωστόσο, οι σχετικές με την τοποθεσία διατάξεις περιλαμβάνουν πολλά κριτήρια, παρέχοντας έτσι περιθώρια ευελιξίας που μπορεί να δυσχεράνουν τη διαδικασία της επαλήθευσης. Απαιτείται από τα κράτη μέλη να εγκαθιστούν σημεία δειγματοληψίας τόσο εκεί «όπου απαντούν οι υψηλότερες συγκεντρώσεις» (με σταθμούς για τοποθεσίες με κυκλοφορία ή σταθμούς για βιομηχανικές τοποθεσίες) όσο και σε άλλες περιοχές οι οποίες είναι «αντιπροσωπευτικές της έκθεσης του γενικού πληθυσμού»⁴¹ (με σταθμούς για μη εκτεθειμένες τοποθεσίες). Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη δεν μετρούν κατ’ ανάγκη την ποιότητα του αέρα κοντά σε μεγάλες βιομηχανίες ή σε κεντρικές οδούς αστικής κυκλοφορίας. Η συμμόρφωση με την οδηγία μπορεί να είναι ευκολότερη όταν οι σταθμοί σε τοποθεσίες με κυκλοφορία ή σε βιομηχανικές τοποθεσίες είναι λίγοι στον αριθμό. Στο πλαίσιο 6 φαίνεται πώς οι πρακτικές διαφέρουν στις έξι πόλεις τις οποίες επισκεφθήκαμε⁴².

33

Ο ελάχιστος αριθμός σημείων δειγματοληψίας εξαρτάται από τον πληθυσμό που μένει σε κάθε ζώνη ποιότητας του αέρα. Όλες οι πόλεις που επισκεφθήκαμε είχαν περισσότερα σημεία παρακολούθησης από τα απαιτούμενα από την οδηγία. Οι επιπλέον αυτές μετρήσεις δεν είναι υποχρεωτικό να περιλαμβάνονται στα επίσημα στοιχεία που υποβάλλουν τα κράτη μέλη, ακόμη και όταν προσδιορίζουν υψηλά επίπεδα ρύπανσης (βλέπε πλαίσιο 7). Η οδηγία ΠΑΑ υποχρεώνει τα κράτη μέλη να διατηρούν τα σημεία δειγματοληψίας στα οποία υπήρξε υπέρβαση των ΑΣ₁₀, αλλά η υποχρέωση αυτή δεν ισχύει για άλλους ρύπους (ιδίως, NO₂ και ΑΣ_2,5)⁴³.

34

Η οδηγία ΠΑΑ δεν επιβάλλει καμία συγκεκριμένη παρακολούθηση σε προβληματικές συνοριακές περιοχές. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της διασυνοριακής ρύπανσης απαιτεί συντονισμένη δράση. Για παράδειγμα, εάν επιβληθούν οι νόμοι για την ποιότητα των καυσίμων στην Οστράβα, θα μπορέσουν να είναι αποτελεσματικοί για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα μόνο εάν λάβουν μέτρα και οι γειτονικές περιοχές στην Πολωνία. Διαφορετικά, οι κάτοικοι θα συνεχίσουν να μπορούν να χρησιμοποιούν φθηνά, χαμηλής ποιότητας καύσιμα τα οποία αγοράζουν στην άλλη πλευρά των συνόρων. Δυνάμει του άρθρου 25 της οδηγίας, τα κράτη μέλη καλούν την Επιτροπή να συνδράμει σε οποιαδήποτε συνεργασία αναπτύσσουν για την αντιμετώπιση της διασυνοριακής ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τα κράτη μέλη που επισκεφθήκαμε και επηρεάζονται περισσότερο από τη διασυνοριακή ρύπανση έκριναν ότι οι σχετικές διατάξεις της οδηγίας δεν είναι χρήσιμες και δεν ανέλαβαν καμία συντονισμένη δράση στα ΣΠΑ τους. Δεν ζήτησαν ούτε την παρέμβαση της Επιτροπής.

35

Το 2017 τα κράτη μέλη που επισκεφθήκαμε υπέβαλαν ως επί το πλείστον εμπρόθεσμα τα στοιχεία τους. Η έγκαιρη υποβολή στοιχείων για την ποιότητα του αέρα είναι σημαντική, τόσο για τα κράτη μέλη, ώστε να λάβουν κατάλληλα μέτρα για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, όσο και για την Επιτροπή, ώστε να ενεργήσει ταχύτερα για την κίνηση διαδικασιών επιβολής κατά του κράτους μέλους. Η οδηγία ΠΑΑ υποχρεώνει τα κράτη μέλη να παρέχουν ετήσια επικυρωμένα στοιχεία έως την 30ή Σεπτεμβρίου του επόμενου έτους⁴⁴. Ωστόσο, προηγούμενες οδηγίες απαιτούσαν από τα κράτη μέλη να υποβάλλουν στοιχεία στην Επιτροπή εντός έξι μηνών από την περίοδο μέτρησης⁴⁵. Οι τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων (όπως η ηλεκτρονική υποβολή εκθέσεων) καθιστούν εφικτή την υποβολή στοιχείων νωρίτερα.

ενώ τα σχέδια για την ποιότητα του αέρα δεν έχουν σχεδιαστεί ως αποτελεσματικά εργαλεία παρακολούθησης

36

Οι παραβάσεις της οδηγίας συνεπάγονται την ανάγκη τα κράτη μέλη να εκπονήσουν σχέδια για την ποιότητα του αέρα (ΣΠΑ) για την αντιμετώπιση του προβλήματος (βλέπε σημείο 9). Οι πραγματικές βελτιώσεις της ποιότητας του αέρα εξαρτώνται από την εφαρμογή από τα κράτη μέλη ταχειών και αποτελεσματικών μέτρων για τη μείωση των εκπομπών, χρησιμοποιώντας κατάλληλα σχέδια για την ποιότητα του αέρα.

Η στόχευση των μέτρων των ΣΠΑ είναι συχνά ακατάλληλη

37

Η οδηγία ΠΑΑ προβλέπει ότι τα ΣΠΑ πρέπει να θεσπίζουν κατάλληλα μέτρα ώστε οι περίοδοι κατά τις οποίες η ατμοσφαιρική ρύπανση υπερβαίνει τα όρια να διατηρούνται όσο το δυνατόν πιο βραχείες. Εξετάσαμε τα ΣΠΑ των πόλεων που επισκεφθήκαμε.

38

Από την ανάλυση των ΣΠΑ προέκυψαν τρεις κύριοι λόγοι οι οποίοι υπονομεύουν την αποτελεσματικότητά τους. Συγκεκριμένα, τα μέτρα που προβλέπονται στα ΣΠΑ:

• δεν ήταν στοχοθετημένα και δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν αρκετά σύντομα στις περιοχές στις οποίες μετρήθηκαν οι υψηλότερες συγκεντρώσεις·
• δεν μπορούσαν να αποδώσουν σημαντικά αποτελέσματα βραχυπρόθεσμα, επειδή υπερέβαιναν το πεδίο εξουσιών των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης που είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή τους ή επειδή σχεδιάστηκαν με μακροπρόθεσμη προοπτική·
• δεν υποστηρίζονταν από εκτιμήσεις κόστους ή δεν χρηματοδοτούνταν.

39

Στο πλαίσιο 8 αναφέρονται παραδείγματα αδυναμιών στα ΣΠΑ οι οποίες υπονομεύουν τον στόχο της μείωσης των συγκεντρώσεων ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

40

Παρότι οι κύριες πηγές ρύπανσης προσδιορίζονταν στα ΣΠΑ, αυτά δεν περιείχαν πάντοτε ειδικά μέτρα για την αντιμετώπιση των εκπομπών τους. Για παράδειγμα, το πιο πρόσφατο ΣΠΑ της Κρακοβίας περιλαμβάνει μόνο περιορισμένα μέτρα για τη μείωση των βιομηχανικών εκπομπών –σημαντική πηγή ρύπανσης λόγω NO₂–, ενώ το ΣΠΑ της Σόφιας δεν περιλαμβάνει κανένα μέτρο για τη μείωση των εκπομπών των νοικοκυριών – σημαντική πηγή ρύπανσης λόγω ΑΣ (βλέπε πλαίσιο 4).

41

Στα ΣΠΑ προτείνονται συχνά μέτρα τα οποία δεν έχουν άμεσο αντίκτυπο στη μείωση των συγκεντρώσεων ατμοσφαιρικών ρύπων, όπως μέτρα διοικητικής απλούστευσης, αξιολογήσεις ή έρευνες. Διαπιστώσαμε επίσης ότι τα ΣΠΑ δεν είχαν αξιολογήσει την οικονομική αποδοτικότητα των μέτρων.

42

Η επίτευξη των στόχων ποιότητας του αέρα απαιτεί ενίοτε τη λήψη δύσκολων πολιτικών αποφάσεων. Για παράδειγμα, η χρήση προσωπικών οχημάτων είναι σημαντική πηγή αστικής ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις Βρυξέλλες, στη Στουτγάρδη και στο Μιλάνο, και το αποτελεσματικότερο μέτρο θα ήταν ο περιορισμός της χρήσης τους.

Τα ΣΠΑ δίνουν έμφαση στην ποσότητα και όχι στην ποιότητα των πληροφοριών

43

Και οι έξι πόλεις τις οποίες επισκεφθήκαμε εκπονούν ΣΠΑ εδώ και καιρό. Συνήθως τα σχέδια καλύπτουν περιόδους διάρκειας 4-5 ετών. Η οδηγία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα δεν υποχρεώνει τα κράτη μέλη να υποβάλλουν εκθέσεις στην Επιτροπή σχετικά με την εφαρμογή των ΣΠΑ τους ή να επικαιροποιούν τα ΣΠΑ όταν θεσπίζονται νέα μέτρα ή όταν η πρόοδος είναι προδήλως ανεπαρκής. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να επικαιροποιούν τα ΣΠΑ τους μόνο στη λήξη της διάρκειας του σχεδίου, εάν η ποιότητα του αέρα εξακολουθεί να μην ανταποκρίνεται στα πρότυπα.

44

Λόγω των ευρέως εξαπλωμένων υψηλών επιπέδων ρύπανσης, τα κράτη μέλη εκπονούν υψηλό αριθμό ΣΠΑ. Τα ΣΠΑ που εξετάσαμε ήταν μακροσκελή⁴⁶ και συχνά δεν περιελάμβαναν όλα τα σχετικά προγραμματισμένα ή ληφθέντα μέτρα για την ποιότητα του αέρα⁴⁷. Επίσης, τα κράτη μέλη υποβάλλουν περισσότερα έγγραφα τα οποία περιέχουν πρόσθετα μέτρα, όταν τους το ζητήσει η Επιτροπή.

45

Η εκπόνηση ΣΠΑ είναι μακρά διαδικασία. Τα ΣΠΑ που αποστέλλουν τα κράτη μέλη στην Επιτροπή αφορούν συνήθως παράβαση του ορίου ατμοσφαιρικής ρύπανσης που έλαβε χώρα πριν από περισσότερα από δύο χρόνια⁴⁸, αλλά δεν παρέχουν πληροφορίες σχετικά με μεταγενέστερη πρόοδο.

46

Ο συνδυασμός των ως άνω παραγόντων καθιστά δυσχερή την παρακολούθηση από την Επιτροπή των δράσεων των κρατών μελών. Επιβραδύνθηκε έτσι και η παρακολούθηση της εφαρμογής της οδηγίας.

47

Τα παραμένοντα, αν και μειούμενα, υψηλά επίπεδα ρύπανσης (βλέπε γράφημα 4) καταδεικνύουν ότι η εκπόνηση ΣΠΑ δεν επαρκεί για τη διασφάλιση συμμόρφωσης με την οδηγία ΠΑΑ και τη μείωση της ρύπανσης το συντομότερο δυνατόν. Αυτό επιβεβαίωσε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) σε πρόσφατες αποφάσεις του (βλέπε σημείο 52).

Η Επιτροπή έρχεται αντιμέτωπη με περιορισμούς κατά τον έλεγχο της συμμόρφωσης, και η διαδικασία επιβολής είναι βραδεία

48

Δυνάμει της οδηγίας ΠΑΑ, η Επιτροπή οφείλει να παρακολουθεί και να επιβάλλει την από μέρους των κρατών μελών εφαρμογή της οδηγίας. Ωστόσο, τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνται να υποβάλλουν έκθεση σχετικά με την εφαρμογή των ΣΠΑ τους ούτε να τα επικαιροποιούν όταν θεσπίζουν νέα μέτρα ή όταν η πρόοδος είναι ανεπαρκής (βλέπε σημείο 43). Μερικές φορές η συμμόρφωση με ορισμένες διατάξεις της οδηγίας είναι εκ της φύσεως τους δύσκολο να επαληθευτεί (όπως η διασφάλιση της συμμόρφωσης των κρατών μελών με τα καθήκοντα ενημέρωσης του κοινού ή ο έλεγχος της τοποθεσίας άνω των τεσσάρων χιλιάδων σταθμών παρακολούθησης).

49

Παρότι η υπέρβαση των ορίων ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι συχνή, η Επιτροπή εντοπίζει τις πιο σοβαρές παραβάσεις της συμμόρφωσης και ξεκινά διάλογο με τα κράτη μέλη, έως ότου αποφασίσει να περατώσει τη διαδικασία ή καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το κράτος μέλος δεν θέσπισε επαρκώς φιλόδοξα και πειστικά μέτρα. Στο στάδιο αυτό, η Επιτροπή μπορεί να κινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά του κράτους μέλους.

50

Τον Ιανουάριο του 2018, η Επιτροπή διαχειριζόταν 16 εκκρεμείς διαδικασίες επί παραβάσει λόγω ρύπανσης από ΑΣ, 13 λόγω NO₂, μία λόγω SO₂ και δύο άλλες διαδικασίες επί παραβάσει σχετικά με την παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης (βλέπε παράρτημα III).

51

Αναλύσαμε τις εκκρεμείς διαδικασίες επί παραβάσει στις οποίες εμπλέκονται οι έξι πόλεις που επισκεφθήκαμε⁴⁹. Και τα έξι κράτη μέλη αιτήθηκαν την αναβολή της τήρησης των προθεσμιών βάσει του άρθρου 22⁵⁰. Συνακολούθως, η διαδικασία επί παραβάσει μπορούσε να κινηθεί, αφότου η Επιτροπή αποφάσιζε σχετικά με τις εν λόγω αιτήσεις αναβολής.

52

Σε τέσσερις περιπτώσεις⁵¹ η Επιτροπή κατάφερε να εξασφαλίσει αποφάσεις κατά κρατών μελών λόγω υπέρβασης των ορίων ατμοσφαιρικής ρύπανσης, οι οποίες δεν απαιτούσαν ωστόσο από το κράτος μέλος να λάβει διορθωτικά μέτρα. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή επαναπροσδιόρισε την προσέγγισή της και κέρδισε πρόσφατα υποθέσεις ενώπιον του Δικαστηρίου κατά της Βουλγαρίας (στις 5 Απριλίου 2017) και κατά της Πολωνίας (στις 22 Φεβρουαρίου 2018)⁵². Στις αποφάσεις του, το ΔΕΕ επιβεβαίωσε ότι η απλή θέσπιση ΣΠΑ για τη συμμόρφωση με την οδηγία δεν επαρκεί, και αποφάνθηκε ότι η Βουλγαρία και η Πολωνία παρέβησαν τις υποχρεώσεις τους να διατηρήσουν όσο το δυνατόν συντομότερη την περίοδο υπέρβασης των ορίων. Το γράφημα 9 δείχνει ότι πέρασαν έξι έως οκτώ έτη έως ότου η Επιτροπή να παραπέμψει στο ΔΕΕ τις σχετικές με παράβαση των ορίων ΑΣ₁₀ υποθέσεις⁵³. Για την επιβολή χρηματικών ποινών, η Επιτροπή πρέπει να προσφύγει εκ νέου στο ΔΕΕ και να ζητήσει την έκδοση νέας απόφασης⁵⁴. Οι παραβάσεις των ορίων NO₂ ξεκίνησαν πολύ αργότερα και δεν έχει παραπεμφθεί ακόμη καμία υπόθεση στο ΔΕΕ. Δεν υπάρχει εν εξελίξει διαδικασία επί παραβάσει σχετικά με το όζον⁵⁵.

53

Τα κράτη μέλη έχουν περισσότερα από δύο έτη για να υποβάλουν τα ΣΠΑ τους, όταν διαπιστώσουν παραβάσεις των ορίων της ποιότητας του αέρα. Καθώς οι επακόλουθοι διάλογοι στο πλαίσιο των διαδικασιών επί παραβάσει μεταξύ των κρατών μελών και της Επιτροπής διήρκεσαν, σε ορισμένες περιπτώσεις, περισσότερα από 5 έτη, είναι πολύ πιθανό τα κράτη μέλη να επικαιροποιήσουν τα ΣΠΑ τους κατά το διάστημα αυτό. Αυτό υποχρεώνει την Επιτροπή να εξετάσει το επικαιροποιημένο ΣΠΑ. Ως εκ τούτου, έχουν περάσει τουλάχιστον 7 χρόνια από τη στιγμή της αρχικής παράβασης έως την παραπομπή της υπόθεσης από την Επιτροπή στο ΔΕΕ.

54

Συνολικά, διαπιστώσαμε ότι η μακρά διαδικασία επιβολής δεν έχει διασφαλίσει ακόμη τη συμμόρφωση με την οδηγία.

Ορισμένες πολιτικές της ΕΕ δεν αντικατοπτρίζουν επαρκώς τη σημασία της ατμοσφαιρικής ρύπανσης

55

Πολλές πολιτικές της ΕΕ έχουν αντίκτυπο στους ατμοσφαιρικούς ρύπους και, επομένως, στην ποιότητα του αέρα, ιδίως οι πολιτικές στους τομείς της κλιματικής αλλαγής, της ενέργειας, των μεταφορών και της κινητικότητας, της βιομηχανίας και της γεωργίας.

56

Οι στόχοι της ΕΕ για το 2030, εντός του πλαισίου για το κλίμα και την ενέργεια, περί μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 40 %, παραγωγής τουλάχιστον 27 % της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης κατά τουλάχιστον 27 %, μπορούν όλοι να στηρίξουν τη μείωση των εκπομπών. Σε πανοραμική επισκόπηση του 2017 αναφέραμε ότι μία από τις κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η δράση της ΕΕ για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή είναι η μετάβαση της ΕΕ σε πηγές ενέργειας χαμηλών εκπομπών άνθρακα και ότι η μετάβαση αυτή μπορεί να είναι επωφελής για την ποιότητα του αέρα⁵⁶.

57

Τα ντιζελοκίνητα οχήματα ήταν καθοριστικό στοιχείο για τη συμμόρφωση των κατασκευαστών αυτοκινήτων στην ΕΕ με τις υποχρεώσεις τους περί μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂)⁵⁷, καθώς παράγουν χαμηλότερες εκπομπές CO₂ από τα βενζινοκίνητα αυτοκίνητα. Οι τεχνολογικές εξελίξεις και τα πρότυπα EURO⁵⁸ μείωσαν σημαντικά τις εκπομπές CO₂ και ΑΣ –όχι όμως με την ίδια επιτυχία και τις εκπομπές NO_X– τέτοιων οχημάτων. Είναι γνωστό εδώ και χρόνια⁵⁹ ότι οι πραγματικές εκπομπές NO_X είναι υψηλότερες από εκείνες που παράγονται υπό συνθήκες δοκιμής. Το σκάνδαλο «Dieselgate», το οποίο ανέκυψε όταν ελεγκτές στις ΗΠΑ εντόπισαν ύποπτες μετρήσεις σε ελέγχους οχημάτων, ανέδειξε την κλίμακα και τα αίτια των αποκλίσεων αυτών⁶⁰. Πριν από το Dieselgate, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε δρομολογήσει εργασίες για μια πιο ρεαλιστική διαδικασία δοκιμής στην ΕΕ. Ωστόσο, δεδομένων των συντελεστών συμμόρφωσης, στην πράξη, η επίτευξη του στόχου του EURO 6 για εκπομπές 80 mg NO_X ανά χιλιόμετρο (την υλοποίησή του οποίου θέσπισαν οι νομοθέτες της ΕΕ το 2007 με ορίζοντα 2014) δεν θα καταστεί υποχρεωτική για τις δοκιμές εκπομπών σε πραγματικές συνθήκες οδήγησης πριν από το 2023⁶¹.

58

Η φορολογία των καυσίμων στηρίζει τις πωλήσεις πετρελαίου κίνησης σε όλα τα κράτη μέλη, πλην της Ουγγαρίας και του Ηνωμένου Βασιλείου⁶². Παρότι οι πωλήσεις καινούριων ντιζελοκίνητων οχημάτων μειώθηκαν μετά το Dieselgate, περίπου 40 % όλων των αυτοκινήτων στους δρόμους της ΕΕ είναι ντιζελοκίνητα⁶³. Δεδομένου ότι οι οδικές μεταφορές, και ιδίως τα ντιζελοκίνητα αυτοκίνητα, αποτελούν σημαντική πηγή εκπομπών NO₂ (βλέπε γράφημα 3), οι προσπάθειες μείωσής τους είναι πολύπλοκες.

59

Οι πολιτικές της ΕΕ για την αλλαγή του κλίματος στηρίζουν τη βιομάζα⁶⁴ ως ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Η οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές⁶⁵ απαιτούσε, το 2009, να καλύπτει η ΕΕ τουλάχιστον 20 % των συνολικών αναγκών της σε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές έως το 2020. Έκτοτε η χρηματοδότηση για έργα βιομάζας υπερδιπλασιάστηκε⁶⁶. Στην ειδική έκθεση αριθ. 5/2018 σχετικά με την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές για βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη, το ΕΕΣ ανέφερε ότι η καύση βιομάζας ξύλου μπορεί επίσης να οδηγήσει σε υψηλότερες εκπομπές ορισμένων επιβλαβών ατμοσφαιρικών ρύπων. Παρόμοια προβλήματα έχει προσδιορίσει και ο ΕΟΠ⁶⁷.

60

Η χρήση μη αποδοτικών λεβήτων ή θερμαντήρων στερεών καυσίμων εντείνει το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από την τοπική θέρμανση. Η ΕΕ έχει θεσπίσει πρότυπα για τη βελτίωση της αποδοτικότητας τέτοιων συσκευών (οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό⁶⁸ με τους εκτελεστικούς κανονισμούς της), αλλά τα εν λόγω πρότυπα θα τεθούν σε ισχύ για καινούριες συσκευές το 2022.

61

Η οδηγία για τις βιομηχανικές εκπομπές (ΟΒΕ) είναι η κύρια πράξη της ΕΕ η οποία ρυθμίζει τις εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων από βιομηχανικές εγκαταστάσεις (βλέπε παράρτημα I). Η οδηγία επιτρέπει στα κράτη μέλη να καθορίζουν λιγότερο αυστηρές οριακές τιμές εκπομπών, εάν η εφαρμογή βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών (ΒΔΤ) συνεπάγεται «δυσανάλογα υψηλό κόστος» σε σύγκριση με τα περιβαλλοντικά οφέλη. Η οδηγία επιτρέπει επίσης ορισμένους «μηχανισμούς ευελιξίας» ως εξαιρέσεις από τα όρια που προβλέπονται για μεγάλες μονάδες καύσης. Για παράδειγμα, 15 κράτη μέλη⁶⁹ θέσπισαν «μεταβατικά εθνικά σχέδια», τα οποία επιτρέπουν υψηλότερα ανώτατα όρια εκπομπών έως το 2020· σε μερικές μονάδες τηλεθέρμανσης παρασχέθηκε ειδική παρέκκλιση έως το 2023· άλλες μονάδες δεν υποχρεούνται να εφαρμόζουν ΒΔΤ, εάν περιορίσουν τις εργασίες τους και κλείσουν έως το 2024.

62

Η γεωργία ευθύνεται για το 94 % των εκπομπών αμμωνίας (NH₃) στην ΕΕ⁷⁰. Η αμμωνία είναι πρόδρομο αέριο των ΑΣ. Σύμφωνα με τον ΕΟΠ, οι εκπομπές NH₃ από τη γεωργία συμβάλλουν σε επεισόδια υψηλών συγκεντρώσεων ΑΣ που παρατηρήθηκαν σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης, οι οποίες παραβαίνουν τις οριακές τιμές της οδηγίας ΠΑΑ για τα ΑΣ₁₀⁷¹.

63

Παρότι οι πολιτικές της ΕΕ ρυθμίζουν τις γεωργικές πρακτικές⁷², η πρόοδος όσον αφορά τη μείωση των ατμοσφαιρικών ρύπων από τη γεωργία υπήρξε πολύ αργή⁷³ και, μάλιστα, από το 2012 οι εκπομπές NH₃ καταγράφουν αύξηση⁷⁴. Ο ΕΟΠ επισημαίνει ότι, παρά την ύπαρξη τεχνικά και οικονομικά βιώσιμων μέτρων, όπως αγρονομικά μέτρα, μέτρα που αφορούν το ζωικό κεφάλαιο και ενεργειακά μέτρα, αυτά δεν έχουν ακόμη θεσπιστεί στην κλίμακα και στην ένταση που είναι αναγκαίες για την επίτευξη σημαντικών μειώσεων εκπομπών⁷⁵.

και η χρηματοδότηση της ΕΕ είναι χρήσιμη αλλά όχι πάντοτε στοχοθετημένη

64

Εξετάσαμε τον τρόπο με τον οποίο το πρόγραμμα LIFE, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ) στήριξαν δράσεις για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα στα έξι κράτη μέλη τα οποία επισκεφθήκαμε.

Πρόγραμμα LIFE

65

Η ΕΕ στηρίζει την ποιότητα του αέρα μέσω του προγράμματος LIFE⁷⁶. Εξετάσαμε έξι έργα LIFE σχετικά με την ποιότητα του αέρα στη Γερμανία, την Ιταλία και την Πολωνία⁷⁷. Σε αυτά περιλαμβανόταν το έργο «LIFE Νομικές διαδικασίες – Νομικές διαδικασίες για καθαρό αέρα», το οποίο στήριξε ενδιαφερομένους από την κοινωνία των πολιτών, οι οποίοι μπορούσαν, για παράδειγμα, να προσφύγουν ενώπιον των δικαστηρίων με αίτημα τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα⁷⁸ (βλέπε σημείο 73). Η χρήση του προϋπολογισμού του προγράμματος LIFE για τη στήριξη της δράσης των πολιτών σε επίπεδο κρατών μελών είναι ένας νέος, οικονομικά αποδοτικός, ταχύς τρόπος παρότρυνσης των κρατών μελών και των πόλεων να στηρίξουν την πολιτική για την ποιότητα του αέρα.

66

Από το 2014, ολοκληρωμένα έργα του προγράμματος LIFE στηρίζουν τον προγραμματισμό της πολιτικής για την ποιότητα του αέρα με τη χρήση άλλων διαθέσιμων κεφαλαίων της ΕΕ. Παραδείγματος χάριν, ένα ολοκληρωμένο έργο στήριξε την υλοποίηση του ΣΠΑ της Malopolska στην Πολωνία. Αυτό περιελάμβανε ενημερωτική εκστρατεία, η οποία απευθυνόταν στους πολίτες της περιοχής, με σκοπό την ευαισθητοποίηση σχετικά με τον κίνδυνο του καπνού από τους λέβητες στερεού καυσίμου (βλέπε αφίσα στο γράφημα 10 στην οποία αναγράφεται: «Οι καπνοί του λέβητά σου σκοτώνουν»).

Χρηματοδότηση από την πολιτική συνοχής

67

Το ΕΤΠΑ και το ΤΣ παρέχουν το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα. Ενώ μερικές δράσεις στοχεύουν ρητώς τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, πολλές δράσεις που έχουν άλλους στόχους (π.χ. καθαρές αστικές μεταφορές ή ενεργειακή απόδοση) μπορεί να είναι επίσης επωφελείς για την ποιότητα του αέρα.

68

Η διαθέσιμη ειδική χρηματοδότηση⁷⁹ αυξήθηκε από 880 εκατομμύρια ευρώ την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013 σε 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ την περίοδο 2014-2020, αλλά αντιπροσώπευε λιγότερο από 1 % της συνολικής χρηματοδότησης από την πολιτική συνοχής. Τρία από τα κράτη μέλη που επισκεφθήκαμε χρησιμοποίησαν τα κεφάλαια αυτά, αλλά τα αντίστοιχα ποσά αυξήθηκαν σημαντικά μεταξύ της προηγούμενης και της τρέχουσας περιόδου προγραμματισμού μόνο στην Πολωνία. Στην Τσεχική Δημοκρατία, η χρηματοδότηση παρέμεινε σταθερή, ενώ στη Βουλγαρία μειώθηκε σημαντικά (βλέπε πίνακα 2).

Πίνακας 2

Ειδική χρηματοδότηση για την ποιότητα του αέρα στη Βουλγαρία, την Τσεχική Δημοκρατία και σε τμήματα της Πολωνίας

(σε εκατομμύρια ευρώ)	2007/2013	2014/2020	Απόκλιση
Βουλγαρία	120	50	-58 %
Τσεχική Δημοκρατία	446	454	+2 %
Πολωνία(1)	140	368	+163 %

(1) Ποσά από το επιχειρησιακό πρόγραμμα Υποδομές και Περιβάλλον και το περιφερειακό επιχειρησιακό πρόγραμμα Malopolska.

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή και κράτη μέλη.

69

Εντοπίσαμε περιπτώσεις στις οποίες τα κράτη μέλη δεν χρηματοδότησαν κατά προτεραιότητα με τους πόρους αυτούς έργα τα οποία στοχεύουν τις κύριες πηγές και τους κύριους ρύπους που προσδιορίζονται στις ζώνες ποιότητας του αέρα που επισκεφθήκαμε (βλέπε πλαίσιο 4). Για παράδειγμα, κανένα έργο δεν στοχεύει τις μειώσεις των εκπομπών από την οικιακή θέρμανση στη Σόφια (σημαντική πηγή εκπομπών ΑΣ)⁸⁰.

70

Διαπιστώσαμε επίσης ότι χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ έργα δεν ήταν επαρκώς ενσωματωμένα στα σχέδια των κρατών μελών για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα. Για παράδειγμα,στην Κρακοβία υλοποιείται πρόγραμμα αντικατάστασης λεβήτων χωρίς οι εθνικές αρχές να περιορίζουν τη διαθεσιμότητα μη αποδοτικών λεβήτων και άνθρακα χαμηλής ποιότητας.

71

Εντοπίσαμε επίσης θετικά παραδείγματα χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ έργων τα οποία ήταν κατάλληλα στοχοθετημένα και συνέβαλαν άμεσα στις μειώσεις των τοπικών εκπομπών, όπως προσδιορίζονταν στα ΣΠΑ των κρατών μελών. Αυτή ήταν, για παράδειγμα, η περίπτωση της αντικατάστασης παλαιών ντιζελοκίνητων λεωφορείων με λεωφορεία που κινούνται με πεπιεσμένο φυσικό αέριο (CNG)· καθώς και τα προγράμματα αντικατάστασης λεβήτων στην Οστράβα. Υπήρχαν επίσης έργα για τον εκσυγχρονισμό μη αποδοτικών συστημάτων οικιακής θέρμανσης (στην Κρακοβία) και δημόσιων μεταφορών (στην Κρακοβία και στη Σόφια). Έως το 2013, είχαν δρομολογηθεί έργα για τη μείωση των βιομηχανικών εκπομπών στην Κρακοβία και στην Οστράβα (σημαντική πηγή εκπομπών ΑΣ και NO_X)⁸¹.

Αυξάνεται η σημασία της δράσης των πολιτών

72

Ο ΕΟΠ θεωρεί την ενημέρωση του κοινού βασικό στοιχείο για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών της⁸², ο δε ΠΟΥ επισημαίνει ότι η βελτίωση της διαφάνειας και η ευρεία ανταλλαγή ποιοτικών πληροφοριών στις πόλεις θα χειραφετήσει περαιτέρω τους πολίτες ώστε να συμμετέχουν παραγωγικά στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων⁸³. Η οδηγία ΠΑΑ θεσπίζει όρια συναγερμού για το SO₂, το NO₂ και το O₃, αλλά όχι για τα ΑΣ⁸⁴, και απαιτεί από τα κράτη μέλη να παρέχουν λεπτομερείς πληροφορίες στο κοινό⁸⁵. Οι πολίτες μπορούν, επομένως, να διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην παρακολούθηση της εφαρμογής της οδηγίας ΠΑΑ από τα κράτη μέλη, ιδίως όταν η επίτευξη αποτελεσμάτων προϋποθέτει δύσκολες πολιτικές επιλογές. Η τοπική δράση είναι σημαντική, αλλά απαιτεί ευαισθητοποίηση του κοινού: μόνο εάν οι πολίτες είναι καλά ενημερωμένοι μπορούν να αναμειχθούν στην πολιτική και να αναλάβουν δράση, όπου απαιτείται, μεταξύ άλλων αλλάζοντας τη δική τους συμπεριφορά.

73

Η αυξανόμενη σημασία των δράσεων των πολιτών καταδεικνύεται από τις πρόσφατες δικαστικές υποθέσεις, αποτέλεσμα προσφυγών πολιτών και ΜΚΟ κατά εθνικών αρχών. Στην Τσεχική Δημοκρατία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και στο Ηνωμένο Βασίλειο, εθνικά δικαστήρια εξέδωσαν αποφάσεις υπέρ του δικαιώματος των πολιτών στον καθαρό αέρα και υποχρέωσαν τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη να λάβουν περαιτέρω μέτρα για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

αλλά η οδηγία δεν προστατεύει ρητώς τα δικαιώματα των πολιτών στην πρόσβαση στη δικαιοσύνη

74

Το δικαίωμα πρόσβασης σε πληροφορίες, συμμετοχής του κοινού στη λήψη αποφάσεων και πρόσβασης στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα καθιερώνεται στη Σύμβαση του Aarhus, στην οποία είναι συμβαλλόμενα μέρη η ΕΕ και τα 28 κράτη μέλη της⁸⁶. Διαπιστώσαμε ότι άλλες περιβαλλοντικές οδηγίες περιέχουν ρητές διατάξεις οι οποίες διασφαλίζουν το δικαίωμα πρόσβασης στη δικαιοσύνη, όχι όμως και η οδηγία ΠΑΑ⁸⁷.

75

Τα εθνικά δίκαια διαφέρουν σημαντικά και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έχουν εντοπίσει εμπόδια για τους πολίτες που επιδιώκουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη σε μερικά κράτη μέλη.

και οι πληροφορίες για την ποιότητα του αέρα είναι ενίοτε ασαφείς

76

Ελέγξαμε τις πληροφορίες που διαθέτουν διαδικτυακά στους πολίτες οι δημόσιες αρχές των έξι πόλεων τις οποίες επισκεφθήκαμε. Για τον σκοπό αυτό εξετάσαμε τους δείκτες ποιότητας του αέρα, τις πληροφορίες σχετικά με την επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία, τη διαθεσιμότητα σε πραγματικό χρόνο στοιχείων σχετικά με την ποιότητα του αέρα και άλλα εργαλεία.

77

Οι δείκτες για την ποιότητα του αέρα είναι εργαλεία τα οποία μπορούν να παρέχουν κατανοητές πληροφορίες στους πολίτες. Πέντε από τις έξι πόλεις που επισκεφθήκαμε διέθεταν τέτοιους δείκτες. Διαπιστώσαμε ότι κράτη μέλη, περιφέρειες και πόλεις ορίζουν διαφορετικά τους δείκτες για την ποιότητα του αέρα, με αποτέλεσμα να προκύπτουν διαφορετικές εκτιμήσεις για την ίδια ποιότητα του αέρα (βλέπε, για παράδειγμα, πίνακα 3). Καθώς η βλάβη για την ανθρώπινη υγεία που προκαλείται από την ίδια ατμοσφαιρική ρύπανση είναι πάντοτε ίδια, ανεξαρτήτως τοποθεσίας, οι διαφορετικές ταξινομήσεις της ίδιας ποιότητας του αέρα υπονομεύουν την αξιοπιστία των παρεχόμενων πληροφοριών.

Πίνακας 3

Δείκτες ποιότητας αέρα όσον αφορά τα ΑΣ₁₀ (τον Μάρτιο του 2018)

Βασισμένη σε δείκτη ωριαία/ημερήσια τιμή ΑΣ	0	10	20		30		40	50	60	70		80	90	100	140				180	200+
ΕΟΠ	καλή		ικανοποιητική			μέτρια		κακή						πολύ κακή
Βρυξέλλες	εξαιρετική	πολύ καλή	καλή		αρκετά καλή		μέτρια	ανεπαρκής	πολύ ανεπαρκής	κακή		πολύ κακή		κάκιστη
Μιλάνο	καλή			ικανοποιητική				μέτρια			κακή			κάκιστη
Κρακοβία	πολύ καλή		καλή						μέτρια					επαρκής	κακή					πολύ κακή
Οστράβα	πολύ καλή		καλή				ικανοποιητική			κατάλληλη			ανεπαρκής						πολύ ανεπαρκής
Στουτγάρδη	πολύ καλή	καλή	ικανοποιητική			επαρκής		κακή						πολύ κακή
Σόφια	καλή							ικανοποιητική						επαρκής				κακή		πολύ κακή

Πηγή: ΕΟΠ και ιστότοποι των πόλεων

78

Καθώς τα κράτη μέλη δεν είχαν συμφωνήσει σε κοινό δείκτη, ο ΕΟΠ, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθιέρωσε πρόσφατα έναν δείκτη για το σύνολο της επικράτειας της ΕΕ (βλέπε γράφημα 11 κατωτέρω). Όταν συμβουλεύονται τον δείκτη του ΕΟΠ, οι πολίτες μπορούν να συγκρίνουν την ποιότητα του αέρα σε ολόκληρη την Ευρώπη σε πραγματικό χρόνο. Αυτό δεν είναι το ίδιο με την αξιολόγηση της συμμόρφωσης με τα πρότυπα της ΕΕ (κάτι το οποίο προϋποθέτει μεγαλύτερη σειρά δεδομένων).

79

Η οδηγία ΠΑΑ υποχρεώνει τα κράτη μέλη να ενημερώνουν το κοινό για τις ενδεχόμενες επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για την υγεία. Οι διαδικτυακές πληροφορίες που παρείχαν οι δημόσιες αρχές σχετικά με τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για την υγεία και τα μέτρα που μπορούν να λάβουν οι πολίτες για τον μετριασμό των κινδύνων ήταν ενίοτε λιγοστές και δυσεύρετες. Το γεγονός αυτό αποκτά μεγαλύτερη σημασία εάν ληφθεί υπόψη ότι τα πρότυπα της ΕΕ υποτιμούν τους κινδύνους που θέτει η κακή ποιότητα του αέρα (βλέπε σημεία 19 έως 27).

80

Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να υποβάλλουν στην Επιτροπή, σε πραγματικό χρόνο, στοιχεία για την ποιότητα του αέρα⁸⁸. Κατά τον χρόνο του ελέγχου μας, είκοσι πέντε κράτη μέλη συμμορφώνονταν προς την υποχρέωση αυτή⁸⁹. Από τις έξι πόλεις που επισκεφθήκαμε, τέσσερις δημοσίευαν στους δικτυακούς τόπους τους στοιχεία σε πραγματικό χρόνο⁹⁰. Οι πόλεις αυτές χρησιμοποιούσαν διάφορα εργαλεία για την ενημέρωση του κοινού. Στον πίνακα 4 καταγράφονται μερικές από τις ορθές πρακτικές που χρησιμοποιούνταν για την ενημέρωση των πολιτών.

Πίνακας 4

Ορθές πρακτικές για την ενημέρωση των πολιτών

Χωρικοί χάρτες με τη χρήση μοντελοποίησης	Βρυξέλλες, Μιλάνο, Οστράβα
Ειδοποίηση κατά τη διάρκεια υψηλής ρύπανσης (SMS ή ηλεκτρονικό ταχυδρομείο κ.λπ.)	Βρυξέλλες, Κρακοβία, Οστράβα
Εφαρμογές έξυπνου τηλεφώνου	Οστράβα, Κρακοβία
Πίνακες σε δημόσιους χώρους (δρόμους, μετρό)	Κρακοβία, Σόφια
Σειρές δεδομένων που μπορούν να καταφορτωθούν για ανάλυση	Βρυξέλλες, Στουτγάρδη, Μιλάνο, Κρακοβία
Σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για ΑΣ βάσει μετεωρολογικών προβλέψεων	Στουτγάρδη

81

Παρότι οι περισσότερες πόλεις που επισκεφθήκαμε κατάρτισαν δείκτες ποιότητας του αέρα και παρήγαγαν δεδομένα για την ποιότητα του αέρα σε πραγματικό χρόνο και άλλες πόλεις είχαν θεσπίσει άλλες ορθές πρακτικές, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι από άποψη ποιότητας η ενημέρωση του κοινού δεν ήταν τόσο σαφής ή χρήσιμη όσο η ενημέρωση που παρέχεται σε μερικές άλλες ευρωπαϊκές πόλεις⁹¹.

Συμπεράσματα και συστάσεις

82

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ο μεγαλύτερος περιβαλλοντικός κίνδυνος για την υγεία στην ΕΕ, και, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΕΟΠ, προκαλεί περίπου 400 000 πρόωρους θανάτους κάθε έτος, οι δε κάτοικοι των αστικών περιοχών είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι σε αυτήν. Τα αιωρούμενα σωματίδια, το διοξείδιο του αζώτου, το διοξείδιο του θείου και το τροποσφαιρικό όζον είναι οι πιο επιβλαβείς από τους ατμοσφαιρικούς ρύπους. Η οδηγία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα (ΠΑΑ) του 2008 είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής της ΕΕ για τον καθαρό αέρα, καθώς θέτει όρια συγκέντρωσης για τους ρύπους στον αέρα που αναπνέουμε.

83

Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η δράση της ΕΕ για την προστασία της ανθρώπινης υγείας από την ατμοσφαιρική ρύπανση δεν απέδωσε τον αναμενόμενο αντίκτυπο. Δεν έχουν ακόμη ληφθεί στο επίπεδο της Ένωσης τα κατάλληλα μέτρα που να αντικατοπτρίζουν το σημαντικό ανθρώπινο και οικονομικό κόστος.

84

Παρότι η ποιότητα του αέρα βελτιώθηκε χάρη στη μείωση των εκπομπών, η υγεία των πολιτών εξακολουθεί να θίγεται σε μεγάλο βαθμό από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Αρκετά από τα πρότυπα της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα είναι υποδεέστερα αυτών που υποδεικνύουν τα στοιχεία σχετικά με τις επιπτώσεις τις ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία. Τα κράτη μέλη συχνά δεν συμμορφώνονται με τα πρότυπα αυτά και δεν έχουν λάβει επαρκή αποτελεσματικά μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα. Η παρακολούθηση και η επακόλουθη επιβολή της εφαρμογής από την Επιτροπή δεν επέφεραν αποτελεσματική αλλαγή. Διαπιστώσαμε ότι ορισμένες πολιτικές της ΕΕ δεν αντικατοπτρίζουν ακόμη επαρκώς τη σημασία της βελτίωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, αλλά επισημαίνουμε παράλληλα ότι η χρηματοδότηση της ΕΕ παρέχει ουσιαστική στήριξη. Οι πολίτες μπορούν να διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην παρακολούθηση της εφαρμογής της οδηγίας ΠΑΑ από τα κράτη μέλη, όπως προκύπτει από τις επιτυχημένες προσφυγές στα δικαστήρια σε αρκετά κράτη μέλη, η δε ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του κοινού αυξάνονται. Στα επόμενα σημεία εκτίθενται αναλυτικά τα κύρια συμπεράσματά μας και οι αντίστοιχες συστάσεις.

85

Η οδηγία ΠΑΑ βασίζεται σε πρότυπα για την ποιότητα του αέρα, τα οποία θεσπίστηκαν πριν από 15 ή 20 χρόνια. Μερικά από τα πρότυπα αυτά είναι πολύ υποδεέστερα των κατευθυντήριων γραμμών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Επιπλέον, τα πρότυπα επιτρέπουν τη συχνή υπέρβαση των ορίων και δεν περιλαμβάνουν κανένα βραχυπρόθεσμο πρότυπο για τα ΑΣ_2,5, έναν ιδιαίτερα επιβλαβή ατμοσφαιρικό ρύπο (βλέπε πίνακα 1 και σημεία 18 έως 26). Οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας υποστηρίζουν την εφαρμογή αυστηρότερων προτύπων στην ΕΕ (βλέπε σημείο 27). Η θέσπιση αδύναμων προτύπων δεν παρέχει το κατάλληλο πλαίσιο για την προστασία της ανθρώπινης υγείας. Σημαίνει ότι μερικές τοποθεσίες με κακή ποιότητα αέρα συμμορφώνονται με τη νομοθεσία της ΕΕ.

86

Παρότι η κατάσταση βελτιώνεται, τα περισσότερα κράτη μέλη εξακολουθούν να μην συμμορφώνονται με τα πρότυπα της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα (σημεία 28 και 29).

87

Όσον αφορά τις μετρήσεις της ποιότητας του αέρα, διαπιστώσαμε ότι δεν υπάρχουν επαρκείς εγγυήσεις ότι τα κράτη μέλη μετρούν την ποιότητα του αέρα στις κατάλληλες τοποθεσίες. Λόγω της έλλειψης ακρίβειας των κριτηρίων της οδηγίας, δεν ήταν απαραίτητο ότι τα κράτη μέλη μετρούσαν τις συγκεντρώσεις κοντά σε κύριους αστικούς δρόμους ή μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις (βλέπε σημεία 32 έως 34), οι οποίοι παραμένουν σημαντικές πηγές ρύπανσης. Επισημαίνουμε ότι η προθεσμία για την υποβολή στοιχείων από τα κράτη μέλη στην Επιτροπή, η οποία καθορίζεται στην οδηγία ΠΑΑ, είναι λιγότερο αυστηρή από την προβλεπόμενη σε προηγούμενες οδηγίες (σημείο 35).

88

Διαπιστώσαμε ότι τα κράτη μέλη δεν έλαβαν αρκετά αποτελεσματικά μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα όσο το δυνατόν ταχύτερα. Συνολικά, η ποιότητα των σχεδίων των κρατών μελών για την ποιότητα του αέρα ήταν ανεπαρκής και τα σχέδια περιελάμβαναν ελλιπώς στοχοθετημένα μέτρα. Η διακυβέρνηση των σχεδίων ήταν συχνά αδύναμη (παραδείγματος χάριν, δεν υπήρχε συντονισμός μεταξύ εθνικών και τοπικών αρχών), το κόστος τους δεν είχε αποτιμηθεί ή δεν χρηματοδοτούνταν, και τα σχέδια δεν παρείχαν πληροφορίες σχετικά με τον πραγματικό αντίκτυπο των ληφθέντων μέτρων στην ποιότητα του αέρα. Η οδηγία ΠΑΑ δεν υποχρεώνει τα κράτη μέλη να ενημερώνουν την Επιτροπή σχετικά με τις επιδόσεις των σχεδίων τους. Η ανεπαρκής πρόοδος όσον αφορά τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα καταδεικνύει την αναγκαιότητα για αποτελεσματικότερα μέτρα (βλέπε σημεία 36 έως 47).

89

Η Επιτροπή αντιμετωπίζει περιορισμούς όσον αφορά την παρακολούθηση των επιδόσεων των κρατών μελών. Τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνται να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με την εφαρμογή των σχεδίων για την ποιότητα του αέρα. Μερικές φορές η τήρηση των διατάξεων της οδηγίας είναι δύσκολο να επαληθευτεί και η Επιτροπή λαμβάνει εκατοντάδες σχέδια για την ποιότητα του αέρα και εκτενή σύνολα δεδομένων για έλεγχο. Διαπιστώσαμε ότι η Επιτροπή προσέφυγε κατά κρατών μελών ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης όταν έκρινε ότι αυτά διέπραξαν σοβαρή παράβαση της οδηγίας (βλέπε σημεία 48 έως 50). Ωστόσο, αυτά τα μέτρα επιβολής είναι χρονοβόρα και παρά την εξασφάλιση αρκετών αποφάσεων υπέρ της Επιτροπής (σημεία 51 έως 54), τα όρια ποιότητας του αέρα εξακολουθούν να παραβιάζονται συχνά έως και σήμερα.

Σύσταση 1 – Αποτελεσματικότερα μέτρα από την Επιτροπή

Προκειμένου να γίνει αποτελεσματικότερη η δράση της για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, η Επιτροπή πρέπει:

1. να μοιράζεται τις βέλτιστες πρακτικές των κρατών μελών που έχουν καταφέρει να αποτυπώσουν με επιτυχία τις απαιτήσεις της οδηγίας ΠΑΑ στα σχέδιά τους για την ποιότητα του αέρα, μεταξύ άλλων εκείνες που αφορούν τη διάθεση χρήσιμων πληροφοριών για σκοπούς παρακολούθησης, στοχοθετημένα, προϋπολογισμένα και βραχυπρόθεσμα μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, και προγραμματισμένες μειώσεις των επιπέδων υπέρβασης σε συγκεκριμένες τοποθεσίες·
2. να διαχειρίζεται ενεργά κάθε στάδιο της διαδικασίας επί παραβάσει ώστε να συντομεύεται το χρονικό διάστημα μέχρι την επίλυση των υποθέσεων ή την υποβολή τους στην κρίση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης·
3. να συνδράμει τη συνεργασία των κρατών μελών που επηρεάζονται περισσότερο από τη διασυνοριακή ατμοσφαιρική ρύπανση στην ΕΕ, καθώς και τις κοινές τους δραστηριότητες, εισάγοντας μεταξύ άλλων συναφή μέτρα στα σχέδιά τους για την ποιότητα του αέρα.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 2020.

90

Τα συμπεράσματά μας όσον αφορά τα πρότυπα για την ποιότητα του αέρα, τα μέτρα των κρατών μελών για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και την επακόλουθη παρακολούθηση και επιβολή, καθώς και την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του κοινού (βλέπε κατωτέρω) μας οδηγούν να συστήσουμε στην Επιτροπή να εξετάσει το ενδεχόμενο μιας φιλόδοξης επικαιροποίησης της οδηγίας για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, η οποία παραμένει μια σημαντική νομική πράξη για να γίνει ο αέρας που αναπνέουμε καθαρότερος.

Σύσταση 2 – Φιλόδοξη επικαιροποίηση της οδηγίας ΠΑΑ

Η Επιτροπή πρέπει να εξετάσει τα ακόλουθα ζητήματα κατά την προετοιμασία της πρότασής της προς τον νομοθέτη:

1. την επικαιροποίηση των οριακών τιμών και των τιμών-στόχου της ΕΕ (για ΑΣ, SO₂ και O₃), σε συμφωνία με τις πιο πρόσφατες κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ· τη μείωση του αριθμού των φορών υπέρβασης των προτύπων όσον αφορά τις συγκεντρώσεις (για ΑΣ, NO₂, SO₂ και O₃)· και τον καθορισμό βραχυπρόθεσμης οριακής τιμής για ΑΣ_2,5 και ορίων συναγερμού για ΑΣ·
2. βελτιώσεις των σχεδίων για την ποιότητα του αέρα, ιδίως προσανατολίζοντας τα σχέδια στην επίτευξη αποτελεσμάτων και επιβάλλοντας την υποβολή ετήσιας έκθεσης σχετικά με την εφαρμογή τους καθώς και την επικαιροποίησή τους, όταν απαιτείται· ο αριθμός των σχεδίων για την ποιότητα του αέρα ανά ζώνη ποιότητας του αέρα πρέπει να περιοριστεί·
3. την ακρίβεια των απαιτήσεων για την εγκατάσταση σταθμών μέτρησης για τη βιομηχανία και για την κυκλοφορία, για την καλύτερη μέτρηση της υψηλότερης έκθεσης του πληθυσμού στην ατμοσφαιρική ρύπανση και τον καθορισμό ελάχιστου αριθμού σταθμών μέτρησης ανά κατηγορία (κυκλοφορία, βιομηχανία ή μη εκτεθειμένες τοποθεσίες)·
4. τη δυνατότητα της Επιτροπής να απαιτεί πρόσθετα σημεία παρακολούθησης όταν εκτιμά ότι αυτό είναι αναγκαίο για την καλύτερη μέτρηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης·
5. τη συντόμευση της προθεσμίας (που επί του παρόντος λήγει στις 30 Σεπτεμβρίου του έτους ν+1) τουλάχιστον στην 30ή Ιουνίου ν+1, για την υποβολή επικυρωμένων στοιχείων, και την επιβολή ρητής υποχρέωσης στα κράτη μέλη να παρέχουν ενημερωμένα (σε πραγματικό χρόνο) στοιχεία·
6. ρητές διατάξεις οι οποίες διασφαλίζουν τα δικαιώματα των πολιτών όσον αφορά την πρόσβαση στη δικαιοσύνη.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 2022.

91

Πολλές πολιτικές της ΕΕ έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα του αέρα. Λαμβανομένου υπόψη του σημαντικού ανθρώπινου και οικονομικού κόστους της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, εκτιμούμε ότι ορισμένες πολιτικές της ΕΕ δεν απηχούν ακόμη σε ικανοποιητικό βαθμό τη σημασία του προβλήματος αυτού. Για παράδειγμα, οι πολιτικές στους τομείς του κλίματος και της ενέργειας, των μεταφορών, της βιομηχανίας και της γεωργίας περιέχουν πτυχές που μπορεί να αποβαίνουν εις βάρος του καθαρού αέρα (βλέπε σημεία 55 έως 63).

92

Λιγότερο από 1 % της χρηματοδότησης από την πολιτική συνοχής της ΕΕ διατίθεται άμεσα σε μέτρα για την ποιότητα του αέρα. Ωστόσο, και άλλα μέτρα της πολιτικής συνοχής μπορούν να ωφελήσουν εμμέσως την ποιότητα του αέρα. Διαπιστώσαμε ότι χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ έργα δεν ήταν επαρκώς στοχοθετημένα και υποστηριζόμενα από τα σχέδια των κρατών μελών για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, αλλά εντοπίσαμε επίσης αρκετά θετικά παραδείγματα. Διαπιστώσαμε επίσης ότι τα έργα του προγράμματος LIFE βοήθησαν τους πολίτες να κινήσουν νομικές διαδικασίες επιδιώκοντας τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα στα κράτη μέλη τους και καλύτερη στοχοθέτηση των χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ μέτρων (σημεία 64 έως 71).

Σύσταση 3 – Προτεραιότητα στην ποιότητα του αέρα και ενσωμάτωση αυτής στις πολιτικές της ΕΕ

Για την περαιτέρω ενσωμάτωση της ποιότητας του αέρα στις πολιτικές της ΕΕ, η Επιτροπή πρέπει να αξιολογήσει:

1. άλλες πολιτικές της ΕΕ οι οποίες περιέχουν πτυχές που μπορεί να αποβαίνουν εις βάρος του καθαρού αέρα και να λάβει μέτρα για την καλύτερη εναρμόνιση των πολιτικών αυτών με τον στόχο για την ποιότητα του αέρα·
2. τη χρησιμοποίηση της σχετικής χρηματοδότησης που διατίθεται προς στήριξη στόχων της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα στην πράξη, με σκοπό την αντιμετώπιση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων, ιδίως ΑΣ, NO_X και SO₂.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 2022.

93

Η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση του κοινού διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Πρόσφατα, το ενδιαφέρον των πολιτών για ζητήματα ποιότητας του αέρα έχει ενταθεί, και εθνικά δικαστήρια έχουν εκδώσει αποφάσεις που υποστηρίζουν το δικαίωμα των πολιτών σε καθαρό αέρα σε αρκετά κράτη μέλη (σημεία 72 και 73). Ωστόσο, διαπιστώσαμε ότι, σε σύγκριση με άλλες περιβαλλοντικές οδηγίες, η οδηγία ΠΑΑ δεν περιέχει συγκεκριμένες διατάξεις ώστε να διασφαλίζονται τα δικαιώματα των πολιτών στην πρόσβαση στη δικαιοσύνη (βλέπε σημείο 74). Διαπιστώσαμε επίσης ότι η ποιότητα των πληροφοριών που τίθενται στη διάθεση των πολιτών σχετικά με την ποιότητα του αέρα πάσχει ενίοτε από ασάφειες (βλέπε σημεία 76 έως 81).

Σύσταση 4 – Βελτίωση της ευαισθητοποίησης και της ενημέρωσης του κοινού

Για τη βελτίωση της ποιότητας της ενημέρωσης των πολιτών, η Επιτροπή πρέπει:

1. να προσδιορίσει και να συγκεντρώσει, με τη βοήθεια επαγγελματιών του τομέα της υγείας, τις πιο κρίσιμες πληροφορίες τις οποίες πρέπει να παρέχουν στους πολίτες η Επιτροπή και οι αρχές των κρατών μελών (συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων στην υγεία και τρόπων συμπεριφοράς)·
2. να στηρίξει τα κράτη μέλη ώστε να θεσπίσουν βέλτιστες πρακτικές επικοινωνίας με τους πολίτες και συμμετοχής των πολιτών σε θέματα που αφορούν την ποιότητα του αέρα·
3. να δημοσιεύει κατατάξεις των ζωνών ποιότητας του αέρα, με την καλύτερη και τη χειρότερη πρόοδο που επιτυγχάνεται κάθε έτος, και να γνωστοποιεί τις βέλτιστες πρακτικές που εφαρμόζουν οι πιο επιτυχημένες τοποθεσίες·
4. να δημιουργήσει έναν διαδικτυακό εργαλείο που θα παρέχει στους πολίτες τη δυνατότητα να αναφέρουν παραβάσεις της ποιότητας του αέρα και να παρέχουν στην Επιτροπή πληροφορίες σχετικά με ζητήματα που αφορούν τα μέτρα των κρατών μελών για την ποιότητα του αέρα·
5. να στηρίξει τα κράτη μέλη ώστε να αναπτύξουν εύχρηστα εργαλεία για την πρόσβαση του ευρέος κοινού σε ενημέρωση και παρακολούθηση όσον αφορά την ποιότητα του αέρα (για παράδειγμα, εφαρμογές έξυπνου τηλεφώνου ή/και ειδικές σελίδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης)·
6. μαζί με τα κράτη μέλη, να επιδιώξει συμφωνία για την εναρμόνιση των δεικτών ποιότητας του αέρα.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 2022.

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα I, του οποίου προεδρεύει ο Νικόλαος Α. Μηλιώνης, Μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, στο Λουξεμβούργο, κατά τη συνεδρίασή του της 11ης Ιουλίου 2018.

Γλωσσάριο και συντομογραφίες

Αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ): Στερεά και υγρά σωματίδια αιωρούμενα στον αέρα. Ανάλογα με το μέγεθός τους, τα ΑΣ διακρίνονται σε αδρά σωματίδια (ΑΣ₁₀) και λεπτά σωματίδια (ΑΣ_2,5).

Αμμωνία (NH₃): Άχρωμο, δύσοσμο αέριο.

ΒΔΤ: «Βέλτιστες Διαθέσιμες Τεχνικές»: το πλέον αποτελεσματικό και προηγμένο στάδιο εξέλιξης των δραστηριοτήτων και των μεθόδων άσκησής τους, που αποδεικνύει την πρακτική καταλληλότητα συγκεκριμένων τεχνικών να συνιστούν τη βάση των οριακών τιμών εκπομπών και άλλων όρων αδειοδότησης για την αποφυγή και, όταν αυτό δεν είναι πρακτικά εφικτό, τη μείωση των εκπομπών και των επιπτώσεων στο περιβάλλον στο σύνολό του:

Βενζο(a)πυρένιο (BaP): Το BaP είναι στερεό προϊόν ατελούς καύσης ορυκτών καυσίμων και βιοκαυσίμων. Προέρχεται κυρίως από την οικιακή θέρμανση (ιδίως, καύση ξύλου και άνθρακα), την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε ηλεκτροπαραγωγικούς σταθμούς, την αποτέφρωση αποβλήτων, την παραγωγή οπτάνθρακα και την παραγωγή χάλυβα.

ΔΕΕ: Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Διοξείδιο του αζώτου (NO₂): Τοξικό καφεκόκκινο αέριο. Οξείδιο του αζώτου (NO_X).

Διοξείδιο του άνθρακα (CO₂): Το CO₂ είναι άχρωμο αέριο και είναι το σημαντικότερο αέριο θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα της Γης. Εκλύεται κατά κύριο λόγο στην ατμόσφαιρα από την καύση ορυκτών καυσίμων.

Διοξείδιο του θείου (SO₂): Τοξικό άχρωμο αέριο. Οξείδιο του θείου (SO_X).

Έλεγχος καταλληλότητας: Συνολική αξιολόγηση πολιτικής με στόχο να αξιολογηθεί κατά πόσον το κανονιστικό πλαίσιο που ρυθμίζει συγκεκριμένο τομέα πολιτικής είναι «κατάλληλο για τον σκοπό» για τον οποίο σχεδιάστηκε.

ΕΟΠ: Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

Ζώνη χαμηλών εκπομπών (ΖΧΕ): Η ΖΧΕ είναι καθορισμένη περιοχή στην οποία η πρόσβαση ορισμένων ρυπογόνων οχημάτων περιορίζεται ή αποτρέπεται με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα.

Μαύρος άνθρακας: Ο μαύρος άνθρακας είναι συστατικό των ΑΣ_2,5, και σχηματίζεται από ατελή καύση καυσίμων· κύριες πηγές του είναι οι μεταφορές και η οικιακή θέρμανση.

µg/m³: Μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο (μονάδα μέτρησης της συγκέντρωσης ρύπου στον αέρα).

ΟΒΕ: Οδηγία για τις βιομηχανικές εκπομπές (οδηγία 2010/75/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Νοεμβρίου 2010, περί βιομηχανικών εκπομπών (ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης) (ΕΕ L 334 της 17.12.2010, σ. 17 (αναδιατύπωση))

Οδηγία ΕΑΟΕ: Οδηγία για τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών (οδηγία (ΕΕ) 2016/2284 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Δεκεμβρίου 2016, σχετικά με τη μείωση των εθνικών εκπομπών ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων, την τροποποίηση της οδηγίας 2003/35/ΕΚ και την κατάργηση της οδηγίας 2001/81/ΕΚ (ΕΕ L 344 της 17.12.2016, σ. 1)).

Οδηγία ΠΑΑ: Οδηγία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα (οδηγία 2008/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 2008, για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη (ΕΕ L 152 της 11.6.2008, σ. 1))

Όζον (τροποσφαιρικό όζον, O₃): Άχρωμο αέριο με έντονη οσμή το οποίο δεν εκπέμπεται άμεσα στην ατμόσφαιρα, αλλά σχηματίζεται από τη χημική αντίδραση ρύπων παρουσία ηλιακού φωτός.

Πεπιεσμένο φυσικό αέριο (CNG): Το CNG είναι φυσικό αέριο αποθηκευμένο σε συνθήκες υψηλής πίεσης, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί βενζίνης, προπανίου ή πετρελαίου κίνησης.

ΠΟΥ: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας

Πρόωροι θάνατοι: Θάνατοι οι οποίοι επέρχονται προτού ένα πρόσωπο φθάσει στο κανονικό προσδόκιμο ζωής για μια χώρα και ένα φύλο.

Πτητικές οργανικές ενώσεις (ΠΟΕ): Οι ΠΟΕ είναι οργανικές χημικές ενώσεις που εξατμίζονται εύκολα.

Πτητικές οργανικές ενώσεις πλην μεθανίου (ΠΟΕΠΜ): Ο όρος ΠΟΕΠΜ είναι χαρακτηρισμός που περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές χημικές ενώσεις, όπως βενζόλιο, αιθυλική αλκοόλη, φορμαλδεΰδη, κυκλοεξάνιο ή ακετόνη.

ΣΠΑ: Σχέδιο για την ποιότητα του αέρα

Συνθήκες διασποράς: Οι συνθήκες διασποράς υποδεικνύουν την ικανότητα της ατμόσφαιρας να αραιώνει αέριους ρύπους.

DALYs: Σταθμισμένα λόγω αναπηρίας έτη ζωής (Disability Adjusted Life Years)

Κλιμάκιο ελέγχου

Οι ειδικές εκθέσεις του ΕΕΣ παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ελέγχων που αυτό διενεργεί επί των πολιτικών και προγραμμάτων της ΕΕ ή επί διαχειριστικών θεμάτων που αφορούν συγκεκριμένους τομείς του προϋπολογισμού. Το ΕΕΣ επιλέγει και σχεδιάζει τα εν λόγω ελεγκτικά έργα κατά τρόπον ώστε αυτά να αποφέρουν τον μέγιστο αντίκτυπο, λαμβανομένων υπόψη των κινδύνων για τις επιδόσεις ή για τη συμμόρφωση, του επιπέδου των σχετικών εσόδων ή δαπανών, των επικείμενων εξελίξεων και του πολιτικού και δημόσιου συμφέροντος.

Ο εν προκειμένω έλεγχος επιδόσεων διενεργήθηκε από το Τμήμα Ελέγχου I που ειδικεύεται στη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων και του οποίου προεδρεύει ο Νικόλαος Α. Μηλιώνης, Μέλος του ΕΕΣ. Επικεφαλής του ελέγχου ήταν ο Janusz Wojciechowski, Μέλος του ΕΕΣ, συνεπικουρούμενος από την Kinga Wisniewska-Danek, προϊσταμένη του ιδιαίτερου γραφείου του και την Katarzyna Radecka-Moroz, σύμβουλο στο ιδιαίτερο γραφείο του, τον Colm Friel, ανώτερο διοικητικό στέλεχος, τον João Coelho, υπεύθυνο έργου, τον Frédéric Soblet, αναπληρωτή υπεύθυνο έργου, τους Vivi Niemenmaa, Blanka Happach, Jan Kubat, Joachim Otto, Lorenzo Pirelli, Radostina Simeonova και Anna Zalega, ελεγκτές, και τη Rachel O’Doherty, βοηθό. Γλωσσική υποστήριξη παρασχέθηκε από τους Hannah Critoph, Marek Riha, Mila Todorova και Mark Smith.

Επικοινωνία

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

Τηλ:. +352 4398-1
Πληροφορίες: eca.europa.eu/el/Pages/ContactForm.aspx
Ιστότοπος: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (https://europa.eu/european-union/index_el).

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2018

PDF	ISBN 978-92-847-0633-4	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/170737	QJ-AB-18-019-EL-N
HTML	ISBN 978-92-847-0581-8	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/50575	QJ-AB-18-019-EL-Q

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2018

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής. Για οποιαδήποτε χρήση ή αναπαραγωγή φωτογραφιών ή άλλου υλικού που δεν αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να ζητηθεί άδεια απευθείας από τους δικαιούχους των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

Αυτοπροσώπως
Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν εκατοντάδες κέντρα πληροφόρησης Europe Direct. Μπορείτε να βρείτε τη διεύθυνση του πλησιέστερου σε σας κέντρου στον δικτυακό τόπο https://europa.eu/european-union/index_el

Τηλεφωνικά ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
Η Europe Direct είναι μια υπηρεσία που απαντά στις ερωτήσεις σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με αυτήν την υπηρεσία:

• καλώντας ατελώς τον αριθμό 00 800 6 7 8 9 10 11 (ορισμένα δίκτυα τηλεφωνίας ενδέχεται να χρεώνουν τις κλήσεις αυτές),
• καλώντας ατελώς τον αριθμό +32 22999696 ή
• μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τον δικτυακό τόπο https://europa.eu/european-union/contact/write-to-us_el

ΒΡΕΙΤΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

Στο διαδίκτυο
Πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι διαθέσιμες στον δικτυακό τόπο Europa: https://europa.eu/european-union/contact_el

Στις εκδόσεις της ΕΕ
Μπορείτε να τηλεφορτώσετε ή να παραγγείλετε δωρεάν και επί πληρωμή εκδόσεις της ΕΕ στην ακόλουθη διεύθυνση: https://publications.europa.eu/el/publications. Μπορείτε να ζητήσετε πολλαπλά αντίγραφα δωρεάν εκδόσεων επικοινωνώντας με την υπηρεσία Europe Direct ή με το τοπικό σας κέντρο πληροφόρησης (βλ. https://europa.eu/european-union/contact_el).

Στη νομοθεσία της ΕΕ και σε σχετικά έγγραφα
Για πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου της ενωσιακής νομοθεσίας από το 1951 σε όλες τις επίσημες γλώσσες, μεταβείτε στον δικτυακό τόπο EUR-Lex, στην ακόλουθη διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/homepage.html?locale=el

Στα δημόσια δεδομένα από την ΕΕ
Η Πύλη Δημόσιων Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://data.europa.eu/euodp/el/home?) παρέχει πρόσβαση σε σύνολα δεδομένων από την ΕΕ. Τα δεδομένα μπορούν να τηλεφορτωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν δωρεάν, τόσο για εμπορικούς όσο και για μη εμπορικούς σκοπούς.