Η δράση της ΕΕ στον τομέα του οικολογικού σχεδιασμού και της ενεργειακής επισήμανσης: Η σημαντική συμβολή της στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης περιορίζεται λόγω μεγάλων καθυστερήσεων και προβλημάτων μη συμμόρφωσης

Σύνοψη

Αντιμέτωποι με την κρίσιμη πρόκληση της πρόληψης και του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, οι ηγέτες της ΕΕ δεσμεύθηκαν να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας κατά 20 % έως το 2020 και κατά 32,5 % έως το 2030 (σε σύγκριση με τα προβλεπόμενα το 2007 επίπεδα). Η αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των προϊόντων αποτελεί ένα από τα βασικά μέσα για την επίτευξη αυτών των τιμών-στόχου. Τα προϊόντα που έχουν σχεδιαστεί ώστε να είναι αποδοτικότερα μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και παρέχουν στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά τη δυνατότητα να επιτύχουν σημαντικές εξοικονομήσεις.

Η νομοθεσία για τον οικολογικό σχεδιασμό καθορίζει ελάχιστες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης για τα νοικοκυριά και τα βιομηχανικά προϊόντα. Οι ενεργειακές ετικέτες της ΕΕ παρέχουν στους καταναλωτές πληροφορίες σχετικά με την κατανάλωση ενέργειας και τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των προϊόντων, και τους βοηθούν να λαμβάνουν εμπεριστατωμένες αποφάσεις.

Στο πλαίσιο του εν προκειμένω ελέγχου αξιολογήσαμε πόσο αποτελεσματικά συνέβαλαν οι δράσεις της ΕΕ για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση στην επίτευξη των ενωσιακών στόχων για την ενεργειακή απόδοση και την προστασία του περιβάλλοντος. Εξετάσαμε αν η Επιτροπή διαχειρίστηκε ικανοποιητικά τη ρυθμιστική διαδικασία, καθώς και αν παρακολούθησε τα επιτευχθέντα αποτελέσματα και παρουσίασε τα σχετικά στοιχεία με τον κατάλληλο τρόπο. Ακόμη, εξετάσαμε την αποτελεσματικότητα της επίβλεψης και της στήριξης των δραστηριοτήτων εποπτείας της αγοράς από πλευράς της Επιτροπής, καθώς και κατά πόσον τα χρηματοδοτηθέντα από την ΕΕ έργα εξασφάλισαν τη βιώσιμη βελτίωση της εποπτείας της αγοράς.

Καταλήξαμε στο συμπέρασμα πως, παρότι οι δράσεις της ΕΕ συνέβαλαν κατά τρόπο αποτελεσματικό στην επίτευξη των στόχων της πολιτικής για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση, η αποτελεσματικότητα περιορίστηκε εξαιτίας σημαντικών καθυστερήσεων στη ρυθμιστική διαδικασία και της μη συμμόρφωσης κατασκευαστών και εμπόρων λιανικής.

Η πολιτική καλύπτει την πλειονότητα των προϊόντων με υψηλό δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας. Προκειμένου να μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπό της, η Επιτροπή χρησιμοποίησε άρτιες και διαφανείς μεθοδολογίες για την επιλογή των προϊόντων που θα καλύπτονταν από τη ρύθμιση.

Ωστόσο, διαπιστώσαμε ότι η διαδικασία θέσπισης κανονισμών για συγκεκριμένα προϊόντα είναι μακρά και ότι η Επιτροπή θα μπορούσε να είχε αποφύγει ορισμένες καθυστερήσεις. Επιπλέον, η απόφαση της Επιτροπής να θεσπίζει μέτρα σε μορφή δέσμης είχε ως αποτέλεσμα ακόμη μεγαλύτερες καθυστερήσεις για ομάδες προϊόντων που θα μπορούσαν να ρυθμιστούν άμεσα. Το γεγονός αυτό περιόρισε τον αντίκτυπο της πολιτικής, δεδομένου ότι οι απαιτήσεις σχεδιασμού των προϊόντων δεν αντανακλούν πάντοτε τις τεχνολογικές εξελίξεις. Επιπλέον, οι ενεργειακές ετικέτες δεν βοηθούν πλέον σε όλες τις περιπτώσεις τους καταναλωτές να διακρίνουν μεταξύ των προϊόντων.

Έννοιες της κυκλικής οικονομίας, όπως η επιδιορθωσιμότητα και ανακυκλωσιμότητα, ενσωματώθηκαν από την Επιτροπή στην πολιτική για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση κατά περίπτωση. Παρατηρήσαμε, ωστόσο, ότι σε κανονισμούς για συγκεκριμένα προϊόντα που εγκρίθηκαν πρόσφατα η Επιτροπή έδωσε μεγαλύτερη έμφαση σε αυτές τις πτυχές.

Κάθε χρόνο, η Επιτροπή παρουσιάζει στοιχεία σχετικά με τα αποτελέσματα της πολιτικής για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση, παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες στους ενδιαφερόμενους και τους φορείς χάραξης πολιτικής. Διαπιστώσαμε ότι η εφαρμοζόμενη επί του παρόντος μέθοδος αποτίμησης του αντικτύπου είναι ελλιπής, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη τον αντίκτυπο της μη συμμόρφωσης με τους κανονισμούς, τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση και τις αποκλίσεις μεταξύ της πραγματικής και της θεωρητικής κατανάλωσης ενέργειας.

Προκειμένου να είναι αποτελεσματική, η εποπτεία της αγοράς πρέπει να συμβάλλει αποτελεσματικά στη διασφάλιση της συμμόρφωσης των προϊόντων που διατίθενται στην αγορά στην ΕΕ με τις απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού και να εξασφαλίζει ότι τα προϊόντα συνοδεύονται από ακριβείς ενεργειακές ετικέτες επ’ ωφελεία των καταναλωτών. Εναπόκειται στα κράτη μέλη να ελέγχουν ότι τα προϊόντα που πωλούνται συμμορφώνονται με τη νομοθεσία. Εντούτοις, τα στοιχεία δείχνουν ότι η μη συμμόρφωση κατασκευαστών και εμπόρων λιανικής εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα.

Η Επιτροπή διευκολύνει τη συνεργασία μεταξύ των αρχών εποπτείας της αγοράς. Στόχος του συστήματος πληροφοριών και επικοινωνίας για την εποπτεία της αγοράς, το οποίο διαχειρίζεται η Επιτροπή, είναι να διευκολύνει τη συνεργασία, παρέχοντας στις αρχές τη δυνατότητα να ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με τα αποτελέσματα των επιθεωρήσεων. Διαπιστώσαμε ότι η αποτελεσματικότητα της βάσης δεδομένων περιορίζεται εξαιτίας ορισμένων λειτουργικών περιορισμών. Η Επιτροπή έχει δρομολογήσει τη δημιουργία βάσης δεδομένων προϊόντων, η οποία, μεταξύ άλλων, θα διευκολύνει την εποπτεία της αγοράς. Εντούτοις, το έργο αυτό έχει καθυστερήσει.

Τα χρηματοδοτηθέντα από την ΕΕ έργα με στόχο τη βελτίωση της εποπτείας της αγοράς έχουν αποφέρει αποτελέσματα, προσφέροντας ωστόσο προσωρινή λύση σε μια διαρκή ανάγκη.

Διατυπώνουμε συστάσεις προς την Επιτροπή με σκοπό την αύξηση του αντικτύπου της πολιτικής για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση. Οι συστάσεις μας αφορούν βελτιώσεις στη ρυθμιστική διαδικασία για την έγκριση κανονισμών για συγκεκριμένα προϊόντα σε εύθετο χρόνο και με ισχυρότερα αποτελέσματα, βελτιώσεις στον τρόπο μέτρησης του αντικτύπου της πολιτικής και παρουσίασης των σχετικών στοιχείων, καθώς και δράσεις για τη διευκόλυνση της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των αρχών εποπτείας της αγοράς και τη βελτίωση της συμμόρφωσης με την πολιτική.

Εισαγωγή

Γιατί έχει σημασία η ενεργειακή απόδοση

Το 2007, αντιμέτωποι με την κρίσιμη πρόκληση της πρόληψης και του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, οι ηγέτες της ΕΕ έθεσαν τρεις στόχους προς επίτευξη έως το 2020¹:

• μείωση κατά 20 % των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990)·
• αύξηση κατά 20 % της ενεργειακής απόδοσης (σε σύγκριση με τα προβλεπόμενα το 2007 επίπεδα)·
• αύξηση στο 20 % του μεριδίου της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στη συνολική κατανάλωση ενέργειας.

Η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης θα μειώσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και θα συντελέσει στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, θα εξασφαλίσει σημαντικές οικονομίες για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, θα βελτιώσει την ποιότητα του αέρα και θα βοηθήσει την ΕΕ να μειώσει την εξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα.

Η τελευταία αξιολόγηση της Επιτροπής όσον αφορά την πρόοδο των κρατών μελών προς την επίτευξη των τιμών-στόχου για την ενεργειακή απόδοση² δείχνει ότι ο στόχος για το 2020 είναι απίθανο να επιτευχθεί. Η κατανάλωση ενέργειας αυξήθηκε μεταξύ του 2014 και του 2017. Σύμφωνα με την αξιολόγηση της Επιτροπής, αυτό οφείλεται πρωτίστως στην οικονομική μεγέθυνση, στις χαμηλές τιμές του πετρελαίου, στις καιρικές συνθήκες, καθώς και στη βραδεία υλοποίηση μέτρων ενεργειακής απόδοσης σε ορισμένα κράτη μέλη. Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «είναι σαφής η ανάγκη να εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι για το 2020 και να τεθεί η σωστή βάση για την επόμενη δεκαετία, όταν θα απαιτούνται ακόμη πιο φιλόδοξοι στόχοι».

Τον Δεκέμβριο του 2018³, στην τροποποιημένη οδηγία για την ενεργειακή απόδοση, η τιμή-στόχος για την ενεργειακή απόδοση με ορίζοντα το 2030 αυξήθηκε στο 32,5 % σε σύγκριση με τις προβλέψεις του 2007. Για να επιτευχθεί ο φιλόδοξος αυτός στόχος, είναι σημαντικό να ληφθούν αποφασιστικά μέτρα για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.

Η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης μπορεί να καλύπτει ευρύ φάσμα κλάδων και τομέων, όπως ο σχεδιασμός και η ανακαίνιση κτιρίων με σκοπό την εξοικονόμηση ενέργειας, η βελτίωση των μέσων μεταφοράς, η βιομηχανική παραγωγή και ο σχεδιασμός και η χρήση καλύτερων προϊόντων. Κατά τις εκτιμήσεις της Επιτροπής⁴, η πολιτική για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση θα συμβάλει στην επίτευξη κατά το ήμισυ περίπου της τιμής-στόχου για την ενεργειακή απόδοση με ορίζοντα το 2020.

Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat του 2017⁵, η κατανάλωση ενέργειας των νοικοκυριών αντιστοιχεί στο ένα τέταρτο περίπου (27,2 %) της τελικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρώπη. Το μεγαλύτερο ποσοστό της ενέργειας που καταναλώνουν τα νοικοκυριά (82,5 %) προέρχεται από μη ανανεώσιμες πηγές. Οι ενεργειακές ετικέτες καλύπτουν κυρίως τον τομέα των νοικοκυριών. Το γράφημα 1 κατωτέρω δείχνει ότι τα νοικοκυριά καταναλώνουν ενέργεια κυρίως για τη θέρμανση και το ζεστό νερό, και εν συνεχεία για τον φωτισμό, τη λειτουργία συσκευών και το μαγείρεμα.

Πηγή: Eurostat, 2017.

Ο ρόλος του οικολογικού σχεδιασμού και της ενεργειακής επισήμανσης

Οικολογικός σχεδιασμός ονομάζεται η ενσωμάτωση των πτυχών της προστασίας του περιβάλλοντος στον σχεδιασμό των προϊόντων. Επιδίωξή του είναι η βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων ενός προϊόντος καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του. Η νομοθεσία για τον οικολογικό σχεδιασμό καθορίζει απαιτήσεις για την ενεργειακή απόδοση και άλλες απαιτήσεις για τον σχεδιασμό των προϊόντων, βελτιώνοντας τις περιβαλλοντικές επιδόσεις τους. Τα προϊόντα που δεν πληρούν τις απαιτήσεις αυτές δεν μπορούν να πωλούνται στην ΕΕ, και κατά συνέπεια αποκλείονται από την αγορά τα προϊόντα με τις χειρότερες επιδόσεις.

Οι ενεργειακές ετικέτες της ΕΕ κατατάσσουν τις συσκευές, ανάλογα με την ενεργειακή κατανάλωσή τους, σε κλίμακα από το A έως το G. Εκτιμούν την ετήσια κατανάλωση ενέργειας κάθε προϊόντος και κατατάσσουν παρόμοια προϊόντα ανάλογα με την τάξη ενεργειακής απόδοσης στην οποία ανήκουν, παρέχοντας στους καταναλωτές τη δυνατότητα να λαμβάνουν εμπεριστατωμένες αποφάσεις.

Ο οικολογικός σχεδιασμός και οι ενεργειακές ετικέτες λειτουργούν συμπληρωματικά. Οι κοινοί στόχοι τους στο πλαίσιο της πολιτικής είναι οι εξής:

• η αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των προϊόντων και η προστασία του περιβάλλοντος·
• η προώθηση της ελεύθερης κυκλοφορίας των συνδεόμενων με την ενέργεια προϊόντων στην ΕΕ·
• η πληροφόρηση των καταναλωτών ώστε να μπορούν να επιλέγουν αποδοτικότερα προϊόντα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Επιτροπή ανέπτυξε απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης για τους θερμαντήρες και τα ψυγεία και, στη συνέχεια, το 1999, για τους λαμπτήρες φθορισμού. Η πρώτη οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό, η οποία εγκρίθηκε το 2005⁶, κάλυπτε όλα τα προϊόντα που καταναλώνουν ενέργεια. Η ισχύουσα οδηγία⁷ επέκτεινε περαιτέρω την κατηγορία των συνδεόμενων με την ενέργεια προϊόντων, με τη συμπερίληψη των προϊόντων με έμμεσο αντίκτυπο στην κατανάλωση ενέργειας.

H πρώτη οδηγία για την ενεργειακή επισήμανση εγκρίθηκε από το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων το 1992⁸ και κάλυπτε τις κύριες οικιακές συσκευές. Οι πρώτες ετικέτες σε επίπεδο ΕΕ καθιερώθηκαν για τα ψυγεία το 1994. Κάθε μοντέλο κατατασσόταν σε μια τάξη ενεργειακής απόδοσης, σε κλίμακα από το Α έως το G. Έκτοτε, η κατανάλωση ενέργειας των ψυγείων έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 60 %⁹. Το 2010, η Επιτροπή εισήγαγε τις τάξεις ενεργειακής απόδοσης «A+», «A++» και «A+++», τις οποίες όμως απέσυρε στη νεοεγκριθείσα ετικέτα του 2019 (βλέπε σημείο 41). Στο γράφημα 2 παρουσιάζεται η εξέλιξη της ενεργειακής ετικέτας της ΕΕ για τα ψυγεία.

Πηγή: ΕΕΣ.

Η επιτυχία της πολιτικής της ΕΕ για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση έχει αναγνωριστεί από το Παγκόσμιο Συμβούλιο για την Ενέργεια¹⁰. Οι καταναλωτές έχουν εξοικειωθεί με τις ενεργειακές ετικέτες. Το 85 % των Ευρωπαίων τις αναγνωρίζει και τις χρησιμοποιεί κατά την πραγματοποίηση αγορών¹¹. Η πολιτική τυγχάνει ευρείας στήριξης από τους κατασκευαστές, τους καταναλωτές και τους οργανισμούς προστασίας του περιβάλλοντος¹². Ειδικότερα:

• η βελτίωση του σχεδιασμού των προϊόντων μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των τιμών πώλησης και, ως εκ τούτου, σε μεγαλύτερες αποδόσεις και σε αύξηση του μεριδίου των κατασκευαστών που καινοτομούν στην αγορά, καθώς τα μη αποδοτικά προϊόντα αποσύρονται από την ενωσιακή αγορά. Η Επιτροπή εκτιμά ότι με τον τρόπο αυτόν θα δημιουργηθούν περίπου 1 εκατομμύριο θέσεις εργασίας έως το 2030¹³·
• οι λειτουργικές δαπάνες των επιχειρήσεων είναι χαμηλότερες όταν χρησιμοποιούν αποδοτικότερα προϊόντα·
• οι λογαριασμοί ενέργειας των καταναλωτών που χρησιμοποιούν αποδοτικότερα προϊόντα είναι χαμηλότεροι, αντισταθμίζοντας έτσι το υψηλότερο κόστος αγοράς.

Οι απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής επισήμανσης εστιάζουν μεν κυρίως στην ενεργειακή απόδοση, αλλά μπορούν να καλύπτουν και άλλα χαρακτηριστικά. Παραδείγματος χάριν, η νομοθεσία θέτει όρια στην κατανάλωση νερού των πλυντηρίων ρούχων, προβλέπει απαιτήσεις ανθεκτικότητας για τα προϊόντα φωτισμού και τις ηλεκτρικές σκούπες, και παρέχει πληροφορίες σχετικά με την αποσυναρμολόγηση και την ανακύκλωση των ηλεκτρικών σκουπών, των κυκλοφορητών και του εξοπλισμού απεικόνισης. Πολλές ετικέτες περιλαμβάνουν εικονογράμματα που παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τα χαρακτηριστικά, τις επιδόσεις και τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο του προϊόντος, όπως η κατανάλωση νερού ή η στάθμη θορύβου (βλέπε γράφημα 3).

Πηγή: ΕΕΣ.

Οι κανόνες για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση καλύπτουν 14 ομάδες προϊόντων, ενώ ακόμη 11 καλύπτονται μόνον από απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού (βλέπε γράφημα 4). Ακόμη, οριζόντια μέτρα καλύπτουν την κατανάλωση ενέργειας των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών προϊόντων σε κατάσταση «εκτός λειτουργίας» και σε κατάσταση «αναμονής».

Πηγή: ΕΕΣ.

Μετά την έγκριση του σχεδίου δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία το 2015¹⁴, η Επιτροπή ανακοίνωσε το 2016 την πρόθεσή της να συμβάλει περισσότερο στην κυκλική οικονομία, βελτιώνοντας την ανθεκτικότητα των προϊόντων και διευκολύνοντας την επισκευή, την επαναχρησιμοποίηση ή την ανακύκλωσή τους. Σε μια κυκλική οικονομία, η αξία των προϊόντων και των υλικών διατηρείται όσο το δυνατόν περισσότερο, η χρήση πόρων και τα απόβλητα ελαχιστοποιούνται, και οι πόροι διατηρούνται στην οικονομία ακόμη και μετά την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής ενός προϊόντος, ώστε να χρησιμοποιηθούν επανειλημμένως για τη δημιουργία περαιτέρω αξίας.

Ο ρόλος της εποπτείας της αγοράς

Η νομοθεσία για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση ωφελεί τους καταναλωτές και το περιβάλλον εφόσον τα προϊόντα που πωλούνται στην ΕΕ συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής επισήμανσης και εφόσον οι πωλητές τοποθετούν με ορθό τρόπο ακριβείς ενεργειακές ετικέτες για την ενημέρωση των καταναλωτών.

Οι προμηθευτές προϊόντων που πωλούνται στην ΕΕ πρέπει να υποβάλλουν δήλωση συμμόρφωσης και να επιθέτουν τη σήμανση «CE»¹⁵ στο προϊόν. Η σήμανση αυτή δεν αποδεικνύει ότι το προϊόν έχει υποβληθεί σε ανεξάρτητες δοκιμές από τρίτο μέρος ή από τις αρμόδιες αρχές. Δείχνει ότι ο κατασκευαστής θεωρεί ότι το προϊόν του συμμορφώνεται με όλους τους ισχύοντες κανονισμούς και μπορεί να πωλείται νομίμως. Οι κατασκευαστές είναι υπεύθυνοι να διασφαλίζουν ότι η ενεργειακή ετικέτα που προμηθεύουν στους πωλητές είναι ακριβής.

Πηγή: ΕΕΣ.

Η εποπτεία της αγοράς στην ΕΕ καλύπτει 33 τομείς, περιλαμβανομένου του τομέα του οικολογικού σχεδιασμού και της ενεργειακής επισήμανσης. Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την εποπτεία της αγοράς στην επικράτειά τους. Κάθε κράτος μέλος ορίζει μια αρχή εποπτείας της αγοράς και της παρέχει επαρκείς εξουσίες και τους πόρους για την εκπλήρωση των υποχρεώσεών της. Προκειμένου να εξασφαλίζεται η συμμόρφωση των προϊόντων που πωλούνται στη χώρα τους, οι αρχές εποπτείας της αγοράς πρέπει να διενεργούν κατάλληλους ελέγχους σε επαρκή κλίμακα.

Η Επιτροπή υποστηρίζει και ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των αρχών εποπτείας της αγοράς μέσω της διοργάνωσης συναντήσεων, της παροχής καθοδήγησης και επιμόρφωσης και της λειτουργίας δύο βάσεων δεδομένων. Από τον προϋπολογισμό της ΕΕ χρηματοδοτούνται έργα (αξίας 15 εκατομμυρίων ευρώ μεταξύ 2009 και 2018) που αποσκοπούν στη βελτίωση των δραστηριοτήτων εποπτείας της αγοράς στην ΕΕ στον τομέα του οικολογικού σχεδιασμού και της ενεργειακής επισήμανσης.

Εμβέλεια και τρόπος προσέγγισης του ελέγχου

Στην παρούσα έκθεση αξιολογείται η αποτελεσματικότητα της συμβολής των ενωσιακών δράσεων στον τομέα του οικολογικού σχεδιασμού και της ενεργειακής επισήμανσης στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση και την προστασία του περιβάλλοντος. Επιλέξαμε να εξετάσουμε τον συγκεκριμένο τομέα πολιτικής, αφενός, διότι διαδραματίζει καίριο ρόλο στην επίτευξη των τιμών-στόχου για την ενεργειακή απόδοση που έχει θέσει η ΕΕ και, αφετέρου, λόγω του αυξανόμενου ενδιαφέροντος του κοινού και των ενδιαφερόμενων μερών για το ζήτημα αυτό, δεδομένης της έγκρισης μιας νέας δέσμης νομοθετικών μέτρων το 2019. Εξετάσαμε αν η Επιτροπή διαχειρίστηκε ικανοποιητικά τη ρυθμιστική διαδικασία, καθώς και αν παρακολούθησε τα επιτευχθέντα αποτελέσματα και παρουσίασε τα σχετικά στοιχεία με τον κατάλληλο τρόπο. Ακόμη, εξετάσαμε την επίβλεψη και τη στήριξη των δραστηριοτήτων των αρχών εποπτείας της αγοράς από πλευράς της Επιτροπής, εστιάζοντας στη λειτουργία των δύο βάσεων δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ, καθώς και κατά πόσον τα χρηματοδοτηθέντα από την ΕΕ έργα εξασφάλισαν τη βιώσιμη βελτίωση της εποπτείας της αγοράς.

Προκειμένου να αξιολογήσουμε αν η Επιτροπή είχε προτείνει εκτελεστικά μέτρα σύμφωνα με τους στόχους πολιτικής, επιλέξαμε τρεις ομάδες προϊόντων ως μελέτες περιπτώσεων:

• τους συνδυασμένους λέβητες κεντρικής θέρμανσης και τους θερμαντήρες χώρου·
• τις συσκευές ψύξης οικιακής χρήσης (ψυγεία και καταψύκτες)·
• τις ηλεκτρονικές διατάξεις απεικόνισης (τηλεοράσεις και οθόνες).

Οι εν λόγω ομάδες προϊόντων επελέγησαν βάσει της κατανάλωσής τους πρωτογενούς ενέργειας και των εκτιμώμενων εξοικονομήσεων ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των μέτρων οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής επισήμανσης, με στόχο να καλυφθούν τόσο τα προϊόντα θέρμανσης όσο και τυπικές οικιακές συσκευές.

Πραγματοποιήσαμε επισκέψεις στη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας (ΓΔ ENER), τη Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Αγοράς, Βιομηχανίας, Επιχειρηματικότητας και ΜΜΕ (ΓΔ GROW) και τον Εκτελεστικό Οργανισμό για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (EASME). Για την αξιολόγηση του αντικτύπου και της βιωσιμότητας των χρηματοδοτηθέντων από την ΕΕ έργων που αποσκοπούσαν στη βελτίωση της εποπτείας της αγοράς, υποβάλαμε σε εξέταση βάσει εγγράφων εννέα έργα και αναλύσαμε τα αποτελέσματά τους. Πραγματοποιήσαμε επίσης επισκέψεις στις αρχές εποπτείας της αγοράς που είναι αρμόδιες για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση στη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, την Πολωνία και τη Σουηδία, και οι οποίες συμμετείχαν σε ορισμένα από αυτά τα έργα. Τα εν λόγω κράτη μέλη επελέγησαν ως αντιπροσωπευτικά αγορών διαφορετικών μεγεθών, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τη γεωγραφική ισορροπία. Προκειμένου να συγκεντρώσουμε τις απόψεις των ενδιαφερόμενων φορέων που εκπροσωπούν τους καταναλωτές, το περιβάλλον και τη βιομηχανία, πραγματοποιήσαμε επίσης συνεντεύξεις με εκπροσώπους της ευρωπαϊκής οργάνωσης καταναλωτών (BEUC), της ευρωπαϊκής ένωσης για τον συντονισμό της εκπροσώπησης των καταναλωτών στην τυποποίηση (ANEC), του ευρωπαϊκού γραφείου περιβάλλοντος (ΕΕΒ) και της «Home Appliance Europe» (APPLIA).

Τα αποτελέσματα του ελέγχου θα μπορούσαν να συνεκτιμηθούν κατά την εκπόνηση του τριετούς προγράμματος εργασίας για τον οικολογικό σχεδιασμό για την περίοδο μετά το 2020, και να επηρεάσουν τη διαχείριση της νομοθετικής διαδικασίας από την Επιτροπή και τον τρόπο με τον οποίο υποστηρίζει τις δραστηριότητες εποπτείας της αγοράς των κρατών μελών.

Παρατηρήσεις

Διαχείριση της ρυθμιστικής διαδικασίας

Η Επιτροπή έδωσε προτεραιότητα στις ομάδες προϊόντων με το υψηλότερο δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας

Η οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό και ο κανονισμός για την ενεργειακή επισήμανση συναποτελούν ένα γενικό πλαίσιο που καθορίζει τους στόχους πολιτικής και τους ρόλους και τις αρμοδιότητες της Επιτροπής, των αρχών εποπτείας της αγοράς, των κατασκευαστών, των εμπόρων κ.ά. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή δύναται να θεσπίζει εκτελεστικά μέτρα για τον καθορισμό απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής επισήμανσης για συγκεκριμένες ομάδες προϊόντων. Σύμφωνα με την οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό, η Επιτροπή πρέπει να επιλέγει τις ομάδες προϊόντων προς ρύθμιση βάσει τριών κριτηρίων: του όγκου πωλήσεων, του περιβαλλοντικού αντικτύπου και των δυνατοτήτων βελτίωσης όσον αφορά τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο¹⁶.

Εξετάσαμε κατά πόσον η Επιτροπή έδωσε προτεραιότητα στις ομάδες προϊόντων με το υψηλότερο δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας της για την περίοδο 2016‑2019. Η Επιτροπή υπέβαλε σε προκαταρκτική εξέταση περισσότερες από 100 ομάδες προϊόντων και ανέλυσε 16 εξ αυτών. Στη συνέχεια, κατέταξε τα προϊόντα στη βάση του δυναμικού τους για εξοικονόμηση ενέργειας. Για την κατάταξη αυτή διενεργήθηκε επίσης ποιοτική αξιολόγηση άλλων περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως η κατανάλωση νερού, η παρουσία κρίσιμων πρώτων υλών, η ανθεκτικότητα και η ανακυκλωσιμότητα.

Το 2016, η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα εξέταζε το ενδεχόμενο καθορισμού χωριστών απαιτήσεων για τα προϊόντα της τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) (όπως τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα και ο εξοπλισμός οικιακής δικτύωσης), δεδομένης της ταχύτητας των εξελίξεων σε αυτόν τον τομέα και των δυσκολιών εκτίμησης της δυνητικής εξοικονόμησης ενέργειας. Η Επιτροπή σχεδιάζει να αρχίσει τις σχετικές εργασίες εντός του 2019.

Διαπιστώσαμε ότι τα ισχύοντα εκτελεστικά μέτρα (που καλύπτουν περισσότερες από 30 ομάδες προϊόντων) κάλυπταν τα περισσότερα από τα προϊόντα που εμφανίζουν υψηλό δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα προϊόντα που ευθύνονται για τη μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας των νοικοκυριών και αντιστοιχούν σε περισσότερο από το ήμισυ της κατανάλωσης ενέργειας στους τομείς της βιομηχανίας και των υπηρεσιών¹⁷.

Σημαντικές καθυστερήσεις στη ρυθμιστική διαδικασία περιόρισαν την αποτελεσματικότητα της πολιτικής

Όταν η Επιτροπή θεσπίζει εκτελεστικά μέτρα, η ταχύτητα της ρυθμιστικής διαδικασίας αποτελεί καίριο παράγοντα για την επιτυχία της σχετικής πολιτικής. Δεδομένης της εξέλιξης της τεχνολογίας και της αύξησης της απόδοσης των προϊόντων, οι απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής επισήμανσης μπορούν να καταστούν παρωχημένες με αποτέλεσμα η πολιτική να μην έχει αντίκτυπο.

Τα τελευταία χρόνια, η τεχνολογική πρόοδος που συντελέστηκε σε πολλές κατηγορίες προϊόντων ήταν τέτοια που οι ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης κατέστησαν παρωχημένες και στη συντριπτική πλειονότητά τους ή και στο σύνολό τους τα μοντέλα των προϊόντων κατετάγησαν στις πρώτες τρεις τάξεις ενεργειακής απόδοσης. Από τη μία πλευρά, αυτό αποδεικνύει ότι τα διαθέσιμα στην αγορά προϊόντα είναι ενεργειακά αποδοτικότερα από ό,τι στο παρελθόν και ότι η πολιτική είχε θετικό αντίκτυπο. Από την άλλη, όταν όλα τα διαθέσιμα προϊόντα κατατάσσονται στις υψηλότερες τάξεις ενεργειακής απόδοσης, είναι δυσκολότερο για τους καταναλωτές να διακρίνουν μεταξύ των προϊόντων με τις καλύτερες και τις χειρότερες επιδόσεις, και οι κατασκευαστές έχουν μικρότερο κίνητρο να καινοτομήσουν. Εξετάσαμε τη ρυθμιστική διαδικασία για τις τρεις επιλεγείσες ομάδες προϊόντων: τις ηλεκτρονικές διατάξεις απεικόνισης, τα ψυγεία και τους θερμαντήρες.

Το 2015 η πολιτική έτυχε αρνητικής δημοσιογραφικής κάλυψης, την οποία πυροδότησαν τόσο οι μύδροι κατά της φερόμενης ως υπερβολικής κανονιστικής ρύθμισης σε επίπεδο ΕΕ όσο και η μεγάλη δημοσιότητα που έλαβε μια δικαστική υπόθεση που αφορούσε ηλεκτρικές σκούπες¹⁸. Στον απόηχο αυτών των εξελίξεων, η Επιτροπή αποφάσισε να παγώσει προσωρινά τη ρυθμιστική διαδικασία προκειμένου να εξεταστεί η καταλληλότητα της πολιτικής συνολικά. Το γεγονός αυτό καθυστέρησε κατά δύο σχεδόν έτη τις εργασίες για τις νέες ομάδες προϊόντων που θεωρούνταν προτεραιότητα (π.χ. συστήματα αυτοματισμού και ελέγχου κτιρίων, ηλεκτρικοί βραστήρες, συσκευές για το στέγνωμα των χεριών, ανελκυστήρες, ηλιακοί συλλέκτες και μετατροπείς συνεχούς ρεύματος σε εναλλασσόμενο, εμπορευματοκιβώτια-ψυγεία και συσκευές καθαρισμού υψηλής πίεσης), καθώς και την επανεξέταση των ισχυόντων μέτρων. Ωστόσο, όπως εξηγείται στα σημεία που ακολουθούν, οι καθυστερήσεις δεν οφείλονταν μόνο στο γεγονός αυτό.

Η ανάπτυξη μέτρων ενεργειακής απόδοσης είναι μια μακρά και περίπλοκη διαδικασία (βλέπε γράφημα 6), η οποία απαιτεί διεξοδικές διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη¹⁹. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Επιτροπής, η συνήθης ρυθμιστική διαδικασία για μια ομάδα προϊόντων διαρκεί περίπου τριάμισι χρόνια²⁰. Αρχίζει με την έναρξη εκπόνησης της προπαρασκευαστικής μελέτης και ολοκληρώνεται με τη δημοσίευση της εκτελεστικής ή της κατ’ εξουσιοδότηση πράξης στην Επίσημη Εφημερίδα.

Πηγή: ΕΕΣ, βάσει πληροφοριών από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Διαπιστώσαμε ότι για τις τρεις ομάδες προϊόντων που αναλύθηκαν, η διαδικασία διήρκεσε σημαντικά περισσότερο από τριάμισι χρόνια. Στο γράφημα 7 παρουσιάζεται παράδειγμα της ρυθμιστικής διαδικασίας που ακολουθείται για την επανεξέταση των απαιτήσεων για τις ηλεκτρονικές διατάξεις απεικόνισης.

Πηγή: ΕΕΣ.

Διαπιστώσαμε ότι, στην πράξη, η ρυθμιστική διαδικασία για τις ομάδες προϊόντων που αναλύθηκαν διήρκεσε διπλάσιο χρόνο σε σύγκριση με τη θεωρητική διαδικασία, ήτοι οκτώ έτη για τις ηλεκτρονικές διατάξεις απεικόνισης, επτά για τους θερμαντήρες και έξι για τα ψυγεία. Η Επιτροπή επανέλαβε ορισμένα βασικά στάδια. Παραδείγματος χάριν:

• για τις ηλεκτρονικές διατάξεις απεικόνισης, διοργάνωσε τρεις συνεδριάσεις του φόρουμ διαβούλευσης και τρεις δημόσιες διαβουλεύσεις· ακόμη, κοινοποίησε δύο φορές τα προτεινόμενα μέτρα οικολογικού σχεδιασμού στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) και επικαιροποίησε σε δύο περιπτώσεις τη μελέτη εκτίμησης επιπτώσεων·
• για τα ψυγεία: διοργάνωσε δύο συνεδριάσεις του φόρουμ διαβούλευσης και τρεις δημόσιες διαβουλεύσεις·
• για τους θερμαντήρες: διοργάνωσε τρεις συνεδριάσεις του φόρουμ διαβούλευσης και δύο διυπηρεσιακές διαβουλεύσεις.

Σε αντίθεση με τα ισχύοντα για τις προπαρασκευαστικές μελέτες, οι μελέτες επανεξέτασης αφορούν ισχύοντες κανονισμούς για ομάδες προϊόντων που πρόκειται να αναθεωρηθούν. Δεν ακολουθούν τυποποιημένη διαδικασία ή προσέγγιση, όπως κοινή δομή ή κριτήρια, με αποτέλεσμα το βάθος της ανάλυσης να ποικίλλει μεταξύ των διαφόρων ομάδων προϊόντων. Οι πρώτες μελέτες επανεξέτασης σχετικά με τις ηλεκτρονικές διατάξεις απεικόνισης και τα ψυγεία δεν περιείχαν τα στοιχεία που χρειαζόταν η Επιτροπή προκειμένου να καταρτίσει νομοθετική πρόταση. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή ανέθεσε την εκπόνηση επιπλέον μελετών για τις εν λόγω ομάδες προϊόντων, επιμηκύνοντας κατά τέσσερα έτη τη ρυθμιστική διαδικασία.

Το 2016 η Επιτροπή αποφάσισε να εγκρίνει διάφορα εκτελεστικά μέτρα στο πλαίσιο ενιαίας δέσμης²¹, ήτοι να εκδώσει ταυτόχρονα κανονισμούς για διάφορες κατηγορίες προϊόντων. Σύμφωνα με την Επιτροπή, η προσέγγιση αυτή συμβάλλει στη γνωστοποίηση του συνολικού αντικτύπου περισσότερων ομάδων προϊόντων και στην απόδειξη των δυνατοτήτων της πολιτικής να επιτύχει σημαντικά αποτελέσματα. Εντούτοις, διαπιστώσαμε ότι οδήγησε σε καθυστερήσεις στις περιπτώσεις των ομάδων προϊόντων για τις οποίες οι σχετικές διαδικασίες είχαν ολοκληρωθεί νωρίτερα, έως ότου ετοιμαστεί προς έγκριση ολόκληρη η δέσμη, με αποτέλεσμα την περαιτέρω επιμήκυνση μιας ήδη μακράς διαδικασίας.

Διάφοροι ενδιαφερόμενοι και εμπειρογνώμονες επισήμαναν ότι οι καθυστερήσεις συνεπάγονται απώλεια ευκαιριών να αξιοποιηθούν οι σημαντικές δυνατότητες για εξοικονόμηση ενέργειας και μείωση του περιβαλλοντικού αντικτύπου²². Επιπλέον, όταν η Επιτροπή εκδίδει κανονισμούς με μεγάλη καθυστέρηση, υπάρχει κίνδυνος οι απαιτήσεις να είναι παρωχημένες. Παραδείγματος χάριν:

• στην περίπτωση των θερμαντήρων: το μέτρο οικολογικού σχεδιασμού του 2013 απαιτούσε ελάχιστο επίπεδο ενεργειακής απόδοσης 86 % για τον πιο κοινό τύπο θερμαντήρα από το 2015. Το επίπεδο αυτό ήταν ήδη το αναφερόμενο μέσο επίπεδο ενεργειακής απόδοσης όλων των θερμαντήρων χώρου που πωλήθηκαν στην ΕΕ το 2013·
• στην περίπτωση των τηλεοράσεων: οι απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού που εγκρίθηκαν το 2009 βασίστηκαν σε παρωχημένα στοιχεία και δεν συνέβαλαν παρά ελάχιστα στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Από την αξιολόγηση της οδηγίας για τον οικολογικό σχεδιασμό²³ προκύπτει ότι τα περισσότερα προϊόντα πληρούσαν ήδη το 2010 τις απαιτήσεις του 2012.

Διαπιστώσαμε ότι η Επιτροπή έλαβε υπόψη της την παράμετρο αυτή κατά την πρόσφατη αναθεώρηση των κανονισμών για τις ηλεκτρονικές διατάξεις απεικόνισης και για τα ψυγεία, και ότι επικαιροποίησε επανειλημμένως τα δεδομένα της αγοράς κατά τη διάρκεια της ρυθμιστικής διαδικασίας. Ωστόσο, για τις δύο αυτές κατηγορίες προϊόντων, το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ της ανάλυσης των πλέον πρόσφατων διαθέσιμων δεδομένων από την Επιτροπή και της ημερομηνίας έναρξης ισχύος των νέων απαιτήσεων ήταν τρία και πέντε έτη αντίστοιχα.

Η Επιτροπή λαμβάνει μέτρα για τη βελτίωση των ενεργειακών ετικετών

Όλα τα προϊόντα που καλύπτονται από τους σχετικούς κανονισμούς στην ΕΕ πρέπει να φέρουν ενεργειακές ετικέτες. Εφόσον σκοπός των ετικετών είναι να παρέχουν στους καταναλωτές τη δυνατότητα να λαμβάνουν περισσότερο εμπεριστατωμένες αποφάσεις, είναι σημαντικό οι ετικέτες αυτές να είναι κατανοητές.

Ένα παράδειγμα που αναδεικνύει την ανάγκη για μεγαλύτερη σαφήνεια είναι αυτό των ενεργειακών ετικετών των θερμαντήρων. Η Επιτροπή δεν εκπόνησε καμία μελέτη σχετικά με τον βαθμό κατανόησης των ενεργειακών ετικετών από τους καταναλωτές πριν από την έγκρισή τους το 2013. Στο γράφημα 8 απεικονίζεται η τρέχουσα μορφή μιας ενεργειακής ετικέτας συστήματος θέρμανσης, η οποία μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση στους καταναλωτές. Μελέτη του 2016 για τις ενεργειακές ετικέτες²⁴ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι λιγότερο από το ένα τρίτο όσων απάντησαν στη σχετική έρευνα ήταν σε θέση να κατανοήσει όλες τις πληροφορίες που παρείχε η ετικέτα.

Πηγή: Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 811/2013.

Στην έκθεσή της σχετικά με την αναθεώρηση της οδηγίας 2010/30/ΕΕ για την ένδειξη της κατανάλωσης ενέργειας μέσω της επισήμανσης²⁵, η οποία αντικαταστάθηκε από τον νέο κανονισμό για την ενεργειακή επισήμανση, η Επιτροπή αναγνώρισε ότι ορισμένα στοιχεία των ετικετών διάφορων ομάδων προϊόντων ήταν δυσνόητα. Για να αντιμετωπίσει αυτή την αδυναμία, αποφάσισε να διενεργεί δοκιμές στο επίπεδο των καταναλωτών κατά τον σχεδιασμό των ενεργειακών ετικετών για τα επιμέρους προϊόντα, προκειμένου να εξακριβώνει ότι τα εικονογράμματα και η ετικέτα συνολικά είναι κατανοητά. Για ομάδες προϊόντων όπως οι θερμαντήρες (βλέπε γράφημα 8 ανωτέρω), τυχόν αλλαγές δεν θα είναι ορατές στους καταναλωτές παρά μετά την έγκριση και θέση σε ισχύ ενός νέου εκτελεστικού μέτρου, διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει αρκετά χρόνια.

Ωστόσο, όσον αφορά τη νέα δέσμη μέτρων που εγκρίθηκε τον Μάρτιο του 2019, η Επιτροπή διεξήγαγε μελέτες σχετικά με την κατανόηση από τους καταναλωτές των ετικετών όλων των ομάδων προϊόντων. Οι διαπιστώσεις της παρουσιάστηκαν στους εμπειρογνώμονες των κρατών μελών, οι οποίοι πρότειναν ορισμένες απλουστεύσεις των ετικετών πριν από την έγκρισή τους.

Η Επιτροπή αποφάσισε να καταργήσει σταδιακά τις τάξεις ενεργειακής απόδοσης A+, A++ και A+++, οι οποίες, σύμφωνα με τα συμπεράσματά της, ήταν λιγότερο αποτελεσματικές από την ταξινόμηση ενεργειακής απόδοσης σε κλίμακα από το Α έως το G. Οι εν λόγω τάξεις ενεργειακής απόδοσης θα καταργηθούν κατά τα επόμενα έτη, με την έγκριση νέων ετικετών για ομάδες προϊόντων. Αυτό γίνεται ήδη στην περίπτωση των μέτρων ενεργειακής επισήμανσης που θα αρχίσουν να ισχύουν από το 2021.

Η Επιτροπή έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στην αποδοτική χρήση των πόρων, εκκρεμεί ωστόσο ακόμη η παράδοση της «εργαλειοθήκης» κυκλικής οικονομίας

Στο πρόγραμμα εργασίας της του 2016, η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα ανέπτυσσε μια «εργαλειοθήκη» κυκλικής οικονομίας για την παροχή καθοδήγησης σχετικά με τη συνεκτίμηση των παραμέτρων της αποδοτικής χρήσης των πόρων και των υλικών κατά την κατάρτιση εκτελεστικών μέτρων. Για τον σκοπό αυτό, είναι αναγκαίο να αναπτυχθεί μια τυποποιημένη μέθοδος για την αξιολόγηση του αντικτύπου των μέτρων στην αποδοτική χρήση των πόρων σε διάφορες ομάδες προϊόντων και να διενεργούνται συστηματικά διεξοδικές αναλύσεις των δυνατοτήτων όσον αφορά την κυκλική οικονομία στο πλαίσιο των προπαρασκευαστικών μελετών.

Η Επιτροπή έχει κάνει τα πρώτα βήματα για την ανάπτυξη μιας εργαλειοθήκης. Έχει ξεκινήσει να καταρτίζει οριζόντια πρότυπα αποδοτικής χρήσης των υλικών και να αναθεωρεί τη μεθοδολογία για τον οικολογικό σχεδιασμό των συνδεόμενων με την ενέργεια προϊόντων. Διαπιστώσαμε ότι το περιεχόμενο, το βάθος και η εμβέλεια των υφιστάμενων προπαρασκευαστικών μελετών και των μελετών επανεξέτασης που διερευνούν έννοιες της κυκλικής οικονομίας ποίκιλαν μεταξύ ομάδων προϊόντων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι μελέτες αυτές δεν ακολούθησαν κάποια τυποποιημένη μεθοδολογία και στο ότι η Επιτροπή χρειάστηκε να αναθέσει σε εξωτερικούς φορείς την εκπόνηση πρόσθετων μελετών, προκειμένου να συγκεντρώσει τις αναγκαίες πληροφορίες σχετικά με ζητήματα της κυκλικής οικονομίας. Οι καθυστερήσεις που αναφέρονται στο σημείο 33 οφείλονται, μεταξύ άλλων, και σε αυτό.

Στις πρόσφατες προτάσεις της, η Επιτροπή έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στην αποδοτική χρήση των πόρων. Με τον έλεγχο διαπιστώθηκε ότι, στο πλαίσιο των μελετών που εκπονήθηκαν για την επανεξέταση της νομοθεσίας σχετικά με τις ηλεκτρονικές διατάξεις απεικόνισης και τα ψυγεία, συνεκτιμήθηκαν αρκετές περιβαλλοντικές πτυχές πέραν της ενέργειας, όπως η διαχείριση των αποβλήτων, η παρουσία κρίσιμων και σπάνιων πρώτων υλών, η ανακυκλωσιμότητα, η επιδιορθωσιμότητα και η ανθεκτικότητα. Βάσει των πορισμάτων των μελετών και των αποτελεσμάτων μιας διαβούλευσης, η Επιτροπή συμπεριέλαβε στις ρυθμιστικές προτάσεις της ορισμένες απαιτήσεις που σχετίζονται με αυτές τις πτυχές (βλέπε παράδειγμα στο πλαίσιο 1).

Πλαίσιο 1

Εξισορρόπηση μεταξύ ενεργειακής απόδοσης και μείωσης της σπατάλης τροφίμων

Η σπατάλη τροφίμων αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα που βρίσκεται στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια λόγω των οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεών του. Περίπου το 11 % των τροφίμων και ποτών που αποθηκεύονται σε ψυγεία καταλήγει στα σκουπίδια είτε λόγω αλλοίωσης είτε λόγω κακού προγραμματισμού.

Πηγή: ΕΕΣ, βάσει της μελέτης της VHK σχετικά με τη βέλτιστη αποθήκευση των τροφίμων (2017).

Σύμφωνα με μελέτη για την ψύξη σε επίπεδο νοικοκυριών, ο καλύτερος σχεδιασμός των συσκευών θα μπορούσε να αποτρέψει τη σπατάλη τροφίμων²⁶: Δεδομένου ότι διαφορετικά είδη τροφίμων διατηρούνται σε διαφορετικές θερμοκρασίες, τα ψυγεία με περισσότερα διαμερίσματα (όπως θάλαμος συντήρησης και ψύκτης) μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση των τροφίμων για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η μελέτη έδειξε ότι τα ψυγεία αυτού του είδους καταναλώνουν τουλάχιστον 20 % περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια σε σύγκριση με το μέσο ψυγείο που διατίθεται σήμερα στην αγορά. Ωστόσο, διαπιστώθηκε ακόμη ότι μια μείωση δύο έστω ποσοστιαίων μονάδων στη σπατάλη τροφίμων θα αντιστάθμιζε την υψηλότερη κατανάλωση ενέργειας.

Με βάση αυτές τις διαπιστώσεις, η Επιτροπή πρότεινε τα ψυγεία αυτού του είδους να επωφεληθούν από μια «διορθωμένη» αξιολόγηση της ενεργειακής απόδοσής τους, ανώτερη της πραγματικής, ώστε να προωθηθεί η αγορά τους. Οι ευρωπαϊκές οργανώσεις καταναλωτών²⁷ επέκριναν την απόφαση αυτή, με το επιχείρημα ότι βασιζόταν υπερβολικά στην υπόθεση ότι οι καταναλωτές θα ξεχώριζαν και θα αποθήκευαν σωστά τα τρόφιμά τους. Η κριτική τους αφορούσε επίσης το γεγονός ότι οι καταναλωτές δεν θα λάμβαναν ακριβείς πληροφορίες σχετικά με το πρόσθετο κόστος λειτουργίας της συσκευής πριν προβούν στην αγορά της, καθώς ο συντελεστής διόρθωσης δεν εμφανίζεται πουθενά.

Παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις, η αποτίμηση του αντικτύπου του οικολογικού σχεδιασμού υπερεκτιμά τον αντίκτυπο της πολιτικής

Μολονότι δεν προβλέπεται νομικά, η Επιτροπή παρουσιάζει τακτικά στο κοινό τα αποτελέσματα της πολιτικής της για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση. Από το 2013, η Επιτροπή δημοσιεύει ετησίως έκθεση για την αποτίμηση του αντικτύπου του οικολογικού σχεδιασμού (Ecodesign Impact Accounting, EIA), στην οποία εκτιμώνται τα σωρευτικά αποτελέσματα της πολιτικής για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση με ορίζοντα το 2020 και το 2030. Στο πλαίσιο της EIA πραγματοποιούνται μελλοντικές προβολές βάσει σύγκρισης δύο σεναρίων: του σεναρίου διατήρησης της υφιστάμενης κατάστασης και του σεναρίου ECO. Βάσει του σεναρίου διατήρησης της υφιστάμενης κατάστασης, η αγορά εξελίσσεται χωρίς κανένα μέτρο οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής επισήμανσης. Το σενάριο ECO λαμβάνει υπόψη τον αντίκτυπο της πολιτικής για κάθε ομάδα προϊόντων εξ αρχής.

Στο γράφημα 9 απεικονίζεται ο τρόπος με τον οποίο η έκθεση EIA παρουσιάζει τα αποτελέσματα για μία ομάδα προϊόντων.

Πηγή: Έκθεση επισκόπησης EIA για το 2018, VHK για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Κατά την εκτίμηση που διατυπώνεται στην έκθεση EIA του 2018, ο αντίκτυπος των βελτιώσεων των προϊόντων και των ενεργειακών ετικετών από τη δεκαετία του 1990 θα γίνει πλήρως αισθητός το 2020. Εκτιμάται ότι η πολιτική θα αποφέρει:

• εξοικονόμηση ενέργειας που θα αντιστοιχεί σε 150 μεγατόνους ισοδύναμου πετρελαίου (9 % του συνόλου της ΕΕ)·
• μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 306 μεγατόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα (7 % του συνόλου της ΕΕ)·
• καθαρή εξοικονόμηση 63 δισεκατομμυρίων ευρώ για τους καταναλωτές·
• πρόσθετα έσοδα 66 δισεκατομμυρίων ευρώ για τη βιομηχανία, τους πωλητές και τους εγκαταστάτες.

Τα αποτελέσματα αυτά αναμένεται να αυξηθούν κατά περισσότερο από 60 % έως το 2030, σύμφωνα με την EIA.

Στην έκθεση EIA αναφέρεται ότι οι ανωτέρω εκτιμήσεις πρέπει να τηρούν τρεις βασικούς κανόνες: να είναι ρεαλιστικές, να ανταποκρίνονται στον επιδιωκόμενο σκοπό και να βασίζονται σε υφιστάμενα μέτρα. Διαπιστώσαμε ότι χρησιμοποιούνταν ορισμένες παραδοχές που ενδεχομένως υπερεκτιμούσαν τον αντίκτυπο της πολιτικής για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση. Ειδικότερα:

• Η EIA εκτιμά τον μελλοντικό αντίκτυπο της πολιτικής και όχι τα μέχρι τώρα πεπραγμένα. Λαμβάνει επομένως, μεταξύ άλλων, υπόψη τη νομοθεσία που προβλέπεται να τεθεί σε ισχύ στο εγγύς μέλλον. Οι οικείοι κανονισμοί λαμβάνονται υπόψη βάσει της προτεινόμενης ημερομηνίας έναρξης ισχύος τους. Σε περίπτωση που οι διατάξεις που εγκριθούν στην πραγματικότητα δεν είναι τόσο αυστηρές ή εάν σημειωθούν καθυστερήσεις, τα στοιχεία της EIA θα έχουν υπερεκτιμηθεί.
• Η EIA βασίζεται στην παραδοχή ότι η νομοθεσία θα τηρείται απαρέγκλιτα και ότι δεν θα υπάρχουν αδυναμίες στην εποπτεία της αγοράς. Ωστόσο, η Επιτροπή και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη²⁸ εκτιμούν ότι τυχόν μη συμμόρφωση έχει ως αποτέλεσμα απώλεια ποσοστού έως και 10 % της εξοικονομούμενης ενέργειας. Στο πλαίσιο του ελέγχου μας διαπιστώθηκαν επίσης αδυναμίες στην εποπτεία της αγοράς (βλέπε σημεία 55-73).
• Η EIA χρησιμοποιεί τις τεχνικές πληροφορίες για τα προϊόντα που παρέχουν οι κατασκευαστές, οι οποίες βασίζονται σε συναφή εναρμονισμένα πρότυπα, και όχι στοιχεία για την πραγματική κατανάλωση. Τα πρότυπα αυτά δεν είναι πάντοτε αντιπροσωπευτικά της κατανάλωσης ενέργειας υπό πραγματικές συνθήκες, όπως εξηγείται στο πλαίσιο 2.

Για τον προσδιορισμό της ενεργειακής απόδοσης των συσκευών, η πολιτική για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση βασίζεται σε πρότυπα που έχουν εκπονήσει οι οργανισμοί τυποποίησης με σκοπό να καθοριστούν κοινώς συμφωνημένοι ορισμοί των τεχνικών εννοιών και των μεθόδων μέτρησης. Αφότου ένας ευρωπαϊκός οργανισμός τυποποίησης εκδώσει ένα πρότυπο και η Επιτροπή δημοσιεύσει τον τίτλο και τα στοιχεία αναφοράς του στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυτό καθίσταται «ευρωπαϊκό εναρμονισμένο πρότυπο» και, ως εκ τούτου, αποτελεί μέρος του δικαίου της ΕΕ.

Ελλείψει εναρμονισμένου προτύπου, για τη μέτρηση της κατανάλωσης ενέργειας μπορούν να χρησιμοποιούνται παλαιότερα πρότυπα, διεθνή πρότυπα ή άλλες συναφείς μέθοδοι, με συνέπεια ενδεχομένως διαφορετικά αποτελέσματα, πράγμα που δυσχεραίνει την εφαρμογή και επιβολή της νομοθεσίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα εναρμονισμένα πρότυπα είναι σημαντικά· γιατί είναι αξιόπιστα, ακριβή, αναπαραγώγιμα και αντιπροσωπευτικά της πραγματικής χρήσης.

Τέλος, η EIA είναι μια μελέτη προοπτικών που αποσκοπεί στην εκτίμηση του μελλοντικού αντικτύπου μιας πολιτικής αντί των πραγματικών αποτελεσμάτων που έχουν επιτευχθεί μέχρι μια συγκεκριμένη ημερομηνία. Η διαδικασία αποτίμησης επηρεάζεται επομένως από τις διακυμάνσεις ορισμένων παραμέτρων, όπως τα μελλοντικά ποσοστά πληθωρισμού ή οι τιμές της ενέργειας. Το 2019 η Επιτροπή αναθεώρησε τις παραδοχές της για τις μελλοντικές τιμές ενέργειας που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της αποτίμησης του αντικτύπου, με αποτέλεσμα να μειωθεί δραστικά η εκτιμώμενη καθαρή εξοικονόμηση για τους καταναλωτές της ΕΕ το 2020. Συγκεκριμένα, η αναμενόμενη ετήσια εξοικονόμηση για κάθε νοικοκυριό μειώθηκε από 473 ευρώ σε 286 ευρώ.

Στο πλαίσιο ανεξάρτητης μελέτης³¹ επισημάνθηκε ότι η EIA βασίζεται σε σενάρια και επιχειρήθηκε η αντιπαραβολή της εξοικονόμησης ενέργειας που λαμβάνεται υπόψη στο πλαίσιο της αποτίμησης του αντικτύπου με την εξοικονόμηση ενέργειας που καταγράφηκε στη Γερμανία για ορισμένες ομάδες προϊόντων. Σύμφωνα με τη μελέτη, η εξοικονόμηση που παρατηρήθηκε στην πραγματικότητα ήταν σημαντική, ωστόσο χαμηλότερη από τις προβλέψεις της αποτίμησης του αντικτύπου, με σημαντική μάλιστα διαφορά: 2 έως 15 φορές ή 1,7 έως 11,6 φορές, ανάλογα με τη βάση υπολογισμού και την ομάδα προϊόντων. Αν και το αντικείμενο και η μεθοδολογία της μελέτης δεν επιτρέπουν την άμεση σύγκριση με τα αριθμητικά στοιχεία που αναφέρονται στην EIA, αυτό που προκύπτει από τη μελέτη είναι ότι υπάρχει κίνδυνος η εξοικονόμηση να έχει υπερεκτιμηθεί.

Δεδομένου ότι η ΕΙΑ συνιστά τη μόνη πηγή πληροφόρησης σχετικά με τη συμβολή της πολιτικής για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση στην επίτευξη του στόχου ενεργειακής απόδοσης για το 2020, η υπερεκτίμηση των αποτελεσμάτων εγκυμονεί τον κίνδυνο τροφοδότησης των υπεύθυνων για τη χάραξη πολιτικής με ανακριβή στοιχεία. Στην πλέον πρόσφατη έκθεση αξιολόγησης της προόδου που είχε σημειωθεί έως το 2018 προς την επίτευξη των στόχων ενεργειακής απόδοσης για το 2020, η Επιτροπή δεν ανέφερε πια στοιχεία με τον αντίκτυπο της πολιτικής. Δεν είναι σαφές εάν θα το πράξει στις προσεχείς εκθέσεις.

Εποπτεία της αγοράς

Η μη συμμόρφωση κατασκευαστών και εμπόρων λιανικής με τη νομοθεσία για την ενεργειακή επισήμανση και τον οικολογικό σχεδιασμό αποδυναμώνει τα οφέλη της πολιτικής

Η εποπτεία της αγοράς εμπίπτει στην αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών. Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη οφείλουν να συμμορφώνονται με τον κανονισμό της ΕΕ για την εποπτεία της αγοράς³². Οι αρχές εποπτείας της αγοράς (ΑΕΑ) είναι υπεύθυνες για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης των προϊόντων που πωλούνται στην οικεία χώρα. Παρά το γεγονός ότι ορισμένες ΜΚΟ προστασίας των καταναλωτών πραγματοποιούν επιθεωρήσεις καταστημάτων και δοκιμές προϊόντων, δεν έχουν την εξουσία να επιβάλλουν την εφαρμογή της νομοθεσίας, κάτι που αποτελεί αρμοδιότητα των ΑΕΑ.

Όταν οι ενεργειακές ετικέτες δεν προβάλλονται σωστά σε ένα κατάστημα, ο καταναλωτής δυσκολεύεται να λάβει εμπεριστατωμένη απόφαση. Οι εσφαλμένες ετικέτες ενδέχεται να παραπλανήσουν τους καταναλωτές να αγοράσουν προϊόντα που καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια ή έχουν χαμηλότερες επιδόσεις από τις δηλωθείσες. Οι εκπρόσωποι του κλάδου ζήτησαν να βελτιωθεί η επιβολή του κανονισμού³³ προκειμένου η πολιτική να αποδώσει καρπούς.

Από το 2009, τα χρηματοδοτηθέντα από την ΕΕ έργα εποπτείας της αγοράς έχουν χρηματοδοτήσει επιθεωρήσεις σε καταστήματα και εργαστηριακές δοκιμές, στο πλαίσιο των οποίων ελέγχεται κατά πόσον τα προϊόντα συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής επισήμανσης και αν έχουν καταταγεί στη σωστή ενεργειακή τάξη. Από τα έργα προκύπτει ότι η μη συμμόρφωση με τη νομοθεσία αποτελεί μείζον ζήτημα. Ο χαρακτήρας και το επίπεδο της μη συμμόρφωσης ποικίλλουν ανάλογα με το είδος του ελεγχθέντος προϊόντος και τη μέθοδο επιθεώρησης που χρησιμοποιήθηκε (τα πορίσματα των έργων παρουσιάζονται στο γράφημα 10). Επειδή τα εν λόγω έργα συχνά στόχευαν μοντέλα προϊόντων που ήταν πιθανότερο να μη συμμορφώνονται, τα ποσοστά μη συμμόρφωσης που παρουσιάζονται στη συνέχεια δεν μπορούν να παρεκταθούν σε όλες τις ομάδες προϊόντων ή στην αγορά της ΕΕ στο σύνολό της.

Πηγή: ΕΕΣ, βάσει των σχετικών τελικών εκθέσεων των χρηματοδοτηθέντων από την ΕΕ έργων.

Με βάση τα αποτελέσματα των έργων της ΕΕ και πρόσθετα στοιχεία από τα κράτη μέλη, η Επιτροπή εκτίμησε³⁴ το 2019 ότι, συνολικά, ποσοστό περίπου 10 έως 25 % των προϊόντων που πωλήθηκαν στην αγορά δεν συμμορφώνονταν με τις απαιτήσεις, με αποτέλεσμα μείωση της εξοικονόμησης ενέργειας κατά περίπου 10 %. Η Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να παράσχει ανάλυση των στοιχείων αυτών. Το ποσοστό αυτό ισοδυναμεί με την ετήσια κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας της Σουηδίας και της Ουγγαρίας μαζί. Η εκτιμώμενη απώλεια εξοικονομούμενης ενέργειας λόγω μη συμμόρφωσης με τη νομοθεσία είναι 174,8 TWh/έτος έως το 2020 και αντιστοιχεί χονδρικά στην τελική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στη Σουηδία και την Ουγγαρία μαζί, η οποία ανέρχεται σε 170 TWh/έτος, βάσει των στοιχείων της Eurostat του 2017. Στο πλαίσιο άλλης μελέτης που εκπόνησε το 2011 το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Επισιτισμού και Αγροτικών Θεμάτων (Defra) του Ηνωμένου Βασιλείου, εκτιμήθηκε ότι ο αντίκτυπος³⁵ της μη συμμόρφωσης των κατασκευαστών και των εμπόρων λιανικής στην εξοικονόμηση ενέργειας ήταν 6,2 %. Επισημαινόταν, ωστόσο, ότι η εκτίμηση αυτή είναι πολύ συντηρητική.

Η αποτελεσματική επιβολή του κανονισμού θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση των εν λόγω απωλειών. Από μελέτη που εκπονήθηκε από ομάδα ΑΕΑ³⁶, η οποία βασίστηκε σε στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το 2011 έως το 2013, προκύπτει ότι κάθε ευρώ που επενδύεται στην εποπτεία της αγοράς οδηγεί σε εξοικονόμηση 13 ευρώ, χάρη στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Η εν λόγω μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η απόδοση των επενδύσεων ήταν αρκετά υψηλή ώστε να επιβεβαιώνει τη δυνατότητα της εποπτείας της αγοράς να είναι οικονομικά αποδοτική. Παραδείγματος χάριν, εάν η εποπτεία της αγοράς ασκούνταν με τον βέλτιστο τρόπο από όλες τις βόρειες χώρες (Ισλανδία, Φινλανδία, Νορβηγία, Σουηδία και Δανία), με πρόσθετο κόστος 2,1 εκατομμυρίων ευρώ, θα απέφερε ετήσια εξοικονόμηση ενέργειας 168 GWh, η οποία αντιστοιχεί σε εξοικονόμηση 28 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως για τους καταναλωτές 13 ομάδων προϊόντων που αξιολογήθηκαν. Στο πλαίσιο μιας άλλης μελέτης³⁷ εκτιμήθηκε ότι το καθαρό όφελος από ένα ισχυρότερο σύστημα εποπτείας της αγοράς θα ήταν περίπου 164 εκατομμύρια λίρες στερλίνες σε βάθος δεκαετίας μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο. Περαιτέρω μελέτες έχουν δείξει ότι η εποπτεία της αγοράς και οι δοκιμές μπορούν να διενεργούνται με συστηματικό, αποτελεσματικό και οικονομικά αποδοτικό τρόπο³⁸.

Η ΕΕ έχει προσφέρει εργαλεία για τη στήριξη των αρχών εποπτείας της αγοράς τα οποία είχαν περιορισμένο αντίκτυπο στον τομέα του οικολογικού σχεδιασμού και της ενεργειακής επισήμανσης

Προκειμένου να βελτιωθεί το επίπεδο συμμόρφωσης με τη νομοθεσία για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση, η ΑΕΑ πρέπει να ασκεί αποτελεσματική εποπτεία της αγοράς. Ο κανονισμός για την εποπτεία της αγοράς δεν προσδιορίζει το απαιτούμενο επίπεδο των δραστηριοτήτων εποπτείας της αγοράς, αλλά απλώς ότι οι ΑΕΑ πρέπει να διενεργούν «κατάλληλους» ελέγχους σε «επαρκή» κλίμακα. Τα κράτη μέλη πρέπει να θεσπίζουν, να εφαρμόζουν και να επικαιροποιούν τακτικά τα προγράμματά τους για την εποπτεία της αγοράς, και να τα κοινοποιούν στην Επιτροπή.

Σύμφωνα με τις εκθέσεις που υποβλήθηκαν στην Επιτροπή, ο αριθμός των προϊόντων που επιθεωρούνται ετησίως κυμαίνεται από λιγότερα από 20 έως περισσότερα από 100 000 ανά έτος ανά κράτος μέλος. Τα στοιχεία αυτά είναι δύσκολο να ερμηνευθούν, καθώς η έννοια της «επιθεώρησης» είναι ευρεία. Ανάλογα με το κράτος μέλος, μια επιθεώρηση μπορεί να συνίσταται σε έναν έλεγχο ή σε συνδυασμό των ακόλουθων ελέγχων:

• οπτική επιθεώρηση σε κατάστημα ή σε ηλεκτρονικό κατάστημα (π.χ. για να διαπιστωθεί αν έχει τοποθετηθεί η ετικέτα ή αν το προϊόν φέρει τη σήμανση «CE»)·
• έλεγχος εγγράφων ενός προϊόντος (π.χ. για να διαπιστωθεί εάν το δελτίο πληροφοριών που το συνοδεύει περιέχει τις κατάλληλες παραπομπές στον κανονισμό και τις απαιτούμενες τεχνικές πληροφορίες)·
• εργαστηριακή δοκιμή προϊόντος προκειμένου να ελεγχθεί η συμμόρφωσή του με τις απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού, όπως η ενεργειακή του κατανάλωση και η ακρίβεια της ετικέτας του.

Τα διάφορα είδη επιθεωρήσεων εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς. Ο έλεγχος της παρουσίας των ετικετών στα καταστήματα συμβάλλει στη διασφάλιση της σωστής ενημέρωσης των καταναλωτών σχετικά με την απόδοση του προϊόντος που επιθυμούν να αγοράσουν. Η πολιτική της ενεργειακής επισήμανσης δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική εάν οι ετικέτες δεν είναι αναρτημένες σε εμφανές σημείο. Οι έλεγχοι εγγράφων μπορούν να εντοπίζουν περιπτώσεις μη συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις πληροφόρησης, καθώς και προϊόντα που θα χρειαζόταν ενδεχομένως να υποβληθούν σε εργαστηριακή δοκιμή. Διαπιστώσαμε ότι το είδος και η έκταση των επιθεωρήσεων και των ελέγχων εγγράφων διέφεραν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών και των αρχών στις οποίες πραγματοποιήσαμε επίσκεψη, όπως φαίνεται στο πλαίσιο 3.

Κατά την άποψη της Επιτροπής, οι εργαστηριακές δοκιμές είναι ο μόνος τρόπος να εξακριβωθεί κατά πόσον ένα προϊόν πληροί τις απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης και επιδόσεων, και εάν η ενεργειακή ετικέτα είναι σωστή³⁹. Η πραγματοποίηση δοκιμών μπορεί να είναι δαπανηρή διαδικασία· ανάλογα με το προϊόν και το χρησιμοποιούμενο εργαστήριο μπορεί να κοστίσει από εκατοντάδες έως χιλιάδες ευρώ ανά προϊόν. Σε πολλές περιπτώσεις, οι ΑΕΑ αγοράζουν το προϊόν και πληρώνουν για την εργαστηριακή δοκιμή. Για να εξακριβωθεί τυχόν υπόνοια μη συμμόρφωσης, πρέπει να υποβληθούν σε δοκιμή τρεις μονάδες ενός προϊόντος, κάτι που μπορεί να αποδειχθεί δαπανηρό για ακριβά προϊόντα, όπως τηλεοράσεις, λέβητες ή ψυγεία. Διαπιστώσαμε ότι ο αριθμός των εργαστηριακών δοκιμών που πραγματοποιήθηκαν διέφερε και μεταξύ των ΑΕΑ στις οποίες πραγματοποιήσαμε επίσκεψη, όπως φαίνεται στο πλαίσιο 4.

Στο γράφημα 11 παρουσιάζεται επισκόπηση των εργαστηριακών δοκιμών που πραγματοποίησαν οι ΑΕΑ και αναφέρθηκαν στην Επιτροπή για το 2016.

Πηγή: ΕΕΣ, βάσει των εκθέσεων εποπτείας της αγοράς των κρατών μελών.

Η Επιτροπή υποστηρίζει τις ΑΕΑ και ειδικότερα:

• διευκολύνει την οργάνωση ομάδων «διοικητικής συνεργασίας», ενός δικτύου ΑΕΑ που συνεδριάζει δύο φορές τον χρόνο με σκοπό την ανταλλαγή εμπειριών και γνώσεων·
• δημοσιεύει κατευθυντήριες γραμμές και βέλτιστες πρακτικές για την εποπτεία της αγοράς εν γένει και για κάθε κανονισμό που αφορά συγκεκριμένο προϊόν·
• σε συνεργασία με τις ΑΕΑ, δημοσιεύει συχνές ερωτήσεις συνοδευόμενες από τις απαντήσεις σε κοινά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι ΑΕΑ για συγκεκριμένα προϊόντα·
• διαχειρίζεται δύο βάσεις δεδομένων για τη διάδοση των σχετικών πληροφοριών, βλέπε γράφημα 12·
• χρηματοδοτεί έργα που αποσκοπούν στην ενίσχυση της εποπτείας της αγοράς.

Οι δύο βάσεις δεδομένων που διαχειρίζεται η Επιτροπή και αποσκοπούν στη διευκόλυνση της συνεργασίας⁴⁰ μεταξύ των ΑΕΑ και στη στήριξη της δραστηριότητάς τους περιγράφονται στο γράφημα 12.

Πηγή: ΕΕΣ.

Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη αναγνώρισαν τα σημαντικά κενά και τις ασυνέπειες στα στοιχεία που αναφέρονται στο ICSMS. Εντοπίσαμε τις εξής αδυναμίες:

• Οκτώ κράτη μέλη δεν εισάγουν πληροφορίες σχετικά με τις δραστηριότητές τους στον τομέα του οικολογικού σχεδιασμού και της ενεργειακής επισήμανσης. Οι ΑΕΑ θα πρέπει να υποβάλλουν συστηματικά στοιχεία σχετικά με τη δραστηριότητά τους χρησιμοποιώντας το ICSMS αρχής γενομένης το 2021.
• Δεν είναι εύκολη η αναζήτηση αποτελέσματος για ένα συγκεκριμένο μοντέλο προϊόντος. Οι κατασκευαστές συχνά χρησιμοποιούν διαφορετικούς αριθμούς αναγνώρισης προϊόντων σε διαφορετικές αγορές και η βάση δεδομένων δεν αναφέρει τον(-ους) αντίστοιχο(-ους) αριθμό(-ούς) αναγνώρισης. Ως εκ τούτου, ενδέχεται να μην είναι δυνατή η χρήση των αποτελεσμάτων δοκιμής στην οποία έχει υποβληθεί ισοδύναμο μοντέλο, επειδή δεν θα είναι δυνατόν να εντοπιστούν.
• Οι ΑΕΑ εφαρμόζουν διαφορετικές πρακτικές κατά την κοινοποίηση των αποτελεσμάτων των επιθεωρήσεών τους. Παραδείγματος χάριν, ορισμένες εισάγουν μόνο μοντέλα που δεν συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις, ενώ άλλες κοινοποιούν όλα τα αποτελέσματα. Ορισμένες αρχές ταξινομούν τις επιθεωρήσεις τους σε μια γενική κατηγορία «οικολογικός σχεδιασμός» ή «ενεργειακή επισήμανση» αντί να κάνουν μνεία στον ειδικό για το προϊόν κανονισμό. Δυσχεραίνεται έτσι η αναζήτηση αποτελεσμάτων.
• Δεν υπάρχουν προκαθορισμένα πεδία που να καθιστούν δυνατή τη διάκριση περιπτώσεων μη συμμόρφωσης από άποψη τεκμηρίωσης από, παραδείγματος χάριν, περιπτώσεις εσφαλμένης κατανάλωσης ενέργειας ή εσφαλμένης ενεργειακής τάξης. Ως εκ τούτου, οι πληροφορίες σχετικά με τα μη συμμορφούμενα με τις απαιτήσεις προϊόντα δεν παρέχουν στις ΑΕΑ τη δυνατότητα να προσδιορίσουν το είδος μη συμμόρφωσης.
• Οι εκθέσεις εργαστηριακών δοκιμών που μεταφορτώνονται από τις ΑΕΑ δεν είναι τυποποιημένες και είναι διαθέσιμες μόνο στην πρωτότυπη γλώσσα χωρίς δυνατότητα μετάφρασης. Οι ΑΕΑ δεν μεταφορτώνουν απαραιτήτως τα στοιχεία που έχουν καταγράψει σχετικά με τις δοκιμές, δηλώνουν όμως πάντοτε ότι έχει πραγματοποιηθεί δοκιμή.

Από το 2016, η Επιτροπή συνεργάζεται με τα κράτη μέλη για την επικαιροποίηση του τρόπου με τον οποίο αναφέρονται τα στοιχεία στο ICSMS για τους σκοπούς του οικολογικού σχεδιασμού και της ενεργειακής επισήμανσης. Μέχρι τον χρόνο κατάρτισης της έκθεσης ωστόσο δεν είχε σημειωθεί οποιαδήποτε μεταβολή του σχεδιασμού του συστήματος (φθινόπωρο του 2019).

Κάθε ΑΕΑ αποφασίζει σε ποιο βαθμό θα χρησιμοποιήσει τις διαθέσιμες πληροφορίες στο ICSMS για να στηρίξει τις δραστηριότητές της. Η ΑΕΑ που είναι υπεύθυνη για την εποπτεία του κανονισμού για τον οικολογικό σχεδιασμό στη Γαλλία, την οποία και επισκεφθήκαμε, δεν συμβουλευόταν ποτέ τις πληροφορίες που είχαν εισαγάγει άλλες ΑΕΑ στο ICSMS. Οι άλλες ΑΕΑ στις οποίες πραγματοποιήσαμε επίσκεψη δήλωσαν ότι σπανίως χρησιμοποιούσαν τη βάση δεδομένων για να ερευνήσουν ή να λάβουν διορθωτικά μέτρα για περιπτώσεις μη συμμόρφωσης που είχαν εντοπιστεί από άλλα κράτη μέλη και επηρέαζαν τη δική τους αγορά. Επιπλέον, δεν χρησιμοποιούσαν τις πληροφορίες προκειμένου να αποφύγουν την επανάληψη ελέγχων για συγκεκριμένα προϊόντα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η εθνική νομοθεσία μπορεί να μην επιτρέπει στις ΑΕΑ να χρησιμοποιούν πληροφορίες άλλων για τη λήψη διορθωτικών μέτρων στην αγορά τους -αυτό ισχύει στην περίπτωση της Πολωνίας και της Γαλλίας (εκτός εάν αυτό γίνεται στο πλαίσιο εκστρατείας της ΕΕ).

Σύμφωνα με τον κανονισμό για την ενεργειακή επισήμανση, από την 1η Ιανουαρίου 2019, οι προμηθευτές πρέπει να καταχωρίζουν πληροφορίες στη βάση δεδομένων προϊόντων του EPREL, κάθε φορά που διαθέτουν στην αγορά μονάδα νέου μοντέλου. Η Επιτροπή θα έπρεπε να είχε παράσχει στις ΑΕΑ και στο κοινό πρόσβαση στη βάση δεδομένων⁴¹, κάτι που δεν είχε πράξει κατά τον χρόνο του ελέγχου.

Τα χρηματοδοτηθέντα από την ΕΕ έργα εποπτείας της αγοράς είναι χρήσιμα, αλλά προσφέρουν προσωρινή λύση σε μια διαρκή ανάγκη

Το 2015 η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, στα περισσότερα κράτη μέλη, η δραστηριότητα στον τομέα της εποπτείας της αγοράς είναι χαμηλή⁴² και ότι υπάρχει ανάγκη για αύξηση της συνεργασίας. Την τελευταία δεκαετία, χρηματοδότησε δέκα έργα εποπτείας της αγοράς στον τομέα του οικολογικού σχεδιασμού και της ενεργειακής επισήμανσης μέσω επιχορηγήσεων στο πλαίσιο των προγραμμάτων «Ευφυής ενέργεια - Ευρώπη» και «Ορίζων 2020», με συνολικό προϋπολογισμό 19,5 εκατομμύρια ευρώ και συνεισφορά της ΕΕ ύψους 15 εκατομμυρίων ευρώ. Τη διαχείριση ορισμένων από τα έργα⁴³ αυτά ανέλαβαν οι αρχές εποπτείας της αγοράς.

Από την ανάλυσή μας γίνονται εμφανή τα θετικά αποτελέσματα των έργων αυτών. Κατέστησαν δυνατή τη χρηματοδότηση ειδικών δοκιμών για ομάδες προϊόντων των οποίων η δοκιμή είναι πιο δαπανηρή και τις οποίες δεν θα έλεγχαν κατά πάσα πιθανότητα οι ΑΕΑ. Ανταποκρίθηκαν στην ανάγκη να αυξηθεί ο αριθμός των επιθεωρήσεων και των εργαστηριακών δοκιμών, διευκολύνοντας παράλληλα τη συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ. Επιπλέον, κατήρτισαν κατευθυντήριες γραμμές και ενότητες κατάρτισης βέλτιστων πρακτικών, γεγονός που βοήθησε τις ΑΕΑ να αναπτύξουν τις γνώσεις και την εμπειρογνωσία τους, μεταξύ άλλων σχετικά με αναδυόμενα ζητήματα, όπως η πρόληψη πρακτικών παράκαμψης.

Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία για τις δραστηριότητες εποπτείας της αγοράς στην ΕΕ, δεν είναι σαφές αν τα σχετικά έργα έχουν βελτιώσει τις δραστηριότητες εποπτείας της αγοράς που εκτελούνται πέραν αυτών. Μολονότι τα διαθέσιμα προγράμματα εποπτείας της αγοράς είναι αρκετά συνοπτικά, καμία από τις ΑΕΑ δεν έχει αναφέρει βελτιώσεις στο έργο της που να απορρέουν από συμμετοχή της σε έργα της ΕΕ, ούτε αύξηση του αριθμού των εργαστηριακών δοκιμών που πραγματοποιήθηκαν εκτός του πλαισίου έργων της ΕΕ. Δεδομένου ότι η ΕΕ χρηματοδοτεί συνεχώς αυτές τις δραστηριότητες από το 2012 -όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι μόλις ολοκληρωθεί ένα έργο, αρχίζει το επόμενο- ελλοχεύει ο κίνδυνος τα κράτη μέλη να βασίζονται στην ενωσιακή χρηματοδότηση προκειμένου να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις εποπτείας της αγοράς που υπέχουν στον εν λόγω τομέα. Τα ενωσιακά έργα προσφέρουν επομένως προσωρινή λύση σε μια διαρκή ανάγκη.

Συμπεράσματα και συστάσεις

Αξιολογήσαμε κατά πόσον οι ενωσιακές δράσεις στον τομέα του οικολογικού σχεδιασμού και της ενεργειακής επισήμανσης συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση και την προστασία του περιβάλλοντος. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα πως, παρότι οι ενωσιακές δράσεις συνέβαλαν κατά τρόπο αποτελεσματικό στην επίτευξη των στόχων της πολιτικής για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση, η αποτελεσματικότητά τους περιορίστηκε εξαιτίας σημαντικών καθυστερήσεων και της μη συμμόρφωσης κατασκευαστών και εμπόρων λιανικής.

Διαπιστώσαμε ότι τα εκτελεστικά μέτρα καλύπτουν επί του παρόντος τα περισσότερα από τα προϊόντα με το υψηλότερο δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας, και αντιπροσωπεύουν σχεδόν το σύνολο της κατανάλωσης ενέργειας των νοικοκυριών και περισσότερο από το ήμισυ της κατανάλωσης ενέργειας στους τομείς της βιομηχανίας και των υπηρεσιών. Επιπλέον, για να αποφασίσει ποιες ομάδες προϊόντων θα έχουν προτεραιότητα για να υποβληθούν σε ρύθμιση ή επανεξέταση, η Επιτροπή χρησιμοποίησε ορθές και διαφανείς μεθοδολογίες (σημεία 24-27).

Η ρυθμιστική διαδικασία είναι χρονοβόρα, γεγονός που εξηγείται εν μέρει από την τεχνική πολυπλοκότητα των κανονισμών και την ανάγκη ενδελεχούς διαβούλευσης με τους ενδιαφερόμενους. Ωστόσο, διαπιστώσαμε ότι ορισμένες καθυστερήσεις μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Οι μεγάλες καθυστερήσεις μειώνουν τον αντίκτυπο της πολιτικής, καθώς οι απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού δεν συμβαδίζουν πλέον με την τεχνολογική πρόοδο και οι ενεργειακές ετικέτες δεν βοηθούν πλέον τους καταναλωτές να διακρίνουν μεταξύ των προϊόντων. Η Επιτροπή, λόγω της απόφασής της να εγκρίνει μέτρα σε μορφή δέσμης, δεν εγκρίνει πλέον κανονισμούς για συγκεκριμένα προϊόντα μόλις ολοκληρωθούν οι σχετικές διαδικασίες (σημεία 28-37).

Διαπιστώσαμε ότι η Επιτροπή λαμβάνει μέτρα για τη βελτίωση των ενεργειακών ετικετών, αλλά μέχρις ότου να γίνουν αισθητές οι αλλαγές στους καταναλωτές θα χρειαστούν μερικά χρόνια (σημεία 38-42). Η Επιτροπή συμπεριέλαβε στις πιο πρόσφατες προτάσεις της τις έννοιες της κυκλικής οικονομίας. Και, μολονότι εξακολουθούν να αξιολογούνται και να ενσωματώνονται με ad hoc τρόπο, η Επιτροπή δρομολόγησε διαδικασία κατάρτισης τυποποιημένης μεθοδολογίας για την αξιολόγησή τους (σημεία 43-45).

Προκειμένου να βελτιώσει τη ρυθμιστική διαδικασία, η Επιτροπή οφείλει:

1. να καθορίσει και να εφαρμόζει μια τυποποιημένη προσέγγιση για τις μελέτες επανεξέτασης, ώστε να αποφεύγεται η ανάγκη προσφυγής σε περαιτέρω μελέτες·
2. να αναπτύξει ένα τυποποιημένο μεθοδολογικό πλαίσιο για την ενσωμάτωση των απαιτήσεων της κυκλικής οικονομίας, το οποίο να εφαρμόζεται κατά την εκπόνηση των προπαρασκευαστικών μελετών και των μελετών επανεξέτασης, ώστε τα πορίσματά τους να μπορούν να παρουσιαστούν σε πρώιμο στάδιο της διαδικασίας διαβούλευσης·
3. να εγκρίνει εκτελεστικά μέτρα αμέσως μόλις είναι έτοιμα, και όχι όταν ολοκληρώνεται η αντίστοιχη δέσμη μέτρων·
4. ιδίως όσον αφορά προϊόντα που βασίζονται σε ταχέως εξελισσόμενες τεχνολογίες, όπως οι ΤΠΕ, να αξιολογεί τακτικότερα τα δεδομένα της αγοράς, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης και οι ενεργειακές ετικέτες που δεν είναι πλέον επίκαιρες επικαιροποιούνται το ταχύτερο.

Χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση της σύστασης: Δεκέμβριος 2021

Η αποτίμηση του αντικτύπου του οικολογικού σχεδιασμού αποτελεί μια διαφανή διαδικασία, η οποία παρέχει στα ενδιαφερόμενα μέρη και στους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικής χρήσιμα στοιχεία σχετικά με τα αποτελέσματα της πολιτικής για τον οικολογικό σχεδιασμό και την ενεργειακή επισήμανση. Ωστόσο, διαπιστώσαμε ότι με τη μεθοδολογία που εφαρμόζεται επί του παρόντος για την αποτίμηση του αντικτύπου, το αποτέλεσμα της πολιτικής υπερεκτιμάται. Δεν λαμβάνεται υπόψη ο αντίκτυπος της μη συμμόρφωσης ούτε των καθυστερήσεων στην υλοποίηση. Η αποτίμηση του αντικτύπου βασίζεται στην αντιπαραβολή δύο μακροπρόθεσμων σεναρίων και επηρεάζεται από τις αποκλίσεις μεταξύ της πραγματικής κατανάλωσης ενέργειας και των ενίοτε μη ρεαλιστικών εκτιμήσεων που προκύπτουν από εναρμονισμένα πρότυπα (σημεία 46-53).

Η Επιτροπή οφείλει:

1. να βελτιώσει τις παραδοχές στο πλαίσιο της αποτίμησης του αντικτύπου, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη τη μη συμμόρφωση, τις καθυστερήσεις κατά την υλοποίηση και τις αποκλίσεις μεταξύ της κατανάλωσης ενέργειας με βάση τα εναρμονισμένα πρότυπα και κατά τη χρήση υπό πραγματικές συνθήκες·
2. να εξετάσει τη δυνατότητα αξιολόγησης των αποτελεσμάτων της πολιτικής βάσει δειγματοληπτικής μεθοδολογίας με την οποία θα μετράται η πραγματική κατανάλωση ενέργειας από τους τελικούς χρήστες, με σκοπό τη βελτίωση της ακρίβειας του μοντέλου αποτίμησης του αντικτύπου·
3. να ποσοτικοποιήσει, στην έκθεση αξιολόγησης σχετικά με την πρόοδο που σημειώνουν τα κράτη μέλη, τη συμβολή της πολιτικής στην επίτευξη της τιμής-στόχου για την ενεργειακή απόδοση με ορίζοντα το 2020.

Χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση της σύστασης: Δεκέμβριος 2021

Βάσει των διαθέσιμων στοιχείων, διαπιστώσαμε ότι η μη συμμόρφωση κατασκευαστών και εμπόρων λιανικής πώλησης εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα. Σχετικά λίγα είναι τα μοντέλα προϊόντων που υποβάλλονται σε εργαστηριακές δοκιμές και τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήσαμε επίσκεψη δεν χρησιμοποιούσαν αποτελέσματα από άλλα κράτη μέλη για την εφαρμογή μέτρων επιβολής. Ως εκ τούτου, η προστασία των καταναλωτών δεν είναι ισότιμη σε ολόκληρη την Ευρώπη (σημεία 55-69).

Ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζει η Επιτροπή στη διευκόλυνση της συνεργασίας βοηθά τις αρχές εποπτείας της αγοράς να εκτελούν τα καθήκοντά τους. Η βάση δεδομένων του ICSMS, την οποία διαχειρίζεται η Επιτροπή, διευκολύνει τη συνεργασία με την ανταλλαγή των αποτελεσμάτων των επιθεωρήσεων των ΑΕΑ. Ωστόσο, απαιτούνται βελτιώσεις για την αύξηση της αποτελεσματικότητάς της. Η Επιτροπή καθυστέρησε να αναπτύξει τη βάση δεδομένων EPREL, στην οποία οι ΑΕΑ δεν είχαν αποκτήσει ακόμη πρόσβαση κατά τον χρόνο του ελέγχου. Τα έργα που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ έχουν αποφέρει αποτελέσματα, αλλά δεν είναι σαφές αν επέφεραν βιώσιμες αλλαγές στον τρόπο άσκησης της εποπτείας της αγοράς (σημεία 65-73).

Προκειμένου να βελτιωθούν οι δραστηριότητες εποπτείας της αγοράς και να διευκολυνθεί η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των ΑΕΑ:

η Επιτροπή οφείλει:

1. να επιφέρει βελτιώσεις στο ICSMS προκειμένου να διευκολυνθεί η συνεργασία μεταξύ των αρχών εποπτείας της αγοράς, παραδείγματος χάριν εισάγοντας τη δυνατότητα γρήγορου εντοπισμού των αναγνωριστικών αριθμών ισοδύναμων μοντέλων και διασταύρωσής τους με το EPREL·

Χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση της σύστασης: Δεκέμβριος 2020

2. να παρέχει, κατόπιν αιτήματος, διαδικτυακή κατάρτιση στις ΑΕΑ προκειμένου να προωθήσει τη χρήση του ICSMS για υποστήριξη των δραστηριοτήτων τους·

Χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση της σύστασης: Δεκέμβριος 2020

3. να αξιολογήσει πώς οι ΑΕΑ υιοθετούν τις βέλτιστες πρακτικές σχετικά με τις δραστηριότητες εποπτείας της αγοράς που εντοπίστηκαν στο πλαίσιο χρηματοδοτηθέντων από την ΕΕ έργων, περιλαμβανομένης της διενέργειας οικονομικά αποδοτικών επιθεωρήσεων.

Χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση της σύστασης: Απρίλιος 2022

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα I, του οποίου προεδρεύει ο Νικόλαος Μηλιώνης, Μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, στο Λουξεμβούργο, κατά τη συνεδρίασή του της 4ης Δεκεμβρίου 2019.

Για το Ελεγκτικό Συνέδριο

Klaus-Heiner Lehne
Πρόεδρος

Γλωσσάριο

Ανακυκλωσιμότητα: Η δυνατότητα αποβλήτων να υποβάλλονται σε επανεπεξεργασία ή/και να επαναχρησιμοποιούνται.

Ανθεκτικότητα: Η ικανότητα του εξοπλισμού ή του υλικού να αντέχει στη φθορά, την πίεση ή τη ζημιά και, ως εκ τούτου, να παραμένει σε λειτουργία χωρίς να απαιτείται οικονομικά ασύμφορη συντήρηση ή επισκευή.

Αποτίμηση του αντικτύπου του οικολογικού σχεδιασμού: Μεθοδολογία για την παρακολούθηση και την αναφορά στοιχείων σχετικά με τον αντίκτυπο των μέτρων οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής επισήμανσης στην κατανάλωση ενέργειας, στην απασχόληση, στην τεχνολογική ανάπτυξη και στα βιομηχανικά έσοδα.

Αρχές εποπτείας της αγοράς: Εθνικός φορέας αρμόδιος για τον έλεγχο της συμμόρφωσης των προϊόντων που διατίθενται στην αγορά του κράτους μέλους με την κείμενη νομοθεσία, όπως τις απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής επισήμανσης.

Ενεργειακή απόδοση: Η συσχέτιση μεταξύ της παραγωγής ενός συστήματος ή συσκευής και της καταναλισκόμενης ενέργειας.

Ενεργειακή ετικέτα: Πληροφορίες για την κατανάλωση ενέργειας και την ενεργειακή τάξη, οι οποίες πρέπει να συνοδεύουν την πώληση οποιουδήποτε προϊόντος καλύπτεται από μέτρο ενεργειακής επισήμανσης.

Ενεργειακή τάξη: Μία από τις επτά κατηγορίες (από το A έως το G) που δηλώνουν την ενεργειακή απόδοση ενός προϊόντος.

Επιδιορθωσιμότητα: Η δυνατότητα ενός προϊόντος να επανέλθει σε κατάσταση λειτουργίας.

Εποπτεία της αγοράς: Παρακολούθηση και έλεγχος από τις δημόσιες αρχές του βαθμού στον οποίο τα προϊόντα συμμορφώνονται με την κείμενη νομοθεσία, όπως τις απαιτήσεις οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής επισήμανσης.

Οικολογικός σχεδιασμός: Ενσωμάτωση περιβαλλοντικών πτυχών στον σχεδιασμό ενός προϊόντος, ώστε να εξασφαλίζεται υψηλό επίπεδο περιβαλλοντικών επιδόσεων σε όλη τη διάρκεια ζωής του.

Κλιμάκιο ελέγχου

Οι ειδικές εκθέσεις του ΕΕΣ παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ελέγχων που αυτό διενεργεί επί των πολιτικών και προγραμμάτων της ΕΕ ή επί διαχειριστικών θεμάτων που αφορούν συγκεκριμένους τομείς του προϋπολογισμού. Το ΕΕΣ επιλέγει και σχεδιάζει τα εν λόγω ελεγκτικά έργα κατά τρόπον ώστε αυτά να αποφέρουν τον μέγιστο αντίκτυπο, λαμβανομένων υπόψη των κινδύνων για τις επιδόσεις ή για τη συμμόρφωση, του επιπέδου των σχετικών εσόδων ή δαπανών, των επικείμενων εξελίξεων και του πολιτικού και δημόσιου συμφέροντος.

Ο εν προκειμένω έλεγχος επιδόσεων διενεργήθηκε από το Τμήμα Ελέγχου I που ειδικεύεται στη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων και του οποίου προεδρεύει ο Νικόλαος Μηλιώνης, Μέλος του ΕΕΣ. Επικεφαλής του ελέγχου ήταν o Phil Wynn Owen, Μέλος του Συνεδρίου, συνεπικουρούμενος από τους Olivier Prigent και Ramona Bortnowschi, συμβούλους στο ιδιαίτερο γραφείο του, και τους Helder Faria Viegas, ανώτερο διοικητικό στέλεχος, Frédéric Soblet, υπεύθυνο έργου, Diana Voinea, αναπληρώτρια υπεύθυνη έργου, και Arfah Chaudry, Nicholas Edwards, Joanna Kokot, Roberto Resegotti, ελεγκτές. Οι Zuzanna Filipski και Mark Smith παρείχαν γλωσσική υποστήριξη.

Από αριστερά: Olivier Prigent, Diana Voinea, Nicholas Edwards, Frédéric Soblet, Ramona Bortnowschi, Arfah Chaudry, Phil Wynn Owen.

Παραπομπές

¹ Ιστότοπος της Επιτροπής για τους στόχους για το 2020. Βλέπε επίσης την ειδική έκθεση 18/2019 του ΕΕΣ με τίτλο «Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου: η αναφορά στοιχείων είναι ικανοποιητική, απαιτείται όμως καλύτερη γνώση της κατάστασης υπό την προοπτική των μελλοντικών μειώσεων».

² Αξιολόγηση του 2018 σχετικά με την πρόοδο που σημείωσαν τα κράτη μέλη προς την επίτευξη των εθνικών στόχων ενεργειακής απόδοσης για το 2020 και την εφαρμογή της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση, όπως ορίζεται στο άρθρο 24 παράγραφος 3 της οδηγίας 2012/27/ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση.

³ Οδηγία (ΕΕ) 2018/2002.

⁴ Ανακοίνωση της Επιτροπής, πρόγραμμα εργασίας της περιόδου 2016 2019 για τον οικολογικό σχεδιασμό, COM(2016)773.

⁵ Στοιχεία της Eurostat του 2017.

⁶ Οδηγία 2005/32/ΕΚ.

⁷ Οδηγία 2009/125/ΕΚ.

⁸ Οδηγία 92/75/ΕΟΚ.

⁹ Προπαρασκευαστική μελέτη επανεξέτασης, 2016.

¹⁰ «Energy Efficiency Policies around the World: Review and Evaluation», σ. 48, Παγκόσμιο Συμβούλιο για την Ενέργεια, 2008.

¹¹ «Study on the impact of the energy label - and potential changes to it - on consumer understanding and on purchase decisions» LE London Economics and IPSOS, Οκτώβριος 2014.

¹² Κοινή επιστολή του βιομηχανικού κλάδου σχετικά με τον οικολογικό σχεδιασμό, Μάιος 2018, Ανοιχτή επιστολή 55 ΜΚΟ στον Πρόεδρο Juncker, Σεπτέμβριος 2018.

¹³ Έκθεση για την αποτίμηση του αντικτύπου του οικολογικού σχεδιασμού 2018, Ιανουάριος 2019.

¹⁴ COM (2015) 614/2.

¹⁵ Το ακρωνύμιο αυτό ιστορικά σημαίνει «Conformité Européenne», ήτοι «ευρωπαϊκή συμμόρφωση».

¹⁶ Άρθρο 15, παράγραφος 2, της οδηγίας 2009/125/ΕΚ.

¹⁷ «Ecodesign Impact Accounting - Overview report 2018», σ. 8, VHK, Ιανουάριος 2019.

¹⁸ Απόφαση της 8ης Νοεμβρίου 2018, Dyson Ltd κατά Ευρωπαϊκής Επιτροπής, T-544/13. Ένας κατασκευαστής ηλεκτρικών σκουπών χωρίς σάκο ζήτησε την ακύρωση του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 665/2013 της Επιτροπής, ισχυριζόμενος ότι παραπλανούσε τους καταναλωτές όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση των ηλεκτρικών σκουπών, διότι τα πρότυπα δοκιμών που προέβλεπε δεν ήταν κατάλληλα. Το Γενικό Δικαστήριο ακύρωσε τον κανονισμό.

¹⁹ Βλέπε την ειδική έκθεση 14/2019 του ΕΕΣ με τίτλο «“Πείτε την άποψή σας!”: Οι δημόσιες διαβουλεύσεις της Επιτροπής κινητοποιούν τη συμμετοχή των πολιτών, υπολείπονται όμως δραστηριοτήτων επικοινωνιακής προσέγγισης».

²⁰ Επεξήγηση των νέων ετικετών ενεργειακής απόδοσης, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2019.

²¹ Ιστότοπος της Επιτροπής για τον οικολογικό σχεδιασμό.

²² «Save the Ecodesign energy-labelling package». Κοινή επιστολή προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή· Κοινή επιστολή του βιομηχανικού κλάδου σχετικά με τον οικολογικό σχεδιασμό· Μελέτη «The Ecodesign Directive (2009/125/EC) European Implementation Assessment», Γενική Διεύθυνση Υπηρεσιών Κοινοβουλευτικής Έρευνας, Νοέμβριος 2017.

²³ COM(2015) 345 final.

²⁴ Elke Dünnhoff: «Comprehensibility of the Energy Label for space heaters and water heaters and of the new Efficiency Label for old space heaters in Germany. Results of two focus groups and a representative consumer survey», Mainz, 14 Δεκεμβρίου 2016.

²⁵ Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο - Επανεξέταση της οδηγίας 2010/30/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 19ης Μαΐου 2010, για την ένδειξη της κατανάλωσης ενέργειας και λοιπών πόρων από τα συνδεόμενα με την ενέργεια προϊόντα μέσω της επισήμανσης και της παροχής ομοιόμορφων πληροφοριών σχετικά με αυτά, COM(2015) 345 final.

²⁶ «Preparatory/review study for household refrigeration», VHK, 2016, πρόσθετη έρευνα, VHK, 2017.

²⁷ ECOS, EEB, Coolproducts, rreuse, topten, ifixit Europe, «Position on the Commission’s proposals to revise the Ecodesign & Energy Labelling measures on domestic refrigeration», 2018.

²⁸ Ευρωπαϊκή Επιτροπή; CLASP, ECOS, EEB και Topten (2017) Closing the «reality gap» - ensuring a fair energy label for consumers, σελίδα 9, «Impact Assessment of the compliance & enforcement regime of the Energy-Using Products (EuP) & Energy Labelling Dir.», Defra, 2009.

²⁹ STEP project - Closing the «reality gap» - ensuring a fair energy label for consumers, CLASP, ECOS, EEB, Topten, Ιούνιος 2017.

³⁰ Βλέπε Definition of Circumvention, ANTICSS, 2018.

³¹ Öko-Institut e.V. and ifeu - Institut für Energie- und Umweltforschung Heidelberg (2017). «Living up to expectations? Monitoring the effects of Ecodesign and energy labelling in Germany, ECEEE, 2017».

³² Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 765/2008.

³³ Κοινή επιστολή του βιομηχανικού κλάδου σχετικά με τον οικολογικό σχεδιασμό, 2018.

³⁴ «New energy efficiency labels explained», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2019.

³⁵ «Impact Assessment of the compliance & enforcement regime of the Energy-Using Products (EuP) & Energy Labelling Dir.», Defra, 2009.

³⁶ «The Nordic Ecodesign Effect Project, Estimating benefits of Nordic market surveillance of Ecodesign and energy labelling», Troels Fjordbak Larsen, 2015.

³⁷ «Impact Assessment of the compliance & enforcement regime of the Energy-Using Products (EuP) & Energy Labelling Dir.», Defra, 2009.

³⁸ Παραδείγματος χάριν, βλέπε: ATLETE I, «Appliance Testing for Energy Label Evaluation Publishable result-oriented report», 2011, ATLETE II, «Appliance Testing for Washing Machines Energy Label & Ecodesign Evaluation, publishable result-oriented report», 2014. 39 COM(2015) 345 final.

³⁹ COM(2015) 345 final.

⁴⁰ Άρθρο 24 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 765/2008 σχετικά με τις αρχές της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών και της Επιτροπής.

⁴¹ Άρθρο 12 του κανονισμού (ΕΕ) 2017/1369 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 4ης Ιουλίου 2017, σχετικά με τον καθορισμό ενός πλαισίου για την ενεργειακή σήμανση και για την κατάργηση της οδηγίας 2010/30/ΕΕ.

⁴² COM(2015) 345 final.

⁴³ Έργα European Eco-design Compliance (ECOPLIANT), Energy Efficiency Compliant Products (EEPLIANT I και II), Anti-circumvention of Standards for Better Market Surveillance (ANTICSS).

Χρονογραμμή

Επικοινωνία

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

Τηλ:. +352 4398-1
Πληροφορίες: eca.europa.eu/el/Pages/ContactForm.aspx
Ιστότοπος: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (https://europa.eu/european-union/index_el).

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2020

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2020.

Η πολιτική για την περαιτέρω χρήση εγγράφων του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) εφαρμόζεται δυνάμει της απόφασης αριθ. 6‑2019 του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου για την πολιτική ανοικτών δεδομένων και την περαιτέρω χρήση εγγράφων.

Με εξαίρεση τις περιπτώσεις όπου ορίζεται διαφορετικά (π.χ. σε χωριστές ανακοινώσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας), το περιεχόμενο του ΕΕΣ που ανήκει στην ΕΕ παραχωρείται βάσει της άδειας Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0). Αυτό σημαίνει ότι επιτρέπεται η περαιτέρω χρήση, υπό τον όρο ότι αναφέρεται η πηγή και επισημαίνονται οι αλλαγές. Απαγορεύεται η διαστρέβλωση του αρχικού νοήματος ή μηνύματος των εγγράφων από τον περαιτέρω χρήστη. Το ΕΕΣ δεν φέρει ευθύνη για οποιαδήποτε συνέπεια προερχόμενη από την περαιτέρω χρήση εγγράφων.

Εάν συγκεκριμένο περιεχόμενο αναφέρεται σε ταυτοποιήσιμα φυσικά πρόσωπα, π.χ. φωτογραφίες υπαλλήλων του ΕΕΣ, ή περιλαμβάνει έργα τρίτων, υποχρεούστε να μεριμνήσετε για την απόκτηση των αναγκαίων δικαιωμάτων. Όταν λαμβάνεται έγκριση, η έγκριση αυτή ακυρώνει την ανωτέρω γενική έγκριση και αναφέρει σαφώς τυχόν περιορισμούς στη χρήση.

Για τη χρήση ή την αναπαραγωγή περιεχομένου που δεν ανήκει στην ΕΕ, μπορεί να χρειάζεται να ζητήσετε άδεια απευθείας από τους κατόχους των δικαιωμάτων. Το λογισμικό ή τα έγγραφα που καλύπτονται από δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας, όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα εμπορικά σήματα, τα καταχωρισμένα σχέδια, οι λογότυποι και οι επωνυμίες/ονομασίες, εξαιρούνται από την πολιτική του ΕΕΣ για την περαιτέρω χρήση και δεν σας παρέχεται σχετική άδεια.

Η «οικογένεια» των ιστοτόπων των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στον τομέα europa.eu, παρέχει συνδέσμους προς ιστοτόπους τρίτων. Δεδομένου ότι το ΕΕΣ δεν τους ελέγχει, σας συνιστούμε να εξετάζετε τις πολιτικές τους για την προστασία του ιδιωτικού απορρήτου.

Χρήση του λογοτύπου του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου

Δεν επιτρέπεται η χρήση του λογοτύπου του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου χωρίς την προηγούμενη σύμφωνη γνώμη του οργάνου.

Επικοινωνήστε με την ΕΕ

Αυτοπροσώπως
Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν εκατοντάδες κέντρα πληροφόρησης Europe Direct. Μπορείτε να βρείτε τη διεύθυνση του πλησιέστερου σε σας κέντρου στον ιστότοπο Europa: https://europa.eu/european-union/contact_el

Τηλεφωνικά ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
Η Europe Direct είναι μια υπηρεσία που απαντά στις ερωτήσεις σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με αυτήν την υπηρεσία:

• καλώντας ατελώς τον αριθμό 00 800 6 7 8 9 10 11 (ορισμένα δίκτυα τηλεφωνίας ενδέχεται να χρεώνουν τις κλήσεις αυτές),
• καλώντας τον αριθμό +32 22999696 ή
• μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τον ιστότοπο Europa: https://europa.eu/european-union/contact_el

Βρείτε πληροφορίες σχετικά με την ΕΕ

Στο διαδίκτυο
Πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι διαθέσιμες στον ιστότοπο Europa: https://europa.eu/european-union/index_el

Στις εκδόσεις της ΕΕ
Μπορείτε να καταφορτώσετε ή να παραγγείλετε δωρεάν και επί πληρωμή εκδόσεις της ΕΕ στην ακόλουθη διεύθυνση: https://op.europa.eu/el/publications. Μπορείτε να ζητήσετε πολλαπλά αντίγραφα δωρεάν εκδόσεων επικοινωνώντας με την υπηρεσία Europe Direct ή με το τοπικό σας κέντρο πληροφόρησης (βλ. https://europa.eu/european-union/contact_el).

Στη νομοθεσία της ΕΕ και σε σχετικά έγγραφα
Για πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου της ενωσιακής νομοθεσίας από το 1952 σε όλες τις επίσημες γλώσσες, μεταβείτε στον ιστότοπο EUR-Lex, στην ακόλουθη διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu

Στα δημόσια δεδομένα από την ΕΕ
Η Πύλη Δημόσιων Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://data.europa.eu/euodp/el) παρέχει πρόσβαση σε σύνολα δεδομένων από την ΕΕ. Τα δεδομένα μπορούν να καταφορτωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν δωρεάν, τόσο για εμπορικούς όσο και για μη εμπορικούς σκοπούς.