Investeren in werkgelegenheid en groei

Het investeringsplan voor Europa

Het investeringsplan heeft tot doel investeringsbelemmeringen weg te nemen, zichtbaarheid en technische ondersteuning te verlenen aan investeringsprojecten en slimmer gebruik te maken van financiële middelen. Een blik op de resultaten van 2019 leert dat het plan duidelijke macro-economische effecten heeft gehad en burgers en bedrijven tastbaar voordeel heeft opgeleverd.

Vanaf het begin van haar mandaat (november 2014-november 2019) heeft de Commissie-Juncker sociale prioriteiten centraal gesteld in haar werkzaamheden en in de discussie over de toekomst van Europa. Er is aanzienlijke vooruitgang geboekt: met meer dan 241 miljoen mensen die momenteel een baan hebben — circa 14 miljoen meer dan in 2014 — is het percentage werkenden hoger dan ooit (73,9 %) en staat de werkloosheid op het laagste punt sinds 2000. Ook de jeugdwerkloosheid is fors gedaald, van een piek van 24,1 % in 2013 naar 14,3 % in november 2019, maar dit niveau is nog steeds te hoog.

Economisch en begrotingsbeleid

Het Europees Semester

Het Europees Semester is de jaarlijkse cyclus van coördinatie van het economisch en sociaal beleid tussen de EU-lidstaten en is bedoeld om de economische groei en de werkgelegenheid te bevorderen. In het kader daarvan doet de Europese Commissie de Raad jaarlijks een reeks voorstellen voor aanbevelingen aan de lidstaten. Na afloop van het economische aanpassingsprogramma van Griekenland in augustus 2018 waren deze aanbevelingen voor het eerst weer gericht tot alle 28 lidstaten.

De brede doelstelling van de voorstellen die de Commissie dit jaar deed, was de EU-lidstaten ertoe aan te zetten hun groeipotentieel te verhogen door hun economie te moderniseren en hun weerbaarheid te versterken. Gezien de gunstige economische situatie en de mondiale onzekerheden werd er bij alle lidstaten op aangedrongen om prioriteit te geven aan hervormingen die een duurzame groei bevorderen die iedereen ten goede komt, in combinatie met een gerichte investeringsstrategie en een verantwoord begrotingsbeleid. De aanbevelingen zijn in juli goedgekeurd door de Raad.

Deze aanbevelingen sloten aan bij de brede prioriteiten van de jaarlijkse groeianalyse en bij de aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone. Ze bouwden voort op de gedetailleerde analyse van de landverslagen van februari 2019 en op de beoordeling van de nationale programma’s van april. In het waarschuwingsmechanismeverslag werden 13 lidstaten aangewezen voor een diepgaande evaluatie van de vraag of ze met onevenwichtigheden te kampen hadden of gevaar liepen daarmee te maken te krijgen. Volgens de evaluatie waren er tien lidstaten met onevenwichtigheden en drie lidstaten met buitensporige onevenwichtigheden.

In de landspecifieke aanbevelingen lag de nadruk meer op het signaleren en prioriteren van investeringsbehoeften op nationaal niveau. Daarbij is met name gelet op regionale en territoriale ongelijkheden. Een en ander sloot aan bij de grondige analyse van de investeringsbehoeften en knelpunten die in de verslagen voor elke lidstaat waren geconstateerd, en was bedoeld om de prioriteiten te bepalen voor de aanwending van EU-middelen in de volgende EU-meerjarenbegroting (2021-2027).

In de aanbevelingen werd onderkend dat in onze steeds verder gedigitaliseerde en gemondialiseerde economieën slimmere investeringen in infrastructuur, innovatie en onderwijs en vaardigheden vereist zijn, terwijl er ook extra maatregelen noodzakelijk zijn die zorgen voor duurzame en inclusieve socialezekerheidsstelsels voor de vergrijzende bevolking. Dit is nodig om de uitdagingen van nu en in de toekomst aan te kunnen gaan.

Het Europees Semester was ook afgestemd op de beginselen van de Europese pijler van sociale rechten: gelijke kansen en toegang tot de arbeidsmarkt, eerlijke arbeidsvoorwaarden en sociale bescherming en inclusie. Alle lidstaten kregen een aanbeveling die betrekking had op vaardigheden, en een groot aantal lidstaten werd aanbevolen arbeidsmarkthervormingen door te voeren. Zo werden verdere aanbevelingen gedaan voor beleid om de positie te versterken van achterstandsgroepen als laagopgeleide werknemers, jongeren, ouderen, mensen met een handicap en mensen met een migratieachtergrond. Ondanks de verbetering van de stelsels van sociale bescherming vallen er nog mensen buiten de boot en zijn er nog altijd toegangsbelemmeringen.

Overheidsfinanciën

Gezonde overheidsfinanciën zijn van essentieel belang voor economische stabiliteit en duurzame groei. Verlaging van schuld en tekorten moet ervoor zorgen dat overheden een budgettaire buffer hebben om de gevolgen van een inzinking op te kunnen vangen. De overheidsschuld daalt gestaag in de EU, maar niet overal even snel en in diverse lidstaten is deze nog steeds te hoog.

Macro-economische stabiliteit is onontbeerlijk voor de groei en dus heeft de EU regels en procedures om schuld en tekorten te detecteren en te voorkomen dat ze geen bedreiging vormen voor de groei in de lidstaten. In 2019 namen de onevenwichtigheden verder af, maar er blijft verdere beleidsactie nodig. In februari bleek uit de analyse van de Commissie dat er tien lidstaten waren met onevenwichtigheden en drie landen — Griekenland, Italië en Cyprus — met buitensporige onevenwichtigheden.

In haar voorstellen voor landspecifieke aanbevelingen aan elke lidstaat heeft de Commissie concrete doelen gesteld waarop de lidstaten hun budgettaire middellangetermijndoelstelling zouden moeten afstemmen. De lidstaten die het zich kunnen veroorloven, zouden structureel en begrotingsbeleid moeten inzetten voor het opvoeren van publieke kwaliteitsinvesteringen, met name op gebieden die het economisch groeipotentieel verbeteren, zoals onderwijs en vaardigheden, infrastructuur en innovatie.

In juni heeft de Commissie de Raad aanbevolen de tekortprocedure van Spanje stop te zetten, omdat het land zijn tekort duurzaam had teruggebracht tot onder de 3 % van zijn bruto binnenlands product (bbp). Daarmee waren er geen lidstaten meer die een corrigerend tekorttraject volgden. In 2011 waren dat er nog 24.

Tegelijk heeft de Commissie gekeken of bepaalde lidstaten wel voldeden aan de EU-regelgeving voor overheidsschulden en -tekorten en of er een tekortprocedure moest worden geopend. De Commissie kwam tot de conclusie dat België, Frankrijk en Cyprus eraan voldeden, terwijl een tekortprocedure wenselijk was in het geval van Italië. Echter, op grond van de extra begrotingsinspanning die de Italiaanse autoriteiten in juli aankondigden, concludeerde de Commissie dat een dergelijke procedure niet meer nodig was.

Ook heeft de Commissie Hongarije en Roemenië gewaarschuwd dat ze te ver afweken van hun budgettaire middellangetermijndoelstelling, en heeft zij deze landen aanbevolen om daartegen actie te ondernemen. Griekenland werd ondertussen geacht een redelijke start te hebben gemaakt met zijn postprogrammahervormingen, maar bepaalde hervormingen hadden wel vertraging opgelopen en er bestond gevaar dat bepaalde toezeggingen niet zouden worden nagekomen.

Belastingontwijking leidt tot lagere inkomsten voor de EU-lidstaten, verstoort de mededinging en gaat ten koste van de groei. Het Europees Semester draait om de coördinatie van nationaal beleid met als uiteindelijk doel convergentie en een sterk, concurrerend en sociaal Europa. Voor de bescherming van de burgers en het concurrentievermogen van Europa is het van essentieel belang dat agressieve fiscale planning wordt bestreden en dat wordt toegewerkt naar fiscale coördinatie. Daarom heeft de Commissie diverse lidstaten en de eurozone als geheel landspecifieke aanbevelingen gedaan om agressieve fiscale planning aan te pakken.

De kapitaalmarktenunie

Stabiele en efficiënte kapitaalmarkten zijn van essentieel belang voor groei, werkgelegenheid en investeringen. De kapitaalmarktenunie (KMU) is met een mix van regelgevende en niet-regelgevende hervormingen die ervoor moeten zorgen dat spaargeld en investeringen elkaar vlotter kunnen vinden, een essentieel onderdeel van de EU-strategie op deze gebieden.

Het is de bedoeling dat de KMU leidt tot een sterker financieel stelsel van Europa door alternatieve financieringsbronnen te verschaffen en kleine en institutionele beleggers meer kansen te bieden. Met andere woorden, bedrijven, en met name startende, kleine en middelgrote bedrijven, zoals durfkapitaal en durfkapitaalmarkten, moeten meer mogelijkheden krijgen om zich te financieren. Een solide KMU is tevens noodzakelijk voor de bankenunie, een sterkere economische en monetaire unie en een grotere internationale rol van de euro.

Daarbij ligt de nadruk op duurzame financiering, nu de financiële sector oog begint te krijgen voor duurzaamheidsbewuste beleggers die op zoek zijn naar geschikte projecten en bedrijven. De KMU helpt investeringen in deze richting te sluizen, en dit past weer in de EU-agenda voor energie, klimaat en milieu.

Nu 11 van de 13 voorstellen zijn goedgekeurd, moet de KMU een echte aanjager worden van investeringen, waarbij EU-bedrijven aanvullende financieringsbronnen krijgen en burgers aanvullende mogelijkheden krijgen om voor hun toekomst te sparen. Zes voorstellen zijn bedoeld om met nieuwe producten, labels en paspoorten zo veel mogelijk te halen uit de eengemaakte markt, vijf voorstellen moeten de regels voor bedrijven en beleggers eenvoudiger en evenrediger maken en twee voorstellen zijn gericht op een verscherping van het toezicht op de kapitaalmarkten.

In april werden het Parlement en de Raad het eens over wijzigingen in twee belangrijke onderdelen van de wetgeving inzake financiële diensten: de verordening marktmisbruik en de prospectusverordening. Met de wijzigingen in de regels tegen marktmisbruik wordt een beter evenwicht gevonden tussen minder administratieve rompslomp voor kleine bedrijven enerzijds en het beschermen van de marktintegriteit en beleggers anderzijds.

Met de voorgestelde wijzigingen in de prospectusverordening mogen emittenten op groeimarkten voor kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) een lichter prospectus uitgeven wanneer ze de overstap maken naar een gereglementeerde markt (d.w.z. een hoofdbeurs). Daardoor worden aanzienlijke kostenbesparingen mogelijk voor dergelijke groeiende bedrijven.

Een andere mijlpaal in de totstandbrenging van de KMU was de invoering van het pan-Europees persoonlijk pensioenproduct (PEPP), een vrijwillige regeling om te sparen voor de oude dag. Het product zal worden aangeboden door een breed scala aan financiële dienstverleners in de gehele EU en krijgt een plek naast bestaande overheids- en bedrijfspensioenregelingen en nationale particuliere pensioenregelingen. De verordening is op 14 juni aangenomen en gaat over twee jaar in. Dan zouden ook de eerste producten op de markt moeten verschijnen.

Het PEPP zal consumenten in hun zoektocht naar een geschikt product meer keuze, concurrentie, transparantie en flexibiliteit bieden. Mobiele burgers kunnen premie blijven betalen voor hetzelfde product, ongeacht waar ze in de Europese Unie verblijven.

Op 31 juli zijn nieuwe regels in werking getreden die de grensoverschrijdende distributie van beleggingsfondsen moeten bevorderen. Met deze regels wordt deze distributie eenvoudiger, sneller en goedkoper en zal de concurrentie tussen beleggingsfondsen uiteindelijk toenemen. Beleggers krijgen meer keuzemogelijkheden, meer waar voor hun geld en meer bescherming.

Ook is overeenstemming bereikt over een richtlijn voor een efficiënte herstructurering van in financiële moeilijkheden verkerende, levensvatbare ondernemingen, waarbij bonafide ondernemers na een faillissement een tweede kans krijgen.

In maart bereikten het Europees Parlement en de Raad ook een akkoord over nieuwe regels waarmee het eenvoudiger wordt om kleine bedrijven via de kapitaalmarkt te financieren. De regels zullen de administratieve rompslomp voor bedrijven die toegang proberen te krijgen tot “kmo-groeimarkten”, een nieuw soort handelsplatform speciaal voor kleine emittenten, verminderen door de invoering van een meer evenredige benadering voor de beursgang van dergelijke bedrijven.

Stimuleren van onderzoek, innovatie en technologie

Wetenschappelijke excellentie en baanbrekende innovatie

In 2019 is in het kader van het EU-programma Horizon 2020 de aanzet gegeven tot de besteding van 11 miljard euro aan financiering voor onderzoek en innovatie.

Gezien het toenemend economisch belang van baanbrekende, revolutionaire innovatie en na de eerste successen van de proeffase van de Europese Innovatieraad zullen de resterende twee jaar van deze proeffase in het teken staan van een aanzienlijke expansie. Voor 2019-2020 is meer dan 2 miljard euro aan financiering goedgekeurd die de gehele innovatieketen omvat: van “pathfinder”-projecten ter ondersteuning van geavanceerde technologieën uit de niet-conventionele onderzoeksbasis tot “accelerator”-financiering ter ondersteuning van startende bedrijven en kleine en middelgrote ondernemingen bij de ontwikkeling en opschaling van innovaties naar de fase waarin particuliere investeringen kunnen worden aangetrokken.

De EU in de ruimte

Om ervoor te zorgen dat de EU in de wereld koploper blijft op het gebied van ruimtevaarttechnologie, en om de concurrentiepositie van de ruimtevaartindustrie in Europa te bevorderen, hebben het Europees Parlement en de Raad in 2019 een voorlopig deelakkoord bereikt over het EU-ruimteprogramma 2021-2027.

Met een voorgesteld budget van 16 miljard euro wordt alle EU-ruimtesteun samengevoegd en wordt de huidige financiering met meer dan een derde verhoogd. Ook is het de bedoeling dat op nieuwe behoeften wordt ingehaakt en op beschikbare technologieën wordt voortgebouwd, de toegang van Europa tot de ruimte wordt versterkt en een Europese aanpak wordt gelanceerd voor een innovatieve en concurrerende ruimte-industrie.

Galileo, het Europese mondiale radionavigatie-satellietsysteem, is het nauwkeurigste satellietnavigatiesysteem ter wereld. In september waren er wereldwijd zo’n 1 miljard gebruikers van Galileo, inclusief gebruikers van Galileo-compatibele smartphones en tablets. Copernicus is ’s werelds grootste leverancier van aardobservatiegegevens, die gebruikt kunnen worden voor de monitoring van klimaatverandering, voor grensbeveiliging en voor de aanpak van grote rampen wereldwijd. Dagelijks levert Copernicus 12 terabyte aan gegevens, die voor iedereen volledig, openlijk en vrij beschikbaar zijn en een goudmijn vormen voor big data en cloudverwerking. Sinds 2019 is een betere overdracht mogelijk van Copernicus-gegevens en vooral -beelden, die dankzij nieuwe upgrades van de data- en informatietoegangsdiensten gemakkelijker bekeken, gedownload en verwerkt kunnen worden.

EU-defensie en -industrie

Drie op de vier EU-burgers willen meer veiligheid (Eurobarometer, november 2018). Daarom heeft de EU haar ambitieniveau verhoogd wat betreft een defensie-unie. In het kader van de in december 2017 geactiveerde permanente gestructureerde samenwerking willen 25 lidstaten verdergaande verbintenissen aangaan op veiligheids- en defensiegebied en deelnemen aan veeleisende missies. Inmiddels zijn er in totaal 34 projecten van start gegaan, waaronder projecten op het gebied van militaire mobiliteit, maritiem toezicht en cyberbeveiliging. Op verzoek van de deelnemende lidstaten is de Commissie waarnemer.

De twee proefprogramma’s van het Europees Defensiefonds, met een gezamenlijk budget van 590 miljoen euro, zijn volgens plan verlopen, terwijl de voorbereidende actie inzake defensieonderzoek (2017-2019) het laatste jaar inging. Het industrieel ontwikkelingsprogramma voor de Europese defensie (2019-2020) biedt medefinanciering voor de gezamenlijke ontwikkeling van defensievermogens; het werkprogramma is in maart goedgekeurd en in april zijn oproepen tot het indienen van voorstellen gepubliceerd.

Investeren in regio’s, steden en plattelandsgebieden

Met duizenden grote en kleine investeringen in de gehele EU is het cohesiebeleid ook in 2019 een aanjager van groei en werkgelegenheid geweest. In de afgelopen vijf jaar heeft een miljoen bedrijven steun ontvangen, waarmee honderdduizenden nieuwe banen zijn geschapen. Miljoenen mensen hebben hulp ontvangen in de vorm van opleiding en onderwijs of bij het zoeken naar een baan. Talloze huishoudens hebben toegang gekregen tot betere breedbandverbindingen en profiteren van een verbeterde vervoersinfrastructuur en innovaties in de gezondheidszorg.

Daarnaast heeft het Europees Regionaal Ontwikkelingsfonds steun verleend aan twee lidstaten en tien EU-regio’s die een industriële transitie doormaken: Litouwen, Slovenië, Noord- en Oost-Finland (Finland), Noordelijk Centraal-Zweden (Zweden), Greater Manchester (Verenigd Koninkrijk), Saksen (Duitsland), Wallonië (België), Piemonte (Italië), Cantabrië (Spanje) en Hauts-de-France, Centre-Val de Loire en Grand Est (Frankrijk). Elk van deze twaalf proefprogramma’s krijgt 300 000 euro aan EU-subsidie voor de industriële transitie en het opzetten van strategieën voor “slimme specialisatie”, dat wil zeggen de ontwikkeling van de sterke punten van deze lidstaten of regio’s.

Cohesiemiddelen worden ook geïnvesteerd in innovatieve startende bedrijven. Zo gaat een durfkapitaalfonds in Kroatië dankzij een in april aangekondigde bijdrage van het Europees Investeringsfonds van 32,5 miljoen euro investeren in nieuwe projecten met een groot groeipotentieel in het land. Meer dan honderd startende bedrijven zouden dan een betere toegang moeten krijgen tot financiering.

Op grootschaliger niveau is in diezelfde maand door de Commissie 4 miljard euro aan financiering aangekondigd voor 25 grote infrastructuurprojecten in 10 lidstaten. De middelen komen uit het Europees Regionaal Ontwikkelingsfonds en uit het Cohesiefonds. Het gaat om zeer uiteenlopende projecten, van grensoverschrijdende gaspijpleidingen tussen Bulgarije en Griekenland tot waterbeheer in Malta, onderzoeksfaciliteiten op een universiteit in Duitsland en een modernisering van de spoorwegen in Noord-Portugal. Samen met de nationale medefinanciering komen de totale investeringen in deze projecten uit op 8 miljard euro.

Landbouw en plattelandsontwikkeling

Met de ondersteuning van een rendabele voedselproductie, een duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen, de modernisering van plattelandsinfrastructuur en sociale inclusie bleef het gemeenschappelijk landbouwbeleid een motor van groei en investeringen. Eind derde kwartaal 2019 was uit het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling (Elfpo) in totaal 8 miljard euro aan steun verleend voor de plattelandsontwikkelingsprogramma’s 2014-2020. De financiering ging naar de verbetering van de levensvatbaarheid van landbouwbedrijven en het concurrentievermogen van alle soorten landbouw en naar innovatieve landbouwtechnologieën en duurzaam bosbeheer.

Het plattelandsontwikkelingsbeleid heeft ook tot doel het milieu te beschermen en klimaatverandering tegen te gaan en te helpen bij aanpassingen aan klimaatverandering. Landbouwers kunnen financiële steun krijgen als ze zich aansluiten bij een regeling om bijvoorbeeld een milieuvriendelijke bedrijfsvoering op te zetten, gunstige omstandigheden voor biodiversiteit te scheppen of drasland her aan te leggen voor de koolstofvastlegging van bodems. Al met al bedroeg de Elfpo-steun voor het herstel, de instandhouding en de verbetering van land- en bosbouwgerelateerde ecosystemen bijna 27 miljard euro. Nog eens 2 miljard euro werd uitgegeven aan de bevordering van een efficiënt gebruik van hulpbronnen en aan de overgang naar een koolstofarme, klimaatbestendige economie in de landbouw, de bosbouw en de voedingssector. Ook heeft het Elfpo bijna 5 miljard euro aan steun verleend voor sociale inclusie, armoedebestrijding en economische ontwikkeling in de plattelandsgebieden.

Om de positie van landbouwers in een steeds marktgerichtere agri-foodsector te versterken, heeft de Commissie ook gewerkt aan een eerlijkere en evenwichtigere voedselketen. In april zijn nieuwe regels tegen oneerlijke handelspraktijken in werking getreden. Deze regels moeten landbouwers en agri-foodbedrijven beschermen tegen dergelijke praktijken. De lidstaten moeten de regels uiterlijk in mei 2021 in nationaal recht hebben omgezet. Ook is goedkeuring gegeven aan een initiatief om de transparantie van de agri-foodmarkt te vergroten; voor alle marktdeelnemers komt er meer informatie beschikbaar over prijzen in de verschillende schakels van de voedselketen.

De blauwe economie

De blauwe economie van de EU — alle duurzame economische activiteiten die verband houden met oceanen, zeeën en kustgebieden — blijft groeien. Volgens het tweede EU-verslag over de blauwe economie, dat in mei uitkwam, was de sector in 2017 goed voor meer dan 4 miljoen banen en een brutowinst van 74,3 miljard euro. De meest recente cijfers wijzen op een sterke groei in zowel de traditionele als de opkomende sectoren van de blauwe economie. Het rapport is bedoeld om de verdere groei van deze sector te stimuleren door betere gegevens, analysen en kennis over de zee te leveren.

Uit het Economisch jaarverslag 2019 over de EU-vissersvloot, dat in augustus werd uitgebracht, blijkt dat de sector in 2017 opnieuw sterk heeft gepresteerd. Dat was met name te danken aan duurzame visserijmethoden, hogere gemiddelde visprijzen, aanhoudend lage brandstofprijzen en aan het feit dat bepaalde visbestanden er nu beter voor staan. De gunstige trend zal naar verwachting aanhouden.

Vervoersverbindingen in Europa

In 2019 is aan 108 projecten 538 miljoen euro aan subsidie uit de financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen (FEV) toegekend voor veiligere, slimmere en groenere vervoersinfrastructuur. Daarvan waren 39 projecten (117 miljoen euro) gericht op het beperken van de geluidsoverlast van goederentreinen, op de ontwikkeling van grensoverschrijdende spoorwegverbindingen en op de modernisering van cruciale haveninfrastructuur. Nog eens 109 miljoen euro ging naar multimodale logistieke platforms, waar vracht kan worden overgeladen van de ene vervoerswijze naar de andere. Twee andere prioriteiten betroffen intelligente systemen voor vervoer over de weg (80 miljoen euro) en innovatie en nieuwe technologieën (71 miljoen euro).

In maart heeft de Europese Commissie samen met de Europese Investeringsbank de nieuwe CEF-vervoer-blendingfaciliteit gelanceerd, een innovatief financieel instrument voor projecten die de ecologische duurzaamheid en efficiëntie van de vervoerssector in Europa moeten bevorderen. Met een aanvangsbudget van 200 miljoen euro zullen investeringen in het Europees beheersysteem voor het spoorverkeer en in infrastructuur voor alternatieve brandstoffen worden gefinancierd. Beide organisaties hebben ook de krachten gebundeld op het gebied van investeringen in de vervoersveiligheid: op een platform voor veiliger vervoer zal gemakkelijk technisch en financieel advies kunnen worden ingewonnen over met name verkeersveiligheid op de weg.

Investeren in bedrijven

Bijna 99 % van alle bedrijven in de EU zijn kleine en middelgrote ondernemingen, die van cruciaal belang zijn voor de EU-economie. De EU biedt deze bedrijven ondersteuning door het ondernemingsklimaat te verbeteren, de toegang tot financiering te vergemakkelijken en verschillende diensten aan te bieden die hen helpen om in en buiten de EU door te groeien.

Met name via het programma voor het concurrentievermogen van kleine en middelgrote ondernemingen (Cosme) heeft de EU in 2018 met allerlei financiële hefboominstrumenten, waaronder het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI), 10 miljard euro aan financiering voor 140 000 bedrijven aangetrokken.

Investeren in mensen

Hervorming van onderwijs en opleiding is een topprioriteit in de meeste lidstaten en dit onderwerp nam ook in het Europees Semester 2019 een prominente plaats in. Investeringen in onderwijs en vaardigheden zijn van essentieel belang voor innovatie en productiviteitsgroei, met name in een snel veranderende arbeidswereld met toenemende tekorten aan vaardigheden. Kansenongelijkheid in het onderwijs vormt een bedreiging voor de sociale cohesie en de Europese welvaart op lange termijn. Gelijke toegang tot hoogwaardig onderwijs is ook van essentieel belang voor kansarme groepen, en gezien de snelle veranderingen in de arbeidswereld moeten meer volwassenen worden gestimuleerd om hun vaardigheden voortdurend te verbeteren en een leven lang leren te omarmen. Alle lidstaten hebben een landspecifieke aanbeveling over onderwijs en opleiding gekregen.

In mei heeft de Raad in het kader van de werkzaamheden om uiterlijk in 2025 een Europese onderwijsruimte tot stand te brengen, een aanbeveling inzake opvang en onderwijs voor jonge kinderen en het onderwijzen en leren van talen vastgesteld. In de maanden daarop kondigde de Commissie in het kader van het programma Erasmus+ de eerste 17 allianties van Europese universiteiten aan. Daarbij zijn 114 instellingen voor hoger onderwijs in 24 lidstaten betrokken. Deze allianties zullen de kwaliteit en aantrekkelijkheid van het hoger onderwijs verbeteren en de samenwerking tussen de instellingen en hun studenten en personeel bevorderen.

De EU is ook doorgegaan met haar investeringen in beroepsopleiding. Dankzij ondersteuning en medefinanciering van het programma Erasmus voor jonge ondernemers (EYE) kunnen onlangs gestarte en aspirant-ondernemers in opleiding gaan bij een ervaren leidinggevende van een klein- of middelgroot bedrijf in een ander land. Afgelopen jaar hebben 1 300 nieuwe ondernemers uit heel Europa en daarbuiten hieraan deelgenomen. Daarnaast doen 120 ondernemers hun voordeel met EYE Global, een proefprogramma waarbij ook Israël, Singapore en twee Amerikaanse staten (New York en Pennsylvania) zijn betrokken.

Circa 650 000 jongeren en 237 000 personeelsleden van onderwijsinstellingen en jongerenorganisaties hebben gebruikgemaakt van het programma Erasmus+ voor onderwijs, opleiding, sport en jeugd (budget 3,2 miljard euro). In het kader van het jongerenwerkgelegenheidsinitiatief is 350 miljoen euro beschikbaar gekomen voor jongeren die in regio’s wonen waar de jeugdwerkloosheid zeer hoog is.

Mensen bij elkaar brengen

Rond de 35 000 jongeren hebben met een DiscoverEU-reispas Europa kunnen verkennen en meer dan 90 000 mensen hebben zich ingeschreven voor het Europees Solidariteitskorps, van wie 12 000 in 2019 hebben deelgenomen aan solidariteitsactiviteiten in heel Europa.

Een gezonder Europa

Samen met de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling en de Europese waarnemingspost voor gezondheidsstelsels en -beleid heeft de Commissie gewerkt aan diepgaande studies van de gezondheidsstelsels in de EU. De State of health in the EU en het begeleidend verslag bevatten dertig profielen van nationale stelsels. In 2019 werd ingezoomd op vijf horizontale thema’s: terughoudendheid tegenover vaccinaties, digitale transformatie van gezondheidsbevordering en ziektepreventie, lacunes in de toegankelijkheid van gezondheidsstelsels, taakverschuiving onder gezondheidswerkers, en toegang van patiënten tot geneesmiddelen.

In februari ondernam de EU actie om de veiligheid te waarborgen van geneesmiddelen die in de lidstaten worden verkocht: er werden nieuwe verificatie- en veiligheidskenmerken ingevoerd voor geneesmiddelen die alleen op recept verkrijgbaar zijn. Voortaan moeten fabrikanten een 2D-streepjescode en een antimanipulatiehulpmiddel op de verpakking van dergelijke geneesmiddelen zetten en moeten apotheken (ook internetapotheken) en ziekenhuizen de authenticiteit van geneesmiddelen controleren voordat ze aan patiënten worden gegeven. Dit is de laatste stap in de uitvoering van de richtlijn vervalste geneesmiddelen van 2011, die de veiligheid en kwaliteit moet waarborgen van geneesmiddelen die in de EU worden verkocht.

Een EU-begroting gericht op resultaat en continuïteit

De begroting van de EU bleef gericht op het versterken en veerkrachtiger maken van de Europese economie en op het bevorderen van de solidariteit en veiligheid zowel binnen als buiten haar grenzen.

Met de maatregelen om de economische groei te bevorderen en de economische kloof tussen de regio’s te verkleinen, was bijna de helft van de vastgelegde middelen (80 miljard euro) gemoeid. Er ging 12,2 miljard euro aan EU-financiering naar onderzoek en innovatie in het kader van Horizon 2020, inclusief de nieuwe Gemeenschappelijke Onderneming Europese high-performance computing. Het budget voor onderwijs en opleiding werd verhoogd (naar Eramus+ ging 17,8 % meer dan in 2018). Hetzelfde gold voor vervoer en digitale infrastructuur (37 % meer voor de FEV). Voor landbouw en plattelandsgebieden bleven de uitgaven met bijna 60 miljard euro op een stabiel niveau. De steun was onder meer gericht op het tegengaan van klimaatverandering en op het bevorderen van duurzame groei. De begroting van 2019 bood de nodige speelruimte om het interne aspect van de migratieproblematiek aan te pakken: van de in totaal 1,2 miljard euro aan steun uit het Fonds voor asiel, migratie en integratie ging 386,3 miljoen euro naar operationele programma’s van de lidstaten, terwijl uit het Fonds voor interne veiligheid 442,7 miljoen euro werd ingezet voor grensbeheer en 92,7 miljoen euro voor veiligheid. In totaal ging 5 miljoen euro naar het nieuwe Europees Openbaar Ministerie, dat zich gaat bezighouden met de vervolging van internationale strafbare feiten die ten koste gaan van de EU-begroting, zoals fraude, witwaspraktijken en corruptie.

Veiligere, goedkopere en betere connectiviteit

Connectiviteit was in 2019 opnieuw een belangrijke kwestie voor de EU. Aangezien onze economie en samenleving steeds digitaler worden en we steeds meer tijd besteden aan het gebruik van producten en diensten online, is veilige, betrouwbare en betaalbare connectiviteit belangrijker dan ooit.

De kosten van telefoneren en berichtenverkeer tussen de lidstaten en andere delen van Europa liepen sterk uiteen. Gemiddeld was vast of mobiel bellen naar een ander land drie keer zo duur als binnenlands bellen, en een sms’je naar een ander land was meer dan twee keer zo duur als een binnenlands sms’je. Bij de in mei ingevoerde prijsplafonds zijn de maximumprijzen voor vaste of mobiele telefoongesprekken vastgesteld op maximaal 0,19 euro + btw per minuut, terwijl sms’jes nu niet meer dan 0,06 euro + btw mogen kosten. Na de afschaffing van de roamingtarieven voor mobiele telefonie in 2017 heeft het plafond voor internationale oproepen in Europa consumenten en bedrijven een duidelijk en onmiddellijk voordeel gebracht.

Een nieuwe regeling om lokale overheden te helpen wifi-hotspots te installeren, was een ander tastbaar resultaat van het beleid. Het WiFi4EU-initiatief streeft ernaar 8 000 gemeenschappen in de EU te helpen hun connectiviteit te verbeteren. Lokale overheden kunnen een EU-subsidie van 15 000 euro krijgen voor de installatie van hotspots. Er zijn twee oproepen tot het indienen van voorstellen geweest, waarbij meer dan 5 000 gemeenschappen van de regeling gebruik hebben gemaakt, boven op de 2 800 die in 2018 reeds steun ontvingen. Elke gemeenschap krijgt 18 maanden de tijd om het geld te investeren in de benodigde apparatuur om hun openbare wifi-hotspots tot stand te brengen.

Afgelopen jaar heeft ook de connectiviteit in plattelandsgebieden een impuls gekregen. Slechts 53 % van de mensen die in afgelegen en plattelandsgebieden wonen, heeft toegang tot snel internet, tegen 82 % in de hele EU. Het dichten van deze digitale kloof is een belangrijke prioriteit. Het netwerk van breedbandcompetentiekantoren is in 2019 aanzienlijk gegroeid; er zijn nu maar liefst 116 nationale en regionale kantoren die helpen de inspanningen te coördineren om de breedbanddekking uit te breiden tot de verste uithoeken van de EU. Betere en snellere breedbandverbindingen zullen de toegang tot onderwijs, gezondheidszorg, overheidsdiensten en bedrijven verbeteren, werkgelegenheid en investeringen aantrekken en gemeenschappen in die gebieden ondersteunen.

De uitbreiding van het netwerk was een gevolg van de afspraak die de lidstaten in april maakten om te gaan samenwerken bij de ontsluiting van het potentieel van digitale technologieën. De bedoeling hiervan was belangrijke en dringende economische, sociale, klimaat- en milieu-uitdagingen van de bredere plattelandseconomie, waaronder de voedsel- en landbouwsector van de EU, aan te pakken.

In de aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement in mei werd een campagne, #DigitalRespect4Her, gehouden rond onlinegeweld tegen vrouwen. Aan de hand van getuigenissen van vrouwelijke parlementsleden, deskundigen en journalisten werden de specifieke problemen benadrukt waarmee vrouwen op sociale media en elders online worden geconfronteerd.

De digitalisering helpt ook de belemmeringen binnen de eengemaakte markt van de EU weg te nemen. De lancering van de elektronische uitwisseling van gegevens betreffende de sociale zekerheid is hier een tastbaar voorbeeld van. Het project helpt socialezekerheidsinstellingen in de EU, IJsland, Liechtenstein, Noorwegen en Zwitserland bij de uitwisseling van relevante informatie over burgers die in verschillende landen wonen en werken of van het ene naar het andere land verhuizen. In januari 2019 werd met de uitvoering ervan begonnen en inmiddels hebben 31 landen het systeem in gebruik genomen. Aan het eind van het jaar hadden ze al over meer dan 175 000 zaken informatie uitgewisseld. Het systeem is ontworpen om enerzijds burgers gemakkelijker toegang te geven tot hun informatie en hun socialezekerheidsuitkeringen sneller en nauwkeuriger te berekenen, en anderzijds om de socialezekerheidsdiensten te helpen fraude doeltreffender te bestrijden.

In dezelfde geest zal de inning van de btw van onlineverkopers ook beter verlopen dankzij de nieuwe regels die in maart zijn overeengekomen en die bepalen dat onlinebedrijven zich maar één keer voor btw-doeleinden hoeven in te schrijven, in plaats van in elke lidstaat waar ze verkoopactiviteiten ontplooien. Dit zal de kosten in tijd en geld voor kleinere bedrijven die online grensoverschrijdend actief zijn, verminderen. De nieuwe regels zullen de nationale belastingdiensten ook helpen gemakkelijker btw te innen van bedrijven van buiten de EU die via internet goederen verkopen aan consumenten in de EU; dat zal helpen bij het innen van de 5 miljard euro aan belastinginkomsten die elk jaar in de sector verloren gaan.

Bescherming van rechten in het digitale tijdperk

Er zijn andere initiatieven genomen om de rechten van consumenten en bedrijven online te beschermen, zoals nieuwe regels voor contracten voor de levering van digitale inhoud en digitale diensten of voor de verkoop van goederen, die ertoe bijdragen dat het duidelijker en gemakkelijker wordt om online zaken te doen. Uniforme regels in de hele EU zullen bedrijven helpen te begrijpen wat hun verplichtingen zijn. Ook bieden ze consumenten duidelijke oplossingen voor gevallen waarin digitale inhoud, diensten en goederen, waaronder producten met een digitaal element (bv. slimme koelkasten), gebreken vertonen.

Er zijn ook nieuwe EU-regels overeengekomen om de complexe regelgeving rond het auteursrecht aan te passen aan de digitale wereld. Muziekstreamingdiensten, video-op-aanvraagplatforms, nieuwsaggregatiediensten en platforms voor door gebruikers geüploade content zijn de belangrijkste toegangspoorten geworden voor toegang tot creatieve en journalistieke inhoud. De nieuwe regels garanderen een eerlijker vergoeding voor makers, beter beschermde rechten voor gebruikers en meer duidelijkheid wat betreft de verantwoordelijkheid van platforms. Het doel is om de toegang tot auteursrechtelijk beschermd on­linemateriaal over de grenzen heen te verbeteren, om nieuwe rechten en verantwoordelijkheden vast te stellen voor onlineplatforms met auteursrechtelijk beschermd werk, de onlinepers en -jounalistiek aan te moedigen en de vergoeding voor journalisten te verbeteren, alsmede het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal voor onderwijs- en onderzoeksdoeleinden te vergemakkelijken.

Europa is vastberaden blijven optreden tegen oneerlijke handelspraktijken in de digitale economie. In maart kreeg Google een boete van 1,49 miljard euro voor het opleggen van concurrentieverstorende contractuele beperkingen aan websites van derden, waardoor concurrenten werden ontmoedigd of belemmerd om hun zoekadvertenties op die websites te plaatsen. In juni werd een formeel onderzoek ingesteld naar de praktijken van Broadcom, een wereldleider op het gebied van onderdelen voor draadgebonden communicatiemiddelen zoals modems en tv-settopboxen, om na te gaan of het concurrenten op illegale wijze heeft uitgesloten. In oktober heeft de Commissie voorlopige maatregelen tegen Broadcom ingesteld om ervoor te zorgen dat er geen ernstige en onherstelbare schade aan de mededinging ontstaat, in afwachting van haar onderzoek naar de gegrondheid van bepaalde vermeende uitsluitingspraktijken door dat bedrijf. Qualcomm werd in juli veroordeeld tot een geldboete van 242 miljoen euro omdat dat bedrijf de chipsets die smartphones en tablets met cellulaire netwerken verbinden, onder de kostprijs heeft verkocht, met de bedoeling zijn voornaamste concurrent in het marktsegment uit te schakelen. Ook is een onderzoek ingesteld naar de wijze waarop Amazon gegevens van andere handelaren die op zijn websites goederen verkopen, gebruikt.

Sinds juli gelden er voor platform-to-business onlinerelaties geharmoniseerde regels voor minimale transparantie en verhaalsrechten. Deze beschermen bedrijven die, om consumenten te bereiken, afhankelijk zijn van onlineplatforms, zonder dat dit ten koste gaat van het innovatiepotentieel; er wordt toezicht op gehouden door het Waarnemingscentrum voor de onlineplatformeconomie.

Netwerken veiliger maken

De EU heeft ook nieuwe regels voor de cyberbeveiliging van netwerken als geheel uitgevaardigd. Het betreft onder meer aanbevelingen over de beveiliging van 5G-netwerken, waarbij de hoge capaciteit naar verwachting zal leiden tot een verdere uitbreiding van het aantal en het aanbod aan digitale producten en diensten, en tot geraamde inkomsten van 225 miljoen euro in 2025. Tussen maart en juni hebben de lidstaten uitgebreide risicobeoordelingen van hun 5G-netwerkinfrastructuur uitgevoerd en de regels ter verbetering van de beveiliging van openbare netwerken aangescherpt.

De cyberbeveiligingsverordening is in juni van kracht geworden, waarmee de toekomstige richting van het cyberbeveiligingsbeleid van de EU is uitgestippeld. In dit verband wordt de ontwikkeling van een nieuw kader voor cyberbeveiligingscertificering van digitale producten, diensten en processen ter hand genomen, waarbij het Agentschap van de Europese Unie voor cyberbeveiliging een grotere rol krijgt. Het Agentschap speelt niet alleen een belangrijke rol bij het opzetten en onderhouden van het certificeringskader, maar heeft ook een mandaat gekregen om de operationele samenwerking op het niveau van de EU op te voeren. Dat betekent dat het onder meer lidstaten op verzoek helpt cyberbeveiligingsincidenten aan te pakken, en dat het de coördinatie van de EU bij grootschalige grensoverschrijdende cyberaanvallen en crises ondersteunt.

In diezelfde maand hebben zeven lidstaten (België, Duitsland, Spanje, Italië, Luxemburg, Malta en Nederland) toegezegd de ontwikkeling van ultrabeveiligde kwantumnetwerken te versnellen om de Europese capaciteiten op het gebied van kwantumtechnologie en cyberbeveiliging een impuls te geven en om de veiligheid en beveiliging van de netwerken van de toekomst te garanderen. Ze dringen met hun ambitieuze voorstellen aan op een nieuwe kwantumcommunicatie-infrastructuur die informatie en gegevens ultraveilig kan doorgeven en opslaan, en die die communicatiemiddelen in de hele EU met elkaar verbindt. Daarbij zouden kwantumtechnologieën en -systemen in conventionele communicatie-infrastructuur worden geïntegreerd. De nieuwe kwantuminfrastructuur moet uit twee elementen bestaan: een grondgebonden component, die van bestaande glasvezelcommunicatienetwerken gebruikmaakt en strategische locaties op nationaal en grensoverschrijdend niveau met elkaar verbindt, en een in de ruimte gestationeerde component ter dekking van de lange afstanden, zowel binnen Europa als intercontinentaal.

Door gebruik te maken van dit netwerk voor kritieke infrastructuur en van encryptiesystemen, kunnen slimme energienetten, luchtverkeersleidingen, banken, gezondheidsfaciliteiten en dergelijke zich beter beschermen tegen aanvallen van hackers. Ook kunnen datacentra zo informatie veilig opslaan en uitwisselen, en wordt de privacy van overheidsgegevens op de lange termijn gegarandeerd.

In mei heeft de Raad een kader vastgesteld op grond waarvan de EU gerichte beperkende maatregelen kan opleggen als afschrikking tegen en in reactie op cyberaanvallen die een externe bedreiging voor de EU of haar lidstaten vormen. Dit omvat cyberaanvallen tegen niet-EU-landen of internationale organisaties waarvoor beperkende maatregelen nodig worden geacht om de doelstellingen van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid te verwezenlijken.

Voorbereiding op de technologieën van de toekomst

Kunstmatige intelligentie

Ook met het oog op de toekomst wil Europa ten volle profiteren van de vele potentiële verbeteringen die KI zou kunnen brengen, en heeft het in recente jaren sterk geïnvesteerd in de versterking van zijn KI-capaciteit. Aangezien echter zorgen rezen ten aanzien van de ontwikkeling van KI, is een groep van deskundigen op hoog niveau in 2019 begonnen ethische richtsnoeren voor de ontwikkeling en het gebruik van kunstmatige intelligentie te formuleren om ervoor te zorgen dat KI de maatschappij zal blijven dienen, en niet schaden. De ethische richtsnoeren voor betrouwbare KI zijn opgesteld door deskundigen uit de hele EU en zullen naar verwachting een onderdeel vormen van de toekomstige voorstellen inzake mensgerichte KI die voor de eerste helft van 2020 zijn gepland. Ze hebben betrekking op verschillende onderwerpen, zoals het vermijden van discriminatie bij de ontwikkeling van KI-systemen en het waarborgen van een duurzaam en milieuvriendelijk karakter van dergelijke systemen.

Supercomputers

De hoeveelheden gegevens die nodig zijn om de ontwikkeling van KI te ondersteunen, vergen aanzienlijke hoeveelheden rekenkracht. Europa liep in dit opzicht altijd achter op de rest van de wereld. In juni werden over het hele continent verspreid acht gastlocaties uitgekozen voor de nieuwe Europese supercomputers, die worden ondersteund door 840 miljoen euro aan financiering van de EU en de lidstaten. De locaties zijn Sofia (Bulgarije), Ostrava (Tsjechië), Barcelona (Spanje), Bologna (Italië), Bissen (Luxemburg), Minho (Portugal), Maribor (Slovenië) en Kajaani (Finland). Uiteindelijk zullen daar de nieuwe supercomputers worden geplaatst, waardoor de capaciteit van Europa op dat gebied vier tot vijf maal zo groot wordt en de EU op dit vlak kan uitgroeien tot een wereldleider. De supercomputers kunnen worden gebruikt voor de ontwikkeling van gepersonaliseerde geneesmiddelen, de verbetering van het ontwerp van geneesmiddelen en materialen en de ontwikkeling van nieuwe biotechnologie, alsmede voor weersvoorspellingen en klimaatveranderingsmodellen.

Vooruitblik: voltooiing van de digitale eengemaakte markt

Een voltooide digitale eengemaakte markt zou de EU helpen haar positie als wereldleider in de digitale economie te handhaven. Sinds de start van de strategie in 2015 zijn 30 verschillende wetgevingsvoorstellen ingediend en eind 2019 waren 28 hiervan goedgekeurd, 5 meer dan eind 2018. De twee resterende voorstellen, het eerste over onlineprivacy en het tweede over het Europees kenniscentrum voor industrie, technologie en onderzoek op het gebied van cyberbeveiliging en het netwerk van nationale coördinatiecentra, worden naar verwachting in 2020 goedgekeurd. De Europese Commissie heeft ook een aantal digitale kwesties prioriteit gegeven, onder meer de indiening van een op de ethische richtsnoeren gebaseerd wetgevingsvoorstel voor een gecoördineerde Europese aanpak van de menselijke en ethische implicaties van KI en de goedkeuring van een nieuwe wet inzake digitale diensten om aansprakelijkheidsregels en veiligheidsvoorschriften voor digitale platforms, diensten en producten te actualiseren.

Een klimaatneutraal Europa in 2050

De klimaatverandering en de aantasting van het milieu vormen een existentiële bedreiging voor Europa en de hele wereld. Om die te keren, heeft Europa een nieuw groeimodel nodig voor een moderne, hulpbronnenefficiënte en concurrerende Europese economie die vanaf 2050 netto geen broeikasgassen meer uitstoot, niet meer van grondstoffen afhankelijk is voor groei, en geen persoon, noch regio aan zijn lot overlaat.

De Commissie heeft in 2018 haar visie voor een klimaatneutrale EU in 2050 gepresenteerd, die gebaseerd is op zeven bouwstenen: meer energie-efficiëntie; meer gebruik van hernieuwbare energie; een schoon en geconnecteerd mobiliteitssysteem; een concurrerende industrie op basis van een circulaire economie; een verbonden infrastructuur van hoge kwaliteit; een impuls voor de bio-economie en natuurlijke koolstofputten, en het gebruik van koolstofafvang en -opslag. Na een uitgebreid debat met belanghebbenden en in het licht van de mededeling over de Green Deal van voorzitter Von der Leyen is deze doelstelling door de Europese Raad van december 2019 bekrachtigd.

De EU heeft al een goede staat van dienst bij het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen met behoud van economische groei: in 2018 waren de emissies 23 % lager dan in 1990, maar de economie is in die periode met 61 % gegroeid. Er moet echter nog meer gebeuren. Gezien haar uitgebreide ervaring neemt de EU het voortouw bij de totstandbrenging van een groene en inclusieve economie, op basis van de in december voorgestelde Europese Green Deal, de absolute prioriteit van de Commissie-Von der Leyen. Centraal in de Green Deal staat de belofte om van Europa uiterlijk in 2050 het eerste klimaatneutrale continent te maken.

De deal betekent een grote doorbraak om de groene en inclusieve economie in de praktijk te brengen, en vormt een nieuwe start voor de toezegging van de Commissie om klimaat- en milieugerelateerde uitdagingen aan te pakken. De koers voor de komende maanden en jaren wordt hierin bepaald. Voor meer informatie, zie de rubriek “De EU in 2019: Een jaar van verandering”.

Om het engagement van de EU te onderstrepen, zal de eerste Europese klimaatwet de 2050-neutraliteitsdoelstelling in wetgeving vastleggen. Het belangrijkste is dat de Green Deal een rechtvaardige en sociaal billijke transitie uitstippelt. De deal is zo ontworpen dat geen enkele persoon of regio achterblijft tijdens de aanstaande grote transitie.

De Europese Unie is de eerste grote economie die de verbintenissen uit de Overeenkomst van Parijs in bindende wetten omzet, en de EU heeft haar doelstelling om de emissies uiterlijk in 2020 met 20 % te verminderen, al overschreden. Als alle overeengekomen maatregelen volledig ten uitvoer worden gelegd, overschrijdt de EU haar verminderingsdoelstellingen in 2030 met 40 %. Er zijn echter nog ambitieuzere doelstellingen nodig, en de Green Deal zal deze doelstelling tot ten minste 50 % (en misschien zelfs tot 55 %) ten opzichte van de niveaus van 1990 aanscherpen.

De EU is al begonnen met het moderniseren en het transformeren van de economie. In 2019 is klimaatactie op alle fronten voortgezet: auto’s en de lucht zijn schoner gemaakt, en we hebben geïnvesteerd in technologische oplossingen om onze bossen te beschermen en mensen hun individuele rol te laten spelen.

In overeenstemming met de nieuwe regels voor de governance van de energie-unie hebben de EU-lidstaten voor de eerste keer voorlopige geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen ontwikkeld. Uit een in juni gepubliceerde beoordeling door de Commissie van de voorlopige plannen bleek dat meer ambitie nodig was in de definitieve plannen die de lidstaten tegen het einde van het jaar moesten indienen om de klimaatdoelstellingen van de EU te behalen.

Internationale samenwerking om klimaatverandering te bestrijden

De EU-uitstoot vertegenwoordigt slechts circa 9 % van de totale wereldwijde uitstoot, dus het is duidelijk dat Europa de klimaatverandering niet alleen kan aanpakken en dat alle landen moeten samenwerken om een oplossing te vinden. De VN-klimaatactietop in september in New York bood de EU de gelegenheid om met haar partners te bespreken hoe het ambitieniveau omhoog kan en de Overeenkomst van Parijs sneller kan worden uitgevoerd. Ter voorbereiding van de klimaattop heeft de Commissie een mededeling over snellere klimaatactie aangenomen.

De EU-onderhandelaars namen in december deel aan de VN-conferentie over klimaatverandering in Madrid (COP25). Succesvolle overeenkomsten over de tweede herziening van het internationaal mechanisme van Warschau en het opzetten van een genderactieplan waren enkele lichtpuntjes.

Ondanks de inspanningen van de EU-delegatie om consensus te bereiken over het vraagstuk van de internationale koolstofmarkten, heeft de COP25 niet het ambitieuze resultaat opgeleverd dat de wereld nodig heeft en waar velen op hadden gehoopt. Daarom is het des te noodzakelijker dat Europa het voortouw neemt met de Green Deal en in het overleg met de internationale partners. In 2020 zullen de mondiale klimaatambities worden aangescherpt: vóór de COP26 in november in Glasgow moeten de partijen hun nationaal bepaalde bijdragen actualiseren en langetermijnstrategieën indienen die overeenstemmen met de doelstellingen van de Overeenkomst van Parijs. De EU is hier klaar voor.

De wereldwijde uitfasering van fluorkoolwaterstoffen, schadelijke gassen die het klimaat doen opwarmen en die doorgaans in verwarmings- en koelingsapparatuur worden gebruikt, is op 1 januari 2019 van start gegaan. De door de EU geleide actie zal naar verwachting een aanzienlijke bijdrage leveren tot de doelstelling van de Overeenkomst van Parijs om de wereldwijde temperatuurstijging ruim onder 2 °C te houden.

De EU heeft gedurende het jaar haar internationale contacten en samenwerking op het gebied van klimaatvraagstukken voortgezet. In juni hebben de Commissie, Canada en China in Brussel gezamenlijk een grote internationale klimaatconferentie georganiseerd; de derde ministeriële bijeenkomst inzake klimaatactie heeft vertegenwoordigers op hoog niveau uit meer dan dertig landen, waaronder ministers van de G20, samengebracht.

De EU blijft zich inzetten voor de ondersteuning van klimaatactie in ontwikkelingslanden. Samen met haar lidstaten blijft zij de grootste verstrekker van publieke klimaatfinanciering, met een bijdrage van 21,7 miljard euro aan ontwikkelingslanden in 2018, een toename ten opzichte van de 20,4 miljard euro in 2017.

Voltooiing van een moderne en ambitieuze energie-unie

De in 2015 gelanceerde strategie voor de energie-unie had als doel de Europese huishoudens en bedrijven betrouwbare, duurzame, concurrerende en betaalbare energie te bieden. Uit het vierde verslag over de staat van de energie-unie bleek dat de Commissie haar visie op de strategie volledig heeft uitgevoerd. Onder de belangrijkste resultaten was de voltooiing in mei van het wetgevingspakket “schone energie voor alle Europeanen”, dat uit acht wetteksten bestaat. Dit pakket zal het energiesysteem van Europa ingrijpend transformeren, door het klimaatvriendelijk te maken en het ten dienste van de consumenten, de economie en het concurrentievermogen van Europa te stellen.

Het pakket omvat nieuwe en ambitieuze doelstellingen voor 2030: een stijging van de energie-efficiëntie met ten minste 32,5 % en een aandeel van ten minste 32 % hernieuwbare energie in het energieverbruik. Het biedt een vergaande hervorming van de elektriciteitsmarkten om hernieuwbare energie in het net te laten integreren en ervoor te zorgen dat iedereen aan de energietransitie kan deelnemen, door consumenten en gemeenschappen in staat te stellen hun eigen elektriciteit op te wekken. Een cruciaal onderdeel is dat de nieuwe regels een einde zullen maken aan de subsidies voor de meest vervuilende installaties.

De EU heeft ook nieuwe duidelijkere en eenvoudigere energielabels aangenomen die consumenten zullen helpen tussen nu en 2030 energie (het equivalent van het jaarlijkse energieverbruik van Denemarken) en geld (gemiddeld 150 euro per huishouden per jaar) te besparen. Bovendien heeft de Commissie in oktober nieuwe maatregelen vastgesteld om huishoudelijke apparaten zoals koelkasten, wasmachines, afwasmachines en televisies duurzamer te maken. Dit omvat voor het eerst eisen inzake de mogelijkheden voor reparatie en hergebruik, ten bate van de circulaire economie.

De Commissie presenteerde in november de eerste resultaten van een in 2018 opgestart initiatief om tien EU-regio’s en twee lidstaten in industriële transitie te helpen bij de opbouw van veerkrachtige en koolstofarme economieën. Dit omvatte de start van twaalf proefregelingen om specifieke obstakels te overwinnen, waarbij elke regeling een EU-subsidie ter waarde van 300 000 euro ontving. De Commissie heeft ook haar inspanningen ter ondersteuning van steenkoolregio’s in transitie voortgezet, met het oog op een “rechtvaardige transitie” waarbij geen enkele regio achterblijft.

26 Europese eilanden zijn in februari begonnen aan hun transitie naar schone energie. Ze zullen hun agenda’s midden 2020 publiceren.

Energiezekerheid en solidariteit

De continuïteit van de energievoorziening voor de consument in de EU is een essentieel onderdeel van de energie-unie. Hiertoe is een akkoord bereikt dat ervoor moet zorgen dat alle gaspijpleidingen van en naar niet-EU-landen aan de EU-energiewetgeving voldoen.

Om de voorzieningszekerheid in de Baltische staten te verbeteren, hebben de Commissie en Estland, Letland, Litouwen en Polen een politieke routekaart ondertekend die de elektriciteitsmarkten op weg moet helpen bij hun synchronisatie, via Polen, met het continentale Europese net. De EU heeft een subsidie ter waarde van 323 miljoen euro aan het project toegekend.

Via de Connecting Europe Facility is EU blijven investeren in veilige en duurzame energie-infrastructuur, waaronder 800 miljoen euro voor prioritaire energie-infrastructuur en 750 miljoen euro voor projecten met grote grensoverschrijdende voordelen. Verder is 214,9 miljoen euro toegekend aan het Baltic Pipe-gasinfrastructuurproject dat Polen en Denemarken met Noorwegen verbindt.

De aanpak van cyberbeveiligingskwesties in de energiesector is een topprioriteit geworden, want alle Europeanen zijn afhankelijk van de beschikbaarheid van energie. Met het oog op potentiële bedreigingen heeft de EU een aanbeveling goedgekeurd met richtsnoeren voor de aanpak van de specifieke uitdagingen op het gebied van cyberbeveiliging.

De EU heeft verder gewerkt aan veilige, beveiligde en innovatieve toepassingen van nucleaire wetenschap en technologie voor andere doeleinden dan het opwekken van kernenergie. De samenwerking met niet-EU-landen om het hoogste niveau van nucleaire veiligheid te waarborgen, is in 2019 voortgezet.

De economie decarboniseren

De EU-regeling voor emissiehandel levert nog steeds positieve resultaten, en de emissies van installaties zijn in 2018 met 4,1 % gedaald ten opzichte van 2017.

Om het huidige overschot aan emissierechten in het systeem te verlagen, is vanaf januari de marktstabiliteitsreserve van start gegaan. Dit moet de weerbaarheid van het systeem tegen grote schokken verbeteren door het aanbod van te veilen emissierechten aan te passen. De EU heeft gezorgd voor een sterkere prikkel voor bedrijven om hun emissies te verminderen door tussen september 2019 en augustus 2020 bijna 400 miljoen emissierechten uit het systeem in de reserve te plaatsen, waardoor de prijs van de emissies stijgt en schone technologieën kosteneffectiever worden gemaakt. Hogere prijzen op de Europese koolstofmarkt in 2018 leidden tot een recordbedrag aan ontvangsten voor de lidstaten, met een opbrengst van ongeveer 14 miljard euro — meer dan het dubbele ten opzichte van 2017.

De EU en Zwitserland hebben in december het proces afgerond waarmee ze hun regelingen voor de handel in emissierechten onderling kunnen verbinden. Vanaf 2020 kunnen emissierechten van de ene regeling worden gebruikt ter compensatie van emissies in de andere regeling. Deze koppelingsovereenkomst is de eerste in haar soort en toont aan dat dergelijke systemen de weg kunnen bereiden voor grotere internationale koolstofmarkten. Eerder in het jaar konden IJsland, Liechtenstein en Noorwegen door de opheffing van wettelijke belemmeringen volledig deelnemen aan het EU-veilingplatform voor emissierechten.

Met het oog op snellere internationale vooruitgang bij de totstandbrenging van een stevig internationaal kader voor koolstofmarkten heeft de Commissie verscheidene conferenties georganiseerd om mogelijke oplossingen te onderzoeken voor belemmeringen bij het opzetten van betrouwbare internationale emissiehandelssystemen.

Schoon en duurzaam vervoer

Voor een betere gezondheid en levenskwaliteit van alle Europeanen, een bijdrage aan de klimaatdoelstellingen van de EU en een sterkere concurrentiepositie van de Europese industrie is een snellere overgang naar schoon en duurzaam vervoer van essentieel belang. De Commissie heeft in maart een routekaart van maatregelen gepresenteerd om sneller op schone voertuigen over te schakelen. De belangrijkste verwezenlijkingen in 2019 in het kader van de EU-agenda voor schone, veilige en geconnecteerde mobiliteit waren onder andere de vaststelling van de eerste EU-brede CO2-emissiedoelstellingen voor vrachtwagens, nieuwe CO2-emissienormen voor auto’s en bestelwagens, en nieuwe regels om overheidsinstanties aan te moedigen milieuvriendelijk vervoer te gebruiken.

Als uitvloeisel van het dieselgate-schandaal heeft de EU de regels aanzienlijk aangescherpt om te zorgen voor onafhankelijkere en betrouwbaardere testprocedures voor voertuigen. In januari zijn de wereldwijde testprocedure voor lichte voertuigen en de nieuwe regels voor emissies onder reële rijomstandigheden van kracht geworden. In september zijn de metingen van NOx (stikstofoxiden) bij het gebruik van emissies onder reële rijomstandigheden verplicht geworden voor alle nieuwe auto’s die in Europa worden verkocht.

Er was ook vooruitgang bij de aanpak van de emissies van het zeevervoer, met de goedkeuring van een voorstel tot herziening van het EU-systeem voor de monitoring, rapportage en verificatie van CO2-emissies van schepen, en de eerste bekendmaking ooit van deze gegevens. Dit is een belangrijke stap die ervoor moet zorgen dat de internationale scheepvaart haar steentje bijdraagt aan de wereldwijde vermindering van de uitstoot van broeikasgassen.

Batterijen

Batterijen zijn van cruciaal belang voor de overgang naar schone energie en elektromobiliteit. De Commissie werkt samen met de lidstaten en belanghebbenden in de industrie aan de bouw van een concurrerend, duurzaam en innovatief batterij-ecosysteem in Europa. Dit is de belangrijkste doelstelling van de EU-alliantie voor batterijen, een initiatief van de industrie met ongeveer 260 industriële en innovatieorganisaties die momenteel het potentieel voor grensoverschrijdende projecten evalueren. De Commissie heeft in april verslag uitgebracht over de vorderingen bij de uitvoering van haar strategisch actieplan voor batterijen. De Commissie heeft in juni een nieuw Europees technologie- en innovatieplatform voor batterijen opgezet voor meer ondersteuning van onderzoek en innovatie. In 2019 heeft de EU ook 132 miljoen euro beschikbaar gesteld voor batterijprojecten in het kader van het Horizon 2020-programma.

Naar een circulaire economie

De transformatie van de manier waarop we produceren en energie gebruiken, is van essentieel belang voor de aanpak van de klimaatverandering, maar vormt slechts een deel van de oplossing. De circulaire economie is al een centraal element in de industriële en economische strategie van de EU en ondersteunt de maatregelen van de EU op het gebied van afvalpreventie, beter ontwerp en hogere recyclingpercentages. Alle 54 acties in het kader van het actieplan voor de circulaire economie van de Commissie zijn of worden uitgevoerd, en vormen het fundament voor toekomstige ontwikkeling.

De aanpak van kunststoffen was een topprioriteit, omdat de manier waarop die worden geproduceerd, gebruikt en weggegooid, te vaak het milieu schaadt, en de economische voordelen van een meer “circulaire” aanpak niet worden benut. De miljoen ton plastic zwerfvuil die elk jaar in de oceanen eindigt, is een van de meest zichtbare en verontrustende tekenen van dit probleem.

In juli zijn nieuwe EU-regels van kracht geworden voor de aanpak van zwerfvuil op zee. De tien voorwerpen die het vaakst de Europese stranden vervuilen, zoals plastic borden en bestek, wegwerprietjes, plastic ballonstokjes en wattenstaafjes, worden vanaf 2021 verboden. Wat plastic flessen betreft, kwamen de EU-lidstaten een inzamelpercentage overeen van 90 % in 2029. In 2025 moeten die ten minste 25 % gerecycled materiaal bevatten, een gehalte dat in 2030 moet zijn gestegen tot 30 %. Deze maatregel maakt deel uit van de in 2018 gelanceerde allereerste strategie inzake kunststoffen op Europees niveau, die ervoor moet zorgen dat in 2030 alle kunststofverpakkingen die in de EU in de handel worden gebracht, kunnen worden hergebruikt of gerecycled.

Het recyclingpercentage voor kunststofverpakkingen in Europa is sinds 2005 bijna verdubbeld, maar is nog altijd minder dan 30 % van de 25 miljoen ton plastic afval die de Europeanen jaarlijks produceren. Om recycling en hergebruik van kunststoffen verder te stimuleren, hebben meer dan 170 publieke en private partners uit de gehele waardeketen van kunststoffen verklaard dat ze in 2025 10 miljoen ton gerecyclede kunststoffen zullen hergebruiken voor het maken van nieuwe producten. Dit initiatief is afkomstig van de Alliantie voor een circulaire kunststofeconomie, die in februari haar eerste vergadering heeft gehouden.

Na een beoordeling van de gezondheids- en milieurisico’s heeft het Europees Agentschap voor chemische stoffen in januari geconcludeerd dat de opzettelijke toevoeging van microplastics in EU-producten moet worden beperkt.

Financiering voor klimaatactie en nieuwe technologieën

In 2019 droeg het investeringsplan voor Europa ertoe bij dat meer Europese burgers hernieuwbare energie zijn gaan gebruiken. Het totale aantal huishoudens dat van het investeringsplan profiteert, is daarmee gestegen tot 7,4 miljoen. Het nieuwe innovatiefonds is een cruciaal instrument voor het nakomen van de inspanningen die in de hele economie op grond van de Overeenkomst van Parijs moeten worden geleverd, en voor de ondersteuning van de strategische visie van de Commissie op een klimaatneutraal Europa in 2050. De Commissie kondigde in februari meer dan 10 miljard aan investeringen aan voor koolstofarme technologieën in verschillende sectoren die met behulp van het fonds hun wereldwijde concurrentievermogen moeten vergroten. De bijdragen zullen afkomstig zijn van de veiling tussen 2020 en 2030 van 450 miljoen emissierechten uit de EU-regeling voor emissiehandel. Uit het Horizon 2020-programma gefinancierde initiatieven zullen ook een belangrijke bijdrage leveren tot het op de markt brengen van nieuwe technologieën.

Publieke middelen alleen voldoen niet om de klimaatverandering te bestrijden, en daarom maakt de EU het gemakkelijker voor investeerders om groene investeringskansen wereldwijd te herkennen en te benutten. Samen met de bevoegde autoriteiten van Argentinië, Canada, Chili, China, India, Kenia en Marokko heeft de EU in oktober het internationaal platform inzake duurzame financiering opgericht.

In juni heeft de Commissie nieuwe richtsnoeren voor klimaatrapportage door ondernemingen bekendgemaakt. Dit is een onderdeel van haar actieplan duurzame financiering. Deze richtsnoeren zullen handvatten bieden aan zo’n 6 000 in de EU genoteerde bedrijven, banken en verzekeringsmaatschappijen voor een nauwkeurige rapportage van de gevolgen van hun activiteiten op het milieu, en de gevolgen van de klimaatverandering op hun activiteiten.

Milieubescherming

De Commissie maakte in april de tweede evaluatie van de uitvoering van het milieubeleid bekend, als onderdeel van haar initiatief uit 2016 om het EU-milieubeleid en de gezamenlijk overeengekomen regels in alle EU-lidstaten beter uit te voeren. Dit is niet alleen van essentieel belang voor een gezond milieu, maar biedt ook nieuwe mogelijkheden voor duurzame economische groei, innovatie en banen. Door de volledige tenuitvoerlegging van dergelijke wetgeving kan elk jaar ongeveer 55 miljard euro op ziektekosten en directe milieukosten in de EU wordt bespaard. Het pakket omvat een algemene mededeling en 28 landenverslagen met de stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van de EU-milieuwetgeving en de mogelijkheden voor verbetering per lidstaat.

In de tussentijdse evaluatie van de EU-bosstrategie is geconcludeerd dat er aanzienlijke vooruitgang is geboekt in de richting van de doelstellingen voor 2020. De strategie faciliteert sinds de goedkeuring ervan de coördinatie van alle beleidsterreinen van de EU die op bossen en de houtsector van toepassing zijn, en bevordert een consistente aanpak in zowel het binnenlandse als het internationale beleid. De Commissie heeft in juli een nieuw actiekader opgezet voor de bescherming en het herstel van de bossen wereldwijd. Deze bevatten 80 % van de biodiversiteit op het land, ondersteunen de bestaansmiddelen van ongeveer een kwart van de wereldbevolking en zijn van vitaal belang voor de strijd tegen de klimaatverandering.

De EU leidt de internationale samenwerking voor veiligere, beter beveiligde, schonere en duurzamer beheerde oceanen in Europa en in de rest van de wereld. De EU heeft in maart een gezamenlijk verslag bekendgemaakt waarin de balans werd opgemaakt van de agenda voor internationale oceaangovernance. Tot dusver zijn er vijftig concrete acties met succes uitgevoerd, waaronder de bestrijding van illegale visserij en wetgeving ter bestrijding van de vervuiling van de zee.

We vieren 25 jaar Europese Economische Ruimte

In 2018 vierden we de 25e verjaardag van de interne markt van de EU; een jaar later werd een andere belangrijke mijlpaal bereikt: 25 jaar Europese Economische Ruimte. Met de EER-overeenkomst, die in 1992 is ondertekend en in 1994 in werking trad, zijn de vier vrijheden van de eengemaakte markt en de bijhorende beleidsmaatregelen uitgebreid tot IJsland, Liechtenstein en Noorwegen. Mensen, goederen, diensten en kapitaal kunnen zich daardoor binnen de gehele ruimte van de 31 EER-landen bijna net zo vrij bewegen als binnen elk van die landen. EER-burgers kunnen in ongeacht welk EER-land studeren, wonen, winkelen, werken en met pensioen gaan. Honderden technische, juridische en bureaucratische belemmeringen voor de vrije handel en het vrije verkeer tussen deze landen zijn weggenomen. Hierdoor konden bedrijven hun activiteiten uitbreiden, terwijl de concurrentie voor lagere prijzen en meer keuze voor de consument zorgt.

De eengemaakte markt beter laten functioneren voor mensen en bedrijven

De EU blijft de eengemaakte markt voortdurend versterken en verdiepen om in te spelen op nieuwe uitdagingen en om de voordelen voor onze burgers en bedrijven te verruimen.

In juni werd de EU het eens over nieuwe regels om de naleving van de internemarktwetgeving inzake niet-voedingsproducten te verbeteren. Dankzij deze regels zullen vanaf 2021 de controles door de nationale autoriteiten en de douaneambtenaren worden verscherpt en producten op de EU-markt strenger worden gecontroleerd. Ook zullen de autoriteiten intensiever gaan samenwerken en sneller kunnen optreden tegen illegale producten.

De EU nam ook een nieuwe verordening aan die moet zorgen voor een betere toepassing van het beginsel van wederzijdse erkenning op producten waarvoor geen EU-voorschriften gelden. Dit verruimt de mogelijkheden voor bedrijven om zich over de EU-grenzen heen uit te breiden. Vanaf april 2020 zullen bedrijven snel precieze informatie kunnen vinden over de toepasselijke nationale technische voorschriften in een andere lidstaat en gebruik kunnen maken van vereenvoudigde procedures om aan te tonen dat hun product voldoet aan de relevante nationale vereisten.

Bovendien zal de sinds april 2019 geldende nieuwe norm voor elektronische facturering overheden helpen om betalingen van bedrijven automatisch en snel te verwerken.

Een sterke en innovatieve industriële basis

De Europese industrie is wereldleider op vele gebieden, maar moet zich aanpassen aan nieuwe uitdagingen, zoals snelle veranderingen qua technologie, klimaat en mondiale geopolitieke context. De Commissie heeft “Industry 2030”, de ronde tafel op hoog niveau inzake industrie, opgezet om een nieuwe visie voor de Europese industrie te ontwikkelen. In juni deed ze aanbevelingen hiervoor. Deze focussen op de manier waarop de Europese industrie een concurrentievoorsprong moet opbouwen door middel van geavanceerde en baanbrekende technologieën, respect voor het milieu en de bio­diversiteit, investeringen in mensen, en slimme Europese en mondiale allianties.

Europa moet dus voortbouwen op zijn sterke punten en troeven om zijn industriële basis te ontwikkelen. Kunstmatige intelligentie, accu’s en cyberbeveiliging zijn enkele van de vele strategische en toekomstgerichte gebieden waarop de EU een concurrentievoorsprong kan opbouwen om groei te genereren. De Commissie heeft het Strategisch Forum van de lidstaten en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven opgezet, dat in zijn verslag van november zes prioritaire strategische sectoren heeft aangewezen en aanbevelingen heeft gedaan voor toekomstige beleidsmaatregelen en gecoördineerde transnationale investeringen.

Robuuste industrieën moeten zich ook voortdurend aanpassen en innoveren. In het verslag over het Europees innovatiescorebord voor 2019 werd geconcludeerd dat de innovatieprestaties in 24 EU-lidstaten blijven verbeteren. De EU-leider op innovatiegebied was Zweden, gevolgd door Finland, Denemarken en Nederland. De snelst groeiende innovatoren waren Litouwen, Griekenland, Letland, Malta, het Verenigd Koninkrijk, Estland en Nederland. Belangrijk is dat de innovatieprestaties van de EU voor het eerst hoger waren dan die van de Verenigde Staten, en dat de voorsprong op Brazilië, India, Rusland en Zuid-Afrika aanzienlijk was.

Een gelijk speelveld op de eengemaakte markt garanderen

Het EU-mededingingsbeleid heeft tot doel de groei, investeringen en werkgelegenheid te ondersteunen door consumenten en ondernemingen die zich aan de wet houden, te beschermen tegen concurrentiebeperkend en illegaal gedrag. Wanneer ondernemingen onderling concurreren om lagere prijzen en een ruimere keuze aan innovatieve producten te bieden, levert dit voordelen op voor de consumenten. Daardoor groeit de Europese economie sneller, en wordt de EU-markt concurrerender en aantrekkelijker voor investeerders.

In 2019 heeft de Commissie 362 concentratiebesluiten, 10 antitrustbesluiten, 5 kartelbesluiten en 248 besluiten over staatssteun genomen. Ze heeft voor in totaal meer dan 4 miljard euro aan geldboeten opgelegd aan bedrijven die de EU-mededingingsregels hadden overtreden, en de lidstaten opgedragen minstens 65 miljoen euro aan onrechtmatige en onverenigbare steun terug te vorderen van de begunstigden.

Om ervoor te zorgen dat de eengemaakte markt haar potentieel ten volle benut, houdt de Commissie toezicht op de mededinging en voorkomt ze mededingingsrisico’s. Het grootste deel van de bij de Commissie aangemelde fusies wordt goedgekeurd. Tot nu toe zijn er slechts tien fusies verboden, waarvan drie in 2019. In februari ging het om de overname van Alstom door Siemens (spoorwegsector) en de overname van Schwermetall en de walsproductendivisie van Aurubis door Wieland, en in juni om de joint venture tussen de staalgiganten Tata Steel en ThyssenKrupp. Deze ondernemingen hadden namelijk geen corrigerende maatregelen voorgesteld om consumenten en ondernemingen tegen mogelijke risico’s te beschermen. In andere geruchtmakende zaken, zoals Praxair/Linde en GSK/Pfizer, boden de fuserende partijen passende corrigerende maatregelen aan en kon de Commissie de transacties goedkeuren.

De Commissie treedt ook op tegen ondernemingen die een oneerlijk concurrentievoordeel proberen te verwerven. In januari kreeg Mastercard een boete van 570 miljoen euro omdat het grensoverschrijdende beperkingen hanteerde voor het gebruik van betaalkaarten. In mei werd AB InBev, ’s werelds grootste bierbrouwer, een boete van 200 miljoen euro opgelegd wegens misbruik van zijn machtspositie op de Belgische biermarkt. Andere ondernemingen kregen een boete omdat ze de grensoverschrijdende verkoop beperkten van merchandisingproducten van enkele van de bekendste voetbalclubs van Europa of van producten met de beeltenis van “Hello Kitty”, dat eigendom is van Sanrio. In andere gevallen beloofden verschillende grote Hollywoodstudio’s een einde te maken aan beperkingen die grensoverschrijdende concurrentie tussen betaalzenders onmogelijk maakten, en deden ze toezeggingen die de Commissie in maart juridisch bindend heeft gemaakt.

In 2019 heeft de Commissie ook een einde gemaakt aan een aantal kartels en de betrokken ondernemingen een zware geldboete opgelegd. In maart legde de Commissie drie leveranciers van veiligheidsgordels en andere veiligheidsuitrusting voor Europese autofabrikanten een boete op voor 368 miljoen euro. Twee maanden later accepteerden vijf grote banken — Barclays, RBS, Citigroup, JPMorgan en MUFG — een schikking voor een bedrag van meer dan 1 miljard euro wegens deelname aan een kartel voor valutaspothandel.

De Commissie ziet er ook op toe dat bepaalde ondernemingen niet ten onrechte bevoordeeld worden wanneer lidstaten steun verlenen aan ondernemingen. In april heeft de Commissie daarom een staatssteunbesluit genomen waarbij het Verenigd Koninkrijk gelast werd de selectieve belastingvoordelen terug te eisen die aan multinationale ondernemingen waren verleend als gevolg van de vrijstelling van een aantal voorschriften ter bestrijding van belastingontwijking.

Met behulp van het mededingingsbeleid kan de EU ook een modern industriebeleid voeren, zoals blijkt uit de 3,2 miljard euro overheidssteun die door zeven lidstaten is verleend — en waarvoor de Commissie groen licht heeft gegeven — voor een belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang (IPCEI) voor onderzoek en innovatie op het gebied van de productie van accu’s. Dit is de tweede belangrijke IPCEI-investering die werd goedgekeurd na de in december 2018 toegestane 1,7 miljard euro voor micro-elektronica, waarbij Duitsland, Frankrijk, Italië en het Verenigd Koninkrijk waren betrokken.

Belemmeringen voor het vrije verkeer van goederen en diensten wegnemen

De EU heeft de regels in specifieke sectoren aangescherpt om het voor bedrijven gemakkelijker te maken hun goederen en diensten over de grenzen heen te verkopen en de veiligheid van producten op de EU-markt te verbeteren.

Verbetering van de regelgeving in de chemische en de farmaceutische sector

In juni heeft de Commissie een evaluatie van de EU-wetgeving inzake chemische stoffen gepubliceerd. Daaruit bleek dat harmonisatie en gemeenschappelijke normen hebben geleid tot een sterkere en efficiëntere interne markt voor chemische stoffen, die tevens een van ’s werelds hoogste niveaus van bescherming van de gezondheid van mens en milieu biedt. De EU heeft ook een reeks maatregelen genomen om werknemers en consumenten te beschermen tegen schadelijke chemische stoffen, waaronder 29 besluiten die voorwaarden stellen aan het gebruik van bepaalde chemische stoffen, één weigering van een vergunning en één beperking op het gebruik van thulium-gedoteerde vezelversterker, een stof die ademhalingsproblemen veroorzaakt bij gebruik in sprays. Bovendien is de richtlijn inzake carcinogene en mutagene agentia geactualiseerd door de toevoeging van vijf stoffen aan de lijst van erkende kankerverwekkende stoffen op het werk. Dit betekent dat 27 van dergelijke chemische stoffen nu onder de richtlijn vallen.

De EU heeft ook nieuwe regels vastgesteld om eerlijke concurrentie in de farmaceutische sector te bevorderen. Die regels zullen het voor bedrijven uit de EU gemakkelijker maken generieke en biologisch gelijkwaardige geneesmiddelen uit te voeren naar landen buiten de EU waar de bescherming van intellectuele eigendom is afgelopen of nooit heeft bestaan, terwijl de sterke bestaande rechten in de EU behouden blijven om innovatie en onderzoek aan te moedigen.

Een interne markt voor overheidsopdrachten

De EU heeft een open markt voor overheidsopdrachten, die met een geschatte waarde van 2 biljoen euro per jaar de grootste ter wereld is. Omdat overheidsopdrachten steeds meer een mondiaal karakter hebben, kiest de EU voor een strategische aanpak om ervoor te zorgen dat alle bieders, zowel binnenlandse als buitenlandse, aan de EU-regels voldoen. Daartoe heeft de Commissie in juli richtsnoeren gepubliceerd over de deelname van buitenlandse inschrijvers aan de EU-markt.

Betere financiële diensten

De EU streeft naar een diepere en meer geïntegreerde kapitaalmarktenunie in Europa. Daarom heeft zij de verordening betreffende grensoverschrijdende betalingen herzien om ervoor te zorgen dat de kosten van grensoverschrijdende betalingen in euro’s binnen de Unie gelijke tred houden met de kosten van soortgelijke nationale betalingen in de munteenheid van de lidstaat waar de betalingsdienstaanbieder van de gebruiker is gevestigd. Hierdoor kunnen consumenten en bedrijven in niet-eurolanden profiteren van goedkope transacties in euro’s over de grenzen heen, net als binnen de eurozone. Zo zal de prijs van een transactie in euro’s binnen de EU, bijvoorbeeld van Bulgarije naar Finland, naar verwachting dalen van 15 à 24 euro nu tot ongeveer 1 euro. De verordening zal ervoor zorgen dat de valutawisselkosten bij gebruik van een geldautomaat of in een verkooppunt transparant en vergelijkbaar zijn, waardoor consumenten lagere wisselkosten zullen betalen wanneer ze naar het buitenland reizen of daar aankopen doen. Daarnaast heeft de EU extra inspanningen geleverd om grensoverschrijdende onmiddellijke betalingen te vergemakkelijken.

Zorgen voor een eerlijk belastingstelsel

Het EU-belastingbeleid heeft tot doel het concurrentievermogen van de EU te ondersteunen en investeringen, groei en ondernemerschap in de eengemaakte markt te stimuleren. Als belastingstelsels vereenvoudigd worden, wordt het voor bedrijven en burgers gemakkelijker om over de grenzen heen te werken. Bovendien streeft de EU naar eerlijke en sociaal rechtvaardige belastingen, met name door fiscaal misbruik op EU- en internationaal niveau te bestrijden en oneerlijke belastingconcurrentie op de interne markt en daarbuiten tegen te gaan.

Om belastingfraude tegen te gaan en de administratieve samenwerking tussen de EU en de lidstaten bij de inning van belastingen te vergemakkelijken, heeft de Commissie in mei het Transaction Network Analysis tool opgezet. Hierdoor krijgt het EU-netwerk van fraudebestrijdingsdeskundigen snel en eenvoudig toegang tot informatie over grensoverschrijdende transacties, waardoor bij een verdenking van btw-fraude snel en gecoördineerd kan worden opgetreden. In september was er een eerste EU-top over belastingbeheer. Dat is een samenwerkingsnetwerk voor de hoofden van belastingdiensten van de lidstaten en de Commissie.

In juli heeft de Commissie uitvoeringsmaatregelen goedgekeurd ter ondersteuning van de geautomatiseerde uitwisseling van douane- en kentekeninformatie tussen nationale autoriteiten. Zo wil ze btw-fraude bij de verkoop van nieuwe en tweedehandsauto’s aanpakken. In maart werd het licht op groen gezet voor de EU-lijst van rechtsgebieden die niet geneigd zijn tot samenwerking op belastinggebied, een gemeenschappelijk instrument voor de lidstaten om de externe risico’s van fiscaal misbruik en oneerlijke belastingconcurrentie aan te pakken. In september heeft de Commissie evaluaties van twee richtlijnen gepubliceerd, over administratieve samenwerking op belastinggebied en over energiebelasting.

Op weg naar eerlijke arbeidsmobiliteit

De EU streeft naar intensievere arbeidsmobiliteit door duidelijke en billijke regels vast te stellen, de samenwerking tussen de lidstaten te vergemakkelijken en de oorzaken van misbruik te bestrijden. Daarom werd in juli de Europese Arbeidsautoriteit opgericht, die in oktober met haar werk is begonnen. Ze heeft tot taak ervoor te zorgen dat de arbeidsmobiliteitsregels in de lidstaten worden nageleefd. Zo zal ze burgers en bedrijven helpen betrouwbare informatie te vinden over hun rechten en plichten wanneer ze in een ander land willen wonen, werken of handeldrijven. Ze zal ook de samenwerking tussen de autoriteiten van de lidstaten versterken en bemiddelen bij grensoverschrijdende geschillen. De Arbeidsautoriteit is gevestigd in Bratislava, Slowakije, en zal naar verwachting volledig operationeel zijn vanaf 2024.

Naar veilige, schone en geconnecteerde mobiliteit

Mobiliteit speelt een grote rol bij het verbinden en integreren van de eengemaakte markt. De EU werkt aan de modernisering van de Europese vervoerssystemen, zodat iedereen kan profiteren van veiliger verkeer, schonere voertuigen en betere technologische oplossingen, terwijl tevens het concurrentievermogen van de vervoerssector wordt ondersteund.

In maart hebben het Parlement en de Raad een akkoord bereikt over de herziene algemene veiligheidsverordening, waarmee nieuwe veiligheidstechnologieën verplicht worden voor alle voertuigen die vanaf 2022 worden verkocht, geregistreerd of in het verkeer gebracht. Daardoor zullen de EU-burgers beter worden beschermd, zal het aantal verkeersongevallen op onze wegen verminderen en het wettelijk kader voor de goedkeuring van geautomatiseerde en geconnecteerde voertuigen verbeteren. In februari heeft de Commissie ook richtsnoeren voor de goedkeuring van geautomatiseerde voertuigen opgesteld en in juni heeft ze een EU-platform opgezet om experimenten met geautomatiseerde en geconnecteerde voertuigen te coördineren.

Eerder in het jaar heeft de EU ook maatregelen genomen om de veiligheid van de infrastructuur op de hoofdwegen te beoordelen, investeringen beter te focussen en het pad te effenen voor autonoom rijden in de hele EU. De Commissie heeft ook nieuwe geharmoniseerde regels inzake droneverkeer aangenomen, omdat het aantal drones in heel Europa toeneemt.

Voorts werden diverse maatregelen genomen om de administratieve lasten in de vervoerssector te verlichten. In juni heeft het Spoorwegbureau van de Europese Unie de eerste Europese voertuigvergunning afgegeven, die in meerdere landen op het continent geldig is. Er is ook een akkoord bereikt over een voorstel voor elektronische informatie over het goederenvervoer, waardoor miljoenen uren aan papierwerk zal worden uitgespaard.

Om de interoperabiliteit van de vervoerssystemen te verbeteren, heeft de Commissie in mei een reeks maatregelen goedgekeurd die betrekking hebben op de interoperabiliteit van de spoorwegen, de toegankelijkheid van treinen en het spoorweglawaai. De richtlijn elektronische tolheffing is in werking getreden. Die heeft tot doel de interoperabiliteit van elektronische tolheffingssystemen te verbeteren, administratieve procedures te vereenvoudigen en fraude te bestrijden.

Verdiepen van de economische en monetaire unie

Een diepere economische en monetaire unie is een van de prioriteiten van de EU, omdat het haar economische stabiliteit, veerkracht en groeipotentieel kan versterken.

De lidstaten van de eurozone hebben in juni nog een stap in deze richting gezet door overeenstemming te bereiken over de belangrijkste kenmerken van een begrotingsinstrument voor de zone. Dit begrotingsinstrument voor convergentie en concurrentievermogen wil met structurele hervormingen en investeringen de groei stimuleren, de economische veerkracht van de eurozone versterken en ervoor zorgen dat de economieën zich sneller herstellen van schokken. Er werden in oktober verdere besluiten genomen over de wijze waarop dit instrument moet gaan werken. Over de omvang ervan zal in het kader van de besprekingen over de volgende langetermijnbegroting van de EU overeenstemming worden bereikt.

De lidstaten van de eurozone zijn ook overeengekomen dat het Europees stabiliteitsmechanisme een financiële achtervang kan bieden als laatste redmiddel in geval van een bankafwikkeling. Dit zou in de vorm zijn van een kredietlijn of garanties voor het gemeenschappelijk afwikkelingsfonds, zodat belastingplichtigen niet worden gedwongen te betalen voor de afwikkeling van noodlijdende banken. Het gebruik van de achtervang zou uiteindelijk worden terugbetaald met bijdragen van de Europese bankensector.

De Europese Unie heeft sinds de financiële crisis van 2008 grote vooruitgang geboekt bij het verdiepen van de economische en monetaire unie. In juni werd in een mededeling van de Commissie de balans opgemaakt van de vorderingen van de EU sinds de visie voor een diepere economische en monetaire unie in het verslag van de vijf voorzitters van 2015 uiteen werd gezet. Volgens deze mededeling is er met name vooruitgang geboekt met betrekking tot het kader voor economische governance en de toepassing van de verbeterde begrotingsregels, die een grotere nadruk leggen op sociale prioriteiten, zoals meer mogelijkheden voor sociale partners op alle niveaus om deze prioriteiten te bespreken. Daarnaast is het Europees Begrotingscomité (opgericht in 2015), dat de Commissie voorziet van onafhankelijke beoordelingen en advies, een integrerend onderdeel van het begrotingskader geworden.

Ook zijn de belangrijkste elementen van een bankenunie en een kapitaalmarktenunie verankerd, zoals het bankenpakket voor een verdere versterking van de veerkracht en afwikkelbaarheid van EU-banken, en een voorstel voor een Europees depositoverzekeringsstelsel. Om de belangrijkste bouwstenen van de kapitaalmarktenunie klaar te leggen, heeft de Commissie alle wetgevingsvoorstellen ingediend die in het actieplan voor de kapitaalmarktenunie en de tussentijdse evaluatie waren opgenomen. De Commissie heeft zes wetgevingsmaatregelen voorgesteld om nieuwe EU-regels voor producten, etiketten en paspoorten in te voeren, en vijf wetgevingsmaatregelen om de regels voor ondernemers, bedrijven en financiële instellingen eenvoudiger, duidelijker en evenrediger te maken (zie hoofdstuk 1).

Ook heeft de Commissie twee wetgevingsmaatregelen voorgesteld om te zorgen voor een meer geïntegreerd en efficiënter toezicht op kapitaalmarkten, dat van wezenlijk belang is voor de kapitaalmarktenunie en noodzakelijk voor meer financiële integratie en meer particuliere risicodeling. De Commissie heeft daarnaast drie wetgevingsvoorstellen goedgekeurd waardoor de financiële sector het voortouw kan nemen in de richting van een klimaatneutrale, meer hulpbronnenefficiënte en veerkrachtige circulaire economie.

Het Europees Parlement en de Raad hebben over bijna al deze voorstellen een politiek akkoord bereikt. Maar we zijn er nog niet. In het verslag van de Commissie van juni werd opgeroepen tot verdere verbetering van de transparantie en de doeltreffendheid van het EU-kader voor beleidscoördinatie en de sociale dimensie ervan. Er zouden ook institutionele wijzigingen kunnen worden doorgevoerd om democratische verantwoordingsplicht in de EU en economische besluitvorming in de eurozone te versterken, en om het Europees stabiliteitsmechanisme in het rechtskader van de EU op te nemen. Ook mechanismen om de eurozone bij schokken te stabiliseren, zouden nuttig zijn, zoals een stabilisatiefunctie voor investeringen en een gemeenschappelijk werkloosheidsherverzekeringsregeling.

Voltooiing van de bankenunie

De bank- en kapitaalmarkten van de EU zijn essentiële onderdelen van de economische en monetaire unie. Samen bevorderen ze een meer geïntegreerd en stabieler financieel stelsel in de EU. Ze maken de economische en monetaire unie beter bestand tegen negatieve schokken door grensoverschrijdende, private risicodeling makkelijker te maken en tegelijk de behoefte aan publieke risicodeling te verminderen. Het werk aan beide projecten is het hele jaar door voortgezet.

Er is met name aanzienlijke vooruitgang geboekt bij het verminderen van de risico’s in de bankenunie. De goedkeuring van het bankenpakket in april was een belangrijke mijlpaal voor de versterking van het bankwezen in de EU. Het pakket bevat naast een voorstel voor een Europees depositoverzekeringsstelsel een uitgebreide reeks hervormingen die de veerkracht en de afwikkelbaarheid van banken verder zal versterken. Ook wordt er in het pakket een aantal belangrijke internationale normen vastgesteld en heeft het tot doel de regelgevingsagenda voor de periode na de crisis af te ronden.

De Commissie heeft met de betrokken lidstaten samengewerkt om het hoge aandeel niet-renderende leningen (NPL’s) aan te pakken, onder meer via het Europees Semester, en om in overeenstemming met de staatssteunregels alomvattende oplossingen te vinden voor het aanpakken van dubieuze leningen. Toezichthouders en banken van de lidstaten hebben sinds de crisis ook aanzienlijke vooruitgang geboekt bij het verlagen van hun schulden, het verbeteren van de kwaliteit van hun leningenportefeuilles, en het vergroten van de liquiditeit.

Uit het meest recente voortgangsverslag van de Commissie blijkt dat het percentage NPL’s voor alle EU-banken is blijven dalen in de richting van het niveau van voor de crisis, en dat het in het derde kwartaal van 2018 met 3,3 % is afgenomen. In 2019 bereikten het Europees Parlement en de Raad overeenstemming over nieuwe regels voor de toepassing van kapitaalvereisten op banken met NPL’s op hun balans. Het doel van de hervorming is ervoor te zorgen dat banken voldoende eigen middelen opzijleggen wanneer nieuwe leningen niet-renderend worden, en passende stimulansen te geven om de ophoping van NPL’s te voorkomen.

Een belangrijke volgende stap voor de bankenunie en voor het verdiepen van de economische en monetaire unie is het boeken van vooruitgang op het gebied van een gemeenschappelijk deposito­garantiestelsel voor de eurozone.

De internationale rol van de euro

De inspanningen van de EU om het gebruik van de euro op internationaal niveau te bevorderen, hangen nauw samen met het verdiepen van de economische en monetaire unie. Een diepere, sterkere financiële sector en economische en monetaire unie zouden de euro aantrekkelijker moeten maken als internationale munt, en een euro die wereldwijd van groter belang is, kan het financiële stelsel van Europa versterken. De eurozone groeit ook binnen de EU nu Kroatië en Bulgarije zich voorbereiden op deelname aan het wisselkoersmechanisme (WKM II), als eerste stap op weg naar lidmaatschap van de eurozone.

Een groter internationaal gebruik van de euro zou ook veel voordelen opleveren voor Europese bedrijven, consumenten en overheden, zoals lagere handelskosten, lagere rentetarieven, betere toegang tot financiering, grotere juridische autonomie en een veerkrachtiger financieel stelsel dat minder kwetsbaar is voor schokken in de wisselkoers. In 2019 heeft de Europese Commissie uitgebreid overlegd met vertegenwoordigers van buitenlandse valutamarkten en de energie-, grondstoffen-, landbouw- en vervoersector. Met deze raadpleging werd bevestigd dat er brede steun bestaat voor een meer internationaal gebruik van de euro en dat het de enige internationale munt is die een alternatief voor de Amerikaanse dollar kan zijn. De geraadpleegde partijen waren het er ook over eens dat meer transacties in euro’s aangeduid zouden kunnen worden, met name op de energie- en de aardgasmarkt, en de Commissie stemde ermee in aan alle geconstateerde belemmeringen te werken.

De EU heeft ook vooruitgang geboekt met maatregelen die het gebruik van de euro moeten bevorderen, zoals wijzigingen in de regelgeving om de veerkracht en liquiditeit van financiëlemarktinfrastructuren te vergroten, de betrouwbaarheid van rentevoetbenchmarks te verbeteren en het gebruik van directe betalingen te bevorderen.

Eerlijke kansen en eerlijke concurrentie

Een diepe en billijke economische monetaire unie berust op eerlijke kansen en eerlijke concurrentie. Om deze kansen te verbeteren, is in juni de richtlijn inzake herstructurering en tweede kans goedgekeurd door de EU. Dankzij deze richtlijn kunnen noodlijdende maar levensvatbare bedrijven worden gered en krijgen bonafide ondernemers die failliet gaan, een tweede kans.

De nieuwe richtlijn zal levensvatbare ondernemingen met financiële moeilijkheden helpen in een vroeg stadium toegang te krijgen tot preventieve herstructureringsstelsels, zodat ze insolventie kunnen voorkomen, hun activiteiten kunnen voortzetten en banen kunnen behouden.

Met de nieuwe regels geeft de EU failliete ondernemers met een goede naam een tweede kans door hun schuld na een periode van maximaal drie jaar volledig kwijt te schelden, met uitzondering van bepaalde gerechtvaardigde gevallen, om misbruik te voorkomen.

De regels maken ook de insolventie-, herstructurerings- en kwijtingsprocedures efficiënter en daarmee de procedures in veel lidstaten sneller en goedkoper.

Deze regels dragen bij aan het wegnemen van belangrijke belemmeringen voor de ontwikkeling van kapitaalmarkten door meer rechtszekerheid te bieden aan grensoverschrijdende beleggers en ondernemingen die in de hele EU actief zijn.

De EU ziet altijd nauw toe op de eerlijkheid van de concurrentie in het bankwezen en 2019 was daar geen uitzondering op. Hoewel de sector sinds de crisis grotendeels is hersteld, blijven er zwakke plekken bestaan en gaan banken in sommige lidstaten nog steeds gebukt onder een groot aandeel NPL’s. De Commissie is haar rol blijven vervullen door hen te helpen herstructureren en omgaan met tijdelijke liquiditeitsbeperkingen of structurele problemen, zonder de concurrentie onnodig te verstoren. De banken van Slovenië hebben bijvoorbeeld het herstructureringsproces afgerond waarmee ze in 2012/2013 waren begonnen. Slovenië heeft 75 % van NLB en 100 % van Abanka, twee voormalige kredietverstrekkers die in moeilijkheden zaten, geprivatiseerd. Italiaanse banken hebben verdere stappen ondernomen om het aantal NPL’s te verminderen. In dit verband was de invoering van een garantiemechanisme nuttig om banken in staat te stellen niet-renderende leningen marktconform af te lossen. De Commissie heeft ook in Italië een steunregeling voor tijdelijke liquiditeitsbehoeften tot 3 miljard euro goedgekeurd voor Carige, een middelgrote regionale bank in het noordwesten van het land.

Grotere sociale rechtvaardigheid in de economische en monetaire unie

De Europese pijler van sociale rechten is een integrerend onderdeel geworden van het Europees Semester, de jaarlijkse cyclus van coördinatie van het economisch en sociaal beleid van de EU, en heeft bijgedragen tot vele sociale beleidsmaatregelen op het gebied van evenwicht tussen werk en privéleven, transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden, en eerlijke grensoverschrijdende mobiliteit. De pijler omvat een reeks van twintig toekomstgerichte beginselen van sociaal beleid die de lidstaten zijn overeengekomen.

Een nieuwe stap naar evenwicht tussen werk en privéleven voor ouders en verzorgers

De richtlijn betreffende het evenwicht tussen werk en privéleven werd in juni aangenomen en moedigt een eerlijkere verdeling van de zorgtaken tussen vrouwen en mannen aan. De tekst bevat minimumeisen voor de lidstaten en iedere ouder krijgt recht op ten minste vier maanden ouderschapsverlof. Twee maanden daarvan mogen niet worden overgedragen naar de andere ouder en moeten op een door de lidstaten vastgesteld adequaat niveau worden gecompenseerd. Met de richtlijn wordt ook het recht op vaderschapsverlof van ten minste tien dagen na de geboorte van een kind ingevoerd, waarbij minstens evenveel vergoeding moet worden betaald als tijdens ziekteverlof. De nieuwe wetgeving geeft werkende mantelzorgers ook het recht om vijf dagen per jaar op te nemen voor de verzorging van familieleden. Daarnaast hebben alle werkende ouders van kinderen tot 8 jaar oud het recht om flexibele werkregelingen aan te vragen (minder werkuren, flexibele werkuren en flexibele werkplekken). Deze nieuwe regels zijn bedoeld om de participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt te verhogen en de gelijkheid tussen mannen en vrouwen te verbeteren.

Nieuwe rechten voor meer werknemers

De richtlijn betreffende transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden werd eveneens in juni goedgekeurd. Deze richtlijn verruimt en moderniseert de bestaande verplichtingen om elke werknemer over zijn of haar arbeidsvoorwaarden te informeren, ook werknemers met atypisch werk. De richtlijn introduceert tevens een aantal nieuwe minimumrechten, bijvoorbeeld een beperking van de duur van de proeftijd bij aanvang van een baan. Lidstaten hebben tot medio 2022 de tijd om de nieuwe richtlijn in hun nationale wetgeving om te zetten.

Betere toegang tot sociale bescherming voor alle werknemers

De lidstaten hebben toegezegd alle werkenden, ongeacht hun arbeidsstatus, sociale bescherming te garanderen. De Raad heeft in november een aanbeveling aangenomen om de lidstaten te helpen de nadelen voor atypische werknemers en zelfstandigen en de uitdagingen van de snelle, gedigitaliseerde arbeidswereld aan te pakken.

Handhaving van multilaterale regels

Handelsbeleid moet doeltreffend en transparant zijn en berusten op waarden. De kernpunten van de strategie “Handel voor iedereen” van 2015 bleven ook van toepassing in 2019: openheid gecombineerd met strenge normen blijft de beste manier om ervoor te zorgen dat globalisering goed werkt.

De spanningen in het op regels gebaseerde multilaterale handelsstelsel, dat wordt ondersteund door de WTO, liepen verder op. Met de opkomst van nationalisme en protectionisme nam ook het aantal eenzijdige maatregelen toe en dreigde het gevaar van een wereldhandel die op machtsvertoon en niet op eerlijkheid berust. Voortbouwend op haar initiatieven van 2018 diende de EU bij de WTO voorstellen in om de transparantie te verbeteren en de zorgen van de lidstaten over bepaalde handelspraktijken zo veel mogelijk weg te nemen.

De EU werkte met haar voornaamste handelspartners aan een aanscherping van de subsidieregels en de regels tegen de gedwongen overdracht van technologie. Om het WTO-systeem van geschillenbeslechting in stand te houden, deed zij voorstellen om de impasse in de benoeming van nieuwe leden van het WTO-beroepsorgaan te doorbreken. Dit orgaan heeft niet voldoende leden meer om operationeel te blijven omdat de ambtstermijn van twee van de laatste drie overgebleven leden in december afliep. Daardoor kan het geen beroepszaken meer in behandeling nemen. In reactie daarop is de Europese Commissie met een voorstel gekomen om de EU-handhavingsverordening zo te wijzigen dat resoluut kan worden opgetreden tegen handelspartners die een doeltreffende geschillenbeslechting belemmeren. Op basis van de bestaande WTO-regels heeft de EU ook een tijdelijke beroeps- en arbitrageregeling gesloten met Canada en Noorwegen, zodat een bindende geschillenbeslechting en het instellen van beroep bij onderlinge geschillen mogelijk blijven nu de werkzaamheden van het WTO-beroepsorgaan zijn stilgevallen.

Een Europa dat beschermt

Wanneer diplomatiek ingrijpen niet helpt, aarzelt de EU niet om een beroep te doen op het WTO-mechanisme voor geschillenbeslechting en binnen de WTO op te komen voor bedrijven, werknemers en landbouwers in de EU. In 2019 startte de EU een procedure tegen Turkije (geneesmiddelen), India (ICT-producten), de Verenigde Staten (compenserende rechten op en antidumpingmaatregelen tegen Spaanse olijven) en Colombia (antidumpingmaatregelen tegen diepgevroren frites uit België, Duitsland en Nederland).

Ook in het kader van bilaterale geschillenbeslechtingsregelingen startte de EU procedures, namelijk tegen Zuid-Korea om fundamentele arbeidsnormen te verdedigen, tegen Oekraïne vanwege een uitvoerverbod op hout en tegen de Douane-Unie van Zuidelijk Afrika vanwege beperkingen op de invoer van pluimvee.

Conform de WTO-regels en de EU-wetgeving heeft de EU 15 nieuwe onderzoeken geopend naar en 7 nieuwe handelsmaatregelen genomen tegen gedumpte en gesubsidieerde invoer. Daarbij ging het onder meer om elektrische fietsen uit China en biodiesel uit Argentinië en Indonesië. Ook opende de EU 6 nieuwe herzieningsonderzoeken en verlengde zij 16 bestaande maatregelen met 5 jaar.

In 2019 stelde de EU definitieve maatregelen voor de invoer van 26 categorieën staalproducten in om de mogelijke verlegging van het handelsverkeer in staal vanuit andere landen naar de EU als gevolg van de door de Verenigde Staten ingestelde extra heffingen tegen te gaan. Tegen het eind van de zomer werden de maatregelen na een evaluatie aangepast aan de meest recente situatie.

Ook verdedigde de EU haar industrie tegen niet-EU-landen die een onderzoek hadden ingesteld naar producten die die landen vanuit de EU invoerden. Zo had Turkije een vrijwaringsonderzoek geopend naar banden, India een antidumpingonderzoek naar gestreken papier en had Colombia maatregelen getroffen tegen diepgevroren frites.

In maart bevestigde de WTO dat de EU in 2020 vergeldingsmaatregelen mag treffen in het handelsgeschil met de Verenigde Staten over subsidies aan vliegtuigbouwer Boeing. De Verenigde Staten hadden zich niet gehouden aan eerdere uitspraken over hun illegale subsidies aan het bedrijf. De Europese concurrent Airbus had daardoor aanzienlijke schade geleden. In oktober mochten de Verenigde Staten in een parallel handelsgeschil vergeldingsmaatregelen treffen in de Airbus-zaak. De Verenigde Staten voerden vervolgens extra heffingen in op allerlei producten uit de EU. De EU blijft echter inzetten op onderhandelingen om tot een evenwichtige oplossing van de geschillen met de Verenigde Staten te komen.

De Commissie legde ook de laatste hand aan de aanpassing van de handelsprocedures aan de gemoderniseerde antidumping- en antisubsidiewetgeving die in 2017 en 2018 in werking was getreden. Tegelijk dichtte zij een hiaat in de wetgeving en kon zij handelsmaatregelen vanaf het najaar van 2019 ook toepassen op goederen (bv. onderzeese pijpleidingen) die worden ingevoerd op het continentaal plat/in de exclusieve economische zone van EU-landen. De Commissie voerde de strijd tegen het omzeilen van handelsmaatregelen op en startte onderzoeken naar de Chinese uitvoer van corrosiebestendig staal, persulfaten en tafelgerei van keramiek. In het laatste geval werden extra heffingen opgelegd.

In april trad een nieuwe verordening in werking met het eerste EU-brede kader voor de screening van buitenlandse directe investeringen. Vanaf oktober 2020 kunnen EU-landen en de Commissie veiligheidsbezwaren tegen bepaalde investeringen die vanuit niet-EU-landen worden gedaan, signaleren en aanpakken.

Intellectuele-eigendomsrechten zijn van groot belang voor de economische groei en de mogelijkheden van de EU om innovatie te stimuleren en mondiaal concurrerend te blijven. De EU voerde haar inspanningen op om dergelijke rechten te beschermen en af te dwingen. Zo werden samenwerkingsprogramma’s met China, Zuidoost-Azië en Latijns-Amerika en een nieuw bijstandsproject voor Afrika opgezet. Ook werden besprekingen gevoerd met prioritaire landen als China, Thailand, Turkije en Oe­kraïne. In het kader van de watchlist namaak en piraterij intensiveerde de Commissie haar samenwerking met de bevoegde EU-instanties voor intellectuele eigendom, voor rechtshandhaving (Europol) en voor justitiële samenwerking in strafzaken. Daarnaast overlegde zij regelmatig met EU-bedrijven.

Door het groeiende protectionisme werden deze bedrijven steeds vaker geconfronteerd met internationale handelsbelemmeringen. Blijkens het jaarverslag over handels- en investeringsbelemmeringen was de markttoegangsstrategie van de EU een doeltreffend instrument in de strijd daartegen.

In 2019 heeft de EU de trilaterale gesprekken met Japan en de Verenigde Staten over belangrijke mondiale handelskwesties voortgezet. Zo werd gesproken over de vraag hoe een gelijk speelveld kan worden geschapen met nieuwe multilaterale regels inzake industriële subsidies en een gedwongen overdracht van technologie.

Als mede-initiatiefnemer en lid van de in 2017 opgerichte alliantie ter bestrijding van de handel in marteltuigen bleef de EU duidelijk stelling nemen tegen goederen die worden gebruikt voor de doodstraf of foltering. Op aandringen van de alliantie nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in juni een resolutie aan tegen de handel in marteltuigen.

Een toekomstgericht handelsbeleid

De EU-handelsovereenkomsten zijn niet alleen gericht op het aanboren van nieuwe markten, maar moeten er ook voor zorgen dat iedereen daarvan profijt heeft. Er wordt niet gemorreld aan EU-normen op het gebied van voedselveiligheid, rechten van werknemers, milieu en consumentenrechten. Partnerlanden krijgen hulp om hun internationale verplichtingen na te komen. Zo trok de EU 9 miljoen euro uit voor capaciteitsopbouw- en voorlichtingsprogramma’s om ontwikkelingslanden in zowel Azië als Latijns-Amerika te helpen bij de aanpak van arbeids- en milieuproblemen in verantwoorde productieketens.

De EU speelde een sleutelrol in de discussies binnen de Verenigde Naties over aanpassingen van de regels voor de beslechting van geschillen tussen investeerders en overheden. In januari diende zij bij de Commissie van de Verenigde Naties voor internationaal handelsrecht een voorstel in om een multilaterale rechtbank voor de beslechting van dergelijke geschillen op te zetten, een novum op het vlak van mondiale governance.

In september organiseerde de Europese Commissie een conferentie op hoog niveau in Brussel over de versterking van de positie van vrouwen door middel van handel.

Transparante en inclusieve onderhandelingen

Transparantie en betrokkenheid van het publiek blijven essentiële elementen van het EU-handelsbeleid met het oog op een democratisch proces, het vertrouwen van de burger en de verantwoordingsplicht. Deze drie elementen moeten worden gewaarborgd voor, tijdens en na de onderhandelingen en ook bij de uitvoering van de overeenkomst.

De Commissie publiceerde opnieuw verslagen van onderhandelingsronden, standpuntnota’s en ontwerpteksten van handelsovereenkomsten waarover werd onderhandeld. Ook publiceerde zij haar derde uitgebreide jaarverslag over de uitvoering van de handelsovereenkomsten van de EU. Daardoor konden belanghebbenden, het maatschappelijk middenveld en andere EU-instellingen nagaan hoe de EU haar overeenkomsten in de praktijk uitvoert, en konden lessen worden getrokken voor de lopende en toekomstige handelsbesprekingen.

De deskundigengroep voor handelsovereenkomsten is in 2019 zesmaal bijeengekomen om zich te buigen over kwesties als elektronische handel, de hervorming van de WTO en de uitvoering van handelsovereenkomsten. De groep bestaat uit 28 organisaties die bedrijven, vakbonden, consumenten en milieuorganisaties vertegenwoordigen, en wil de dialoog bevorderen en standpunten van een breed scala van belanghebbenden inventariseren.

De handelsovereenkomst EU-Mercosur

In juni bereikte de EU met de Mercosur-landen Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay een politiek akkoord over een brede handelsovereenkomst.

Als onderdeel van de bredere associatieovereenkomst tussen beide blokken zal de nieuwe overeenkomst de nauwe politieke en economische betrekkingen tussen de EU en de Mercosur-landen van een steviger fundament voorzien. Er ontstaat een markt van 780 miljoen mensen. De EU is de grootste handels- en investeringspartner van Mercosur en sluit als eerste een uitgebreid handelsakkoord met dat blok.

Na de inwerkingtreding van de overeenkomst betekent dit concreet: lagere heffingen, meer kansen voor het bedrijfsleven, meer keuze voor de consument, minder bureaucratische rompslomp, meer groei, een sterker concurrentievermogen en nieuwe banen. Ook worden gedeelde waarden, zoals duurzame ontwikkeling, en strenge arbeids- en milieunormen, bevorderd. Daarnaast hebben de EU en Mercosur zich gecommitteerd aan de Klimaatovereenkomst van Parijs.

De economische partnerschapsovereenkomst met Japan

Op 1 februari 2019 is de in juli 2018 ondertekende partnerschapsovereenkomst tussen de EU en Japan in werking getreden. Daarmee is er een open handelszone van meer dan 570 miljoen mensen ontstaan. De rechten (jaarlijks 1 miljard euro) die momenteel worden betaald door EU-bedrijven die naar Japan exporteren, zijn vrijwel volledig komen te vervallen. Ook is een aantal reeds lang bestaande belemmeringen van regelgevende aard opgeheven.

Dankzij de overeenkomst neemt de uitvoer van de EU toe. Daarnaast ontstaan er nieuwe kansen voor Europese bedrijven. Zo wordt het voor hen gemakkelijker om mee te dingen naar aanbestedingen van de Japanse overheid. Voor de consument betekent het meer keuze. Ook draagt de overeenkomst bij aan de gezamenlijke inspanningen van beide partners om vorm te geven aan de mondiale handelsregels. Het is de eerste EU-handelsovereenkomst met een concrete principeafspraak om de Klimaatovereenkomst van Parijs na te leven. In de loop van het jaar heeft de EU verder onderhandeld met Japan over investeringsbescherming en geschillenbeslechting.

Azië en Australazië

Op 30 juni tekenden de EU en Vietnam een vrijhandelsovereenkomst en een investeringsbeschermingsovereenkomst, een mijlpaal in hun partnerschap. Het zijn de meest ambitieuze overeenkomsten ooit tussen de EU en een opkomende economie. Afhankelijk van het ratificatieproces kan de vrijhandelsovereenkomst medio 2020 in werking treden. Een andere vrijhandelsovereenkomst, die tussen de EU en Singapore, is op 21 november in werking getreden.

De overeenkomsten met deze twee landen leiden tot een nog nauwere betrokkenheid van de EU bij de regio. Ook waren er drie onderhandelingsronden over een handelsovereenkomst met Indonesië en drie respectievelijk vier onderhandelingsronden over een handelsovereenkomst met Australië en Nieuw-Zeeland.

Verenigde Staten

Wat de handel met de Verenigde Staten betreft, bleef de aandacht gericht op het uitwerken van een positieve handelsagenda, op de aanpak van vraagstukken van wederzijds belang en op het voorkomen van handelsgeschillen. Daaraan ten grondslag lag de gezamenlijke verklaring die in 2018 was uitgebracht door Commissievoorzitter Juncker en de Amerikaanse president Trump en die heeft geleid tot de instelling van een uitvoerende werkgroep om het handelsverkeer te vergemakkelijken en een positieve trans-Atlantische handelsagenda uit te werken.

In 2019 richtte de groep zich met name op regelgevingskwesties. In april gaf de Raad de Commissie een mandaat voor onderhandelingen met de Verenigde Staten over industriële heffingen en conformiteitsbeoordelingen.

In juli publiceerde de Commissie een voortgangsverslag over de uitvoering van de gezamenlijke verklaring. De resultaten bleken positief, met name in de sectoren energie, sojabonen, geneesmiddelen, cyberbeveiliging en medische hulpmiddelen. De EU-invoer van vloeibaar aardgas uit de Verenigde Staten bereikte in 2019 het hoogste volume ooit. Dat was goed voor de diversificatie en zekerheid van de energievoorziening in de EU. Voorts is gewerkt aan conformiteitsbeoordelingen, normen voor nieuwe en opkomende technologieën en verdere verbeteringen in bepaalde sectoren. Zolang deze werkzaamheden voortduren, worden er geen nieuwe heffingen ingevoerd, zo is door beide partijen afgesproken.

In juli stemde de EU in met een verhoging van het Amerikaanse aandeel in het EU-invoercontingent voor hormoonvrij rundvlees. De Verenigde Staten zegden op hun beurt toe geen verdere actie tegen de EU te ondernemen in het sectie 301-onderzoek naar EU-maatregelen op het gebied van vlees en vleesproducten. Ook trad een overeenkomst in werking die betrekking had op de wederzijdse erkenning van inspecties van productielocaties voor geneesmiddelen voor menselijk gebruik.

China

De top EU-China in april resulteerde in diverse gezamenlijke afspraken. China stemde in met de opheffing van diverse handelsbelemmeringen en zegde toe een overeenkomst te sluiten over de bescherming van geografische aanduidingen (de namen van traditionele Europese levensmiddelen en dranken). Ook legde het zich vast op de afronding in 2020 van de onderhandelingen over investeringen.

In november werden de onderhandelingen over de bescherming van deze geografische aanduidingen na negen jaar afgesloten. De overeenkomst die is gesloten, biedt na de inwerkingtreding ervan tweehonderd namen een vergaande bescherming. Binnen 4 jaar daarna komen daar nog eens 175 namen bij. China is de op een na grootste EU-afzetmarkt voor agro-voedingsproducten en een groeimarkt voor producten met een speciale geografische aanduiding.

Er waren zes ronden van gesprekken tussen China en de EU over een investeringsovereenkomst en er werd verder gewerkt aan de WTO-hervorming.

Zuidelijke en oostelijke buurlanden

De Associatieovereenkomst EU-Marokko werd gewijzigd om de bevolking van de Westelijke Sahara in de overeenkomst te betrekken. Daarmee is de weg gebaand voor een heropening van de gesprekken over een verdieping van de associatieovereenkomst. In mei werden de onderhandelingen over een diepe en brede vrijhandelsruimte met Tunesië opgeschort als gevolg van de politieke situatie in het land.

De EU voerde met een aantal landen van de Samenwerkingsraad van de Golf bilaterale besprekingen over handel en investeringen. De verbeterde oorsprongsregeling die met Jordanië was overeengekomen om de werkgelegenheid onder Syrische vluchtelingen te vergroten, trad begin 2019 in werking.

Bij de diepe en brede vrijhandelsruimten met Georgië, Moldavië en Oekraïne was het vizier van de EU gericht op de uitvoering ervan. Ook werd met Oekraïne een akkoord bereikt over een beperking van de pluimvee-uitvoer van dat land naar de EU. Op 6 juli parafeerde de EU een versterkte partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst met Kirgizië, die belangrijke handelshoofdstukken bevat.

Latijns-Amerika

In 2019 werd met Mexico verder toegewerkt naar de ondertekening en sluiting van een gemoderniseerde algemene overeenkomst. Er vonden drie onderhandelingsronden tussen de EU en Chili plaats over de actualisering van hun handelsovereenkomst van 2002. Het doel is een ambitieus, evenwichtig en progressief akkoord dat gericht is op een verdere liberalisering van handel en investeringen, op de bevordering van EU-waarden en op zaken als handel en gender. De genderbepalingen zullen leiden tot een beter inzicht in de beperkingen die vrouwen ondervinden, en in de kansen die er voor hen liggen in de internationale handel, en tot de uitwisseling van informatie over best practices om de participatie van vrouwen te vergemakkelijken.

In juni vond in het kader van de uitvoering van handelsovereenkomsten de vijfde bijeenkomst plaats van het associatiecomité EU-Midden-Amerika. In oktober kwam het handelscomité bestaande uit de EU, Colombia, Ecuador en Peru bijeen.

Landen in Afrika, het Caribisch Gebied en de Stille Oceaan

Economische partnerschapsovereenkomsten tussen de EU en landen in Afrika, het Caribisch Gebied en de Stille Oceaan draaien om handel en ontwikkeling. Momenteel zijn 31 van dergelijke overeenkomsten voorlopig van kracht. Ze kunnen worden gezien als bouwstenen voor een toekomstige vrijhandelsruimte tussen de continenten, een van de langetermijndoelen van de nieuwe Afrikaans-Europese alliantie voor duurzame investeringen en banen, waarmee steun wordt verleend aan de Afrikaanse inspanningen om een vrijhandelsruimte in Afrika tot stand te brengen. In februari sloten de Comoren zich aan bij de overeenkomst voor Oostelijk en Zuidelijk Afrika en in oktober startte de EU met de vijf landen die partij zijn bij de huidige overeenkomst, gesprekken over een verbreding van de overeenkomst, die nu alleen voorziet in verlaagde heffingen. Daarbij is het de bedoeling om andere handels- en investeringsbelemmeringen aan te pakken en nieuwe kansen te creëren. Ook voerde de EU bij de lopende onderhandelingen over een akkoord ter vervanging van de Overeenkomst van Cotonou besprekingen over handel en investeringen.

Versterking van de rechtsstaat

De rechtsstaat is een van de gemeenschappelijke waarden waarop de Europese Unie is gegrondvest; het handhaven ervan is een gedeelde verantwoordelijkheid van alle lidstaten en EU-instellingen.

De eerbiediging van de rechtsstaat is van essentieel belang voor de werking van de EU op alle gebieden, variërend van de interne markt tot samenwerking op het gebied van justitie en binnenlandse zaken. De rechtsstaat handhaven betekent ook ervoor zorgen dat nationale rechters, die ook EU-rechters zijn, hun rol kunnen vervullen bij de behandeling van kwesties in verband met de toepassing van het EU-recht.

In april is de Commissie begonnen met een inventarisatie van de instrumenten die voorhanden zijn om de rechtsstaat in de Unie te monitoren, te beoordelen en te beschermen. Daarbij werd gekeken naar de ervaringen van de afgelopen jaren en werd opgeroepen tot een breder Europees debat over de vraag hoe de rechtsstaat verder kan worden versterkt. Uit ervaring blijkt dat een betere bevordering van de rechtsstaat, vroegtijdige preventie van risico’s of inbreuken en een doeltreffende reactie daarop nodig zijn.

In juli heeft de Commissie een tweede mededeling goedgekeurd waarin ze haar eigen voorstellen op de drie gebieden (bevordering, preventie en reactie) uiteenzet.

Wat het eerste gebied (bevordering) betreft, zal de Commissie voor een betere communicatie over de rechtsstaat met het grote publiek zorgen, de samenwerking met de Raad van Europa en andere internationale organisaties versterken en financiering verstrekken aan belanghebbenden die een gemeenschappelijke rechtsstatelijke cultuur bevorderen, waaronder het maatschappelijk middenveld.

Wat het tweede gebied (preventie) betreft, zal de Commissie een jaarlijkse evaluatiecyclus van de rechtsstaat opzetten om de situatie in alle lidstaten te volgen. Om dit proces te ondersteunen, zal ze elk jaar een verslag over de rechtsstaat opstellen, het EU-scorebord voor justitie verder ontwikkelen en de dialoog met andere EU-instellingen, de lidstaten en belanghebbenden versterken.

Op het derde gebied (reactie) zal de Commissie een strategische aanpak voor inbreukprocedures volgen, voortbouwend op de zich ontwikkelende jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Unie.

Ze heeft ook gevraagd om snelle goedkeuring van het in de context van het meerjarig financieel kader ingediende voorstel ter bescherming van de EU-begroting wanneer algemene tekortkomingen op het gebied van de rechtsstaat een risico vormen voor de financiële belangen van de EU.

De Commissie heeft verschillende inbreukprocedures met betrekking tot de rechtsstaat gevoerd. Op 24 juni en 5 november 2019 heeft het Hof van Justitie definitief uitspraak gedaan in inbreukprocedures die de Commissie tegen Polen heeft ingeleid. De arresten bevestigen dat de Poolse wetgeving betreffende de verlaging van de pensioenleeftijd van rechters van het Hooggerechtshof en van rechters van gewone rechtbanken in strijd is met het EU-recht inzake de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Bovendien heeft de Commissie op 10 oktober 2019 besloten Polen voor het Hof van Justitie te dagen in het kader van een inbreukprocedure tegen de nieuwe tuchtregeling voor rechters, aangezien die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ondermijnt omdat ze Poolse rechters onvoldoende beschermt tegen politieke controle.

In het kader van het Europees Semester en op basis van een voorstel van de Commissie heeft de Raad landspecifieke aanbevelingen over de werking van het rechtssysteem gericht aan Kroatië, Italië, Cyprus, Hongarije, Malta, Portugal en Slowakije.

Bescherming van rechten en bestrijding van discriminatie

Bescherming van de rechten van personen met een handicap

De Europese toegankelijkheidswet werd in april goedgekeurd en bepaalt dat bepaalde producten en diensten, zoals mobiele telefoons, computers, e-boeken, elektronische handel, vervoerswebsites en bankdiensten voor consumenten, toegankelijk moeten zijn voor personen met een handicap.

De Commissie heeft in mei de bewustmakingscampagne “Hoe de EU discriminatie op het werk helpt te bestrijden” gelanceerd, om burgers en bedrijven te informeren over hun rechten en plichten.

Bescherming van klokkenluiders

In oktober werden EU-brede normen vastgesteld om klokkenluiders die inbreuken op EU-regels melden, een goede bescherming te bieden. De richtlijn bestrijkt een breed scala van belangrijke gebieden, zoals overheidsopdrachten, veiligheid van producten, levensmiddelen en vervoer, milieubescherming, volksgezondheid, en nucleaire veiligheid. De nieuwe regels voorzien in vertrouwelijke kanalen voor melding van misstanden, zowel bij publieke en private organisaties als bij de overheid, en beschermen werknemers tegen ontslag en andere vormen van vergelding.

Bestrijding van desinformatie, haatmisdrijven en haatzaaien

In januari bleek uit de vierde evaluatie van de EU-gedragscode voor de bestrijding van illegale haatzaaiende uitlatingen op het internet, die in 2016 met grote internetbedrijven werd ondertekend, dat het initiatief positieve resultaten blijft opleveren. De bedrijven beoordelen 89 % van de gemelde inhoud binnen 24 uur en verwijderen die in 72 % van de gevallen, tegen respectievelijk 40 % en 28 % in 2016, toen de code werd ingevoerd. Uit de evaluatie is ook gebleken op welke gebieden de feedback aan gebruikers moet worden verbeterd.

In de aanloop naar de Europese verkiezingen heeft de Commissie maandelijkse verslagen van Facebook, Google en Twitter gepubliceerd, waaruit bleek dat enige vooruitgang was geboekt met betrekking tot controle van advertenties, transparantie van politieke reclame, sluiting van nepaccounts en markeringssystemen voor geautomatiseerde bots. De ondertekenaars moeten echter nog meer doen, met name met het oog op de ontwikkeling van instrumenten om de transparantie en betrouwbaarheid te vergroten van websites die advertenties hosten.

Betere bescherming van persoonsgegevens

In het eerste jaar na de start van de algemene verordening gegevensbescherming (AVG) wilde de Commissie vooral zorgen voor een goede toepassing ervan. De Commissie heeft in een verslag van juli geconcludeerd dat de meeste lidstaten het noodzakelijke rechtskader hadden opgezet, en ze zal controleren hoe ze aan de AVG voldoen en de versnippering van het gegevensbeschermingskader beperken.

Bedrijven ontwikkelen een cultuur van naleving van de regels, terwijl burgers zich meer bewust zijn geworden van het belang van gegevensbescherming en van hun rechten, en maken daar steeds vaker gebruik van. Tegelijkertijd zien we op internationaal niveau dat strenge normen voor gegevensbescherming veld winnen.

Een voorbeeld van de voordelen van deze wereldwijde convergentie is de regeling voor wederzijdse adequaatheid tussen de EU en Japan, die in februari in werking is getreden en waardoor de grootste ruimte ter wereld van veilige en vrije gegevensstromen wordt gecreëerd. Europeanen gaan profiteren van strenge privacynormen wanneer hun gegevens naar Japan worden doorgegeven, en EU-bedrijven krijgen een bevoorrechte toegang tot de Japanse markt.

De Commissie houdt ook toezicht op de omzetting van de richtlijn gegevensbescherming bij rechtshandhaving in het nationale recht van de lidstaten en heeft naar aanleiding daarvan verscheidene inbreukprocedures tegen lidstaten ingeleid.

Gelijkheid

De in juni aangenomen nieuwe richtlijn betreffende het evenwicht tussen werk en privéleven zal de gelijke verdeling van zorgtaken tussen vrouwen en mannen aanmoedigen. Zie hoofdstuk 5 voor meer informatie.

De Commissie is zich blijven inspannen voor meer bewustzijn omtrent de rechten van lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, transgenders en interseksuelen (LGBTI). Het meest recente jaarverslag over de bevordering van de gelijkheid van LHBTI, dat in maart is gepubliceerd, geeft een overzicht van het pakket maatregelen van de Commissie ter bestrijding van discriminatie.

De Commissie heeft verder gewerkt aan de ontwikkeling van het EU-kader voor de nationale strategieën voor de integratie van de Roma na 2020. Dit kader is van essentieel belang voor de ontwikkeling van EU- en nationale instrumenten en structuren om de integratie van de Roma te bevorderen.

Burgerschap van de Europese Unie

In januari publiceerde de Commissie een verslag over de “gouden paspoorten”-regelingen, die door bepaalde lidstaten zijn ingevoerd. Door deze burgerschaps- en verblijfsregelingen voor investeerders kunnen personen de nationaliteit of een verblijfsvergunning van een lidstaat verkrijgen door een investering te doen en zonder een daadwerkelijke band met die lidstaat aan te tonen. Dit heeft gevolgen voor het burgerschap van de EU. In het algemeen maken de lidstaten van het bestaan van een dergelijke band een voorwaarde voor het verkrijgen van de nationaliteit. Op basis daarvan hebben ze namelijk aanvaard dat het EU-burgerschap automatisch toekomt aan eenieder die de nationaliteit van een lidstaat verwerft.

In het verslag van de Commissie wordt gewezen op de risico’s die burgerschaps- en verblijfsregelingen voor investeerders voor de EU vormen, met name op het gebied van veiligheid, witwaspraktijken, belastingontduiking en corruptie, en wordt de bezorgdheid geuit over het feit dat de door de lidstaten getroffen maatregelen die risico’s niet altijd voldoende beperken. De Commissie heeft een groep van deskundigen uit de lidstaten in het leven geroepen om de risico’s in verband met die regelingen te onderzoeken en zich te buigen over kwesties betreffende transparantie en goede governance, en zal blijven toezien op de overeenstemming van deze regelingen met het EU-recht. Zie hoofdstuk 8 voor meer informatie.

Als onderdeel van de grote inspanningen om de verkiezingen voor het Europees Parlement van 2019 te beschermen, heeft de Commissie de lidstaten gesteund bij het opzetten en organiseren van vergaderingen van het Europese samenwerkingsnetwerk voor verkiezingen. Dit netwerk bestaat uit vertegenwoordigers van de verkiezingsautoriteiten van de lidstaten en zorgt voor informatie-uitwisseling over kwesties die relevant zijn voor vrije en eerlijke verkiezingen, waaronder gegevensbescherming, cyberbeveiliging, transparantie en bewustmaking. Het netwerk zal potentiële risico’s blijven aanpakken, oplossingen blijven zoeken en blijven bijdragen tot de totstandbrenging van robuuste electorale en democratische systemen in de hele EU.

Om de uitoefening van het recht van vrij verkeer en verblijf in de EU te vergemakkelijken, heeft de EU in juni een verordening aangenomen inzake de beveiliging van identiteitskaarten en verblijfsdocumenten. De nieuwe regels stellen gemeenschappelijke minimumnormen vast voor identiteitskaarten van EU-burgers en verblijfskaarten van familieleden van buiten de EU, alsook minimale informatie die verblijfsdocumenten van EU-burgers moeten bevatten. Dit zal deze documenten veiliger en betrouwbaarder maken en zal het vertrouwen hierin en de acceptatie ervan vergroten, waardoor burgers gemakkelijker in de hele EU kunnen reizen, de belemmeringen voor het vrij verkeer van personen worden beperkt, en mazen worden gedicht die terroristen en andere criminelen zouden kunnen misbruiken.

Met het oog op de versterking van het recht van EU-burgers op consulaire bescherming in landen buiten de EU waar hun eigen lidstaat niet is vertegenwoordigd, zijn nieuwe regels vastgesteld om een modern EU-noodreisdocument te creëren. Deze regels zullen ervoor zorgen dat EU-burgers dit veilige en algemeen aanvaarde document snel van om het even welke lidstaat kunnen ontvangen, zodat ze veilig naar huis kunnen terugkeren.

Bescherming van de consument

In juli stelde de Commissie richtsnoeren vast voor de toepassing van de richtlijn oneerlijke bedingen, om het bewustzijn te vergroten omtrent de bescherming tegen oneerlijke voorwaarden in consumentenovereenkomsten, zoals ongegronde beperkingen van wettelijke rechten van consumenten en eenzijdige wijzigingen.

In november werd de richtlijn betreffende een betere handhaving en modernisering van de Europese regels voor consumentenbescherming goedgekeurd als onderdeel van de in april 2018 door de Commissie voorgestelde new deal voor consumenten. Ze stemt de consumentenrechten af op nieuwe technologieën, door belangrijke nieuwe onlinevereisten in te voeren. Het gaat onder meer om het verbieden van verborgen reclame in zoekresultaten en valse consumentenbeoordelingen, het verstrekken van informatie over de identiteit van de tegenpartij op onlineplatforms (particuliere consument of professionele detailhandelaar), en het verstrekken van informatie over de parameters die worden gebruikt bij de ranking en de personalisering van prijzen via geautomatiseerde besluitvorming.

De nieuwe regels bevatten ook afschrikkende geldboeten voor “wijdverbreide inbreuken” op consumentenrechten die het voorwerp zijn van gecoördineerde acties in het kader van de verordening betreffende samenwerking met betrekking tot consumentenbescherming. Over een afzonderlijk voorstel voor een Europees systeem voor collectief verhaal ingeval groepen consumenten schade hebben geleden, wordt nog onderhandeld tussen het Parlement en de Raad.

Na onderhandelingen met de Commissie en de nationale consumentenbeschermingsautoriteiten heeft het platform Airbnb zijn verkooppraktijken en voorwaarden volledig in overeenstemming gebracht met de EU-regels voor consumentenbescherming. Zo wordt nu bijvoorbeeld duidelijk op de resultatenpagina’s weergegeven wat de uiteindelijke prijs is en of een goed door een particulier dan wel door een bedrijf wordt aangeboden.

Naar aanleiding van een oproep van de Commissie en de consumentenautoriteiten van de EU zijn vijf leidende ondernemingen in de sector, Avis, Europcar, Enterprise, Hertz en Sixt, de huurprijzen van

auto’s anders gaan presenteren. De prijzen worden daardoor volledig transparant voor de consument.

In de nasleep van het schandaal met Cambridge Analytica en na een lange dialoog met de Commissie en de consumentenautoriteiten van de EU heeft Facebook zijn gebruiksvoorwaarden gewijzigd. Nu wordt duidelijker uitgelegd hoe het bedrijf de gegevens van zijn gebruikers als inkomstenbron gebruikt door profilering en gerichte reclame en hoe het bedrijf zijn verantwoordelijkheid erkent in geval van nalatigheid.

De EU vergemakkelijkt online winkelen door consumenten in staat te stellen geïnformeerde beslissingen te nemen en op een veilige manier goederen of diensten aan te schaffen. De bewustmakingscampagne #YourEURight werd in 2019 gelanceerd om consumenten eraan te herinneren dat ze aanzienlijke rechten hebben wanneer ze aankopen doen bij een onlinewinkel die aan Europese consumenten verkoopt.

Er zijn nieuwe regels vastgesteld om opzettelijke kwaliteitsverschillen bij consumentenproducten aan te pakken. Daarnaast probeert de Commissie te verduidelijken wanneer de verkoop van producten van verschillende kwaliteit (producten die in heel Europa worden verkocht met verschillende samenstellingen in identieke of soortgelijke verpakkingen) een illegale handelspraktijk is, en werkt ze aan een gemeenschappelijke methode hiervoor. Ze heeft ook de resultaten gepubliceerd van een EU-brede testcampagne van juni 2019 waarbij verschillende levensmiddelen uit verschillende lidstaten werden vergeleken. Hieruit bleek dat bijna een derde van de geteste levensmiddelen een identieke of soortgelijke aanbiedingsvorm had, maar een andere samenstelling. Er kon echter geen specifiek geografisch patroon worden vastgesteld. De resultaten leiden niet tot een conclusie over de vraag of de verschillen van invloed zijn op de kwaliteit en of ze verband houden met een misleidende praktijk in individuele gevallen.

Na de goedkeuring van richtsnoeren om de nationale autoriteiten te helpen de EU-wetgeving inzake consumenten en levensmiddelen toe te passen, heeft de Commissie meer dan 4,5 miljoen euro uitgetrokken om kwaliteitsverschillen bij levensmiddelen te beperken en consumentenorganisaties te versterken. Bovendien is in april de richtlijn inzake oneerlijke handelspraktijken in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen in werking getreden.

In juni heeft de Commissie het eindverslag van het Forum op hoog niveau voor een beter werkende voedselvoorzieningsketen gepubliceerd, dat aanbevelingen bevat over eerlijke en efficiënte handels­praktijken en transparantie. In het verslag wordt ook gewezen op problemen met geografische leveringsbeperkingen die detailhandelaren beletten hun producten te betrekken waar ze dat willen. De Commissie heeft ook een project opgezet om de consument meer bewust te maken van de verdeling van de betaalde prijs onder de schakels van de voedselvoorzieningsketen.

Civiel recht

In juni heeft de Raad ook een herziening van de verordening Brussel II bis aangenomen, ter verbetering van de wettelijke voorschriften ter bescherming van kinderen in grensoverschrijdende geschillen over ouderlijke verantwoordelijkheid, zoals die betreffende voogdij, omgangsrecht en ontvoering van kinderen. De nieuwe regels zullen de justitiële samenwerking sneller en efficiënter laten verlopen, en stellen de belangen van het kind voorop.

Ondernemingsrecht

In juni werden ook nieuwe EU-regels vastgesteld om het voor ondernemers gemakkelijker te maken hun bedrijven online en over de grenzen heen te registreren, nieuwe bijkantoren op te zetten en documenten in te dienen bij een handelsregister. In november werd een aanvullende reeks ondernemingsrechtelijke EU-regels vastgesteld ter bevordering van grensoverschrijdende omzettingen, fusies en splitsingen van ondernemingen, en daarbij werd er tegelijkertijd gezorgd voor een betere bescherming van de rechten van werknemers, minderheidsaandeelhouders en crediteuren. De nieuwe regels bieden rechtszekerheid, besparen geld, verminderen de administratieve lasten en geven de nodige bevoegdheden om misbruik tegen te gaan.

De in november aangenomen nieuwe regels over het bestuur van beleggingsondernemingen en de beloning van hun bestuurders zijn afgestemd op de omvang, risico’s en activiteiten van de beleggingsondernemingen, waarbij wordt gezorgd voor passend toezicht op alle grote instellingen die een systeemrisico kunnen opleveren. In mei werden de regels voor het bestuur van banken en de beloning van hun bestuurders geactualiseerd. Ze hebben met name de bevoegdheden van de autoriteiten versterkt om leden van bestuursorganen van banken te ontslaan, als er een vermoeden bestaat dat ze betrokken zijn bij witwaspraktijken of bij de financiering van terrorisme.

Bestrijding van terrorisme en witwaspraktijken

In 2019 heeft de Commissie haar financiële, operationele en politieke steun aan de lidstaten opgevoerd om de realisatie van de veiligheidsunie te versnellen. Aan het eind van het jaar waren 16 van de 22 wetsvoorstellen over de veiligheidsunie aangenomen. De EU heeft het voortouw genomen bij de aanpak van terroristische online-inhoud, met een voorstel voor een verordening op grond waarvan internetplatforms worden verplicht terroristische inhoud te verwijderen binnen één uur na ontvangst van een verwijderingsbevel. Het Europees Parlement en de Raad hebben veel vooruitgang geboekt met het voorstel van de Commissie en de werkzaamheden zullen in het eerste kwartaal van 2020 worden voortgezet.

Tegelijkertijd hebben de Commissie, de ministers van Binnenlandse Zaken van de lidstaten en de vertegenwoordigers van de particuliere sector in het kader van het wereldwijde antwoord op de “Christchurch Call for Action” een EU-crisisprotocol onderschreven, om de virale verspreiding van terroristische of gewelddadige extremistische inhoud op internet tegen te gaan. De uitvoering van maatregelen in het kader van het actieplan van 2017 inzake de bescherming van openbare ruimten, onder meer tegen terroristische bedreigingen, werd voortgezet.

De EU is cruciaal werk blijven verrichten om terroristen de middelen te ontnemen om hun daden te plegen. Ze heeft de geactualiseerde regels vastgesteld voor het op de markt brengen van en de toegang tot chemische stoffen die als bestanddelen voor zelfgemaakte explosieven kunnen worden gebruikt, en nieuwe maatregelen genomen om terrorismefinanciering aan te pakken. De EU is internationaal blijven samenwerken, onder meer door met Australië en de Verenigde Staten persoonsgegevens van passagiers (PNR-gegevens) uit te wisselen, aan de afronding van een nieuwe ontwerpovereenkomst met Canada te werken en het VN-kader inzake samenwerking op het gebied van terrorismebestrijding te ondertekenen.

Aan het eind van het jaar heeft de Commissie voorgesteld onderhandelingen te openen met Japan over de uitwisseling van PNR-gegevens, en met Nieuw-Zeeland over de uitwisseling van persoonsgegevens voor rechtshandhavingsdoeleinden met het Agentschap van de Europese Unie voor samenwerking op het gebied van rechtshandhaving (Europol). De Commissie heeft ook haar goedkeuring gehecht aan bilaterale regelingen met Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kosovo (deze benaming laat de standpunten over de status van Kosovo onverlet, en is in overeenstemming met Resolutie 1244 (1999) van de VN-Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo), Montenegro, Noord-Macedonië en Servië voor de uitvoering van het gezamenlijke actieplan inzake terrorismebestrijding in de Westelijke Balkan.

De EU heeft een aantal maatregelen vastgesteld om witwaspraktijken en terrorismefinanciering te bestrijden. In 2019 werd de toezichthoudende rol van de Europese Bankautoriteit versterkt. Er komen uniforme regels voor de hele EU om de autoriteiten van de lidstaten in staat te stellen toegang te krijgen tot nationale centrale registers van bankrekeningen of systemen voor gegevensontsluiting, en om de samenwerking tussen de autoriteiten te verbeteren. Daarnaast werd in vier verslagen van de Commissie benadrukt dat de vierde en vijfde antiwitwasrichtlijn volledig en correct ten uitvoer moeten worden gelegd. In december heeft de Raad conclusies aangenomen over de strategische prioriteiten inzake de bestrijding van het witwassen van geld en terrorismefinanciering. De tekst is ambitieus wat betreft de behoefte aan meer gedetailleerde regels en de toewijzing van bepaalde taken aan EU-organen.

Intensievere bestrijding van criminaliteit

De Raad heeft de Commissie gemachtigd om namens de EU te onderhandelen over een overeenkomst met de Verenigde Staten over grensoverschrijdende toegang tot elektronisch bewijsmateriaal in strafzaken en om deel te nemen aan de onderhandelingen over een tweede aanvullend protocol bij het Verdrag van de Raad van Europa inzake cybercriminaliteit.

In 2019 heeft de Commissie gewerkt aan de oprichting van het Europees Openbaar Ministerie, dat eind 2020 operationeel moet worden. Het Parlement en de Raad hebben Laura Codruţa Kövesi tot eerste Europees hoofdaanklager benoemd.

De EU heeft maatregelen genomen om de illegale handel in cultuurgoederen te voorkomen. De in april aangenomen verordening betreffende het binnenbrengen en invoeren van dergelijke goederen in de EU moet een einde maken aan de illegale handel, waarvan de opbrengsten vaak dienen voor terrorisme en andere criminele activiteiten.

Een sterker Europees systeem voor de bestrijding van natuurrampen

Rampen zijn in heel Europa steeds frequenter en komen vaker gelijktijdig voor, waardoor het voor de lidstaten moeilijker is elkaar bij natuurrampen te helpen. Daarom heeft de EU rescEU opgericht om het bestaande EU-mechanisme voor civiele bescherming te versterken. In 2019 werkt de Commissie verder aan de operationalisering van rescEU. De voorlopige rescEU-vloot bleek in augustus 2019 van cruciaal belang voor de bestrijding van de bosbranden in Griekenland.

De Europese migratieagenda

In september 2017 zijn de lidstaten de tot dusver omvangrijkste collectieve verbintenis op het gebied van hervestiging aangegaan: ze hebben toegezegd meer dan 50 000 mensen die internationale bescherming nodig hebben, te zullen hervestigen. In 2019 is de Commissie de lidstaten blijven helpen om hun toezeggingen na te komen. Aangezien de behoeften wereldwijd groot blijven, zijn verdere Europese inspanningen van cruciaal belang. Tot december zijn 43 800 personen hervestigd via de regeling, dat wil zeggen ruim 87 % van het totale aantal dat de lidstaten hadden toegezegd.

Grensbeheer

In december zijn nieuwe regels van kracht geworden die het beheer van de buitengrenzen van de EU aanscherpen en het Europees Grens- en kustwachtagentschap in staat stellen een permanent korps van 10 000 operationele personeelsleden op te zetten.

Leden van het permanente korps krijgen uitvoerende bevoegdheden en zullen kunnen beschikken over hun eigen uitrusting voor interventies, waar die nodig zijn, aan de buitengrenzen van de EU en ook in landen buiten de EU die bereid zijn om grens- en kustwachtteams op hun grondgebied toe te laten. De lidstaten (en de betrokken niet-EU-landen) behouden hun soevereiniteit en blijven altijd verantwoordelijk voor de operaties aan hun grenzen en voor hun terugkeerprocedures. Er worden veertig grondrechtenfunctionarissen benoemd, die ervoor moeten zorgen dat de leden van het permanente korps de rechten eerbiedigen van personen uit niet-EU-landen die (al dan niet op reguliere wijze) de buitengrenzen overschrijden of ten aanzien van wie een terugkeeroperatie wordt uitgevoerd.

De Commissie heeft na onderhandelingen met vijf landen op de Westelijke Balkan statusovereenkomsten gesloten, waardoor in die landen Europese grens- en kustwachtteams kunnen worden ingezet. De overeenkomst met Albanië is op 1 mei 2019 in werking getreden, waardoor drie weken later operationele teams konden worden ingezet. De Commissie en het Finse voorzitterschap van de Raad hebben op 7 oktober een statusovereenkomst met Montenegro ondertekend en op 19 november een met Servië. Dergelijke overeenkomsten met Bosnië en Herzegovina en Noord-Macedonië zijn in voorbereiding.

Informatiesystemen voor veiligheid, migratie en grensbeheer

In juni is nieuwe Europese wetgeving in werking getreden die het mogelijk maakt dat gegevens worden uitgewisseld en informatie wordt gedeeld door diverse informatiesystemen ter ondersteuning van de ruimte van vrijheid, veiligheid en recht zonder controles aan de binnengrenzen. Wanneer dit gekoppelde platform is opgezet (naar verwachting in 2023), kunnen de autoriteiten voor grens- en migratiebeheer, visumafgifte en justitie en politie op één scherm identiteitsgegevens vergelijken met de gegevens in alle relevante EU-informatiesystemen en onmiddellijk signaleren wanneer iemand meerdere identiteiten probeert te gebruiken.

De werkzaamheden voor de invoering van het inreis-uitreissysteem en het Europees systeem voor reis­informatie en -autorisatie (Etias) zijn voortgezet. Het eerste systeem vervangt de huidige methode, waarbij paspoorten handmatig worden afgestempeld, door elektronische registratie van identiteits- en reisdocumentgegevens en van de plaats en datum van in- en uitreis. Dat zal ertoe bijdragen dat onderdanen van derde landen niet langer blijven dan toegestaan. Het verbetert de kwaliteit en de efficiëntie van de controles aan de buitengrenzen en helpt de lidstaten het toenemende aantal reizigers het hoofd te bieden. Dankzij het Etias beschikken de nationale autoriteiten al voordat personen die visumvrij naar de EU kunnen reizen aan de buitengrenzen aankomen, over meer informatie over mogelijke risico’s wat betreft veiligheid of irreguliere immigratie. Indien nodig kan dan de reisautorisatie worden geweigerd.

Migratiebeheer en levens redden op zee

De gezamenlijke operaties en de maritieme missies van de EU hebben bijgedragen tot de redding van meer dan 760 000 mensen op zee en steun geboden aan de lidstaten die nieuwkomers uit het Middellandse Zeegebied opvangen.

De in het EU-actieplan tegen migrantensmokkel van 2015 aangekondigde herziening van de verordening over netwerken van immigratieverbindingsfunctionarissen is in augustus van kracht geworden. Deze zal zorgen voor betere samenwerking en coördinatie tussen de immigratieverbindingsfunctionarissen die de lidstaten, de Commissie en de EU-agentschappen inzetten in niet-EU-landen om irreguliere immigratie en daarmee verband houdende grensoverschrijdende criminaliteit doeltreffender te voorkomen en te bestrijden.

De Commissie heeft ook het afgelopen jaar bijgedragen aan de inspanningen om te voorkomen dat migranten in spe irreguliere migratieroutes naar de EU kiezen en hun leven in gevaar brengen door zich met smokkelaars in te laten. Zij heeft financiering verstrekt voor acht informatie- en bewustmakingscampagnes die rechtstreeks gericht waren op de gemeenschappen in niet-EU-landen waar migranten in spe vandaan komen, en op de diaspora in Europa, door objectieve informatie te verstrekken die migranten in staat stelt met kennis van zaken beslissingen te nemen. De Commissie heeft daarnaast de financiering voor gemeenschappelijke operationele partnerschappen (inclusief gemeenschappelijke onderzoeksteams) verhoogd tot 22,5 miljoen euro. Deze partnerschappen tussen lidstaten en rechtshandhavingsinstanties in derde landen bestrijden migrantensmokkelaars in West- en Noord-Afrika.

Tijdelijke regelingen

De ontschepingsoperaties in het centrale Middellandse Zeegebied hebben duidelijk aangetoond dat er behoefte is aan gemeenschappelijke Europese oplossingen op basis van solidariteit, verantwoordelijkheid en eerbiediging van de grondrechten. De Commissie heeft actief steun verleend aan de sluiting van tijdelijke regelingen tussen lidstaten die ontscheping na opsporings- en reddingsacties in het Middellandse Zeegebied faciliteren, in afwachting van een akkoord over een houdbaar systeem voor de lange termijn in het kader van de hervorming van het Europese asielstelsel. De Commissie heeft in 2019 met de steun van de EU-agentschappen en op verzoek van de lidstaten ook vrijwillige herplaatsing gecoördineerd. In dat verband zijn 1 608 personen herplaatst.

Terugkeer en overname

Het Europees Parlement en de Raad hebben verder onderhandeld over het voorstel van de Commissie uit 2018 om de terugkeerrichtlijn te versterken. De wijzigingen van de gemeenschappelijke terugkeerregels van de EU betreffen onder meer vereenvoudiging van de terugkeer van personen aan wie asiel wordt geweigerd tijdens de grensprocedures, invoering van duidelijkere en snellere procedures voor de uitvaardiging van terugkeerbesluiten en een verplichting om onmiddellijk na een besluit tot beëindiging van legaal verblijf een terugkeerbesluit uit te vaardigen.

De mogelijkheden van het Europees Grens- en kustwachtagentschap om assistentie te verlenen bij terugkeer, zijn in december versterkt door de inwerkingtreding van een nieuwe verordening. Daardoor kan het Agentschap proactiever optreden om lidstaten te assisteren op basis van hun behoeften en om het toepassingsgebied van de mogelijke assistentie voor alle fasen van de terugkeerprocedure uit te breiden.

De Europese Unie heeft 23 overnameakkoorden gesloten met landen buiten de EU. In 2019 zijn de werkzaamheden op dit gebied voortgezet: er lopen onderhandelingen over overeenkomsten of ruimere samenwerkingskaders op migratiegebied met nog eens zes andere landen.

Bescherming van mensen in nood

Hervorming van het asielstelsel

Ondanks intensieve inspanningen van het Roemeense en het Finse voorzitterschap van de Raad zijn de lidstaten niet tot een consensus gekomen en is nog steeds geen vooruitgang geboekt met de voorstellen tot hervorming van het asielbeleid van de EU. Vicevoorzitter Margaritis Schinas en commissaris Ylva Johansson zijn meteen na hun aantreden in december aan een rondgang langs de regeringen van de lidstaten begonnen om de standpunten te peilen. Zij bezochten Denemarken, Duitsland, Griekenland, Frankrijk, Italië en Hongarije. Beiden hebben ook deelgenomen aan een gestructureerd debat met het Europees Parlement. Deze raadpleging is een belangrijk onderdeel van het streven van voorzitter Von der Leyen naar een oplossing voor het migratievraagstuk, en is ook van belang voor de vormgeving van het nieuwe pact inzake migratie en asiel, dat in 2020 zal worden voorgesteld.

Hotspots en steun voor Griekenland, Cyprus, Malta, Italië en Spanje

Sinds 2015 heeft de Commissie voor 2,2 miljard euro financiële steun verstrekt om de Griekse autoriteiten, internationale organisaties en niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) bij te staan op het gebied van migratiebeheer. Deze steun is verleend in het kader van het Fonds voor asiel, migratie en integratie (AMIF), het Fonds voor interne veiligheid (ISF) en het instrument voor noodhulp. Daarnaast verleent de Commissie nog steeds structurele ondersteuning aan de Griekse autoriteiten door middel van permanente aanwezigheid op de Egeïsche eilanden.

Sinds september 2019 is de Commissie permanent aanwezig in Cyprus om de Cyprische autoriteiten te helpen bij het efficiënt beheren van de migratie. Het land heeft sinds 2014 103,5 miljoen euro aan EU-financiering ontvangen. Van 2014 tot eind 2019 is aan Malta voor in totaal 112,85 miljoen euro EU-steun verstrekt via het AMIF en het ISF.

Het totaalbedrag aan noodhulp voor Italië staat door de 59,4 miljoen euro die in 2019 is toegewezen, nu op 285,2 miljoen euro. Daarnaast is aan Italië van 2014 tot 2020 737,4 miljoen euro aan EU-steun verleend in het kader van de nationale programma’s voor het AMIF en het ISF.

De Commissie is Spanje blijven steunen door sinds 2018 meer dan 52 miljoen euro aan noodhulp toe te kennen voor het verlenen van hulp aan migranten, het opzetten van lokale registratie- en vooropvangcentra en het inzetten van extra personeel van de Guardia Civil.

Migranten die aankomen in hotspots in Griekenland en Italië en in registratiecentra aan de zuidkust van Spanje, worden correct geregistreerd en geïdentificeerd en er worden vingerafdrukken genomen.

Financiële ondersteuning voor een doeltreffend migratiebeheer

De EU steunt de nationale inspanningen voor een beter migratie- en grensbeheer met aanzienlijke financiering via de nationale actieprogramma’s die door de lidstaten worden beheerd. In 2019 heeft zij 467 miljoen euro verstrekt via het AMIF, 442,7 miljoen euro via het ISF (Grenzen en visa) en 92,7 miljoen euro via het ISF (Politie).

Verklaring EU–Turkije

De verklaring EU–Turkije biedt nog steeds alternatieven voor gevaarlijke routes en bevordert dat levens worden gered in het Egeïsche Zeegebied. In 2019 kwamen ongeveer 60 000 irreguliere migranten vanuit Turkije over zee in Griekenland aan, aanzienlijk minder dan vóór de verklaring (d.w.z. vóór oktober 2015). Lidstaten hebben voor Syrische vluchtelingen in Turkije georganiseerde, veilige en legale routes naar Europa opengesteld en in dat verband zo’n 25 700 personen hervestigd (tot eind 2019). Via het programma voor begeleide vrijwillige terugkeer en re-integratie zijn in 2019 vanuit Griekenland 3 854 personen (3 260 vanaf het vasteland en 594 vanaf de eilanden) vrijwillig teruggekeerd naar landen buiten de EU. Sinds 2016 zijn 17 900 migranten met steun van het programma vrijwillig uit Griekenland teruggekeerd (zowel van de eilanden als het vasteland).

Tegelijkertijd is de EU Turkije blijven steunen bij zijn inspanningen om vluchtelingen te huisvesten. In de periode 2016-2019 is daarvoor via de Faciliteit voor vluchtelingen in Turkije 6 miljard euro uitgetrokken.

Eind 2019 was het gehele budget aan activiteiten toegewezen. Van de 4,7 miljard euro waarvoor contracten waren gesloten, was 3,2 miljard euro uitbetaald. Meer dan 1,7 miljoen vluchtelingen krijgen nog steeds een maandelijkse uitkering in geld via het sociale vangnet voor noodgevallen om hen te helpen in hun basisbehoeften te voorzien. Meer dan 500 000 vluchtelingenkinderen hebben toegang tot onderwijs.

Meer veilige, ordelijke en legale mogelijkheden om naar Europa te komen

Visumbeleid

De EU is haar visumbeleid voor personen uit landen buiten de EU die naar het Schengengebied reizen, blijven actualiseren en stroomlijnen. De herziene Visumcode, die in februari 2020 van kracht wordt, vermindert administratieve formaliteiten en vereenvoudigt de visumprocedures voor bonafide reizigers die korte tijd verblijven, zonder afbreuk te doen aan de veiligheid. De herziene Visumcode voorziet in een nieuw mechanisme dat strengere voorwaarden voor de afhandeling van visa invoert wanneer een partnerland onvoldoende meewerkt aan de overname van de eigen onderdanen die irregulier in de EU verblijven. Voor bepaalde categorieën reizigers kunnen de lidstaten de termijn voor de behandeling van visumaanvragen verkorten, de geldigheidsduur van af te geven visa beperken en de visumleges verhogen, alsook de vrijstelling van visumleges flexibel regelen.

Versoepeling van de visumafgifte en opschorting van visumvrij reizen

In juni zijn de onderhandelingen met Belarus over de visumversoepelings- en overnameovereenkomsten afgerond en zijn de overeenkomsten door de hoofdonderhandelaars geparafeerd. Beide partijen zijn nu bezig met de afronding van hun interne procedures om ondertekening en sluiting van de overeenkomsten mogelijk te maken. Beide overeenkomsten zullen tegelijkertijd worden ondertekend en in werking treden.

Het opschortingsmechanisme voor de visumvrijstelling is in 2017 versterkt om in spoedeisende gevallen snel te kunnen reageren. In juni 2019 heeft de Commissie een kennisgeving ontvangen van Nederland via het mechanisme voor Albanië. Na de kennisgeving zorgvuldig te hebben bestudeerd, is de Commissie, mede op basis van de beschikbare informatie en relevante gegevens, tot de slotsom gekomen dat de voorwaarden voor het in werking stellen van het mechanisme niet waren vervuld, en heeft zij toegezegd de situatie te zullen volgen.

Visumwederkerigheid

Burgers van ongeveer zestig landen uit de hele wereld kunnen tegenwoordig zonder visum naar de EU reizen. EU-burgers moeten op hun beurt zonder visum naar diezelfde landen kunnen reizen. Dit beginsel van wederkerigheid staat centraal in ons gemeenschappelijk visumbeleid. Er is vooruitgang geboekt ten aanzien van de Verenigde Staten: de Amerikaanse regering heeft in september aangekondigd dat Polen in aanmerking komt voor het visumvrijstellingsprogramma van de VS. Deze ontwikkeling verklaart waarom de Commissie ten aanzien van de Verenigde Staten een beleid van geduldige diplomatie voert, ondanks dat de Verenigde Staten nog steeds een visumplicht kennen voor burgers van Bulgarije, Kroatië, Cyprus en Roemenië.

De Verenigde Staten hebben zich bereid verklaard deze lidstaten toe te laten tot het visumvrijstellingsprogramma zodra ze voldoen aan de vereisten van de wetgeving van de VS, bijvoorbeeld wat betreft samenwerking op het gebied van veiligheid en verlaging van het percentage geweigerde visa.

Gouden paspoorten en gouden visa

In januari presenteerde de Commissie een uitgebreid verslag over burgerschaps- en verblijfsregelingen voor investeerders, die in een aantal lidstaten bestaan. Die regelingen, die bekendstaan als “gouden paspoorten” en “gouden visa”, maken het mogelijk dat iemand een nieuwe nationaliteit of een verblijfsvergunning krijgt, louter op basis van een investering. In het verslag van de Commissie wordt benadrukt dat landen waarvan de burgers visumvrije toegang tot de EU hebben, de aanvragers van burgerschapsregelingen voor investeerders moeten onderwerpen aan de strengst mogelijke veiligheidscontroles en antecedentenonderzoeken. De Commissie monitort dit in het kader van het mechanisme voor opschorting van de visumvrijstelling. Wat kandidaat-lidstaten en potentiële kandidaat-lidstaten betreft, worden dergelijke burgerschapsregelingen ook gemonitord in het kader van het EU-toetredingsproces. Zie ook hoofdstuk 7.

Aanmoedigen van migratie op basis van behoeften

De EU heeft in 2019 de bilaterale samenwerking met landen van herkomst en doorreis en met internationale organisaties versterkt, met als doel de diepere oorzaken van irreguliere migratie en gedwongen ontheemding aan te pakken, het grensbeheer te verbeteren en vrijwillige terugkeer en menselijke mobiliteit te ondersteunen. Zij heeft ook samengewerkt met de Afrikaanse Unie en de Verenigde Naties in het kader van een gezamenlijke taskforce.

De Commissie is verdergegaan met het ontwikkelen van trajecten voor legale migratie. Zij wil daarmee bevorderen dat de EU mensen kan aantrekken die beschikken over de vaardigheden en talenten waaraan de arbeidsmarkt behoefte heeft. In het voorjaar heeft de Commissie een algehele evaluatie van de EU-regels op het gebied van legale migratie afgerond. De resultaten van deze “fitness check” bevestigden dat een doeltreffend beleid inzake legale migratie een essentiële stap is naar een integraal Europees migratiebeleid.

De Commissie is het hele jaar door in samenwerking met de lidstaten blijven werken aan de ontwikkeling van proefprojecten op het gebied van arbeidsmigratie met belangrijke partnerlanden, te beginnen met de Afrikaanse landen. De Commissie heeft daarvoor financiële steun verleend, onder meer in het kader van het noodtrustfonds voor Afrika.

Integratie

Het integratiebeleid valt onder de verantwoordelijkheid van de lidstaten. Niettemin is de Commissie in 2019 steun blijven verlenen aan de inspanningen van lidstaten, lokale en regionale autoriteiten, ngo’s en andere actoren, door te zorgen voor beleidscoördinatie, uitwisseling van praktijken, toezicht en financiering. Deze maatregelen zijn genomen ter bevordering van de integratie van burgers van derde landen die de vluchtelingenstatus hebben. Om samenwerking op het gebied van integratievraagstukken te faciliteren, heeft de Commissie in 2019 financiële steun verleend aan acht grote transnationale netwerken van steden en regio’s, waaraan meer dan veertig Europese steden en tien regio’s deelnamen. In het kader van het Europees integratienetwerk heeft de Commissie steun verleend aan verschillende activiteiten van nationale autoriteiten op het gebied van wederzijds leren, waaronder een innovatief onderling steunprogramma voor lidstaten die specifiek beleid of een specifiek programma voor integratie willen opzetten of verbeteren.

De buurlanden van de EU

Het oostelijke nabuurschap

In 2019 werkte de EU in het kader van het Europese nabuurschapsbeleid aan stabiliteit, veiligheid en welvaart en aan sterke partnerschappen met de buurlanden in het oosten en zuiden.

In mei werd het tienjarig bestaan van het Oostelijk Partnerschap gevierd tijdens een ministeriële bijeenkomst en een conferentie op hoog niveau in Brussel. Op alle terreinen van de twintig doelstellingen voor de Agenda 2020 gingen de hervormingen vooruit, met name wat betreft de economie, digitalisering, vervoer, connectiviteit, energie en mobiliteit, maar er blijven nog problemen op het gebied van bestuur en institutionele opbouw. In 2019 werd een brede raadpleging gehouden over de toekomst van het partnerschap. De langetermijndoelstellingen die daaruit voortvloeien, zullen worden gepresenteerd voorafgaand aan de top van het Oostelijk Partnerschap die in het eerste halfjaar van 2020 zal plaatsvinden.

Betrekkingen met Oekraïne

Tijdens de top in Kiev in juli gaven de EU en Oekraïne een gezamenlijke verklaring af en herhaalde de EU dat zij hecht aan de onafhankelijkheid, soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne. De EU bevestigde ook haar steun voor de uitvoering van de akkoorden van Minsk en de werkzaamheden van het Normandiëkwartet, de trilaterale contactgroep inzake Oekraïne en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), die streven naar een vreedzame en duurzame oplossing voor het conflict. De Commissie en de Oekraïense regering ondertekenden vier programma’s voor in totaal 109 miljoen euro uit het jaarlijkse steunpakket van de Commissie. Deze richten zich op decentralisering, corruptiebestrijding, het maatschappelijk middenveld, en technische samenwerking inzake belangrijke hervormingen en de uitvoering van de associatieovereenkomst en de diepe en brede vrijhandelsruimte.

Rusland

De EU bleef een tweesporenaanpak ten aanzien van Rusland hanteren, wat een strategische uitdaging blijft: aan de ene kant sancties naar aanleiding van de Russische schendingen van de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne, maar aan de andere kant selectieve betrokkenheid wanneer dat van belang is voor de EU, zoals culturele uitwisselingen, uitwisselingen tussen jongeren en samenwerking op het gebied van onderwijs.

Het zuidelijke nabuurschap

Dankzij financiële en technische bijstand van de EU kon in 2019 vooruitgang worden geboekt bij de aanpak van de belangrijkste problemen van de regio: de conflicten in Syrië, Libië en tussen Israël en Palestina (deze benaming mag niet worden uitgelegd als een erkenning van de staat Palestina en laat de afzonderlijke standpunten van de lidstaten ter zake onverlet), aanhoudende migratiedruk, slecht bestuur en een zwak ondernemingsklimaat. De betrekkingen met Marokko kregen in juni een nieuwe impuls dankzij een gezamenlijke politieke verklaring over de ontwikkeling van een partnerschap voor gedeelde welvaart. Het plan voor externe investeringen speelt een cruciale rol bij het financieren van de particuliere sector en het stimuleren van economische ontwikkeling en werkgelegenheid in het zuidelijke nabuurschap en Afrika.

De Westelijke Balkan en het uitbreidingsproces

De EU blijft het toetredingsperspectief van de Westelijke Balkan ondersteunen, overeenkomstig de strategie voor de Westelijke Balkan en de agenda van Sofia, die gericht zijn op versterking van de politieke, economische en maatschappelijke transformatie van de regio. De EU ondersteunt samenwerking om het economische en sociale potentieel van de regio volledig te ontsluiten en de erfenis van het verleden te boven te komen. Zo trad in juli de regionale roamingovereenkomst voor de Westelijke Balkan in werking, waarmee de roamingkosten in de regio aanzienlijk zullen dalen, tot nul in 2021. De inwerkingtreding van de historische Prespa-overeenkomst tussen Griekenland en Noord-Macedonië in februari was een belangrijke doorbraak in de regio.

Op 12 juni vond in Luxemburg de eerste bijeenkomst plaats tussen de ministers van Werkgelegenheid en Sociale Zaken van de EU en de Westelijke Balkan. De ministers van de vorige, de huidige en de volgende voorzitter van de Raad (Roemenië, Finland en Kroatië) bespraken met de Commissie en hun tegenhangers uit de Westelijke Balkan vraagstukken op het gebied van werkgelegenheid en sociaal beleid. Het is de bedoeling dat voortaan ieder jaar van gedachten wordt gewisseld over de hervormingen op dit vlak, die alle burgers in de regio ten goede komen.

In oktober analyseerde de Europese Raad de aanbeveling van de Commissie om toetredingsonderhandelingen te openen met Albanië en Noord-Macedonië, en besloot hij om voor de top EU-Westelijke Balkan, die in mei 2020 in Zagreb zal plaatsvinden, op het uitbreidingsvraagstuk terug te komen.

Turkije

De betrekkingen tussen de EU en Turkije kwamen nog meer onder druk te staan door de kritieke situatie op het gebied van de rechtsstaat, de grondrechten en de onafhankelijkheid van de Turkse rechterlijke macht, alsmede door de oplopende spanningen in het oostelijke Middellandse Zeegebied. De EU blijft steun verlenen via de faciliteit voor vluchtelingen in Turkije, die 6 miljard euro beheert ten behoeve van de meer dan 4 miljoen vluchtelingen in het land.

Betrekkingen tussen Afrika en Europa

De EU is begonnen aan een ongeëvenaard partnerschap met Afrika en investeert in een echte politieke relatie tussen gelijken. Het partnerschap tussen de EU en Afrika bestrijkt een hele reeks terreinen, van ontwikkeling, vrede en veiligheid en migratie tot klimaat, energie, landbouw, handel, duurzame investeringen en banen, maar ook innovatie, onderwijs, jongeren, democratie en mensenrechten.

De uitvoering van de in 2018 gesloten Afrikaans-Europese alliantie voor duurzame investeringen en banen ging vooruit. De EU heeft al 3,7 miljard euro gemobiliseerd in het kader van het plan voor externe investeringen, waarmee 37,1 miljard euro aan investeringen moet worden aangetrokken in de nabuurschapsregio van de EU en in Afrika bezuiden de Sahara. De toezegging om tussen 2018 en 2020 elk jaar minstens 300-350 miljoen euro uit te trekken om het ondernemings- en investerings­klimaat te versterken, wordt gehaald: alleen al in 2018 investeerde de EU 718 miljoen euro.

Op het gebied van mobiliteit beloofde de EU voor eind 2020 35 000 studenten en docenten te ondersteunen. Die belofte ligt op schema: eind 2019 bedroeg het aantal begunstigden ongeveer 25 000. Wat betreft economische integratie en handel zal de EU de vrijhandelsruimte op het Afrikaanse continent tot 2020 ondersteunen met 62,5 miljard euro. Ten slotte werpen de vier taskforces van Afrikaanse en Europese deskundigen op het gebied van landbouw, digitale economie, energie en vervoer vruchten af.

Noord-en Latijns-Amerika

De samenwerking met een van onze belangrijkste partners, de Verenigde Staten, is voortgezet, bijvoorbeeld met betrekking tot de Westelijke Balkan en Oekraïne, terrorismebestrijding en cyberbeveiliging. Ons versterkte partnerschap met de NAVO getuigt ook van een steeds sterker onderling verbonden trans-Atlantische ruimte voor veiligheid.

De EU verdedigt samen met Canada multilateralisme en de op regels gebaseerde wereldorde, met inbegrip van een vrij en eerlijk internationaal handelsstelsel. Op de top in Montreal in juli beloofden de EU en Canada hun vrijhandelsovereenkomst volledig uit te voeren.

In april presenteerden de Commissie en de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid en vicevoorzitter van de Commissie een gezamenlijke mededeling met een visie op een sterker en moderner partnerschap met Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, dat gericht zou zijn op handel, investeringen en sectorale samenwerking. De EU bleef pleiten voor steun voor het vredesakkoord in Colombia. Zij consolideerde de nieuwe fase in haar betrekkingen met Cuba tijdens de tweede ministeriële bijeenkomst van de Gezamenlijke Raad EU-Cuba in het kader van de Overeenkomst betreffende politieke dialoog en samenwerking, en zette de internationale contactgroep over Venezuela op om de crisis daar te helpen overwinnen. In oktober kwamen de landen van de regio, de EU, het Vluchtelingenagentschap van de VN (UNHCR) en het migratieagentschap van de VN (IOM) bijeen op de Internationale Solidariteitsconferentie over de Venezolaanse vluchtelingen- en migratiecrisis om het vredesproces en de humanitaire hulp beter te coördineren.

Azië en de Stille Oceaan

De EU onderhoudt al jarenlang betrekkingen op basis van sterke wederzijdse belangen met de vijf landen in Centraal-Azië: Kazachstan, Kirgizië, Oezbekistan, Tadzjikistan en Turkmenistan. In mei presenteerde de EU haar visie op een sterker partnerschap met deze landen, gericht op weerbaarheid, welvaart en betere samenwerking.

Japan

De strategische partnerschapsovereenkomst tussen de EU en Japan van 2018 wordt voorlopig toegepast sinds februari 2019 en de economische partnerschapsovereenkomst, die toen ook in werking trad, begint vruchten af te werpen. De 26e topontmoeting tussen de EU en Japan vond in april plaats in Tokio. Op 7 september ondertekenden Commissievoorzitter Juncker en premier Abe een partnerschap inzake duurzame connectiviteit en hoogwaardige infrastructuur, de eerste overeenkomst van dit type. Dit onderstreept het strategische belang van deze relatie, die beide partijen zeggen te willen versterken.

China

Tegen de achtergrond van China’s toenemende economische macht en politieke invloed evalueerden de Europese Commissie en de hoge vertegenwoordiger in maart de betrekkingen met China en de kansen en uitdagingen die daarvan uitgaan, in een gezamenlijke mededeling. Ze stelden tien concrete maatregelen voor die werden besproken door de Europese Raad van 21 maart.

Tijdens hun top in april spraken de EU en China af hun strategische partnerschap te verdiepen en voor de volgende top een nieuwe samenwerkingsagenda vast te stellen voor de periode na 2020. De mogelijkheden voor gezamenlijke spoorwegcorridors tussen de EU en Azië worden onderzocht en de lokale ontwikkeling in de landen op die routes wordt bevorderd. Beide partijen zijn sterker betrokken bij de veiligheid in Azië, van militaire samenwerking met de Associatie van Zuidoost-Aziatische Staten tot het kernwapenvrij maken van het Koreaanse Schiereiland.

Een meer strategische benadering van Azië paste in het streven van de EU naar een coherente aanpak van China’s connectiveitsambities in westelijke richting. In de connectiviteitsstrategie van de EU wordt gepleit voor infrastructuurprojecten die eerlijke economische kansen scheppen en duurzame connectiviteit bevorderen.

Het Midden-Oosten

Iran

De EU steunde het kernakkoord met Iran en de volledige en effectieve uitvoering van alle onderdelen daarvan. De EU betreurt dat de Verenigde Staten zich hebben teruggetrokken uit het gezamenlijk alomvattend actieplan en opnieuw sancties hebben opgelegd. Er is grote bezorgdheid dat Iran nu activiteiten ontplooit die onverenigbaar zijn met zijn verplichtingen in het kader van het akkoord. Overeenkomstig de conclusies van de Raad van 4 februari 2019 streeft de EU naar een alomvattende benadering ten aanzien van Iran om alle punten van zorg aan te pakken en relevante kritiek te bespreken via een constructieve dialoog op hoog niveau, onder andere de door de EU geleide politieke dialoog over regionale vraagstukken.

Israël, Palestina en het vredesproces in het Midden-Oosten

De EU blijft het beginsel van een tweestatenoplossing voor het Israëlisch-Palestijnse conflict verdedigen en bevorderen, overeenkomstig de internationale parameters. De EU verstrekte ook bijna 350 miljoen euro aan financiële steun aan de Palestijnen, waarvan het grootste deel bedoeld is voor de opbouw van de toekomstige Palestijnse staat.

Syrië

Op de derde conferentie over Syrië, die in maart in Brussel plaatsvond, zegde de EU voor 2020 560 miljoen euro toe voor humanitaire hulp, weerbaarheid en ontwikkeling in Syrië, Jordanië en Libanon.

Libië

De EU richtte zich het afgelopen jaar op de ondersteuning van internationale en regionale inspanningen om een duurzame oplossing voor de politieke crisis in Libië te vinden en de economische ontwikkeling te stimuleren.

Veiligheid en defensie

De EU-lidstaten zijn nu beter in staat de burgers te beschermen, investeren in defensiesamenwerking, besteden middelen efficiënter en werken nog meer dan voorheen samen met partners en buren.

De EU werkte verder aan de bestrijding van hybride bedreigingen. De hoge vertegenwoordiger en de Commissie presenteerden een verslag over de uitvoering van het gezamenlijke kader van 2016 inzake de bestrijding van hybride bedreigingen en de gezamenlijke mededeling van 2018 over het opbouwen van weerbaarheid en reactiecapaciteit tegen hybride bedreigingen.

De drie specifieke taskforces voor strategische communicatie (East, Western Balkans en South) werden verder versterkt. Desinformatie uit externe en interne bronnen wordt beter aangepakt dankzij het actieplan van 2018 tegen desinformatie, dat zich richt op het opsporen en analyseren van desinformatie en op samenwerking tussen de lidstaten via een systeem voor snelle waarschuwingen. Er wordt samengewerkt met socialemediaplatforms in het kader van de praktijkcode van 2018 en de voorlichtingscampagnes worden versterkt. De EU werkte ook samen met internationale partners op dit terrein, zoals de G7 en de NAVO. Zie ook hoofdstuk 7.

Het Europese Kenniscentrum voor de bestrijding van hybride bedreigingen heeft nu meer leden, een goedgekeurd werkprogramma en een werkbudget. Het centrum ondersteunde onder andere opleidingen en oefeningen.

Er werd een inventarisatie gemaakt van de vooruitgang van de EU-lidstaten met hun verplichtingen in het kader van de permanente gestructureerde samenwerking (PESCO). De deelnemende lidstaten verhoogden hun defensiebegroting en de gezamenlijke defensie-investeringen: de geaggregeerde defensiebegrotingen stegen met 3,3 % in 2018 en 4,6 % in 2019. In de nationale defensieplanning wordt in toenemende mate gebruikgemaakt van EU-instrumenten, zoals het herziene vermogensontwikkelingsplan en de gecoördineerde jaarlijkse evaluatie inzake defensie, die als basis dienden voor het werkprogramma voor het industrieel ontwikkelingsprogramma voor de Europese defensie.

Ontwikkelingshulp en humanitaire bijstand

Ontwikkelingshulp

De EU blijft een drijvende kracht achter de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling. In september kwamen in New York de wereldleiders bij elkaar voor de eerste top over de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de VN en werd verslag uitgebracht in het gezamenlijk syntheseverslag.

“Ongelijkheid” was het thema van de Europese Ontwikkelingsdagen 2019 en de Commissie bracht een werkdocument uit over dit onderwerp. In het kader van het Spotlightinitiatief droeg de EU bij aan de bestrijding van gendergerelateerd geweld, samen met de VN en de nieuwe partnerlanden. Belangrijke activiteiten in het kader van regionale programma’s zijn voortgezet, zoals de start van een raadpleging in de Stille Oceaan over het ontwerpprogramma van 50 miljoen euro voor de regio.

Het partnerschap met Afrika werd verder uitgebouwd. De Afrikaans-Europese alliantie voor duurzame investeringen en banen ging aanzienlijk vooruit; zo is tot nu toe voor meer dan 40 miljard euro aan investeringen gemobiliseerd in het kader van het plan voor externe investeringen.

Respons op humanitaire crisissen en noodsituaties

De EU verstrekte in 2019 voor 1,6 miljard euro aan humanitaire hulp aan miljoenen mensen wereldwijd. Het grootste deel daarvan ging naar vluchtelingen en binnenlands ontheemden als gevolg van de conflicten in Syrië en Jemen. Meer dan 10 % ging naar “vergeten crises”, zoals de regionale vluchtelingen in Burundi, het conflict in Oekraïne en de humanitaire situatie in Colombia.

Een recordpercentage van 10 % van de humanitaire begroting werd besteed aan veilig en kwalitatief hoogstaand onderwijs voor kinderen in noodsituaties. De EU nam ook het voortouw bij de aanpak van de ebolacrisis.

Het mechanisme voor civiele bescherming werd 17 keer geactiveerd, bij plotselinge crisissen in Albanië, Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Toen Mozambique getroffen werd door orkaan Idai, stuurden we waterzuiveringsapparatuur, tenten, hygiënepakketten, voedsel en acht teams van deskundigen op het gebied van civiele bescherming.

Mensenrechten en democratie

De EU blijft intensief betrokken bij het bevorderen en verdedigen van de mensenrechten en de democratie in de wereld: van gezamenlijke acties met de VN, zoals de vlaggenschipcampagne #TheRealChallenge van de EU en Unicef ter gelegenheid van de 30e verjaardag van het VN-Verdrag inzake de rechten van het kind, tot de nieuwe EU-richtsnoeren inzake de mondiale bestrijding van marteling. De EU was betrokken bij het zevende Wereldcongres tegen de doodstraf, zond talrijke verkiezingswaarnemingsmissies uit en nam in oktober nieuwe conclusies over democratie aan.

EU-steun voor multilateralisme, mondiale governance en het op regels gebaseerde systeem

Betrekkingen tussen de EU en de Verenigde Naties

Nu het VN-stelsel ter discussie wordt gesteld, zet de EU zich juist meer in voor multilateralisme en de internationale organisatie. De EU levert de grootste bijdrage aan VN-vredesmissies en de VN-begroting. Zij ondersteunde door de VN geleide vredesbesprekingen, onder andere in Syrië en Libië, en zette initiatieven op zoals het trilaterale partnerschap tussen de EU, de VN en de Afrikaanse Unie. De jaarlijkse Algemene Vergadering van de VN toonde aan hoe intensief deze steun is.

Een sterker partnerschap tussen de EU en de NAVO

De samenwerking tussen de EU en de NAVO is een belangrijke pijler van het streven van de EU naar versterking van de Europese veiligheid en defensie. In juni verscheen het vierde voortgangsverslag over de uitvoering van de gemeenschappelijke voorstellen die de NAVO en de EU in 2016 en 2017 hadden goedgekeurd. Het verslag vermeldde concrete resultaten op alle samenwerkingsgebieden, met name de intensivering van de politieke dialoog, militaire mobiliteit, bestrijding van hybride bedreigingen, parallelle en gecoördineerde oefeningen en defensievermogens.

De EU binnen de G7 en de G20

De EU is lid van de G7 en de G20. Binnen deze fora strijdt de EU voor het behoud van de op regels gebaseerde internationale orde, die momenteel onder grote druk staat, op het gebied van handel, veiligheid, klimaatverandering en mensenrechten. Evenals in voorgaande jaren bleef de EU ook in 2019 een groot voorstander van internationale samenwerking. Op de G20-top in Osaka, Japan, kwam dankzij de coördinatie tussen de Europese leiders een slotverklaring tot stand die de verbintenissen uit het verleden met betrekking tot de uitvoering van de Overeenkomst van Parijs en de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling behoudt en oproept tot een ambitieuze hervorming van de Wereldhandelsorganisatie en een mondiale oplossing voor belasting van de digitale economie. In augustus bereikten de G7-leiders in Biarritz, Frankrijk, overeenstemming over een verklaring over een aantal vraagstukken op het gebied van het buitenlands beleid, zoals de situatie in Iran, Oekraïne, Libië en Hongkong. Overeenkomstig de prioriteiten voor samenwerking met Afrika bekrachtigde de EU ook nieuwe G7-initiatieven voor betere voorwaarden voor overheidsopdrachten, digitalisering, toegang tot financiering voor vrouwelijke ondernemers in Afrika, samenwerking in de Sahel, bestrijding van pandemische ziekten en ondersteuning van vrouwen die het slachtoffer zijn van seksueel geweld in conflictgebieden.

Het Europees Parlement

In zijn laatste zittingen voor de verkiezingen in mei heeft het aftredend Parlement wetgeving aangenomen die kunststofproducten voor eenmalig gebruik verbiedt en een betere bescherming van de buitengrenzen van de EU waarborgt. Het Parlement drukte een ambitieuze doelstelling door om de CO2-uitstoot van nieuwe auto’s en bestelwagens tussen nu en 2030 te verminderen. Het bereikte overeenstemming over nieuwe regels inzake het auteursrecht, gaf zijn goedkeuring aan de handelsovereenkomst van de EU met Japan en steunde plannen om de kwaliteit van drinkwater te verbeteren. Het heeft ook zijn reglement van orde geactualiseerd.

Na de verkiezingen voor het Europees Parlement van 23 tot en met 26 mei begon op 2 juli de nieuwe zittingsperiode. Het opkomstpercentage bij de Europese verkiezingen, dat in 2014 42,6 % bedroeg, steeg tot 50,7 % en was daarmee het hoogste sinds 1994.

Op 16 oktober stelde het Parlement zijn lijst van “onafgedane zaken” vast. Deze is van essentieel belang voor de voortzetting van de informele onderhandelingen tussen de EU-instellingen over ontwerp-EU-regels waarvan de behandeling niet vóór het einde van het mandaat van het Parlement kon worden afgerond. Op 22 oktober legde Commissievoorzitter Juncker voor de leden van het Parlement een verklaring af waarin hij de belangrijkste acties en resultaten van de Commissie van de afgelopen vijf jaar de revue liet passeren.

De Europese Raad

In maart boog de Europese Raad zich over economische vraagstukken, klimaatverandering, desinformatie en externe betrekkingen. Tijdens de bijeenkomst van de 27 EU-lidstaten over de brexit werd gesproken over de verlenging van de termijn van artikel 50 tot en met 12 april dan wel 22 mei, afhankelijk van de vraag of het terugtrekkingsakkoord in de week na deze bijeenkomst door het Verenigd Koninkrijk zou worden geratificeerd. Later in april kwamen de 27 EU-leiders overeen de termijn van artikel 50 te verlengen tot en met 31 oktober 2019.

De EU-leiders kwamen op 9 mei informeel bijeen in Sibiu, Roemenië, om na te denken over de ­strategische agenda voor 2019-2024. Meer informatie over deze besprekingen is te vinden in de rubriek “De toekomst van Europa”.

Tijdens een informeel diner later die maand maakten de leden van de Raad de balans op van de verkiezingen voor het Europees Parlement en gaven zij de aftrap voor het benoemingsproces voor de nieuwe leiders van de EU-instellingen.

In juni hebben de leiders van de EU-lidstaten de besprekingen voortgezet over de EU-benoemingen op hoog niveau, het meerjarig financieel kader, klimaatverandering, desinformatie en hybride ­bedreigingen, de uitbreiding, het Europees semester en de externe betrekkingen. Ook keurden zij de strategische agenda goed.

De leiders kwamen later in de maand opnieuw bijeen om de voordrachten voor benoemingen op hoog niveau binnen de EU-instellingen te bespreken en daarover overeenstemming te bereiken.

In oktober bespraken zij de toekomstige begroting van de EU (2021-2027) en de follow-up van de strategische agenda, alsook de klimaatverandering, de uitbreiding van de EU, Turkije, en het neerhalen van vlucht MH17 van Malaysia Airlines. De Europese Raad vergaderde in artikel 50-samenstelling over de meest recente ontwikkelingen in verband met de brexit. Eind oktober kwamen de leiders van de EU-27 (alle EU-lidstaten behalve het Verenigd Koninkrijk) overeen de termijn van artikel 50 te verlengen tot en met 31 januari 2020.

De leiders kwamen vervolgens in december bijeen om de klimaatverandering te bespreken en beraad­slaagden opnieuw over de langetermijnbegroting van de EU.

De Raad van de Europese Unie

Roemenië was de eerste helft van het jaar voorzitter van de Raad van de Europese Unie. De tweede helft van het jaar was dat Finland. In de eerste helft van het jaar richtte Roemenië zich op onderwerpen als migratie en veiligheid, het meerjarig financieel kader, economie en Europa als mondiale ­speler. In de tweede helft van het jaar concentreerde Finland zich op klimaatactie en veiligheid en op het versterken van gemeenschappelijke waarden, zoals de rechtsstaat, waarmee de EU concurrerender en sociaal inclusiever moet worden gemaakt.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Europees Comité van de Regio’s

Het Europees Economisch en Sociaal Comité steunde de campagne van het Parlement “Ik stem deze keer” met een aantal activiteiten. Een daarvan was het evenement Civil Society for rEUnaissance, dat in februari plaatsvond en waaraan Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker en de klimaatactiviste Greta Thunberg deelnamen.

Het thema van de Dagen voor het maatschappelijk middenveld 2019 was “duurzame democratie”. Corruptie en nepnieuws werden genoemd als de belangrijkste bedreigingen voor de democratie in Europa. In november hield het Comité een conferentie over de rechtsstaat en riep het op tot een ­gestructureerde dialoog tussen regeringen en het maatschappelijk middenveld om de achteruitgang op het gebied van de rechtsstaat in de EU te keren.

In maart presenteerde het “Sibiu en verder”, zijn visie op een toekomst waarin Europa wereldleider wordt op het gebied van duurzame ontwikkeling. In een reeks toekomstgerichte adviezen reikte het Comité ideeën aan over de manier waarop duurzaamheid, een rechtvaardige overgang naar een digitale economie en eerlijke belastingheffing kunnen worden verwezenlijkt.

Tijdens de achtste Europese top van regio’s en steden in maart in Boekarest heeft het Europees Comité van de Regio’s de verklaring “De EU van onderaf opbouwen met onze regio’s en steden” aangenomen, waarin wordt aangevoerd dat de besluiten en het beleid van de EU lokaal moeten worden verankerd om ervoor te zorgen dat de EU het vertrouwen van de burgers kan herwinnen en over voldoende middelen kan beschikken. Het Comité is sterk voorstander van actieve subsidiariteit en benadrukt dat het van belang is dat de nationale, regionale en lokale overheden bij elke fase van het besluitvormingsproces van de EU worden betrokken. Het Comité vierde zijn 25-jarig bestaan met een ceremonie tijdens de plenaire zitting van december.

Op het gebied van betere regelgeving heeft het Comité een netwerk van regionale hubs opgezet (“RegHub”) ter beoordeling van de uitvoering van de Uniewetgeving op lokaal en regionaal niveau. Het omvat twintig regio’s die verslag uitbrengen over de uitvoering van beleid. In 2019 vonden er drie evaluaties plaats: over overheidsopdrachten, luchtkwaliteit en grensoverschrijdende gezondheidszorg.

Gedurende het hele jaar hebben beide comités activiteiten georganiseerd ter bevordering van hun gezamenlijke plan voor een permanent mechanisme voor gestructureerd overleg en gestructureerde dialoog met burgers en hun deelname aan de geplande conferentie over de toekomst van Europa.

Zie ook de rubriek “De toekomst van Europa”.

Voltooiing van de agenda voor betere regelgeving

Vereenvoudiging van de wetgeving

Interinstitutioneel Akkoord over beter wetgeven

In 2016 en 2017 werden het Europees Parlement, de Raad en de Europese Commissie het eens over twee gezamenlijke verklaringen over de wetgevingsprioriteiten van de EU. Hierin werden 89 initiatieven aangewezen die in het wetgevingsproces prioriteit moesten krijgen. De drie instellingen gaven hiermee blijk van hun wil aanzienlijke vooruitgang te boeken bij de behandeling van deze dossiers en deze zo mogelijk vóór de Europese verkiezingen in mei af te ronden.

Aan het eind van de eerste helft van 2018 had de Commissie alle in de gezamenlijke verklaringen aangekondigde initiatieven goedgekeurd en tegen de tijd dat de Europese verkiezingen werden gehou­den, waren 61 van de 89 initiatieven in de gemeenschappelijke verklaring door het Parlement en de Raad formeel goedgekeurd of was daarover tussen deze instellingen politieke overeenstemming bereikt. Aan het eind van het jaar wachtten er nog 22 initiatieven op goedkeuring.

In 2019 heeft de Europese Commissie met succes de onderhandelingen met het Parlement en de Raad afgerond over niet-bindende criteria voor de keuze tussen uitvoeringshandelingen en gedelegeerde handelingen. Deze keuze bemoeilijkt vaak de wetgevingsonderhandelingen en de criteria moeten het proces bevorderen. Deze onderhandelingen hebben geleid tot het Interinstitutioneel ­Akkoord over beter wetgeven, dat in juli werd gepubliceerd. Daarnaast stemde de medewetgever in met de aanpassing van 68 bestaande handelingen aan het Verdrag van Lissabon door een wijziging van de gebruikte regelgevingsprocedure. Daarbij wordt getoetst hoe de Commissie haar uitvoeringsbevoegdheden inzake gedelegeerde handelingen en uitvoeringshandelingen overeenkomstig Verordening (EU) nr. 182/2011 van het Europees Parlement en de Raad uitoefent.

Toezicht op de toepassing van het EU-recht

In het in juli gepubliceerde jaarverslag over de controle op de toepassing van het EU-recht wordt beschreven hoe de Commissie het EU-recht in 2018 heeft gemonitord en gehandhaafd.

De Commissie is bijvoorbeeld vastberaden opgetreden bij de handhaving van de regels op het gebied van milieu, mobiliteit en vervoer, alsook op het gebied van de interne markt, industrie, ondernemerschap en kleine en middelgrote ondernemingen. Zij heeft nationale en regionale overheden ondersteund bij de uitvoering van voorschriften voor schone lucht en schoon water. Zij heeft ook maatregelen genomen tegen EU-lidstaten die hun verplichtingen niet nakwamen en de EU-voorschriften op het gebied van persoonsgegevens van passagiers en de strijd tegen terrorisme en witwassen niet hebben uitgevoerd. Daarnaast heeft de Commissie gebruikgemaakt van haar handhavingsbevoegdheden toen sommige lidstaten onvoldoende haast maakten met het verbeteren van de toegang tot websites en andere mobiele applicaties voor personen met een beperking. Wanneer het EU-recht niet naar behoren wordt toegepast, zullen burgers en bedrijven hun rechten niet kunnen afdwingen of de voordelen van dergelijke wetten niet kunnen genieten.

Centrale plaats betere regelgeving in de besluitvorming van de EU

De Commissie heeft zich ertoe verbonden alleen op te treden wanneer de EU meerwaarde biedt en voordelen oplevert voor mensen en ondernemingen, en daarbij onnodige kosten te vermijden. Zij doet dit op basis van de beste beschikbare gegevens, waarbij milieu-, economische, sociale en andere belangrijke effecten in aanmerking worden genomen. Alvorens de bestaande EU-wetgeving te herzien, evalueert zij deze om te begrijpen wat er wel en niet werkt, en zo de doeltreffendheid van de wetgeving te helpen verbeteren.

In het kader van haar agenda voor betere regelgeving luistert de Commissie beter naar de standpunten van burgers en belanghebbenden, zodat zij aan hun behoeften tegemoet kan komen. Sinds 2015 heeft de Commissie meer dan vierhonderd openbare raadplegingen georganiseerd, waarbij miljoenen Europeanen werden betrokken. Het aantal bijdragen aan openbare raadplegingen is sindsdien meer dan verviervoudigd.

Het nieuwe portaal “Geef uw mening”, een “éénloketsysteem” met behulp waarvan Europeanen kunnen bijdragen aan de beleidsvorming van de EU, werd in 2018 bijna 900 000 keer bezocht en in 2019 meer dan 1 miljoen keer. In april bracht de Commissie een rapport uit waarin de balans werd opgemaakt van de maatregelen die onder de Commissie-Juncker zijn genomen om te komen tot betere ­resultaten voor EU-burgers en ondernemingen door middel van een opener, transparantere en op feiten gebaseerde beleidsvorming. De resultaten van de inventarisatie waren duidelijk: betere ­regelgeving heeft de wijze van beleidsvorming van de EU verbeterd en moet in de toekomst de kern van haar werkmethoden blijven vormen, terwijl zij tegelijkertijd haar instrumenten moet blijven verbeteren, met name waar het gaat om het contact met en de feedback van burgers en belanghebbenden, de analyse van effecten en de kwaliteit van evaluaties.

Transparantie en verantwoordingsplicht

Het gezamenlijk transparantieregister

Het contact met belanghebbenden en het maatschappelijk middenveld maakt deel uit van de werkzaamheden van de EU-instellingen. Daarbij zijn transparantie en verantwoordingsplicht essentieel voor het vertrouwen dat Europese burgers stellen in de legitimiteit van de bestuurlijke, wetgevende en beleidsprocedures in de EU.

Transparantie is met name van belang waar het gaat om belangenbehartiging, omdat burgers moeten kunnen nagaan wie het wetgevingsproces van de EU probeert te beïnvloeden. Daarom heeft de Commissie in 2016 een voorstel ingediend voor een nieuw interinstitutioneel akkoord over een verplicht transparantieregister voor het Europees Parlement, de Commissie en — voor het eerst — de Raad van de Europese Unie. De onderhandelingen over dit voorstel zijn momenteel gaande.

Bijna 12 000 entiteiten zijn opgenomen in het register. Zij zijn gebonden aan een gedragscode, waarin de ethische normen zijn vastgelegd die hun vertegenwoordigers moeten naleven bij hun contacten met de EU-instellingen.

Gedragscode voor de leden van de Commissie

In 2018 keurde de Commissie een nieuwe gedragscode voor de leden van de Commissie goed, die strengere regels en strengere ethische normen bevat en op een aantal gebieden meer transparantie biedt. Sinds februari 2018 publiceert de Commissie om de twee maanden informatie over de reiskosten van de leden van de Commissie op hun respectieve websites.

In juni 2019 publiceerde de Commissie het eerste jaarverslag over de toepassing van deze gedragscode. Daaruit bleek dat de Commissie sinds de vaststelling van de geactualiseerde code een nog grotere mate van transparantie heeft bereikt ten aanzien van het gedrag van haar leden.

Voorts is in het kader van de nieuwe code een versterkt onafhankelijk ethisch comité opgericht, dat bestaat uit drie hooggekwalificeerde externe leden en advies moet geven over alle ethische kwesties.

Eerder in het jaar publiceerde de Commissie ethische richtsnoeren voor leden van de Commissie die aan de verkiezingen voor het Europees Parlement deelnemen. Deze waren nodig omdat zij op grond van de nieuwe code aan de verkiezingscampagnes konden deelnemen zonder verlof te hoeven ­nemen, wat eerder niet mogelijk was.

De Commissie bracht ook een nieuwe bepaling van de code in de praktijk, die inhoudt dat besluiten over activiteiten na de ambtstermijn van de leden van de Commissie, en de daarmee samenhangende adviezen van het onafhankelijk ethisch comité, bekend moeten worden gemaakt. In oktober vond de eerste publicatie plaats. Aan het eind van het jaar volgden er nog meer.

Toegang tot documenten

In juli kwam de Commissie met haar verslag over de toegang tot documenten. Uit dit verslag blijkt dat het aantal initiële verzoeken om toegang tot documenten op grond van de relevante regels inzake de toegang van het publiek daartoe, met bijna 9,5 % is gestegen (van 6 716 in 2017 tot 7 257 in 2018). Het aantal confirmatieve verzoeken nam met 4,4 % toe (van 288 in 2017 tot 318 in 2018).

De Commissie blijft de EU-instelling die het grootste aantal verzoeken om toegang behandelt, met een gestage opwaartse trend sinds 2016. EU-burgers en andere aanvragers maken dan ook actief gebruik van dit recht.

In 2018 heeft de Commissie in meer dan 80 % van de gevallen de gevraagde documenten geheel of gedeeltelijk vrijgegeven. In bijna 41 % van de 288 gevallen die werden behandeld in de confirmatieve fase, werd ruimere of zelfs volledige toegang verleend.

Daarnaast bleef de Commissie op haar webpagina’s en in haar verschillende openbare registers proactief grote hoeveelheden documentatie en informatie publiceren over alle beleidsterreinen van de EU. De gegevens bevestigen niet alleen de transparantie die de Commissie betracht, maar ook het belang van het recht op toegang tot documenten als onderdeel van het algemene transparantiebeleid van de instelling.

Controle van de EU-begroting

Een controlekader en een prestatiekader moeten redelijke zekerheid verschaffen dat de EU-middelen volgens de toepasselijke regels worden uitbetaald en dat er resultaatgerichte maatregelen worden genomen om fouten te voorkomen, op te sporen en te corrigeren.

Na een positieve aanbeveling van de Raad heeft het Parlement in maart definitief zijn goedkeuring ­gegeven aan de manier waarop de Commissie in 2017 de EU-begroting heeft uitgevoerd. Via de jaarlijkse kwijtingsprocedure laten het Parlement en de Raad de Commissie politieke verantwoording afleggen voor de begrotingsuitvoering en zorgen ze voor democratisch toezicht op het beheer van belastinggelden.

In juli presenteerde de Commissie haar pakket Geïntegreerde financiële en verantwoordingsverslagen, waarin alle beschikbare informatie te vinden is over de uitvoering, de prestaties, de resultaten, het gezond financieel beheer en de bescherming van de EU-begroting 2018. De verslagen lieten zien dat de begroting resultaten opleverde die in overeenstemming waren met de prioriteiten van de ­Commissie, en naar behoren werd uitgevoerd.

De Commissie werkte verder aan de instelling van het Europees Openbaar Ministerie, dat in de ­22 deelnemende lidstaten grensoverschrijdende criminaliteit zal vervolgen die de EU-begroting schaadt, zoals fraude, witwassen en corruptie. Het Europees Openbaar Ministerie zal naar verwachting tegen eind 2020 operationeel zijn.

In oktober heeft de Europese Rekenkamer voor het twaalfde jaar op rij de jaarrekeningen van de EU goedgekeurd, omdat deze een getrouw beeld gaven. De Rekenkamer gaf een oordeel met beperking af (in plaats van een afkeurend oordeel) over de regelmatigheid van de betalingen. Het totale geschatte foutenpercentage bedroeg 2,6 % en was iets hoger dan in 2017 (met 0,2 % procentpunten), maar lag ver onder het niveau van de voorgaande jaren. Voor ongeveer de helft van de uitgaven van de EU bleef het foutenpercentage zelfs onder het niveau dat de Rekenkamer materieel acht. Noch aan de inkomstenzijde van de begroting, noch bij de administratieve uitgaven werden materiële fouten geconstateerd.

Nationale parlementen

In juli keurde de Commissie het jaarverslag 2018 goed over haar betrekkingen met de nationale parlementen en over de toepassing van de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid. Het verslag geeft een volledig beeld van de intensieve en vruchtbare betrekkingen van de nationale parlementen met de Commissie en andere EU-instellingen. De nationale parlementen hebben 569 adviezen ingediend, een aantal dat vergelijkbaar is met dat van 2017. Hieruit blijkt dat de meeste nationale parlementen actief met de Commissie meewerken aan haar initiatieven en aan een breed scala aan onderwerpen.

Slechts in 37 “gemotiveerde adviezen” werd gewezen op bezorgdheid over de wijze waarop bij ­Commissievoorstellen het subsidiariteitsbeginsel in acht wordt genomen. Volgens dit beginsel moet het Europees beleid op het meest geschikte niveau worden vastgesteld en uitgevoerd, of dit nu het Europees, het nationaal of het regionaal niveau is. De taskforce inzake subsidiariteit, evenredigheid en “minder en efficiënter optreden”, die in 2018 werd opgericht door voorzitter Juncker en wordt voorgezeten door eerste vicevoorzitter Timmermans, onderzocht manieren om de nationale parlementen alsook de regionale en lokale overheden beter te betrekken bij de voorbereiding en follow-up van EU-wetgeving en -beleid. De maatregelen van de Commissie om dit te bereiken, omvatten onder meer het verstrekken van verzamelantwoorden indien een aanzienlijk aantal nationale parlementen bezwaren uit in verband met subsidiariteit, zodat in één openbaar document het volledige overzicht van al die bezwaren en van het standpunt van de Commissie daarover wordt gepresenteerd.

De bezoeken die leden van de Commissie aan de nationale parlementen hebben afgelegd, en de bezoeken van delegaties van nationale parlementen aan de Commissie (55 bezoeken in 2019 en 915 bezoeken tijdens het gehele mandaat van de Commissie-Juncker) hebben de dialoog tussen de partijen versterkt.

De Europese Ombudsman

De onderzoeken van de Europese Ombudsman naar vermeend wanbeheer binnen de instellingen en organen van de Europese Unie bestreken een reeks van onderwerpen, zoals transparantie van het besluitvormingsproces, het “draaideurfenomeen”, activiteiten van voormalige commissarissen, toegang tot documenten, grondrechten, ethische kwesties, contracten, subsidies of individuele personeelszaken. Gemiddeld geeft de Commissie gevolg aan ongeveer driekwart van de voorstellen van de Ombudsman (voorstellen voor een oplossing, suggesties voor verbeteringen en aanbevelingen) en in ongeveer 95 % van de onderzoeken wordt er geen wanbeheer vastgesteld.

In juni heeft de Ombudsman de tweede Europese prijs voor goed bestuur uitgereikt voor initiatieven van de Commissie om vervuiling door plastic tegen te gaan en bewustwording te bevorderen. De prijs is bestemd voor initiatieven, projecten en andere activiteiten van de verschillende diensten van de EU-instellingen die een zichtbaar en direct positief effect hebben op het leven van mensen in Europa en daarbuiten.

In oktober heeft de Commissie ook een advies overgenomen over de ontwerpverordening van het Parlement inzake het statuut en de algemene voorwaarden voor de uitoefening van het ambt van de ombudsman (herziene statuut).

In december heeft het Parlement Emily O’Reilly herkozen als Europese Ombudsman. Haar tweede ambtstermijn bedraagt vijf jaar.