Προστασία των άγριων επικονιαστών στην ΕΕ — Οι πρωτοβουλίες της Επιτροπής δεν έχουν αποδώσει καρπούς

Σύνοψη

I

Οι επικονιαστές μεταφέρουν γύρη από τον ανθήρα στο στίγμα ενός άνθους, με αποτέλεσμα τη γονιμοποίηση και την αναπαραγωγή των φυτών. Αυξάνουν την ποσότητα και βελτιώνουν την ποιότητα των παραγόμενων τροφίμων και, σε τελική ανάλυση, εξασφαλίζουν τον εφοδιασμό μας σε τρόφιμα. Οι άγριοι επικονιαστές μειώνονται τόσο σε αφθονία όσο και σε ποικιλότητα στην ΕΕ, λόγω της αυξανόμενης απειλής που συνεπάγονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες, ιδίως της στροφής στην εντατική γεωργία, καθώς και της χρήσης φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων.

II

Η Επιτροπή έχει θεσπίσει μέτρα με αντίκτυπο στους άγριους επικονιαστές στους τομείς του περιβάλλοντος, των φυτοφαρμάκων, της γεωργίας, της συνοχής, καθώς και της έρευνας και καινοτομίας. Τον Ιούνιο του 2018, δρομολόγησε την «Πρωτοβουλία για τους επικονιαστές», η οποία περιλαμβάνει σειρά δράσεων για την αντιμετώπιση των κύριων απειλών για τους άγριους επικονιαστές.

III

Επιλέξαμε να διενεργήσουμε έλεγχο σχετικά με την προσέγγιση που ακολουθεί η Επιτροπή όσον αφορά την προστασία των άγριων επικονιαστών, ώστε οι εργασίες μας να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της προγραμματισμένης για την περίοδο 2021‑2022 επικαιροποίησης της νομοθεσίας στους τομείς της βιοποικιλότητας, της γεωργίας και των φυτοφαρμάκων.

IV

Στο πλαίσιο του ελέγχου μας εξετάσαμε αν η Επιτροπή εφαρμόζει μια συνεκτική προσέγγιση για την προστασία των άγριων επικονιαστών στην ΕΕ. Αξιολογήσαμε σε ποιον βαθμό το πλαίσιο που έχει αναπτύξει για τους άγριους επικονιαστές συνετέλεσε στην ανάσχεση της μείωσης του αριθμού και της ποικιλότητάς τους, καθώς και αν χρησιμοποίησε μέτρα διατήρησης της βιοποικιλότητας, καθώς και μέτρα διαθέσιμα υπό την κοινή γεωργική πολιτική και τη νομοθεσία για τα φυτοφάρμακα, για την προστασία των άγριων επικονιαστών.

V

Διαπιστώσαμε ότι, συνολικά, η Επιτροπή δεν έχει υιοθετήσει μια συνεκτική προσέγγιση για την προστασία των άγριων επικονιαστών στην ΕΕ. Εντοπίσαμε ελλείψεις στις βασικές ενωσιακές πολιτικές όσον αφορά την αντιμετώπιση των κύριων απειλών για τους άγριους επικονιαστές, και θεωρούμε ότι η πρωτοβουλία για τους επικονιαστές δεν συνοδεύεται από κατάλληλα εργαλεία και μηχανισμούς για την αντιμετώπιση αυτών των ελλείψεων.

VI

Βάσει των διαπιστώσεών μας, διατυπώνουμε σειρά συστάσεων, στόχος των οποίων είναι να βοηθήσουν την Επιτροπή:

• να αξιολογήσει την ανάγκη συμπερίληψης ειδικών μέτρων για τους άγριους επικονιαστές στις δράσεις και τα μέτρα παρακολούθησης σε σχέση με τη στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030·
• να ενσωματώσει καλύτερα τις δράσεις που αποσκοπούν στην προστασία των άγριων επικονιαστών στα ενωσιακά μέσα πολιτικής για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη γεωργία·
• να ενισχύσει την προστασία των άγριων επικονιαστών στο πλαίσιο της διαδικασίας αξιολόγησης των κινδύνων που συνδέονται με τη χρήση φυτοφαρμάκων.

Εισαγωγή

Οι επικονιαστές μειώνονται στην ΕΕ

01

Οι επικονιαστές είναι ζώα που μεταφέρουν γύρη μεταξύ του ανθήρα και του στίγματος (των αρσενικών και θηλυκών αναπαραγωγικών δομών) των ανθέων, καθιστώντας έτσι δυνατή τη γονιμοποίηση και την αναπαραγωγή των φυτών. Στην Ευρώπη, οι επικονιαστές είναι κατά κύριο λόγο έντομα, όπως οι μέλισσες (συμπεριλαμβανομένων των αγριομελισσών, των μελιφόρων μελισσών και ειδών μονήρων μελισσών), οι σφήκες, οι συρφίδες, οι πεταλούδες, οι σκώροι, τα κολεόπτερα και άλλα είδη μυγών. Τα περισσότερα έντομα-επικονιαστές ανήκουν σε άγρια είδη, ορισμένα όμως εκτρέφονται λόγω της οικονομικής αξίας τους (βλέπε γράφημα 1).

02

Η σημασία των επικονιαστών για τη φύση και για τον άνθρωπο είναι θεμελιώδης. Στην ΕΕ, σχεδόν τα τέσσερα πέμπτα των αγριολούλουδων και των καλλιεργειών στις εύκρατες ζώνες εξαρτώνται σε διάφορους βαθμούς από την επικονίαση από έντομα. Η ετήσια συνεισφορά των εντόμων-επικονιαστών στη ευρωπαϊκή γεωργία εκτιμήθηκε σε περίπου 15 δισεκατομμύρια ευρώ¹ στο πλαίσιο ενός έργου που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ. Οι επικονιαστές αυξάνουν την ποσότητα και βελτιώνουν την ποιότητα των τροφίμων και, σε τελική ανάλυση, διασφαλίζουν τον εφοδιασμό μας σε τρόφιμα².

03

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι άγριοι επικονιαστές στην ΕΕ έχουν μειωθεί σε αφθονία και ποικιλότητα. Το 2016, η συνολική αξιολόγηση της κατάστασης των επικονιαστών³ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για τη μείωση των άγριων επικονιαστών ευθύνεται η αυξανόμενη απειλή από την ανθρώπινη δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής του κλίματος. Μια παγκόσμια έκθεση αξιολόγησης του 2019 για τα έντομα⁴ επιβεβαίωσε την αρνητική τάση όσον αφορά τον αριθμό των εντόμων εν γένει, καθώς άνω του 40 % των ειδών των εντόμων απειλείται με εξαφάνιση. Τα κυρίως απειλούμενα είδη εντόμων είναι οι πεταλούδες, οι σκώροι, οι μέλισσες και τα κολεόπτερα.

04

Το 2020, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ⁵ συμπεριέλαβε την απώλεια της βιοποικιλότητας μεταξύ των πέντε σημαντικότερων μακροπρόθεσμων κινδύνων σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, η μείωση των επικονιαστών μεταφράζεται σε στροφή από τις πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά εδώδιμες καλλιέργειες (φρούτα, λαχανικά και καρποί με κέλυφος, για τις οποίες είναι απαραίτητοι οι επικονιαστές) προς βασικές καλλιέργειες υψηλής ενεργειακής πυκνότητας, φτωχότερες σε θρεπτική αξία (όπως το ρύζι, ο αραβόσιτος, ο σίτος, η σόγια και η πατάτα). Η απώλεια οικοτόπων λόγω της στροφής προς την εντατική γεωργία και η χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων συγκαταλέγονται μεταξύ των κύριων αιτίων της μείωσης αυτής, όπως παρουσιάζεται στο γράφημα 2.

Οι πρωτοβουλίες της ΕΕ για την προστασία των άγριων επικονιαστών

05

Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα έως το 2020⁶ ορίζει το ευρωπαϊκό πλαίσιο για τη δράση προτεραιότητας όσον αφορά τη βιοποικιλότητα, που περιλαμβάνει τους άγριους επικονιαστές. Επιπλέον, η Επιτροπή έχει θεσπίσει μέτρα με αντίκτυπο στους άγριους επικονιαστές στο πλαίσιο των υφιστάμενων πολιτικών και της ισχύουσας νομοθεσίας στους τομείς του περιβάλλοντος, των φυτοφαρμάκων, της γεωργίας, της συνοχής, καθώς και της έρευνας και καινοτομίας (βλέπε γράφημα 3). Τα περισσότερα από τα μέτρα αυτά αφορούν έμμεσα τους επικονιαστές και εστιάζουν στην προστασία ή τη δημιουργία οικοτόπων που θεωρείται ότι έχουν ευεργετική επίδραση σε αυτούς, στην παροχή διατροφικών πόρων ή στον έλεγχο των χωροκατακτητικών ξένων ειδών. Ορισμένα άμεσα μέτρα αφορούν αποκλειστικά τη μελιφόρο μέλισσα, ως διαχειριζόμενο επικονιαστή.

06

Τον Ιούνιο του 2018, η Επιτροπή δρομολόγησε την «Πρωτοβουλία της ΕΕ για τους επικονιαστές»⁷ («Πρωτοβουλία για τους επικονιαστές»), υπό τη μορφή ανακοίνωσης της Επιτροπής, συνοδευόμενης από ένα έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής. Στο πλαίσιο της εν λόγω πρωτοβουλίας, η οποία δεν έχει κανονιστικό χαρακτήρα, επιβεβαιώθηκε η σημαντική μείωση της αφθονίας και ποικιλότητας των άγριων εντόμων-επικονιαστών στην ΕΕ και η ανάγκη ανάληψης δράσης από την ΕΕ για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Επίσης, καταρτίστηκε κατάλογος δράσεων για την περίοδο έως το 2020 με σκοπό τη συμβολή στην επίτευξη τριών μακροπρόθεσμων στόχων:

• βελτίωση των επιστημονικών γνώσεων σχετικά με τη μείωση των επικονιαστών,
• αντιμετώπιση των κύριων απειλών για τους επικονιαστές, και
• βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών.

Οι δράσεις που προτείνονται για την αντιμετώπιση των κύριων απειλών για τους άγριους επικονιαστές επικεντρώνονται στη διατήρηση των οικοτόπων, συμπεριλαμβανομένων των γεωργικών και των αστικών οικοτόπων, και στον περιορισμό του αντικτύπου των φυτοφαρμάκων και των χωροκατακτητικών ξένων ειδών.

07

Στα τέλη του 2019, η Επιτροπή παρουσίασε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία⁸, μια δέσμη μέτρων για τη στήριξη της μετάβασης της Ευρώπης στη βιώσιμη ανάπτυξη και την ουδετερότητα ως προς τις ανθρακούχες εκπομπές έως το 2050. Επιδίωξη είναι η διατήρηση του φυσικού κεφαλαίου της ΕΕ.

08

Δεδομένης της ολοένα μεγαλύτερης ευαισθητοποίησης του κοινού στο πρόβλημα της μείωσης των εντόμων-επικονιαστών, πολίτες δρομολόγησαν το 2019 μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την προστασία των μελισσών⁹. Ειδικότερα, η πρωτοβουλία αυτή ζητούσε από την Επιτροπή να καταργήσει σταδιακά τη χρήση φυτοφαρμάκων στη γεωργία της ΕΕ και να στηρίξει τη μετάβαση των γεωργών σε βιώσιμες γεωργικές πρακτικές. Σύμφωνα με χάρτη πορείας που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2020¹⁰, κορυφαίοι επιστήμονες θεωρούν τη μείωση της χρήσης των φυτοφαρμάκων και τη διαφοροποίηση του τοπίου ως εργαλεία για τη διατήρηση και την αποκατάσταση των πληθυσμών των εντόμων. Τόνισαν τον επείγοντα χαρακτήρα του προβλήματος, δηλώνοντας ότι οι διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με ορισμένες από τις κύριες αιτίες της μείωσης των εντόμων επαρκούν για την άμεση διαμόρφωση λύσεων.

Εμβέλεια και τρόπος προσέγγισης του ελέγχου

09

Λαμβάνοντας υπόψη την ανακοίνωση της Επιτροπής για τους άγριους επικονιαστές (βλέπε σημείο 06), αποφασίσαμε, δεδομένης της αυξανόμενης σημασίας του προβλήματος, να διενεργήσουμε έλεγχο σχετικά με τη δράση της ΕΕ για την αντιμετώπιση της μείωσης των άγριων επικονιαστών. Θεωρήσαμε πως είναι η κατάλληλη στιγμή για τη διενέργεια του συγκεκριμένου ελέγχου, προκειμένου να συμβάλει στην προετοιμασία και τη συζήτηση του καταλόγου των δράσεων που προγραμματίζονται για το 2021 στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, στον καθορισμό του πλαισίου για την αξιολόγηση των στρατηγικών σχεδίων των κρατών μελών στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) για την περίοδο 2022‑2027, καθώς και στην επισκόπηση της μεθοδολογίας εκτίμησης της επικινδυνότητας σε σχέση με τον αντίκτυπο των φυτοφαρμάκων στις μέλισσες.

10

Το κύριο ερώτημα του ελέγχου μας ήταν το εξής: «Έχει υιοθετήσει η Επιτροπή μια συνεκτική προσέγγιση για την προστασία των άγριων επικονιαστών στην ΕΕ;» Προκειμένου να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό, εξετάσαμε αν η Επιτροπή έχει αναπτύξει ένα πλαίσιο για τους άγριους επικονιαστές, το οποίο:

1. έχει συμβάλει στην ανάσχεση της μείωσης του αριθμού και της ποικιλότητάς τους·
2. της έδωσε τη δυνατότητα να συντονίσει τα μέτρα στο πλαίσιο των πολιτικών για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη γεωργική πολιτική με σκοπό την προστασία τους·
3. συμπεριέλαβε και κατέστησε δυνατή την εφαρμογή μέτρων διασφάλισης της προστασίας των επικονιαστών στη νομοθεσία για τα φυτοφάρμακα.

11

Στο πλαίσιο του ελέγχου μας:

• συγκεντρώσαμε αποδεικτικά στοιχεία ελέγχου μέσω επισκόπησης της νομοθεσίας, στρατηγικών εγγράφων και εγγράφων καθοδήγησης, καθώς και συναφών αξιολογήσεων και εκθέσεων·
• αποστείλαμε ερωτηματολόγια σε τέσσερις διευθύνσεις της Επιτροπής (Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος, Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης, Γενική Διεύθυνση Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων και Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας), καθώς και στην Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων, και πραγματοποιήσαμε συνεντεύξεις με υπαλλήλους τους·
• διενεργήσαμε έρευνα μέσω ερωτηματολογίου που αποστείλαμε σε πέντε σχετικούς ευρωπαϊκούς φορείς εκπροσώπησης παραγωγών και μη κυβερνητικές οργανώσεις (BirdLife, Επιτροπή Επαγγελματικών Γεωργικών Οργανώσεων-Γενική Συνομοσπονδία Γεωργικών Συνεταιρισμών, Ευρωπαϊκή Ένωση Προστασίας των Καλλιεργειών, Pollinis και PanEurope) και συμβουλευθήκαμε επιστημονικούς εμπειρογνώμονες προκειμένου να διαμορφώσουμε ολοκληρωμένη εικόνα των κινδύνων και να επιβεβαιώσουμε τις διαπιστώσεις μας.

12

Οι εργασίες μας επικεντρώθηκαν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τη γεωργία και τη χρήση των φυτοφαρμάκων (βλέπε σημείο 04). Δεν κάλυψαν τα μέτρα που αφορούν ειδικά την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της περιβαλλοντικής ρύπανσης και της κλιματικής αλλαγής και τον έλεγχο των χωροκατακτητικών ξένων ειδών. Επίσης, εξαιρέθηκαν τα μέτρα που αποσκοπούν άμεσα στην προστασία των μελιφόρων μελισσών και του μελισσοκομικού τομέα (βλέπε γράφημα 3), καθώς αυτά αφορούν μόνο τους διαχειριζόμενους επικονιαστές. Ο έλεγχός μας επικεντρώθηκε σε δράσεις και μέτρα της Επιτροπής. Δεν πραγματοποιήσαμε επισκέψεις σε κράτη μέλη ούτε εξετάσαμε εθνικά μέτρα. Ο εν προκειμένω έλεγχος συμπληρώνει τις εργασίες μας σχετικά με τη βιοποικιλότητα των γεωργικών εκτάσεων, τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, το δίκτυο Natura 2000 και την αλλαγή του κλίματος, και πραγματοποιήθηκε σε συντονισμό με αυτές¹¹.

Παρατηρήσεις

Το πλαίσιο της ΕΕ για τους άγριους επικονιαστές είχε ελάχιστη επίδραση στην ανάσχεση της μείωσης

13

Το πλαίσιο της ΕΕ περιλαμβάνει τη στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2020, μια ανακοίνωση της Επιτροπή που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο, καθώς και την πρωτοβουλία για τους επικονιαστές που έλαβε τη μορφή ανακοίνωσης της Επιτροπής. Εξετάσαμε τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα έγγραφα επηρέασαν την προστασία και τη διατήρηση των άγριων επικονιαστών.

Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα έως το 2020 δεν περιλαμβάνει δράσεις οι οποίες να αφορούν ειδικά τους άγριους επικονιαστές

14

Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα έως το 2020 αποσκοπεί στην ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών οικοσυστήματος στην ΕΕ. Το 2011, η Επιτροπή ενέκρινε τη στρατηγική για την περίοδο έως το 2020. Σύμφωνα με την Επιτροπή, τέσσερις από τους έξι στόχους που τέθηκαν στη στρατηγική ωφελούν εμμέσως τους άγριους επικονιαστές στην ΕΕ (βλέπε πλαίσιο 1).

15

Η ενδιάμεση επανεξέταση της στρατηγικής του 2015¹² κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η απώλεια βιοποικιλότητας και η υποβάθμιση των υπηρεσιών οικοσυστήματος στην ΕΕ συνεχίστηκαν μετά το 2010 και ανέφερε την επικονίαση ως μία από τις πλέον υποβαθμισμένες υπηρεσίες οικοσυστήματος, ιδίως σε δάση και δασώδεις εκτάσεις, ερεικώνες, εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και χορτολιβαδικές εκτάσεις. Από τους τέσσερις στόχους που κρίθηκαν επωφελείς για τους άγριους επικονιαστές, από την επανεξέταση προέκυψε ότι σε καλό δρόμο βρίσκεται η υλοποίηση του στόχου αριθ. 5. Η πρόοδος ως προς την υλοποίηση των άλλων τριών στόχων είτε είναι ανεπαρκής (στόχοι αριθ. 1 και 2) είτε ελάχιστη (στόχος αριθ. 3).

16

Στην έκθεση που δημοσίευσε το 2019 σχετικά με την κατάσταση του ευρωπαϊκού περιβάλλοντος, ο ΕΟΠ ανέφερε ότι η υλοποίηση εννέα από τους 13 ειδικούς στόχους πολιτικής που έχουν καθοριστεί για το 2020 στον τομέα της προστασίας, της διατήρησης και της ενίσχυσης της ευρωπαϊκής βιοποικιλότητας και φύσης δεν θα έχει προχωρήσει ικανοποιητικά το 2020¹³. Οι εννέα αυτοί στόχοι αφορούσαν, μεταξύ άλλων, τα προστατευόμενα είδη και τους προστατευόμενους οικοτόπους της ΕΕ, τα κοινά είδη (πτηνά και πεταλούδες), την κατάσταση των οικοσυστημάτων και τις υπηρεσίες οικοσυστήματος που καλύπτονται από τη στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα έως το 2020. Επί του παρόντος, η στρατηγική τελεί υπό αξιολόγηση από την Επιτροπή, η οποία προγραμματίζει να δημοσιεύσει τη σχετική έκθεση στο τέλος του 2020.

17

Ελλείψει στοιχείων για άλλα είδη εντόμων, τα διαθέσιμα δεδομένα παρακολούθησης για τις πεταλούδες μπορούν να παράσχουν πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση πολλών άλλων ειδών εντόμων στην ΕΕ. Τα κράτη μέλη της ΕΕ συλλέγουν δεδομένα για 17 είδη πεταλούδων στις χορτολιβαδικές εκτάσεις, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συστήματος παρακολούθησης των πεταλούδων. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) χρησιμοποιεί τα εν λόγω δεδομένα για τον υπολογισμό του ευρωπαϊκού δείκτη πεταλούδων στις χορτολιβαδικές εκτάσεις. Ο δείκτης δείχνει ότι, από το 1990, ο πληθυσμός των πεταλούδων που αποτελούν αντικείμενο της παρακολούθησης έχει μειωθεί κατά 39 %, ποσοστό που καταδεικνύει σημαντική μείωση, αν και η κατάσταση μοιάζει να έχει σταθεροποιηθεί από το 2013 (βλέπε γράφημα 4).

Η πρωτοβουλία για τους επικονιαστές δεν είχε ως αποτέλεσμα αλλαγές σε βασικές πολιτικές και μέτρα

18

Το 2018, η Επιτροπή αναγνώρισε, σε ανακοίνωσή της για τους άγριους επικονιαστές, την ανάγκη ανάληψης δράσης από την ΕΕ για την αντιμετώπιση της μείωσής τους (βλέπε σημείο 06). Η πρωτοβουλία για τους επικονιαστές αποσκοπούσε κυρίως στην αύξηση της αποδοτικότητας των ήδη υφιστάμενων εργαλείων και πολιτικών και της ισχύουσας νομοθεσίας στους τομείς του περιβάλλοντος, των φυτοφαρμάκων, της γεωργίας, της συνοχής, καθώς και της έρευνας και της καινοτομίας. Δεδομένου ότι η πρωτοβουλία έλαβε τη μορφή ανακοίνωσης της Επιτροπής, δεν θεσπίστηκε νομικό πλαίσιο για την προστασία και την αποκατάσταση των πληθυσμών των άγριων εντόμων-επικονιαστών στην ΕΕ ούτε διατέθηκαν ειδικοί χρηματοδοτικοί πόροι.

19

Η πρωτοβουλία για τους επικονιαστές επικεντρώθηκε σε τρεις σημαντικούς παράγοντες μείωσής τους, σε σχέση με τους οποίους όρισε συγκεκριμένες δράσεις. Πρόκειται για τους εξής:

• απώλεια οικοτόπων σε αστικά και γεωργικά τοπία·
• χρήση φυτοφαρμάκων·
• χωροκατακτητικά ξένα είδη.

Ο κατάλογος των δράσεων δεν περιλάμβανε μέτρα για την αντιμετώπιση άλλων άμεσων απειλών που προσδιορίστηκαν στην έκθεση της IPBES (βλέπε γράφημα 5). Σύμφωνα με την ανακοίνωση, ορισμένοι από τους παράγοντες αυτούς (όπως η αλλαγή του κλίματος) καλύπτονται από άλλες ειδικές πολιτικές και δράσεις της ΕΕ εκτός της πρωτοβουλίας. Σε ορισμένους τομείς, όπως η φωτορύπανση, η Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να προτείνει μέτρα, δεδομένου ότι δεν είχαν μελετηθεί επαρκώς μέχρι εκείνη την εποχή εκείνη. Οι πιέσεις που προκαλούνται από τις νόσους των επικονιαστών αφορούν ως επί το πλείστον τους διαχειριζόμενους επικονιαστές και, ως εκ τούτου, δεν καλύφθηκαν από τον έλεγχό μας.

20

Η πρωτοβουλία για τους επικονιαστές περιλάμβανε 31 δράσεις:

• δέκα αφορούσαν τη βελτίωση των γνώσεων σχετικά με τους επικονιαστές και τη μείωσή τους,
• δεκατέσσερις αφορούσαν την αντιμετώπιση τριών από τους κύριους παράγοντες της μείωσης και
• επτά την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με το θέμα αυτό.

Εννέα από τις 14 δράσεις που προτείνονται για την αντιμετώπιση των κύριων παραγόντων της μείωσης των επικονιαστών επικεντρώνονται στις υφιστάμενες πολιτικές και στα ισχύοντα μέτρα στους τομείς της βιοποικιλότητας και της διατήρησης της φύσης, της γεωργίας και των φυτοφαρμάκων (δράσεις 4A-4Γ, 5A-5Γ, 7A-7Γ). Οι δράσεις αυτές δεν επέφεραν αλλαγές στις πολιτικές και τα μέτρα αυτά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η δράση είχε ήδη πραγματοποιηθεί από την Επιτροπή πριν από τη δημοσίευση του καταλόγου (βλέπε πλαίσιο 2).

Η πρωτοβουλία για τους επικονιαστές δεν συνοδεύεται από μηχανισμούς διακυβέρνησης και ελέγχου

21

Η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος (ΓΔ Περιβάλλοντος) ηγείται της συνολικής εφαρμογής της πρωτοβουλίας για τους επικονιαστές και είναι άμεσα αρμόδια για 24 από τις 31 δράσεις. Η Γενική Διεύθυνση Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων (ΓΔ SANTE) είναι αρμόδια για την υλοποίηση τεσσάρων δράσεων και τα κράτη μέλη για τις υπόλοιπες τρεις. Άλλες διευθύνσεις της Επιτροπής¹⁴ συγκατευθύνουν την εφαρμογή της πρωτοβουλίας ή ζητείται η γνώμη τους.

22

Ένας υπάλληλος της ΓΔ Περιβάλλοντος ασχολείται αποκλειστικά με την πρωτοβουλία για τους επικονιαστές. Η Επιτροπή εκτιμά ότι οι υπάλληλοι της ΓΔ SANTE που είναι αρμόδιοι για τις δράσεις που σχετίζονται με την προστασία των επικονιαστών από τη χρήση φυτοφαρμάκων συνεισέφεραν επίσης ένα ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης. Διαπιστώσαμε ότι η Επιτροπή δεν ανέθεσε στις εμπλεκόμενες διευθύνσεις της σαφείς ρόλους και αρμοδιότητες. Έως τον χρόνο διενέργειας του ελέγχου μας, δεν είχε διοργανώσει συνεδριάσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη για την παρακολούθηση της προόδου των εργασιών, ούτε είχε προβλέψει ρυθμίσεις για την παρακολούθηση των δράσεων και την παρουσίαση σχετικών στοιχείων για την εξέταση της επιτευχθείσας προόδου. Δεν έχουν καθοριστεί τιμές-στόχος ή κριτήρια προκειμένου να αξιολογείται κατά πόσον οι δράσεις έχουν επιτύχει τους στόχους τους.

Οι πολιτικές για τη βιοποικιλότητα και τη γεωργία δεν περιλαμβάνουν ειδικές απαιτήσεις για την προστασία των άγριων επικονιαστών

23

Εξετάσαμε τις διασφαλίσεις για τα άγρια έντομα-επικονιαστές που περιλαμβάνονται στα μέτρα διατήρησης της βιοποικιλότητας της ΕΕ και την ΚΓΠ. Όσον αφορά τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, εξετάσαμε την οδηγία για τους οικοτόπους, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης των ειδών στις περιοχές του δικτύου Natura 2000. Όσον αφορά την ΚΓΠ, αναλύσαμε τα κυριότερα μέτρα που περιλαμβάνουν περιβαλλοντικούς στόχους, τα οποία είτε υλοποιήθηκαν κατά την περίοδο 2014‑2020 είτε προτείνονται για την περίοδο 2021‑2027.

Η Επιτροπή δεν αξιοποίησε ορισμένες από τις δυνατότητες που παρέχουν τα μέτρα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας

24

Το 1964, η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) κατήρτισε τον κόκκινο κατάλογο των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση. Οι κόκκινοι κατάλογοι είναι απογραφές της κατάστασης διατήρησης βιολογικών ειδών. Η Επιτροπή χρηματοδότησε την κατάρτιση ενός ευρωπαϊκού κόκκινου καταλόγου για τις πεταλούδες το 2010 και ενός για τις μέλισσες το 2014¹⁵. Από τις δύο αυτές εκτιμήσεις προκύπτει ότι στην ΕΕ υπάρχουν περίπου 1 900 είδη μελισσών και 421 είδη πεταλούδων. Παραδείγματος χάριν, 659 είδη μελισσών κατατάσσονται στην κατηγορία «ελάχιστης ανησυχίας» και έξι στην κατηγορία «απειλούμενα με εξαφάνιση». Ωστόσο, δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση διατήρησης 1 048 ειδών μελισσών (βλέπε γράφημα 6). Σύμφωνα με τη διαδικασία αξιολόγησης της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), οι κόκκινοι κατάλογοι λήγουν μετά από 10 έτη και, ελλείψει επικαιροποιήσεων, δεν μπορούν να χρησιμοποιούνται ως δείκτες των τάσεων συν τω χρόνω. Η Επιτροπή μάς ενημέρωσε ότι προτίθεται να επικαιροποιήσει τους δύο κόκκινους καταλόγους και να δημοσιεύσει νέους για τις συρφίδες και τους σκώρους.

25

Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη υλοποιούν την πολιτική της ΕΕ για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας μέσω των οδηγιών για τους οικοτόπους και τα πτηνά, οι οποίες είναι γνωστές και ως «οδηγίες για τη φύση». Η οδηγία για τους οικοτόπους¹⁶, η οποία εγκρίθηκε το 1992, αποσκοπεί στην προώθηση της διατήρησης οικοτόπων και ζωικών και φυτικών ειδών, σπάνιων, απειλούμενων ή ενδημικών και αναφέρεται σε 56 είδη άγριων εντόμων-επικονιαστών. Εξ αυτών, 42 είναι είδη πεταλούδων, και τα υπόλοιπα σκώροι και κολεόπτερα. Από τα 11 είδη πεταλούδων που περιλαμβάνονται στον κόκκινο κατάλογο ως «κρισίμως απειλούμενα» και «απειλούμενα» στην ΕΕ (εξαιρουμένης της Κροατίας), τέσσερα προστατεύονται από την οδηγία για τους οικοτόπους. Η οδηγία δεν περιλαμβάνει κανένα από τα 52 «κρισίμως απειλούμενα» και «απειλούμενα» είδη μελισσών, γεγονός που έχει αντίκτυπο στις δυνατότητες παρακολούθησης και χρηματοδότησης που είναι διαθέσιμες για την προστασία τους.

26

Σύμφωνα με την οδηγία για τους οικοτόπους, τα κράτη μέλη οφείλουν να υποβάλλουν ανά εξαετία στην Επιτροπή έκθεση σχετικά με την εφαρμογή των μέτρων διατήρησης που θεσπίζονται βάσει της εν λόγω οδηγίας¹⁷, συμπεριλαμβανομένων πληροφοριών για την κατάσταση διατήρησης των προστατευόμενων οικοτόπων και ειδών. Ως εκ τούτου, στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, παρέχονται ανά εξαετία πληροφορίες σχετικά με τα άγρια έντομα-επικονιαστές που καλύπτονται από την οδηγία. Ο ΕΟΠ συγκεντρώνει τα στοιχεία που διαβιβάζουν τα κράτη μέλη και τα συνοψίζει στην έκθεση που δημοσιεύει για την κατάσταση της φύσης. Η τελευταία έκθεση που ήταν διαθέσιμη κατά τον χρόνο διενέργειας του ελέγχου μας, η οποία δημοσιεύθηκε το 2015¹⁸, δεν περιλάμβανε καμία αναφορά στην κατάσταση διατήρησης των προστατευόμενων ειδών πεταλούδων, σκώρων ή κολεόπτερων. Περιείχε αναφορά σε μια ανεξάρτητη μελέτη για τις πεταλούδες που διενεργήθηκε σε έξι χώρες και περιφέρειες της ΕΕ, εκτός των περιοχών του δικτύου Natura 2000, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι πληθυσμοί των πεταλούδων μειώνονται στις προστατευόμενες περιοχές με τον ίδιο ρυθμό που μειώνονται στους αντίστοιχους πληθυσμούς εκτός των προστατευόμενων περιοχών¹⁹. Στην έκθεση αναφέρεται επίσης ότι οι περιοχές Natura 2000 έχουν θετική επίδραση στην αφθονία εξειδικευμένων ειδών πεταλούδας.

27

Από το 2008, η Επιτροπή αναπτύσσει σχέδια δράσης για επιλεγμένα είδη και οικοτόπους προκειμένου να συνδράμει τα κράτη μέλη στη διατήρησή τους. Παραδείγματος χάριν, η Επιτροπή δημοσίευσε το 2012 σχέδιο δράσης της ΕΕ για ένα κρισίμως απειλούμενο είδος πεταλούδας, την Colias myrmidone, στο οποίο προσδιορίζονται ειδικές δράσεις διατήρησης και αποκατάστασης τις οποίες θα υλοποιούν τα κράτη μέλη σε εθελοντική βάση. Διαπιστώσαμε ότι το σχέδιο δράσης της ΕΕ δεν είχε αντίκτυπο στην ανάσχεση της μείωσης του πληθυσμού αυτού του είδους πεταλούδας. Το 2018, η κατάσταση διατήρησης της Colias myrmidone στην ΕΕ ήταν κακή (βλέπε πλαίσιο 3).

28

Τον Οκτώβριο του 2019 η Επιτροπή δημοσίευσε το πρώτο σχέδιο δράσης για τη διατήρηση και την αποκατάσταση ενός οικοτόπου, εν προκειμένω των ημιφυσικών χλοωδών διαπλάσεων και περιοχών όπου φύονται θάμνοι σε ασβεστολιθικά υποστρώματα. Στο σχέδιο δράσης της ΕΕ αναγνωρίζεται η μεγάλη σημασία αυτού του είδους οικοτόπου για τα άγρια είδη επικονιαστών και η διατήρησή του περιλαμβάνεται στους γενικούς στόχους του. Η Επιτροπή δεν όρισε συγκεκριμένες δράσεις ή μέτρα για την επίτευξη του εν λόγω στόχου ούτε ανέφερε απαιτήσεις παρακολούθησης και αξιολόγησης.

29

Τα πολυετή πλαίσια δράσεων προτεραιότητας αποτελούν εργαλεία στρατηγικού σχεδιασμού για τη διαχείριση των περιοχών του δικτύου Natura 2000, στα οποία τα κράτη μέλη περιγράφουν τις ανάγκες τους όσον αφορά τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της φύσης, τα μέτρα για την κάλυψη των αναγκών αυτών και τις συναφείς απαιτήσεις χρηματοδότησης. Σύμφωνα με την οδηγία για τους οικοτόπους, τα κράτη μέλη οφείλουν να διαβιβάζουν ανά επταετία επικαιροποιημένα πλαίσια δράσεων προτεραιότητας στην Επιτροπή, ακολουθώντας το χρονοδιάγραμμα του δημοσιονομικού πλαισίου της. Σύμφωνα με την πρωτοβουλία για τους επικονιαστές, στα πλαίσια δράσεων προτεραιότητας, τα κράτη μέλη πρέπει να εξετάζουν το ενδεχόμενο λήψης μέτρων για σημαντικούς οικοτόπους επικονιαστών. Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη ενέκριναν τον Απρίλιο του 2018 το υπόδειγμα του πλαισίου δράσεων προτεραιότητας για την περίοδο 2021‑2027, χωρίς να προσθέσουν απαιτήσεις ειδικά για τους επικονιαστές.

30

Ένας από τους στόχους του χρηματοδοτικού μέσου της ΕΕ για το περιβάλλον και τη δράση για το κλίμα (LIFE) είναι να συμβάλει στην ανάπτυξη και την υλοποίηση των ενωσιακών πολιτικών για τη φύση και τη βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης και αποκατάστασης των πληθυσμών των ειδών που απαριθμούνται στην οδηγία για τους οικοτόπους. Στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE, τα κράτη μέλη και η Επιτροπή συγχρηματοδοτούν συγκεκριμένα έργα²², το ένα τέταρτο περίπου των οποίων επικεντρώνονται στους οικοτόπους. Η Επιτροπή θεωρεί ότι η προσέγγιση της αντιμετώπισης των αναγκών διατήρησης των επικονιαστών μέσω των οικοτόπων είναι πιθανόν να είναι συνολικά αποτελεσματικότερη και οικονομικά αποδοτικότερη σε σύγκριση με άλλες προσεγγίσεις. Δεδομένου ότι τα εν λόγω έργα δεν εστιάζουν στους επικονιαστές, η Επιτροπή δεν τα παρακολουθεί σε κάθε περίπτωση ούτε αξιολογεί τον αντίκτυπό τους στα είδη επικονιαστών. Μόνο 22 από τα 5 065 έργα LIFE που χρηματοδοτήθηκαν κατά την περίοδο 1992‑2018 αποσκοπούσαν ειδικά στην προστασία και την αποκατάσταση των πληθυσμών επικονιαστών και των υπηρεσιών επικονίασης.

31

Από το 2018, στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE μπορούν να χρηματοδοτούνται έργα που εστιάζουν σε είδη που έχουν ταξινομηθεί σε ευρωπαϊκούς ή διεθνείς κόκκινους καταλόγους ως «κρισίμως απειλούμενα» ή «απειλούμενα». Κατά τον χρόνο του ελέγχου μας, κανένα έργο δεν αποσκοπούσε στην προστασία των απειλούμενων ειδών μελισσών και πεταλούδων που δεν αναφέρονται στην οδηγία για τους οικοτόπους.

Η ΚΓΠ δεν περιλαμβάνει νομικές διατάξεις οι οποίες να αφορούν ειδικά τους άγριους επικονιαστές

32

Σχεδόν το ήμισυ της επικράτειας της ΕΕ καλύπτεται από γεωργική γη. Ο ΕΟΠ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, από τη δεκαετία του 1950, η παραδοσιακή διαχείριση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, η οποία ευνοούσε την ποικιλομορφία των τοπίων, των οικοτόπων και των ειδών φυτών και ζώων, έδωσε σταδιακά τη θέση της στην με ταχείς ρυθμούς εκβιομηχάνιση της γεωργίας, που χαρακτηρίζεται από ευρεία εντατικοποίηση των γεωργικών μεθόδων²³. Η εντατική γεωργία αποτελεί σημαντικό παράγοντα μείωσης των επικονιαστών²⁴. Περίπου το 38 % του συνολικού προϋπολογισμού της ΕΕ για την περίοδο 2014‑2020 διατέθηκε για τη στήριξη της γεωργίας, και η ΚΓΠ ασκεί ιδιαίτερη επιρροή στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών τοπίων και των φυσικών στοιχείων τους²⁵. Διάφορα μέσα στο πλαίσιο της ΚΓΠ της περιόδου 2014‑2020 αποσκοπούν στην προστασία και τη βελτίωση της βιοποικιλότητας (βλέπε γράφημα 3), ιδίως η πολλαπλή συμμόρφωση, το καθεστώς ενισχύσεων οικολογικού προσανατολισμού και τα γεωργοπεριβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα. Εντούτοις, οι άγριοι επικονιαστές δεν προστατεύονται από καμία ειδική νομική διάταξη.

33

Η πολλαπλή συμμόρφωση συνδέει τις ενισχύσεις της ΚΓΠ με τη συμμόρφωση των γεωργών με ορισμένες βασικές απαιτήσεις [κανονιστικές απαιτήσεις διαχείρισης (ΚΑΔ), οι οποίες ισχύουν για όλους τους γεωργούς, είτε λαμβάνουν χρηματοδότηση από την ΕΕ είτε όχι] και με τα πρότυπα καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης (ΚΓΠΚ, τα οποία δεν ισχύουν για τους γεωργούς που εμπίπτουν στο καθεστώς των μικροκαλλιεργητών)²⁶. Οι ΚΑΔ που σχετίζονται με το περιβάλλον απορρέουν από νομικές υποχρεώσεις που προβλέπονται στις οδηγίες για τη φύση και τα ύδατα²⁷. Στόχος των προτύπων ΚΓΠΚ είναι να διασφαλίζεται ότι οι γεωργοί προστατεύουν το έδαφος, τα ύδατα, τα χαρακτηριστικά του τοπίου, τους οικοτόπους και την άγρια πανίδα και χλωρίδα στη γεωργική γη. Στο πλαίσιο 4 παρουσιάζεται συνοπτικά η αξιολόγηση που δημοσιεύσαμε πρόσφατα σχετικά με τον αντίκτυπο της πολλαπλής συμμόρφωσης στη βιοποικιλότητα των γεωργικών εκτάσεων.

34

Η Επιτροπή εισήγαγε το 2013 την ενίσχυση οικολογικού προσανατολισμού για να τονώσει τις περιβαλλοντικές επιδόσεις της ΚΓΠ μέσω τριών γεωργικών πρακτικών με τις οποίες πρέπει να συμμορφώνονται οι γεωργοί: διαφοροποίηση των καλλιεργειών (αφορά τους γεωργούς με περισσότερα από 10 εκτάρια αρόσιμης γης), διατήρηση μόνιμων βοσκοτόπων ή δημιουργία περιοχών οικολογικής εστίασης (ΠΟΕ, αφορά γεωργούς με περισσότερα από 15 εκτάρια αρόσιμης γης). Το 2017, το ΕΕΣ δημοσίευσε έκθεση σχετικά με τον οικολογικό προσανατολισμό²⁸, στην οποία κατέληγε στο συμπέρασμα ότι, λόγω του χαμηλού επιπέδου των σχετικών απαιτήσεων, το μέτρο δεν επέφερε σημαντικές αλλαγές στις πρακτικές διαχείρισης. Επιπλέον, στην έκθεσή μας σχετικά με τη βιοποικιλότητα των γεωργικών εκτάσεων διαπιστώσαμε ότι ο οικολογικός προσανατολισμός είχε μικρό θετικό αντίκτυπο στη βιοποικιλότητα (βλέπε πλαίσιο 5).

35

Σύμφωνα με την αξιολόγηση του μέτρου οικολογικού προσανατολισμού που δημοσίευσε η Επιτροπή το 2017²⁹, οι ΠΟΕ εμφανίζουν τις μεγαλύτερες δυνατότητες για την παροχή πόρων διατροφής και τόπων φωλεασμού στους άγριους επικονιαστές. Στην έκθεση αναφέρεται ότι τα πλέον επωφελή είδη ΠΟΕ είναι οι καλλιέργειες που δεσμεύουν το άζωτο, οι εμβόλιμες καλλιέργειες και οι καλλιέργειες εδαφοκάλυψης (ανάλογα με τις γεωργικές πρακτικές, βλέπε σημείο 36), οι εκτάσεις υπό αγρανάπαυση, τα χαρακτηριστικά τοπίου (θαμνοστοιχίες, δενδρόφυτες ζώνες, συστάδες δένδρων), οι παρυφές αγρών και οι ζώνες ανάσχεσης. Κατόπιν σύστασης του Κοινοβουλίου, το 2018 ο νομοθέτης εισήγαγε δύο νέα είδη ΠΟΕ που αναφέρονται συγκεκριμένα σε φυτικά είδη που είναι επωφελή για τους επικονιαστές: γη υπό μελισσοκομική αγρανάπαυση (φυτά πλούσια σε γύρη και νέκταρ) και εκτάσεις με σίλφιο το διατρητόφυλλο (Silphium perfoliatum)³⁰.

36

Στο πλαίσιο της ΚΓΠ, τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν μεταξύ 13 πιθανών ειδών ΠΟΕ³¹. Το 2018, τα περισσότερα από αυτά επέλεξαν τις εμβόλιμες καλλιέργειες και την εδαφοκάλυψη, τις καλλιέργειες που δεσμεύουν το άζωτο και την αγρανάπαυση. Αυτές οι κατηγορίες αντιστοιχούν στο 96 % του συνόλου των γεωργικών εκτάσεων που δηλώθηκαν ως ΠΟΕ (βλέπε γράφημα 7). Όπως και στην περίπτωση των προτύπων ΚΓΠΚ, ο αντίκτυπος των εν λόγω ΠΟΕ στους επικονιαστές εξαρτάται από τις απαιτήσεις και τους όρους διαχείρισης που θεσπίζουν τα κράτη μέλη (π.χ. σε σχέση με την τοποθεσία, τις ημερομηνίες κοπής και συγκομιδής και τη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων). Παραδείγματος χάριν, η κοπή των εμβόλιμων καλλιεργειών, των καλλιεργειών εδαφοκάλυψης ή των καλλιεργειών που δεσμεύουν το άζωτο πριν ή κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας δεν αποφέρει οφέλη για τους επικονιαστές. Σύμφωνα με την αξιολόγηση του μέτρου οικολογικού προσανατολισμού από την Επιτροπή, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι γεωργοί θερίζουν τις καλλιέργειες αυτές ή οργώνουν τις εκτάσεις πριν από την ανθοφορία. Η αγρανάπαυση είναι επωφελής για τους επικονιαστές όταν οι υπό αγρανάπαυση εκτάσεις σπέρνονται με άγρια λουλούδια, ενώ όταν το έδαφος αφήνεται ακάλυπτο δεν υπάρχουν οφέλη. Η Επιτροπή δεν καθόρισε ειδικές απαιτήσεις διαχείρισης των υπό αγρανάπαυση εκτάσεων, και τα κράτη μέλη δεν παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι γεωργοί διαχειρίζονται τις εκτάσεις αυτές.

37

Το 2017, η Επιτροπή απαγόρευσε τη χρήση φυτοφαρμάκων σε περιοχές οικολογικής εστίασης που σχετίζονται με εκτάσεις υπό αγρανάπαυση, συμπεριλαμβανομένων εκτάσεων υπό μελισσοκομική αγρανάπαυση και εκτάσεων με Silphium perfoliatum, εμβόλιμες καλλιέργειες, φυτοκάλυψη και καλλιέργειες που δεσμεύουν το άζωτο³². Οι γεωργοί μπορούν να εφαρμόζουν φυτοφάρμακα σε παρυφές αγρών, ζώνες ανάσχεσης και άλλα μη παραγωγικά χαρακτηριστικά τοπίου, εκτός εάν τα κράτη μέλη έχουν περιορίσει τη χρήση τους σε άλλες ΠΟΕ.

38

Για να δημιουργήσουν ευνοϊκές συνθήκες και οικοτόπους για τους επικονιαστές, τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να εφαρμόζουν γεωργοπεριβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα. Στο πλαίσιο των μέτρων αυτών χορηγούνται ενισχύσεις σε γεωργούς οι οποίοι αναλαμβάνουν εθελοντικά, για περίοδο πέντε έως επτά ετών, περιβαλλοντικές δεσμεύσεις σε σχέση με ένα ευρύ φάσμα περιβαλλοντικών θεμάτων. Σύμφωνα με μια πρόσφατη αξιολόγηση του αντικτύπου της ΚΓΠ στη βιοποικιλότητα³³, τα στοχευμένα γεωργοπεριβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα, όπως η διατήρηση των υφιστάμενων ημιφυσικών οικοτόπων και των χαρακτηριστικών τοπίου ή η δημιουργία νέων οικοτόπων, είναι τα πλέον επωφελή για τους άγριους επικονιαστές μέτρα της ΚΓΠ. Στην αξιολόγηση αναφέρεται επίσης ότι η εφαρμογή των εν λόγω μέτρων από τα κράτη μέλη και τους γεωργούς δεν αρκεί για την ανάκαμψη των πληθυσμών των άγριων επικονιαστών.

39

Οι νομοθετικές προτάσεις για την ΚΓΠ για την περίοδο 2021‑2027 περιλαμβάνουν ένα καθεστώς καθορισμού προϋποθέσεων, το οποίο θα αντικαταστήσει τις υφιστάμενες απαιτήσεις οικολογικού προσανατολισμού και πολλαπλής συμμόρφωσης. Το καθεστώς βασίζεται σε μια σειρά υποχρεώσεων με τις οποίες, σύμφωνα με τις προτάσεις της Επιτροπής, θα πρέπει να συμμορφώνονται οι γεωργοί που εισπράττουν ενισχύσεις στο πλαίσιο της ΚΓΠ. Οι προτάσεις προβλέπουν επίσης τη θέσπιση ενός νέου συστήματος προγραμμάτων για το κλίμα και το περιβάλλον («οικολογικά προγράμματα»). Τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίσουν κατάλογο των επιλέξιμων γεωργικών πρακτικών που είναι επωφελείς για το κλίμα και το περιβάλλον για καθένα από τα οικολογικά προγράμματα που προτείνονται στους γεωργούς, οι οποίες ανταποκρίνονται σε έναν ή περισσότερους από τους ειδικούς περιβαλλοντικούς στόχους που έχουν καθοριστεί σε επίπεδο ΕΕ. Η ένταξη στα οικολογικά προγράμματα παραμένει προαιρετική για τους γεωργούς. Η Επιτροπή δεν πρότεινε σημαντικές αλλαγές στα γεωργοπεριβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα στις νομοθετικές προτάσεις της για την ΚΓΠ για την περίοδο 2021‑2027 (βλέπε γράφημα 8).

40

Σύμφωνα με τις προτάσεις της Επιτροπής, από το καθεστώς καθορισμού προϋποθέσεων εξαιρούνται οι παραγωγικές ΠΟΕ (όπως οι εμβόλιμες καλλιέργειες, οι καλλιέργειες εδαφοκάλυψης και οι καλλιέργειες που δεσμεύουν το άζωτο), οι οποίες επί του παρόντος ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις του οικολογικού προσανατολισμού, αλλά διατηρείται η απαίτηση για ένα ελάχιστο ποσοστό μη παραγωγικών περιοχών και τη διατήρηση των χαρακτηριστικών του τοπίου. Επιπλέον, καταργούνται τα κατώτατα όρια για την εφαρμογή των υποχρεώσεων του οικολογικού προσανατολισμού (όπως η ελάχιστη έκταση 15 εκταρίων αρόσιμης γης για τις ΠΟΕ). Η Επιτροπή πρότεινε, στα στρατηγικά σχέδιά τους στο πλαίσιο της ΚΓΠ, τα κράτη μέλη να περιγράφουν κάθε ΚΓΠΚ, συμπεριλαμβανομένης σύνοψης των γεωργικών πρακτικών, της έκτασης της γεωργικής εκμετάλλευσης και του είδους των ενδιαφερόμενων γεωργών. Η Επιτροπή θα πρέπει να ελέγχει τον σχεδιασμό των προτύπων ΚΓΠΚ και των οικολογικών προγραμμάτων στα στρατηγικά σχέδια που καταρτίζουν τα κράτη μέλη. Δεδομένου ότι η Επιτροπή δεν συμπεριέλαβε την προστασία των επικονιαστών ή τις υπηρεσίες επικονίασης στους στόχους των οικολογικών προγραμμάτων, δεν διασφαλίζεται ότι τα κράτη μέλη θα ενσωματώνουν στα στρατηγικά σχέδιά τους στο πλαίσιο της ΚΓΠ ειδικά προγράμματα για τους άγριους επικονιαστές.

Η νομοθεσία για τα φυτοφάρμακα περιέχει διατάξεις για την προστασία των μελιφόρων μελισσών, ορισμένες από τις οποίες όμως δεν εφαρμόζονται

41

Εξετάσαμε κατά πόσον η Επιτροπή είχε συμπεριλάβει διατάξεις για την προστασία των άγριων επικονιαστών στο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τη χρήση φυτοφαρμάκων στην Ευρώπη. Ελέγξαμε επίσης αν ανέλυσε τη διαδικασία εκτίμησης της επικινδυνότητας των φυτοφαρμάκων για τους άγριους επικονιαστές, προκειμένου να εντοπιστούν τυχόν αδυναμίες, καθώς και αν έλαβε διορθωτικά μέτρα.

Η ενωσιακή νομοθεσία για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα απαιτεί την προστασία των μελιφόρων μελισσών

42

Τα φυτοφάρμακα, που αναφέρονται στη νομοθεσία ως φυτοπροστατευτικά προϊόντα (ΦΠΠ), χρησιμοποιούνται για την πρόληψη, την καταστροφή ή τον έλεγχο επιβλαβών οργανισμών και ασθενειών. Χρησιμοποιούνται για την προστασία των καλλιεργειών και των φυτικών προϊόντων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη συγκομιδή. Τα ΦΠΠ περιλαμβάνουν μία ή περισσότερες δραστικές ουσίες, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τις επιδράσεις του προϊόντος.

43

Οι επικονιαστές εκτίθενται συχνά σε ΦΠΠ, τα οποία μπορούν να έχουν άμεση επιβλαβή επίδραση σε αυτούς όταν έρχονται σε άμεση επαφή με κατάλοιπα από τον ψεκασμό σε φυτά ή μολυσμένη σκόνη, καταναλώνουν γύρη και νέκταρ που περιέχουν κατάλοιπα ΦΠΠ, ή μολυσμένο νερό ή εκτίθενται σε μολυσμένα υλικά στις φωλιές τους. Τα ΦΠΠ μπορούν επίσης να έχουν έμμεση επιβλαβή επίδραση. Παραδείγματος χάριν, τα ζιζανιοκτόνα μειώνουν τόσο την ποσότητα όσο και την ποικιλότητα των ανθικών πόρων, με σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στους πόρους διατροφής των επικονιαστών, οι οποίοι εξαρτώνται από την παρουσία ποικιλίας ανθοφόρων φυτών καθ’ όλη την περίοδο του έτους κατά την οποία είναι ενεργοί. Μπορεί να εξαρτώνται από συγκεκριμένα ανθοφόρα φυτά, συμπεριλαμβανομένων ενδεχομένως φυτικών ειδών χωρίς άλλη αξία για τους γεωργούς που, ως εκ τούτου, αντιμετωπίζονται ως ανεπιθύμητα ζιζάνια. Οι επιπτώσεις των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στους επικονιαστές εξαρτώνται από τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται, το χρονικό διάστημα κατά το οποίο τα προϊόντα παραμένουν στο περιβάλλον, καθώς και από τον τόπο, τον χρόνο και τον τρόπο εφαρμογής των προϊόντων. Στο γράφημα 9 παρουσιάζεται αναλυτικά ο τρόπος με τον οποίο οι επικονιαστές μπορούν να εκτεθούν σε ΦΠΠ.

44

Η νομοθεσία της ΕΕ για τα φυτοφάρμακα³⁴ αναφέρθηκε για πρώτη φορά ειδικά στους επικονιαστές το 1991. Απαιτούσε από τους αιτούντες να υποβάλουν πληροφορίες σχετικά με τη βραχυπρόθεσμη (οξεία) τοξικότητα των δραστικών ουσιών στις μελιφόρους μέλισσες, καθώς και σχετικά με την τοξικότητα των ΦΠΠ εκτός του εργαστηρίου, σε πραγματικές συνθήκες. Το 2009, ο νομοθέτης ενίσχυσε την προστασία των μελιφόρων μελισσών στον κανονισμό για τα ΦΠΠ³⁵ προβλέποντας, επιπλέον των δοκιμών βραχυπρόθεσμης έκθεσης:

• δοκιμές μακροχρόνιας έκθεσης (χρόνιας τοξικότητας) και
• δοκιμές υποθανατηφόρων επιδράσεων στις ενήλικες μελιφόρους μέλισσες και τις προνύμφες τους.

Ο κανονισμός για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα δεν περιείχε ειδικές διατάξεις για την προστασία των ειδών άγριων επικονιαστών.

45

Όλα τα ΦΠΠ υποβάλλονται σε διαδικασία έγκρισης δύο σταδίων. Στο πρώτο στάδιο, η Επιτροπή εγκρίνει δραστικές ουσίες βάσει επιστημονικών αξιολογήσεων. Εν συνεχεία, τα κράτη μέλη μπορούν να εγκρίνουν την πώληση και χρήση στην επικράτειά τους ΦΠΠ που περιέχουν μία ή περισσότερες εγκεκριμένες δραστικές ουσίες. Η απόφαση για την έγκριση ή μη μιας δραστικής ουσίας είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας δύο σταδίων, όπως παρουσιάζεται στο γράφημα 10.

Η διαδικασία εκτίμησης της επικινδυνότητας όσον αφορά τις μελιφόρους μέλισσες δεν ευθυγραμμίζεται με τις νομικές απαιτήσεις

46

Οι απαιτήσεις υποβολής στοιχείων³⁶ και οι ενιαίες αρχές³⁷ διαμορφώνουν τα κριτήρια αξιολόγησης και λήψης αποφάσεων σχετικά με τις δραστικές ουσίες και τα ΦΠΠ. Η Επιτροπή παρέχει καθοδήγηση στους αιτούντες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αξιολογείται ο κίνδυνος από τη χρήση δραστικών ουσιών και φυτοπροστατευτικών προϊόντων για τις μελιφόρους μέλισσες. Οι σχετικές κατευθυντήριες οδηγίες εγκρίθηκαν το 2002³⁸.

47

Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες, οι αιτούντες αξιολογούν τους κινδύνους που εγκυμονούν οι δραστικές ουσίες για τις μελιφόρους μέλισσες μόνο βάσει της οξείας τοξικότητάς τους. Δεν λαμβάνονται υπόψη οι δυνητικές επιδράσεις της χρόνιας ή της επαναλαμβανόμενης έκθεσης των ενήλικων μελιφόρων μελισσών στις εν λόγω ουσίες, αν και αυτό προβλέπεται στον κανονισμό για τα ΦΠΠ από το 2009 για όλες τις δραστικές ουσίες και τα ΦΠΠ. Στο πλαίσιο 6 παρουσιάζονται λεπτομερέστερα στοιχεία σχετικά με τα ισχύοντα κριτήρια εκτίμησης της επικινδυνότητας.

48

Το 2011, η Επιτροπή ζήτησε από την EFSA να καταρτίσει επικαιροποιημένο έγγραφο καθοδήγησης για την εκτίμηση της επικινδυνότητας των φυτοπροστατευτικών προϊόντων για τις μέλισσες, σύμφωνα με τον κανονισμό για τα ΦΠΠ. Η EFSA δημοσίευσε το εν λόγω έγγραφο το 2013³⁹.

49

Στο συγκεκριμένο έγγραφο που χρονολογείται από το 2013, η EFSA συμπεριέλαβε νέες απαιτήσεις για τις δοκιμές χρόνιας και υποθανατηφόρου τοξικότητας όσον αφορά τις ενήλικες μέλισσες και τις προνύμφες τους, όπως προβλέπει από το 2009 ο κανονισμός για τα ΦΠΠ. Οι απαιτήσεις αυτές αφορούσαν επίσης πρόσθετα είδη μελισσών, την αγριομέλισσα και τη μονήρη μέλισσα. Το έγγραφο περιλάμβανε νέες οδούς έκθεσης σε ΦΠΠ, όπως η έκθεση σε σωματίδια σκόνης (η οποία αφορά ειδικά τα ΦΠΠ που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία σπόρων) και η κατανάλωση νέκταρος και νερού που έχει μολυνθεί (υγρά σταγονόρροιας, επιφανειακά ύδατα και συγκεντρώσεις ύδατος). Οι εν λόγω κατευθυντήριες οδηγίες επέκτειναν και βελτίωσαν το σύστημα εκτίμησης της επικινδυνότητας που εφαρμόζεται για την έκθεση σε γύρη και νέκταρ που έχουν μολυνθεί από ουσίες που προκύπτουν από την αποσύνθεση ΦΠΠ σε φυτά (μεταβολίτες), καθώς ορισμένες από αυτές τις ουσίες μπορεί να είναι τοξικότερες από το ΦΠΠ από το οποίο παράγονται.

50

Στον κανονισμό για τα ΦΠΠ ορίστηκαν γενικοί στόχοι για την προστασία των μελιφόρων μελισσών, όχι όμως και ειδικά κριτήρια («ειδικοί στόχοι προστασίας») που πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των δοκιμών. Σύμφωνα με την EFSA, οι ειδικοί στόχοι προστασίας είναι απαραίτητοι για τον σχεδιασμό κατάλληλου συστήματος εκτίμησης της επικινδυνότητας. Στις κατευθυντήριες οδηγίες της του 2013 για τις μέλισσες, η EFSΑ συμπεριέλαβε ειδικούς στόχους προστασίας για τα τρία είδη μελισσών που καλύφθηκαν (μελιφόρους μέλισσες, αγριομέλισσες και μονήρεις μέλισσες). Σύμφωνα με το έγγραφο αυτό, η μείωση του πληθυσμού των μελιφόρων μελισσών στις αποικίες που εκτίθενται σε ΦΠΠ δεν πρέπει να υπερβαίνει το 7 % του πληθυσμού της αποικίας (για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε γράφημα 11). Προβλέπονται επίσης πρόσθετοι παράγοντες ασφάλειας για τις αγριομέλισσες και τις μονήρεις μέλισσες.

51

Στο έγγραφο καθοδήγησης της EFSA του 2013 συνιστάται η επικινδυνότητα των ΦΠΠ για τις μέλισσες να αξιολογείται σε στάδια (κλιμακωτή προσέγγιση), ξεκινώντας με απλούστερες εργαστηριακές δοκιμές (δοκιμές πρώτου επιπέδου) και συνεχίζοντας με πιο σύνθετες δοκιμές εκτός εργαστηρίου (δοκιμές ανώτερου επιπέδου), σε συνθήκες προσομοίωσης αγρού (με τη χρήση κλωβών και σηράγγων) και σε πραγματικές συνθήκες.

52

Από το 2013, δώδεκα κράτη μέλη έχουν υποστηρίξει το έγγραφο καθοδήγησης της EFSA του 2013, αλλά τα υπόλοιπα κράτη μέλη αντιτίθενται σταθερά στην έγκρισή του. Η Επιτροπή συζητά την υπό επεξεργασία εκτελεστική νομοθεσία και τις κατευθυντήριες οδηγίες για τα φυτοφάρμακα με τα κράτη μέλη στο πλαίσιο ειδικής επιτροπής (σε αυτή την περίπτωση της μόνιμης επιτροπής φυτών, ζώων, τροφίμων και ζωοτροφών, ScoPAFF). Η μόνιμη επιτροπή φυτών, ζώων, τροφίμων και ζωοτροφών δεν ενέκρινε την καθοδήγηση σε επίπεδο ΕΕ. Κατά τη διάρκεια συνεδρίασης που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες τον Δεκέμβριο του 2013, διαπιστώθηκε ότι το έγγραφο δεν μπορούσε να εφαρμοστεί πλήρως και αμέσως για τρεις κυρίως λόγους:

1. ελάχιστες από τις προτεινόμενες πρόσθετες δοκιμές καλύπτονταν από τις διεθνώς αναγνωρισμένες διαθέσιμες μεθόδους δοκιμών·
2. οι ειδικοί στόχοι προστασίας που τέθηκαν για τις μελιφόρους μέλισσες, τις αγριομέλισσες και τις μονήρεις μέλισσες είχαν ως αποτέλεσμα κριτήρια απόφασης που δεν ήταν ρεαλιστικά και βασίζονταν σε πολύ χαμηλό φυσιολογικό ποσοστό θνησιμότητας·
3. η προτεινόμενη μεθοδολογία για τις δοκιμές ανώτερων βαθμίδων απαιτούσε σημαντικό αριθμό αποικιών και αγροτεμαχίων.

53

Από το 2013 έως το 2019, η Επιτροπή πρότεινε τη σταδιακή εφαρμογή του εγγράφου καθοδήγησης του 2013, όπως δημοσιεύθηκε από την EFSA, χωρίς να αντιμετωπίζει τα τρία ζητήματα που έθεσαν τα κράτη μέλη. Η πλειονότητα των κρατών μελών συνέχισε να απορρίπτει την προσέγγιση αυτή. Κατά την περίοδο αυτή, η Επιτροπή δεν ζήτησε από την EFSA να αναλύσει περαιτέρω τα ζητήματα αυτά και να διατυπώσει τη γνώμη της. Κατά την άποψή της, αυτό οφειλόταν κατά κύριο λόγο στις υποθέσεις που εκκρεμούσαν ενώπιον του Δικαστηρίου⁴⁰ σε σχέση με τους περιορισμούς της χρήσης τριών νεονικοτινοειδών που είχαν θεσπιστεί το 2013 (βλέπε σημείο 58). Τον Μάρτιο του 2019, η Επιτροπή ανέθεσε στην EFSA να επανεξετάσει το έγγραφο καθοδήγησης του 2013, προκειμένου να εντοπίσει τμήματα που ενδεχομένως πρέπει να αναθεωρηθούν. Η διαδικασία επανεξέτασης αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Μάρτιο του 2021. Στο πλαίσιο της εν λόγω επανεξέτασης του εγγράφου καθοδήγησης του 2013, η Επιτροπή ζήτησε, μεταξύ άλλων, από την EFSA:

• να αξιολογήσει εκ νέου το φυσιολογικό ποσοστό θνησιμότητας των μελισσών και
• να επανεξετάσει τη μεθοδολογία των δοκιμών ανώτερων βαθμίδων βάσει ρεαλιστικών γεωργοπεριβαλλοντικών συνθηκών.

54

Η Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να επιλύσει το πρώτο ζήτημα, το οποίο αφορά τις μεθόδους δοκιμών που δεν είναι διαθέσιμες. Από το 2013 έχουν αναπτυχθεί διεθνώς αναγνωρισμένες μέθοδοι δοκιμών, αλλά η Επιτροπή δεν ζήτησε από τους αιτούντες να τις εφαρμόσουν. Το έγγραφο καθοδήγησης του 2013 προέβλεπε επίσης δοκιμές για τις οποίες δεν υπάρχουν ακόμη διεθνώς αναγνωρισμένες μέθοδοι δοκιμών (βλέπε παράρτημα I). Οι χώρες μπορούν να αναπτύσσουν τέτοιες μεθόδους δοκιμών μέσω του προγράμματος κατευθυντήριων οδηγιών του ΟΟΣΑ για τις δοκιμές, και τρία κράτη μέλη πράγματι το έπραξαν. Η Επιτροπή μπορεί επίσης να υποβάλλει προτάσεις σχεδίων στον ΟΟΣΑ για την ανάπτυξη νέων μεθόδων δοκιμών, κάτι που δεν έπραξε. Ο λόγος είναι ότι ο φορέας που υποβάλλει την πρόταση πρέπει επίσης να τεθεί επικεφαλής της ανάπτυξης των μεθόδων δοκιμής, κάτι που απαιτεί υψηλό επίπεδο τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης. Η Επιτροπή μας πληροφόρησε ότι δεν διαθέτει την απαραίτητη εμπειρογνωσία για να αναλάβει αυτόν τον ρόλο.

55

Το 2018, η επιστημονική ομάδα που παρέχει συμβουλές στην Επιτροπή συνέστησε τον καθορισμό στόχων προστασίας του περιβάλλοντος στο πλαίσιο της απαίτησης του κανονισμού για τα ΦΠΠ, σύμφωνα με την οποία τα ΦΠΠ δεν πρέπει να έχουν μη αποδεκτές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η Επιτροπή δρομολόγησε αυτή τη διαδικασία το 2018. Η επιστημονική ομάδα δεν συνέστησε τον καθορισμό ειδικών στόχων προστασίας για τις μελιφόρους μέλισσες ή για άλλους άγριους επικονιαστές, αλλά, σύμφωνα με την Επιτροπή, η διαδικασία θα καλύψει και τις μέλισσες. Η Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να μας ενημερώσει αν η διαδικασία θα έχει ως αποτέλεσμα τον καθορισμό ειδικών στόχων προστασίας για τα είδη άγριων μελισσών.

56

Στα γεωργικά και αστικά τοπία, οι επικονιαστές εκτίθενται συνήθως σε πολλά φυτοφάρμακα (παραδείγματος χάριν, σε μείγμα εντομοκτόνων, μυκητοκτόνων και ζιζανιοκτόνων). Δεδομένου ότι οι γεωργοί μπορούν να εφαρμόζουν περισσότερα προϊόντα στην ίδια καλλιέργεια, οι επικονιαστές που επισκέπτονται την καλλιέργεια εκτίθενται σε συνδυασμό ΦΠΠ (και δραστικών ουσιών). Το έγγραφο καθοδήγησης του 2013 περιλάμβανε πρόταση σχετικά με τον τρόπο αξιολόγησης της τοξικότητας για τις μέλισσες των ΦΠΠ που περιέχουν περισσότερες της μιας δραστικές ουσίες. Δεδομένου ότι τα κράτη μέλη δεν ενέκριναν το εν λόγω έγγραφο, οι δοκιμές δεν συμπεριελήφθησαν στο ισχύον σύστημα εκτίμησης της επικινδυνότητας. Στις αρχές του 2020, η EFSA άρχισε να αναπτύσσει μια μεθοδολογία για την αξιολόγηση των επιδράσεων στις μελιφόρους μέλισσες του συνδυασμού περισσότερων της μιας δραστικών ουσιών (σωρευτικές και συνεργιστικές επιδράσεις).

Το πλαίσιο της ΕΕ έδωσε στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να συνεχίσουν να χορηγούν άδειες έκτακτης ανάγκης για απαγορευμένα ΦΠΠ, επιβλαβή για τους επικονιαστές

57

Τα νεονικοτινοειδή είναι μια κατηγορία φυτοφαρμάκων που προσβάλλουν το νευρικό σύστημα των εντόμων. Από τη διάθεσή τους στην αγορά στις αρχές της δεκαετίας του 1990, τα νεονικοτινοειδή χρησιμοποιούνται ευρέως για την προστασία των καλλιεργειών, κυρίως για την επεξεργασία των σπόρων πριν από τη φύτευση. Τα νεονικοτινοειδή είναι συστημικά φυτοφάρμακα, δηλαδή απορροφώνται από το φυτό και κυκλοφορούν στους ιστούς του καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του. Από το 2005, η Επιτροπή έχει εγκρίνει τη χρήση πέντε νεονικοτινοειδών στην ΕΕ (βλέπε γράφημα 12).

58

Το 2013, μετά τη δημοσίευση αρκετών εκθέσεων σχετικά με μαζικές απώλειες μελιφόρων μελισσών οφειλόμενες στη χρήση των δραστικών ουσιών imidacloprid, thiamethoxam και clothianidin, η Επιτροπή περιόρισε τη χρήση των τριών νεονικοτινοειδών στα θερμοκήπια, τις χειμερινές καλλιέργειες και τις καλλιέργειες που δεν προσελκύουν τις μέλισσες⁴¹. Τον Απρίλιο του 2018, η Επιτροπή επέκτεινε την απαγόρευση της χρήσης των τριών ουσιών σε όλους τους εξωτερικούς χώρους⁴².

59

Ο κανονισμός για τα ΦΠΠ παρέχει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να παρακάμπτουν τη συνήθη διαδικασία και να χορηγούν άδειες έκτακτης ανάγκης για ΦΠΠ που δεν επιτρέπονται στην επικράτειά τους, εάν οι επιβλαβείς οργανισμοί προκαλούν κίνδυνο που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με άλλον εύλογο τρόπο. Μεταξύ του 2013 και του 2019, τα κράτη μέλη χορήγησαν 206 τέτοιες άδειες για τα τρία νεονικοτινοειδή των οποίων η χρήση έχει περιοριστεί (βλέπε γράφημα 13). Ο αριθμός των χωρών που χορηγούν άδειες και ο αριθμός των χορηγούμενων αδειών αυξανόταν σταθερά έως το 2017. Παρά την πλήρη απαγόρευση της χρήσης σε εξωτερικούς χώρους στην ΕΕ, 15 κράτη μέλη χορήγησαν άδεια χρήσης των τριών νεονικοτινοειδών σε συγκεκριμένες περιπτώσεις το 2018 και 10 κράτη μέλη επέτρεψαν τη χρήση τους το 2019. Έως το τέλος του 2019, έξι κράτη μέλη είχαν ήδη κοινοποιήσει στην Επιτροπή 13 άδειες έκτακτης ανάγκης για το πρώτο εξάμηνο του 2020.

60

Τα κράτη μέλη πρέπει να ενημερώνουν την Επιτροπή όταν χορηγούν άδειες έκτακτης ανάγκης. Το υπόδειγμα κοινοποίησης περιλαμβάνει ενότητες στις οποίες ζητούνται πληροφορίες σχετικά με τις ερευνητικές δραστηριότητες που έχουν αναληφθεί από το κράτος μέλος για όλες τις κατηγορίες κινδύνου που δικαιολογούν τη λήψη μέτρων έκτακτης ανάγκης. Εάν το κράτος μέλος ανανεώσει την άδεια την επόμενη περίοδο, πρέπει επίσης να αναφέρει την πρόοδο των εν λόγω ερευνητικών δραστηριοτήτων. Το 2018 και το 2019, τα κράτη μέλη απέστειλαν 73 κοινοποιήσεις στην Επιτροπή. Από αυτές, 43 δεν περιλάμβαναν πληροφορίες σχετικά με τις ερευνητικές δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν για την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων. Από τις 30 κοινοποιήσεις που περιείχαν πληροφορίες σχετικά με εναλλακτικές λύσεις, 11 αναφέρονταν σε σχέδια για την παρακολούθηση του αντικτύπου αυτών των νεονικοτινοειδών στις μέλισσες.

61

Το 2017, κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής, η EFSA ανέλυσε τις άδειες έκτακτης ανάγκης που χορηγήθηκαν από τη Βουλγαρία, την Εσθονία, τη Φινλανδία, την Ουγγαρία, τη Λετονία, τη Λιθουανία και τη Ρουμανία κατά το ίδιο έτος. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τέσσερα κράτη μέλη θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιήσει άλλες κατάλληλες χημικές ή μη χημικές εναλλακτικές λύσεις (όπως αμειψισπορά ή όργωμα του εδάφους) ή δεν μπορούσαν να αιτιολογήσουν επιστημονικά τον κίνδυνο. Το 2018, η Επιτροπή ζήτησε από τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία, τη Λιθουανία και τη Ρουμανία να σταματήσουν να χορηγούν άδειες χρήσης συγκεκριμένων ΦΠΠ που περιέχουν τις δραστικές ουσίες imidacloprid, thiamethoxam και clothianidin. Η Λιθουανία και η Ρουμανία εξακολούθησαν να χορηγούν άδειες έκτακτης ανάγκης το 2018 και το 2019 σε περιπτώσεις όπου υπήρχαν κατάλληλες εναλλακτικές λύσεις. Στις 3 Φεβρουαρίου 2020, η Επιτροπή υποχρέωσε νομικά τη Λιθουανία και τη Ρουμανία να σταματήσουν να χορηγούν άδειες έκτακτης ανάγκης για χρήσεις για τις οποίες η EFSA είχε ορίσει εναλλακτικές λύσεις⁴³.

62

Κατά κανόνα, τα κράτη μέλη χορηγούν άδειες έκτακτης ανάγκης επειδή θεωρούν ότι δεν υπάρχουν κατάλληλες εναλλακτικές λύσεις για την προστασία των καλλιεργειών τους. Οι γεωργοί στην ΕΕ χρησιμοποιούσαν ευρέως τα νεονικοτινοειδή για την επεξεργασία σπόρων σε βασικές καλλιέργειες, όπως ο αραβόσιτος, ο ηλίανθος, η κράμβη και τα τεύτλα. Κατά τον χρόνο της μερικής απαγόρευσης, το 2013, η Επιτροπή δεν είχε δρομολογήσει ερευνητικά έργα για τη διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων, όπως τα φυτοφάρμακα χαμηλού κινδύνου ή εναλλακτικές μέθοδοι. Το 2019 συμπεριέλαβε στο πρόγραμμα εργασίας της δύο ερευνητικά έργα για το μέσο «Ορίζων 2020».

63

Οι πρακτικές ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της χρήσης νεονικοτινοειδών στην ΕΕ. Σύμφωνα με τις αρχές της ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας, πριν προσφύγουν στη χρήση χημικών ΦΠΠ, οι γεωργοί εξετάζουν όλες τις διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις, τόσο προληπτικές όσο και μη χημικές, για τον έλεγχο των επιβλαβών οργανισμών. Η ολοκληρωμένη φυτοπροστασία είναι υποχρεωτική από το 2009⁴⁴, αλλά η ειδική έκθεση του ΕΕΣ σχετικά με την ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων κατέδειξε ότι η ΕΕ έχει σημειώσει μικρή πρόοδο όσον αφορά την προώθηση της χρήσης της (βλέπε πλαίσιο 7).

64

Εξαιτίας των περιορισμών στη χρήση των δραστικών ουσιών imidacloprid, thiamethoxam και clothianidin, οι γεωργοί χρησιμοποίησαν σε μεγαλύτερο βαθμό την ουσία thiacloprid⁴⁵. Τον Ιανουάριο του 2020, η Επιτροπή ενέκρινε εκτελεστικό κανονισμό για τη μη ανανέωση της έγκρισης χρήσης της ουσίας thiacloprid στην ΕΕ, λόγω των ανησυχιών σχετικά με τον αντίκτυπό της στα υπόγεια ύδατα και την ανθρώπινη υγεία. Στην έκθεσή της σχετικά με την εν λόγω ουσία, η EFSA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εκτίμηση της επικινδυνότητας για τις μέλισσες δεν οδήγησε στην εξαγωγή βέβαιου συμπεράσματος βάσει των πληροφοριών που παρέσχε ο αιτών⁴⁶.

Συμπεράσματα και συστάσεις

65

Εξετάσαμε αν η Επιτροπή έχει υιοθετήσει μια συνεκτική προσέγγιση για την προστασία των άγριων επικονιαστών στην ΕΕ. Συνολικά, διαπιστώσαμε ότι αυτό δεν ισχύει. Εντοπίσαμε ελλείψεις στις βασικές πολιτικές της ΕΕ για την αντιμετώπιση των κύριων απειλών για τους άγριους επικονιαστές και διαπιστώσαμε ότι η πρωτοβουλία για τους επικονιαστές δεν παρέχει κατάλληλα εργαλεία και μηχανισμούς για την αντιμετώπισή τους.

66

Η πρωτοβουλία για τους επικονιαστές συνιστά ένα βήμα προόδου προς την κατεύθυνση της προστασίας των άγριων επικονιαστών στην ΕΕ, αλλά δεν συνοδεύεται από μηχανισμούς διακυβέρνησης και ελέγχου για την αντιμετώπιση των κύριων απειλών που έχουν εντοπιστεί (σημεία 18-22). Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα έως το 2020 δεν περιλαμβάνει ειδικές δράσεις για την ανάσχεση της μείωσης των άγριων επικονιαστών. Προκειμένου να δώσει πρακτική μορφή στη νέα στρατηγική με ορίζοντα το 2030, η Επιτροπή σχεδιάζει επίσης να εκδώσει το 2021 δράσεις και μέτρα για την παρακολούθηση της συνέχειας (σημεία 14-17).

Σύσταση 1 – Να αξιολογηθεί η ανάγκη λήψης ειδικών μέτρων για τους άγριους επικονιαστές

Η Επιτροπή πρέπει:

1. να αξιολογήσει αν, στις δράσεις και τα μέτρα παρακολούθησης σε σχέση με τη στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, είναι αναγκαίο να συμπεριληφθούν δράσεις για την αντιμετώπιση των απειλών που δεν καλύπτονται επί του παρόντος από την πρωτοβουλία για τους επικονιαστές·
2. να θεσπίσει κατάλληλους μηχανισμούς διακυβέρνησης και παρακολούθησης για τις εν λόγω δράσεις και τα εν λόγω μέτρα, μεταξύ άλλων κατανέμοντας σαφώς τις σχετικές αρμοδιότητες μεταξύ των διαφόρων υπηρεσιών της που ασχολούνται με τους τομείς πολιτικής που αφορούν τους άγριους επικονιαστές.

Χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση της σύστασης: 2023

67

Η οδηγία για τους οικοτόπους αποσκοπεί στην προστασία και την αποκατάσταση των ειδών που απαριθμούνται στα παραρτήματά της. Ωστόσο, καλύπτει περιορισμένο αριθμό άγριων επικονιαστών και δεν προστατεύει κανένα είδος μέλισσας ή συρφίδας. Τα στρατηγικά σχέδια διαχείρισης των περιοχών του δικτύου Natura 2000 δεν περιλαμβάνουν ειδικές απαιτήσεις για τους επικονιαστές. Το πρόγραμμα LIFE παρέχει τη δυνατότητα χρηματοδότησης έργων διατήρησης που εστιάζουν σε είδη που χαρακτηρίζονται ως «απειλούμενα» ή «κρισίμως απειλούμενα» σε ευρωπαϊκούς κόκκινους καταλόγους, αλλά δεν καλύπτονται από την οδηγία για τους οικοτόπους. Έως τον χρόνο διενέργειας του ελέγχου, η Επιτροπή δεν είχε καταγράψει έργα αυτού του είδους (σημεία 24-31).

68

Η τρέχουσα ΚΓΠ δεν περιλαμβάνει ειδικά μέτρα για την προστασία των άγριων επικονιαστών. Οι προτάσεις της ΚΓΠ για την περίοδο 2021‑2027 παρέχουν στα κράτη μέλη μεγαλύτερη ευελιξία όσον αφορά την εφαρμογή μέτρων επωφελών για το περιβάλλον, και απαιτούν από την Επιτροπή να αξιολογεί τις περιβαλλοντικές φιλοδοξίες των κρατών μελών κατά την έγκριση των στρατηγικών σχεδίων τους στο πλαίσιο της ΚΓΠ (σημεία 32-40).

Σύσταση 2 – Να ενσωματωθούν καλύτερα οι δράσεις που αποσκοπούν στην προστασία των άγριων επικονιαστών στα ενωσιακά μέσα πολιτικής για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη γεωργία

Η Επιτροπή πρέπει:

1. να βεβαιωθεί ότι τα εργαλεία στρατηγικού σχεδιασμού για τη διαχείριση των περιοχών του δικτύου Natura 2000 (πλαίσια δράσεων προτεραιότητας) περιλαμβάνουν απαιτήσεις για την προστασία των άγριων επικονιαστών και να αξιολογεί τα σχετικά μέτρα που προτείνουν τα κράτη μέλη κατά την έγκριση των εν λόγω πλαισίων·
2. να αξιολογήσει τον θετικό και τον αρνητικό αντίκτυπο στους άγριους επικονιαστές των πρακτικών διαχείρισης που εφαρμόστηκαν στο πλαίσιο των μέτρων της ΚΓΠ της περιόδου 2014‑2020·
3. κατά τον έλεγχο των στρατηγικών σχεδίων στο πλαίσιο της ΚΓΠ, να εξακριβώνει ότι τα κράτη μέλη ενσωματώνουν, όποτε είναι αναγκαίο, πρακτικές διαχείρισης με σημαντικό και θετικό αντίκτυπο στους άγριους επικονιαστές στο καθεστώς καθορισμού προϋποθέσεων, στα οικολογικά προγράμματα και στα γεωργοπεριβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα αγροτικής ανάπτυξης.

Χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση της σύστασης: 2023

69

Από το 2009, η νομοθεσία για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα περιλαμβάνει πρόσθετες διασφαλίσεις για την προστασία των μελιφόρων μελισσών. Το ισχύον σύστημα εκτίμησης της επικινδυνότητας που χρησιμοποιείται για την έγκριση των δραστικών ουσιών στην ΕΕ βασίζεται σε κατευθυντήριες οδηγίες που εκδόθηκαν το 2002 και δεν λαμβάνει υπόψη διασφαλίσεις που περιλαμβάνονται σε πιο πρόσφατες νομοθετικές πράξεις για τα ΦΠΠ ή τις πλέον πρόσφατες επιστημονικές γνώσεις. Την τελευταία επταετία, η Επιτροπή δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει την αναγκαία στήριξη των κρατών μελών για την επικαιροποίηση του εγγράφου καθοδήγησης. Το πλαίσιο της ΕΕ επέτρεψε στα κράτη μέλη να συνεχίσουν να χορηγούν άδειες έκτακτης ανάγκης για απαγορευμένα ΦΠΠ, τα οποία είναι επιβλαβή για τους επικονιαστές (σημεία 42-64).

Σύσταση 3 – Να ενισχυθεί η προστασία των άγριων επικονιαστών στο πλαίσιο της διαδικασίας εκτίμησης της επικινδυνότητας των φυτοφαρμάκων

Η Επιτροπή πρέπει:

1. να προτείνει την τροποποίηση των εκτελεστικών κανονισμών για τα ΦΠΠ, ή την έγκριση νέων, προκειμένου:
• i) να συμπεριλάβει διασφαλίσεις για ένα αντιπροσωπευτικό φάσμα άγριων ειδών επικονιαστών, συγκρίσιμες με εκείνες που ισχύουν για την προστασία των μελιφόρων μελισσών·
• ii) να απαιτήσει από τα κράτη μέλη να αιτιολογούν δεόντως τις άδειες έκτακτης ανάγκης που χορηγούν, παρέχοντας μεταξύ άλλων συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τις δραστηριότητες που διεξάγονται για την εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων και με τα αποτελέσματά τους·
2. να καταρτίσει, από κοινού με τα κράτη μέλη, πρόγραμμα εργασιών για την ανάπτυξη μεθόδων δοκιμών που θα εστιάζουν στους άγριους επικονιαστές και για τον καθορισμό ειδικών στόχων προστασίας για τους άγριους επικονιαστές.

Χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση της σύστασης: 2022

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα I, του οποίου προεδρεύει ο Samo Jereb, Μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, στο Λουξεμβούργο, κατά τη συνεδρίασή του της 17ης Ιουνίου 2020.

Παράρτημα

Παράρτημα I — Δοκιμές τοξικότητας για τους επικονιαστές που προβλέπονται στα έγγραφα καθοδήγησης

Στους δύο πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζονται οι απαιτήσεις για τις δοκιμές που προβλέπονται στα έγγραφα καθοδήγησης της ΕΕ καθορίζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι αιτούντες πρέπει να αποδεικνύουν τις επιδράσεις των δραστικών ουσιών και των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στους επικονιαστές. Ο πρώτος πίνακας επικεντρώνεται στις ισχύουσες απαιτήσεις όσον αφορά τις δοκιμές, σύμφωνα με το έγγραφο καθοδήγησης του 2002 για τις μελιφόρους μέλισσες. Ο δεύτερος πίνακας επικεντρώνεται στις απαιτήσεις όσον αφορά τις δοκιμές που συνιστά η EFSA στο έγγραφο καθοδήγησης του 2013 για τις μέλισσες (μελιφόρους μέλισσες, αγριομέλισσες και μονήρεις μέλισσες), το οποίο όμως δεν εγκρίθηκε ποτέ.

Έγγραφο καθοδήγησης του 2002 – Απαιτήσεις όσον αφορά τις δοκιμές και διαθέσιμες διεθνώς αναγνωρισμένες μέθοδοι δοκιμών

Έγγραφο καθοδήγησης του 2002
Απαιτούμενες δοκιμές	Μελιφόροι μέλισσες	Αγριομέλισσες	Μονήρεις μέλισσες
Οξεία τοξικότητα από το στόμα	Απαιτείται ανάλογα με την οδό έκθεσης. Διαθέσιμες επικυρωμένες μέθοδοι δοκιμών: — Κατευθυντήρια οδηγία δοκιμών αριθ. 213 του ΟΟΣΑ (1998) — EPPO 170	Δεν απαιτείται	Δεν απαιτείται
Οξεία τοξικότητα που προκαλείται με την επαφή	Απαιτείται ανάλογα με την οδό έκθεσης. Διαθέσιμες επικυρωμένες μέθοδοι δοκιμών: — Κατευθυντήρια οδηγία δοκιμών 214/1998 του ΟΟΣΑ	Δεν απαιτείται	Δεν απαιτείται
Δοκιμή διατροφής σε απογόνους μελισσών	Απαιτείται για τους ρυθμιστές ανάπτυξης εντόμων. Συνιστώμενη μέθοδος δοκιμών: — Omen et al. (1992)	Δεν απαιτείται	Δεν απαιτείται
Δοκιμές ανώτερων βαθμίδων	Απαιτείται ανάλογα με τα αποτελέσματα των τυπικών εργαστηριακών δοκιμών. Διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: — EPPO 170	Δεν απαιτείται	Δεν απαιτείται

Έγγραφο καθοδήγησης της EFSA του 2013 – Απαιτήσεις όσον αφορά τις δοκιμές και διαθέσιμες διεθνώς αναγνωρισμένες μέθοδοι δοκιμών

Έγγραφο καθοδήγησης της EFSA του 2013
Απαιτούμενες δοκιμές	Μελιφόροι μέλισσες	Αγριομέλισσες	Μονήρεις μέλισσες
Οξεία τοξικότητα από το στόμα	Απαιτείται πάντοτε (εφαρμογή με ψεκασμό και στερεό προϊόν). Διαθέσιμες επικυρωμένες μέθοδοι δοκιμών: — Κατευθυντήρια οδηγία δοκιμών αριθ. 213 του ΟΟΣΑ (1998) — EPPO 170	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών, αλλά περιγράφεται μια διαδικασία δοκιμής. Σύμφωνα με το έγγραφο καθοδήγησης δεν θεωρείται απολύτως κατάλληλη η εφαρμογή των κατευθυντήριων οδηγιών δοκιμών αριθ. 213 του ΟΟΣΑ και 170 της EPPO. Έκτοτε, αναπτύχθηκε: η κατευθυντήρια οδηγία δοκιμών αριθ. 247 (2017) του ΟΟΣΑ	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης περιγράφεται μια διαδικασία δοκιμών. Δεν θεωρείται απολύτως κατάλληλη η εφαρμογή των κατευθυντήριων οδηγιών δοκιμών αριθ. 213 του ΟΟΣΑ και 170 της EPPO. Έκτοτε, αναπτύχθηκε: Διεργαστηριακός έλεγχος της ICPPR
Οξεία τοξικότητα που προκαλείται με την επαφή	Απαιτείται, εάν είναι η επαφή είναι πιθανή (εφαρμογή με ψεκασμό και στερεό προϊόν). Διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: — Κατευθυντήρια οδηγία δοκιμών αριθ. 214 του ΟΟΣΑ (1998)	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης, η εφαρμογή της κατευθυντήριας οδηγίας δοκιμών αριθ. 214 του ΟΟΣΑ κρίνεται κατάλληλη και συνιστάται η ίδια διαδικασία όπως και στην περίπτωση της τοξικότητας από το στόμα. Έκτοτε, αναπτύχθηκε: η κατευθυντήρια οδηγία δοκιμών αριθ. 246 του ΟΟΣΑ (2017)	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης, η εφαρμογή της κατευθυντήριας οδηγίας δοκιμών αριθ. 214 του ΟΟΣΑ κρίνεται κατάλληλη και συνιστάται η ίδια διαδικασία όπως και στην περίπτωση της τοξικότητας από το στόμα. Έκτοτε, αναπτύχθηκε: διεργαστηριακός έλεγχος της ICPPR Εργασίες σε εξέλιξη: Έργο 2.65 του ΟΟΣΑ: Νέες κατευθυντήριες γραμμές δοκιμών σχετικά με τη δοκιμή οξείας τοξικότητας δια της επαφής για την μονήρη μέλισσα Osmia rufa – αναμένεται να εγκριθεί το δεύτερο τρίμηνο του 2021. (έργο με επικεφαλής την Ελβετία)
Χρόνια τοξικότητα	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης προτείνεται η διεξαγωγή δοκιμών χρόνιας τοξικότητας από το στόμα βάσει πληροφοριών από τις μελέτες Decourtye et al. (2005), (Suchail et al., 2001), Thompson H. (Food and Environment Research Agency, προσωπική επικοινωνία, 2012) και CEB, (2012). Έκτοτε, αναπτύχθηκε: η κατευθυντήρια οδηγία δοκιμών αριθ. 245 του ΟΟΣΑ (2017)	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης συνιστάται να χρησιμοποιούνται τα τελικά σημεία που λαμβάνονται από τις δοκιμές που διεξάγονται με τις μελιφόρους μέλισσες, έως ότου καταστούν διαθέσιμες διεθνώς αναγνωρισμένες και εγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για τις εν λόγω δοκιμές.	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης συνιστάται να χρησιμοποιούνται τα τελικά σημεία που λαμβάνονται από τις δοκιμές που διεξάγονται με τις μελιφόρους μέλισσες, έως ότου καταστούν διαθέσιμες διεθνώς αναγνωρισμένες και εγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για τις εν λόγω δοκιμές.
Επιδράσεις στην ανάπτυξη των μελισσών και σε άλλα στάδια της ζωής των μελισσών (Τοξικότητα για τις προνύμφες)	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης συνιστάται η διενέργεια μελέτης χρόνιας τοξικότητας για τις προνύμφες βάσει του σχεδίου κατευθυντήριων γραμμών του ΟΟΣΑ για τις δοκιμές τοξικότητας στις προνύμφες (κατευθυντήρια οδηγία δοκιμών αριθ. 237 του ΟΟΣΑ). Έκτοτε, αναπτύχθηκε: η κατευθυντήρια οδηγία δοκιμών αριθ. 237 του ΟΟΣΑ (2013) το έγγραφο καθοδήγησης αριθ. 239 του ΟΟΣΑ (2016)	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης συνιστάται να χρησιμοποιούνται τα τελικά σημεία που λαμβάνονται από τις δοκιμές που διεξάγονται με τις μελιφόρους μέλισσες, έως ότου καταστούν διαθέσιμες διεθνώς αναγνωρισμένες και εγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για τις εν λόγω δοκιμές. Σύμφωνα με μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που δημοσιεύθηκε το 201847, τίθενται ζητήματα σχετικά με τη δυνατότητα τεχνικής εφαρμογής των εν λόγω μεθόδων δοκιμών.	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης συνιστάται να χρησιμοποιούνται τα τελικά σημεία που λαμβάνονται από τις δοκιμές που διεξάγονται με τις μελιφόρους μέλισσες, έως ότου καταστούν διαθέσιμες διεθνώς αναγνωρισμένες και εγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για τις εν λόγω δοκιμές. Επίσης, θεωρείται σημαντικό να διενεργούνται δοκιμές τοξικότητας από το στόμα σε προνύμφες για τις μονήρες μέλισσες στην περίπτωση των δοκιμών δεύτερης βαθμίδας και προτείνεται μια διαδικασία δοκιμής. Σύμφωνα με μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που δημοσιεύθηκε το 2018, τίθενται ζητήματα σχετικά με τη δυνατότητα τεχνικής εφαρμογής των εν λόγω μεθόδων δοκιμών.
Υποθανατηφόρες επιδράσεις	Απαιτείται, ιδίως η δοκιμή της ανάπτυξης των υποφαρυγγικών αδένων. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης αναφέρεται ότι επί του παρόντος δεν είναι δυνατόν να ληφθούν υπόψη οι υποθανατηφόρες επιδράσεις στα συστήματα εκτίμησης της επικινδυνότητας και δεν συνιστάται η μελέτη της αίσθησης προσανατολισμού που περιλαμβάνεται στο προσχέδιο. Συνιστάται η επικέντρωση της εκτίμησης επικινδυνότητας στις οξείες και χρόνιες επιδράσεις στα ενήλικα άτομα και τις προνύμφες. Εργασίες σε εξέλιξη: Έργο αριθ. 2.60 του ΟΟΣΑ Κατευθυντήρια γραμμή για τις δοκιμές: Δοκιμή συμπεριφοράς της μελιφόρου μέλισσας (Apis mellifera L.) κατά την πτήση επιστροφής μετά από εφάπαξ έκθεση σε υποθανατηφόρες δόσεις. Το πρώτο προσχέδιο των κατευθυντήριων γραμμών για τις δοκιμές αναμένεται το τέταρτο τρίμηνο του 2019 (έργο με επικεφαλής την Γαλλία).	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Το έγγραφο καθοδήγησης δεν κάλυψε τη δοκιμή των υποθανατηφόρων επιδράσεων στο παράρτημα ΙΣΤ, πρωτόκολλα δοκιμών για αγριομέλισσες.	Απαιτείται. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στις οδηγίες δεν εξετάστηκε η δοκιμή των υποθανατηφόρων επιδράσεων στο παράρτημα ΙΖ, πρωτόκολλα δοκιμών για τις μοναχικές μέλισσες (Osmia cornuta και Osmia Bicornis = O. Rufa).
Ανώτερων βαθμίδων (κλωβού, σήραγγας, πεδίου)	Απαιτείται υπό προϋποθέσεις. Δεν είναι διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμής για ενήλικες μελιφόρους μέλισσες. Είναι διαθέσιμες μέθοδοι για τις προνύμφες. Για τις δοκιμές σε συνθήκες προσομοίωσης αγρού και σε πραγματικές συνθήκες, στο έγγραφο καθοδήγησης συνιστώνται ορισμένοι τρόποι για τη διεξαγωγή των εν λόγω δοκιμών έως ότου καταστούν διαθέσιμες διεθνώς αναγνωρισμένες και εγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές. Σε περίπτωση ανησυχίας σχετικά με τις δυνητικές επιπτώσεις στις προνύμφες, στο έγγραφο καθοδήγησης συνιστάται η χρήση δύο υφιστάμενων μεθόδων: — της κατευθυντήριας οδηγίας δοκιμών αριθ. 75 του ΟΟΣΑ (2007) — της μεθόδου δοκιμής Omen (1992)	Απαιτείται υπό προϋποθέσεις. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Στο έγγραφο καθοδήγησης αναφερόταν ότι η μεθοδολογία του ΟΟΣΑ για τις δοκιμές σε συνθήκες προσομοίωσης αγρού για τις μελιφόρους μέλισσες σε απροσπέλαστες από έντομα σήραγγες θα μπορούσαν εύκολα να προσαρμοστούν στις αγριομέλισσες. Όσον αφορά τις δοκιμές σε πραγματικές συνθήκες, το έγγραφο καθοδήγησης συνιστά τη χρήση συνδυασμού μελετών πεδίου και εργαστηριακών μελετών, έως ότου καταστεί διαθέσιμη και επικυρωθεί η νέα μέθοδος. Για τις συνδυασμένες μελέτες πεδίου-εργαστηρίου, το έγγραφο καθοδήγησης συνιστά τη χρήση των πρωτοκόλλων που προτείνονται στις μελέτες Whitehorn et al. (2012) και Gill et al. (2012).	Απαιτείται υπό προϋποθέσεις. Δεν υπάρχει διαθέσιμη επικυρωμένη μέθοδος δοκιμών: Για τις δοκιμές υπό συνθήκες προσομοίωσης αγρού, το έγγραφο καθοδήγησης αναφέρει ορισμένες δημοσιευμένες μεθόδους δοκιμών και περιγράφει μια διαδικασία δοκιμής. Για τις δοκιμές υπό πραγματικές συνθήκες, το έγγραφο καθοδήγησης αναφέρει ότι μπορεί να είναι κατάλληλες για τη μελέτη των υποθανατηφόρων επιδράσεων. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει διαθέσιμο πρωτόκολλο για την Osmia, προτάθηκε η προσαρμογή ενός πρωτοκόλλου που αναφέρεται σε μελέτη του 1983 για τη Megachile rotundata.

 

Πηγή: ΕΕΣ, βάσει του εγγράφου καθοδήγησης της EFSA του 2013, και πληροφοριών του ΟΟΣΑ και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Aκρωνύμια και συντομογραφίες

7ο ΠΠ: Το έβδομο πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα και την καινοτομία

EFSA: Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (European Food Safety Authority)

IPBES: Διακυβερνητική πλατφόρμα επιστημονικής πολιτικής για τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες οικοσυστήματος

IUCN: Διεθνής ένωση για τη διατήρηση της φύσης

SCoPAFF: Μόνιμη επιτροπή φυτών, ζώων, τροφίμων και ζωοτροφών

ΕΕ: Ευρωπαϊκή Ένωση

ΕΟΠ: Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

ΕΣΚ: Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας

ΚΑΔ: Κανονιστικές απαιτήσεις διαχείρισης

ΚΓΠ: Κοινή γεωργική πολιτική

ΚΓΠΚ: Καλή γεωργική και περιβαλλοντική κατάσταση

ΠΟΕ: Περιοχές οικολογικής εστίασης

Γλωσσάριο

Eurostat: Η Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Natura 2000: Δίκτυο τόπων αναπαραγωγής και ανάπαυσης σπάνιων και απειλούμενων ειδών, καθώς και ορισμένων τύπων σπάνιων φυσικών οικοτόπων που προστατεύονται βάσει της οδηγίας για τα πτηνά και της οδηγίας για τους οικοτόπους.

Αντιπροσωπευτικό σύνολο ειδών: Υποσύνολο ειδών που αντιπροσωπεύουν με ακρίβεια τα περισσότερα χαρακτηριστικά μιας μεγαλύτερης ομάδας.

Βιοποικιλότητα: Η ποικιλομορφία των ζώντων οργανισμών από όλες τις πηγές, μεταξύ άλλων από τα χερσαία, τα θαλάσσια και άλλα υδάτινα οικοσυστήματα και τα οικολογικά συμπλέγματα των οποίων αποτελούν τμήμα· στον ορισμό αυτό συμπεριλαμβάνεται η ποικιλότητα εντός και μεταξύ των ειδών και η ποικιλότητα των οικοσυστημάτων.

Γύρη: Κόνις παραγόμενη στους ανθήρες των στημόνων (αρσενικά μέρη του άνθους) που ενεργοποιεί την παραγωγή σπόρων στο στίγμα του υπέρου (θηλυκό μέρος) του ίδιου είδους άνθους.

Δραστικές ουσίες: Το δραστικό συστατικό κατά των επιβλαβών οργανισμών ή των ασθενειών των φυτών σε ένα φυτοπροστατευτικό προϊόν.

Εκτάσεις υπό αγρανάπαυση: Η αρόσιμη γη που έχει τεθεί σε ανάπαυση για περίοδο τουλάχιστον ενός έτους.

Εμβόλιμες καλλιέργειες: Στη γεωργία, ταχέως αναπτυσσόμενες καλλιέργειες μεταξύ διαδοχικών φυτεύσεων μιας κύριας καλλιέργειας.

Επικονίαση των καλλιεργειών: Επικονίαση καλλιεργούμενων φυτών.

Ευρωπαϊκός κόκκινος κατάλογος: Απογραφή της κατάστασης των ευρωπαϊκών ειδών με σκοπό τον εντοπισμό των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (σε όλη την Ευρώπη και στην Ευρωπαϊκή Ένωση), σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της Διεθνούς ένωσης για τη διατήρηση της φύσης για τους κόκκινους καταλόγους.

Ζώνες ανάσχεσης: Στη γεωργία, η έκταση όπου διατηρείται μόνιμη βλάστηση, η οποία βοηθά στον έλεγχο περιβαλλοντικών προβλημάτων όπως αυτά που σχετίζονται με την ποιότητα του εδάφους ή των υδάτων.

Θρίπας: Μικρό πτερωτό έντομο που τρέφεται κυρίως από φυτά διαρρηγνύοντας και απομυζώντας τα κύτταρα της επιδερμίδας των φύλλων τους.

Καλλιέργειες που δεσμεύουν το άζωτο: Καλλιέργειες που συμβάλλουν στη δέσμευση του αζώτου, διεργασία με την οποία το μοριακό άζωτο του αέρα μετατρέπεται σε αμμωνία ή συναφείς αζωτούχους ενώσεις στο έδαφος.

Κατάλοιπα: Μία ή περισσότερες ουσίες, παρούσες μέσα ή πάνω σε φυτά ή σε φυτικά προϊόντα, βρώσιμα ζωικά προϊόντα, πόσιμο νερό ή αλλού στο περιβάλλον, προερχόμενες από τη χρήση φυτοπροστατευτικού προϊόντος, συμπεριλαμβανομένων των μεταβολιτών τους και των προϊόντων διάσπασης ή αντίδρασής τους.

Λιπάσματα: Στερεές, υγρές ή αέριες ουσίες (συνθετικές ή οργανικές) που περιέχουν ένα ή περισσότερα φυτοθρεπτικά συστατικά και εφαρμόζονται στο έδαφος για τη διατήρηση ή τη βελτίωση της γονιμότητάς του.

Μελιφόρο φυτό: Φυτό που παράγει ουσίες τις οποίες συλλέγουν έντομα και τις μετατρέπουν σε μέλι.

Νέκταρ: Το γλυκό υγρό που παράγεται από τα άνθη και συλλέγεται από τις μέλισσες και άλλα έντομα.

Οδός έκθεσης: Οι τρόποι με τους οποίους ζώντες οργανισμοί μπορούν να έλθουν σε επαφή με επικίνδυνη ουσία.

Οικοσύστημα: Ένα δυναμικό σύμπλεγμα φυτικών, ζωικών και μικροοργανικών κοινοτήτων καθώς και του αβιωτικού περιβάλλοντός τους που αλληλοεπηρεάζονται ως μια λειτουργική μονάδα.

Οικότοπος: Φυσική τοποθεσία ή είδος περιβάλλοντος όπου διαβιοί ή απαντά ένας οργανισμός ή βιολογικός πληθυσμός, που ορίζεται ως το άθροισμα των αβιοτικών και βιοτικών παραγόντων του περιβάλλοντος, φυσικών ή τροποποιημένων, που είναι ουσιώδεις για τη ζωή και την αναπαραγωγή του είδους.

Πρακτικές διαχείρισης: Σύνολο γεωργικών πρακτικών που αποσκοπούν στη βελτίωση της ανάπτυξης και της απόδοσης των καλλιεργειών. Σε αυτές περιλαμβάνονται η διαχείριση των υδάτων, η άροση και η προετοιμασία του εδάφους, η ασβέστωση και ο έλεγχος της οξύτητας, η χρήση λιπασμάτων και η προστασία των καλλιεργειών.

Σταγονόρροια: Αποβολή νερού με τη μορφή σταγόνων από την επιφάνεια ενός φύλλου που δεν έχει υποστεί βλάβη.

Συστημικά φυτοφάρμακα: Υδατοδιαλυτά φυτοφάρμακα που απορροφούνται και διανέμονται συστημικά σε ολόκληρο το φυτό, όταν εφαρμόζονται στις ρίζες, τους σπόρους ή τα φύλλα του.

Τοξικότητα: Η ικανότητα ή η ιδιότητα μιας ουσίας να προκαλεί δυσμενείς επιπτώσεις.

Υπηρεσίες οικοσυστήματος: Οι άμεσες και έμμεσες συνεισφορές των οικοσυστημάτων στην επιβίωση και στην ποιότητα ζωής του ανθρώπου.

Υποθανατηφόρος τοξικότητα: Η ικανότητα ή η ιδιότητα μιας ουσίας να προκαλεί βιολογικές, φυσιολογικές, δημογραφικές ή συμπεριφορικές επιδράσεις στους ζώντες οργανισμούς που επιβιώνουν της έκθεσης σε τοξική ουσία.

Φυσικό κεφάλαιο: Αποθέματα φυσικών πόρων, συμπεριλαμβανομένων των ορυκτών, του εδάφους, του αέρα, των υδάτων και όλων των ζώντων οργανισμών.

Φυσιολογικό ποσοστό θνησιμότητας: Το σύνηθες ποσοστό θνησιμότητας, ανεξαρτήτως αιτίας.

Φυτοπροστατευτικά προϊόντα: Προϊόντα που αποτελούνται από ή περιέχουν δραστικές ουσίες και προορίζονται να προστατεύουν φυτά ή φυτικά προϊόντα από κάθε είδους επιβλαβείς οργανισμούς ή να προλαμβάνουν τη δράση των οργανισμών αυτών, να επηρεάζουν τις φυσιολογικές διεργασίες των φυτών, να διατηρούν τα φυτικά προϊόντα, να καταστρέφουν ανεπιθύμητα φυτά ή μέρη φυτών ή να επιβραδύνουν ή να προλαμβάνουν την ανεπιθύμητη ανάπτυξη φυτών.

Φυτοφάρμακα: Φυτοπροστατευτικά προϊόντα:

Φωτορύπανση: Τεχνητό φως κατά τη διάρκεια της νύχτας που διαταράσσει τον φυσικό κύκλο εναλλαγής ημέρας-νύχτας / φωτός-σκότους στο πλαίσιο του οποίου έχουν εξελιχθεί όλα τα είδη και τα οικοσυστήματα στον πλανήτη.

Χημικές ουσίες: Στην έκθεση, τα χημικά φυτοπροστατευτικά προϊόντα, τα οποία συχνά βασίζονται σε συνθετικές ουσίες και έχουν σχεδιαστεί για να μειώσουν τη ζωτικότητα των πληθυσμών των επιβλαβών οργανισμών, χωρίς να βλάπτουν τα φυτά.

Απαντήσεις της Επιτροπής

Σύνοψη

I

Η Επιτροπή θεωρεί ότι οι κύριοι παράγοντες της μείωσης των άγριων επικονιαστών είναι πολλαπλοί και σε αυτούς περιλαμβάνονται η αλλαγή της χρήσης γης, η εντατική γεωργική διαχείριση, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης φυτοφαρμάκων, η κλιματική αλλαγή, η περιβαλλοντική ρύπανση και τα χωροκατακτητικά ξένα είδη.

II

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι το συνολικό πλαίσιο έχει θεσπιστεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο παράλληλα με την έκδοση κανονισμών ή οδηγιών και την ανάθεση ορισμένων εκτελεστικών αρμοδιοτήτων στην Επιτροπή. Η Επιτροπή μπορεί να ενεργεί μόνο εντός αυτού του πλαισίου.

Υπάρχουν πολλές δράσεις, εκτός από επικαιροποιήσεις της νομοθεσίας, που μπορούν να υλοποιηθούν. Για την υλοποίηση ορισμένων δράσεων/δραστηριοτήτων απαιτείται πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από το διάστημα 2021-2022 το οποίο επέλεξε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ).

VI

Η Επιτροπή αποδέχεται έξι από τις συστάσεις που διατυπώνονται στην έκθεση και αποδέχεται εν μέρει την άλλη σύσταση.

Εισαγωγή

05

Το έργο PoshBee (πανευρωπαϊκή αξιολόγηση, παρακολούθηση και μετριασμός των επιβαρυντικών παραγόντων για την υγεία των μελισσών), το οποίο επιλέχθηκε στο πλαίσιο της κοινωνικής πρόκλησης 2 του προγράμματος «Ορίζων 2020» (πρόσκληση του 2016) έχει ως στόχο να παράσχει την πρώτη ολοκληρωμένη πανευρωπαϊκή αξιολόγηση του κινδύνου έκθεσης σε χημικές ουσίες και στα μείγματά τους, καθώς και του κινδύνου συνύπαρξης με παθογόνους οργανισμούς και διατροφική πίεση για τις μονήρεις μέλισσες, τις αγριομέλισσες και τις μελιφόρες μέλισσες σε δύο σημαντικά συστήματα καλλιέργειας (https://cordis.europa.eu/project/id/773921). Το έργο υλοποιείται σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA).

Διάφορα έργα επιχειρησιακών ομάδων της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης Καινοτομίας για τη γεωργική παραγωγικότητα και βιωσιμότητα (EIP-AGRI) (https://ec.europa.eu/eip/agriculture/) αφορούν τους επικονιαστές και πιο συγκεκριμένα την παραγωγή μελιφόρων μελισσών και την υγεία των μελισσών.

Οι άγριοι επικονιαστές καλύπτονται εμμέσως από τις διατάξεις του κανονισμού για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα που αφορούν τα «μη στοχευόμενα αρθρόποδα».

08

Στο πλαίσιο του φιλόδοξου στόχου της μηδενικής ρύπανσης, της στρατηγικής «από το αγρόκτημα στο πιάτο» και της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα, η Επιτροπή στοχεύει στη μείωση της εξάρτησης από τα φυτοφάρμακα και στην προώθηση της υιοθέτησης μη χημικών εναλλακτικών λύσεων χαμηλού κινδύνου. Επιπλέον, η ΕΕ στηρίζει επίσης την έρευνα σχετικά με νέες λύσεις φυτοπροστασίας και την αύξηση της χρήσης δεικτών για τη μέτρηση των μεταβολών που επέρχονται με την πάροδο του χρόνου στον κίνδυνο που ενέχουν τα φυτοφάρμακα στην Ευρώπη.

Ο εναρμονισμένος δείκτης κινδύνου 1, ο οποίος υπολογίζεται με τον πολλαπλασιασμό των ποσοτήτων δραστικών ουσιών που διατίθενται στην αγορά σε φυτοπροστατευτικά προϊόντα με έναν συντελεστή στάθμισης, δείχνει μείωση κατά 20 % του κινδύνου που ενέχουν για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον τα φυτοφάρμακα στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την περίοδο 2011-2017.

Παρατηρήσεις

17

Ο ευρωπαϊκός δείκτης πεταλούδων στις χορτολιβαδικές εκτάσεις εμφανίζει περιορισμούς ως προς την αντιπροσωπευτικότητα. Επί του παρόντος, ο ευρωπαϊκός δείκτης πεταλούδων στις χορτολιβαδικές εκτάσεις βασίζεται σε παρακολούθηση σε 14 χώρες· το 75 % των τόπων παρακολούθησης βρίσκονται μόνο σε 3 χώρες, και συγκεκριμένα στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις Κάτω Χώρες και στη Γερμανία. Ακόμη και αν εξαιρεθεί το Ηνωμένο Βασίλειο, οι δυτικές χώρες της ΕΕ αντιστοιχούν στο 74 % των διατομών.  Η βόρεια (14 %), η νότια (11 %) και η ανατολική Ευρώπη (1 %) υποεκπροσωπούνται⁴⁸.

Η Επιτροπή δρομολόγησε ένα πιλοτικό έργο (Assessing Butterflies in Europe (Αξιολόγηση των πεταλούδων στην Ευρώπη) – ABLE, https://butterfly-monitoring.net/able) για την αύξηση του αριθμού των χωρών που αποτελούν αντικείμενο παρακολούθησης.

Πλαίσιο 2 - Η πρωτοβουλία για τους επικονιαστές δεν επέφερε σε όλες τις περιπτώσεις αλλαγές σε βασικές πολιτικές και μέτρα

Δράση 4Γ: το υπόδειγμα του πλαισίου δράσεων προτεραιότητας καταρτίστηκε το 2017 και δεν μπορούσε να περιλαμβάνει αίτημα για τον καθορισμό μέτρων για τους επικονιαστές, διότι η δράση 4Γ προσδιορίστηκε αργότερα, το δεύτερο τρίμηνο του 2018. Ωστόσο, μετά την έγκριση της πρωτοβουλίας για τους επικονιαστές, η Επιτροπή ενθάρρυνε τα κράτη μέλη να παραθέσουν μέτρα για τους επικονιαστές στο τμήμα του υποδείγματος του πλαισίου δράσεων προτεραιότητας που αφορά τα κοινωνικοοικονομικά οφέλη των μέτρων των πλαισίων δράσεων προτεραιότητας.

Δράση 5Γ:

Τρεις από τους εννέα ειδικούς στόχους της ΚΓΠ αφορούν το κλίμα και το περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένου του ειδικού στόχου στ): «συμβολή στην προστασία της βιοποικιλότητας, ενίσχυση των υπηρεσιών οικοσυστήματος και διατήρηση των οικοτόπων και των τοπίων».

Ο στόχος αυτός περιλαμβάνει την προστασία των επικονιαστών και των υπηρεσιών επικονίασης.

Κατά την περίοδο 2022-2027 θα παρασχεθεί στα κράτη μέλη μεγαλύτερη επικουρικότητα και ευελιξία για τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και τη στήριξη μέτρων που ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες τους στο πλαίσιο των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ. Αποτελεί ευκαιρία για τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν εξατομικευμένα μέτρα για τους επικονιαστές, μεταξύ άλλων μέσω συλλογικών συστημάτων που βασίζονται στα αποτελέσματα. Επιπλέον, η πρόταση της Επιτροπής για την ΚΓΠ μετά το 2020 απαιτεί ρητά από τα κράτη μέλη να λάβουν υπόψη τα εθνικά περιβαλλοντικά σχέδια, καθώς και τους στόχους τους, που απορρέουν από την ενωσιακή νομοθεσία.

22

Η Επιτροπή θέσπισε όλες τις απαραίτητες εσωτερικές ρυθμίσεις για την υλοποίηση της πρωτοβουλίας. Οι ρόλοι και οι αρμοδιότητες καθορίστηκαν με σαφήνεια και δεν προέκυψαν ζητήματα εσωτερικής διακυβέρνησης. Η Επιτροπή ενημερώνει τακτικά τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη σχετικά με την πρόοδο της πρωτοβουλίας στο πλαίσιο της ομάδας συντονισμού για τη φύση και τη βιοποικιλότητα, το πλαίσιο διακυβέρνησης για την εφαρμογή της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2020. Η έλλειψη αξιόπιστων στοιχείων σχετικά με τους επικονιαστές και τις πιέσεις που δέχονται εμποδίζει τον καθορισμό συγκεκριμένων στόχων προς επίτευξη στο πλαίσιο διαφόρων δράσεων. Η πρώτη δράση της πρωτοβουλίας στοχεύει στην αντιμετώπιση αυτής ακριβώς της έλλειψης.

25

Τα περισσότερα γνωστά είδη επικονιαστών (συμπεριλαμβανομένων πολλών από τα πλέον απειλούμενα είδη επικονιαστών) συνδέονται με τα είδη οικοτόπων που παρατίθενται στην οδηγία για τους οικοτόπους και, επομένως, επωφελούνται από τα μέτρα προστασίας, διαχείρισης και αποκατάστασης που λαμβάνονται βάσει της οδηγίας.

26

Η μελέτη «The impact of Natura 2000 on non-target species, assessment using volunteer-based biodiversity monitoring» (Ο αντίκτυπος του δικτύου Natura 2000 στα μη στοχευόμενα είδη, αξιολόγηση με χρήση παρακολούθησης της βιοποικιλότητας από εθελοντές) κατέδειξε ότι οι προσπάθειες που κατέβαλαν τα κράτη μέλη την περίοδο 2007-2013 δεν ήταν επαρκείς για την ανάσχεση της συνολικής μείωσης των ειδών πεταλούδας σε περιοχές Natura 2000.

29

Το υπόδειγμα του πλαισίου δράσεων προτεραιότητας δεν περιλαμβάνει συγκεκριμένες απαιτήσεις για τους επικονιαστές διότι είχε ήδη καταρτιστεί, έπειτα από αρκετούς γύρους διαβουλεύσεων, το 2017, πριν από την κατάρτιση της δράσης 4Γ στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας για τους επικονιαστές. Ωστόσο, ορισμένα εθνικά πλαίσια δράσεων προτεραιότητας περιλαμβάνουν ειδικά μέτρα για τους επικονιαστές. Για παράδειγμα, το ολλανδικό πλαίσιο δράσεων προτεραιότητας προβλέπει προϋπολογισμό 500 000 EUR/έτος για την εφαρμογή της οικείας εθνικής στρατηγικής για τους επικονιαστές.

Κατά την παροχή σχολίων σχετικά με τα εθνικά σχέδια πλαισίων δράσεων προτεραιότητας, η Επιτροπή ενθαρρύνει ενεργά τα κράτη μέλη να περιλαμβάνουν στα οικεία πλαίσια δράσεων προτεραιότητας τυχόν στρατηγικές ή μέτρα που στοχεύουν ειδικά τους επικονιαστές.

32

Παρότι η Επιτροπή θεωρεί ότι η εντατικοποίηση της γεωργίας διαδραματίζει μείζονα ρόλο στη μείωση των επικονιαστών, επιθυμεί να επισημάνει ότι η εγκατάλειψη των γεωργικών γαιών μπορεί επίσης να ασκήσει πίεση στους επικονιαστές, σε τομείς με πρακτικές εκτατικής γεωργίας που διατηρούν σημαντικούς ημιφυσικούς οικοτόπους για τους άγριους επικονιαστές. 

Το πλαίσιο της ΚΓΠ για την περίοδο 2014-2020 περιλαμβάνει προτεραιότητες που αφορούν άμεσα την αποκατάσταση, τη διατήρηση και την ενίσχυση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας. Το εν λόγω πλαίσιο αποτελεί βάση για την ανάληψη δράσεων με στόχο τη δημιουργία ευνοϊκών για τους επικονιαστές συνθηκών.

Η πρόταση της Επιτροπής για την ΚΓΠ μετά το 2020 ενισχύει την προτεραιότητα που δίνεται στη βιοποικιλότητα, καθώς και τη φιλοδοξία σε επίπεδο πολιτικής, καθορίζοντας δείκτες αποτελεσμάτων και αντικτύπου οι οποίοι αφορούν τον αντίκτυπο της πολιτικής στη βιοποικιλότητα, στους οικοτόπους, στα οικοσυστήματα και στο τοπίο – στοιχεία συναφή για τους επικονιαστές.

Βλ. επίσης απάντηση στο πλαίσιο 2.

33

Κοινή απάντηση της Επιτροπής στο σημείο 33 και στο πλαίσιο 4

Όταν διαπιστωθεί ότι ένας γεωργός δεν συμμορφώνεται με τους νομοθετικούς κανόνες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών κανόνων, οι λαμβανόμενες πληρωμές της ΚΓΠ μπορεί, στο πλαίσιο του συστήματος πολλαπλής συμμόρφωσης, να μειωθούν κατ’ αναλογία προς τη σοβαρότητα της παράβασης. Η μείωση αυτή μπορεί να κυμαίνεται από 1 % έως 100 %. Στην πράξη, οι περισσότερες παραβάσεις δεν είναι εσκεμμένες ούτε σοβαρές, οπότε οι κυρώσεις πολλαπλής συμμόρφωσης που εφαρμόζονται κυμαίνονται μεταξύ 1 % και 5 %.

Στις οδηγίες και στους κανονισμούς της ΕΕ καθορίζονται διάφοροι κανόνες [κανονιστικές απαιτήσεις διαχείρισης (ΚΑΔ)] και η πολλαπλή συμμόρφωση συμβάλλει στην αύξηση της ευαισθητοποίησης των γεωργών όσον αφορά την τήρηση των διατάξεων αυτών των νομοθεσιών της ΕΕ. Στην ΚΓΠ καθορίζονται και άλλοι κανόνες (πρότυπα καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης - ΚΓΠΚ), ενώ τα κράτη μέλη πρέπει να καθορίζουν εθνικά πρότυπα που είναι προσαρμοσμένα στις τοπικές συνθήκες και ανάγκες, Όταν, βάσει της εμπειρίας, τα κράτη μέλη καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι δεν επιτυγχάνονται τα οφέλη της βιοποικιλότητας, μεταξύ άλλων για τους επικονιαστές, διαθέτουν ευρεία ευελιξία να προσαρμόσουν τους κανόνες που εφαρμόζονται στους γεωργούς ως ΚΑΔ ή πρότυπα ΚΓΠΚ.

Η πολλαπλή συμμόρφωση δεν είναι ο μόνος παράγοντας για την κατάσταση της βιοποικιλότητας, τα δε αποτελέσματα της πολλαπλής συμμόρφωσης δεν μπορούν να μετρηθούν συγκεκριμένα με δείκτες αποτελεσμάτων ή αντικτύπου διότι οι δείκτες αυτοί αντικατοπτρίζουν τάσεις πολλών παραγόντων. Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή στηρίζεται σε δείκτες εκροών, και όχι σε δείκτες αντικτύπου, για τη μέτρηση της εφαρμογής μεμονωμένων μέσων όπως η πολλαπλή συμμόρφωση.

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θεωρεί ότι η πολλαπλή συμμόρφωση, σε συνδυασμό με άλλα μέσα της ΚΓΠ, έχει επωφελή αντίκτυπο στη βιοποικιλότητα των γεωργικών γαιών.

34

Κοινή απάντηση στο σημείο 34, στο πλαίσιο 5 και στα σημεία 35, 36 και 37

Ο οικολογικός προσανατολισμός είναι ένα καθεστώς στήριξης με τη μορφή άμεσων ενισχύσεων το οποίο αποσκοπεί στην ανταμοιβή των γεωργών για τα δημόσια αγαθά που παρέχονται με τρία μέτρα: την προστασία των μόνιμων βοσκοτόπων, συμπεριλαμβανομένων των πλέον ευαίσθητων από περιβαλλοντική άποψη, τη διαφοροποίηση των καλλιεργειών και τη διατήρηση ενός ποσοστού αρόσιμης γης ως περιοχής οικολογικής εστίασης (ΠΟΕ). Στο πλαίσιο της αξιολόγησης στην οποία προέβη το 2016 όσον αφορά την εφαρμογή του οικολογικού προσανατολισμού, η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το μέσο αυτό παρουσιάζει σημαντικές δυνατότητες, ειδικότερα λόγω της κάλυψης ευρείας έκτασης (77 % της συνολικής γεωργικής έκτασης), αλλά ότι οι δυνατότητες αυτές δεν αξιοποιούνταν πλήρως από τα κράτη μέλη και τους γεωργούς. Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή θέσπισε διάφορες βελτιώσεις κατόπιν της εν λόγω αξιολόγησης, απαγορεύοντας ιδίως τη χρήση φυτοφαρμάκων σε ΠΟΕ από το 2018. Στο πλαίσιο της απαγόρευσης γίνεται ρητή αναφορά σε παραγωγική γεωργική έκταση, καθώς ο κίνδυνος από τη χρήση φυτοφαρμάκων σε μη παραγωγική γη είναι πολύ περιορισμένος.

Όταν, βάσει της εμπειρίας, τα κράτη μέλη καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι δεν επιτυγχάνονται τα οφέλη της βιοποικιλότητας, μεταξύ άλλων για τους επικονιαστές, διαθέτουν ευρεία ευελιξία να προσαρμόσουν τους κανόνες που εφαρμόζονται στους γεωργούς στο πλαίσιο του οικολογικού προσανατολισμού.

Ο οικολογικός προσανατολισμός δεν είναι ο μόνος παράγοντας για την κατάσταση της βιοποικιλότητας, τα δε αποτελέσματα του οικολογικού προσανατολισμού δεν μπορούν να μετρηθούν συγκεκριμένα με δείκτες αποτελεσμάτων ή αντικτύπου διότι οι δείκτες αυτοί αντικατοπτρίζουν τάσεις πολλών παραγόντων. Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή στηρίζεται σε δείκτες εκροών, και όχι σε δείκτες αντίκτυπου, για τη μέτρηση της εφαρμογής μεμονωμένων μέσων όπως ο οικολογικός προσανατολισμός.

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θεωρεί ότι ο τρέχων οικολογικός προσανατολισμός έχει τη δυνατότητα να ωφελήσει τη βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένων των επικονιαστών.

Ωστόσο, η δυνατότητα αυτή δεν αξιοποιούνταν πλήρως και στόχος της πρότασης για τη μελλοντική ΚΓΠ είναι η αντιμετώπιση αυτής της έλλειψης.

35

Η υποσημείωση αναφέρεται στην εξωτερική υποστηρικτική μελέτη της αξιολόγησης. Η αξιολόγηση της Επιτροπής είναι το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής SWD(2018) 478 final.

Στο SWD (σ. 57) και στην υποστηρικτική μελέτη (σ. 125 και 227) αναφέρονται τα εξής:

Από την ανάλυση προκύπτει ότι για την ΕΕ των 28 το στοιχείο της ΠΟΕ που παρουσιάζει τη δυνατότητα να αποφέρει τον μεγαλύτερο καθαρό θετικό αντίκτυπο είναι η επιλογή της αγρανάπαυσης, η οποία συνίσταται σε υπολείμματα καλλιεργειών με φυσική αναγέννηση ζιζανίων ή μείγματα άγριων σπόρων. Καθαρά οφέλη μπορούν επίσης να προκύψουν από πολυετείς καλλιέργειες κτηνοτροφικών φυτών που δεσμεύουν το άζωτο, ορισμένα χαρακτηριστικά του τοπίου (π.χ. παρυφές αγρών, θαμνοστοιχίες, δέντρα, λίμνες και αυλάκια), ζώνες ανάσχεσης και παρυφές αγρών.

Επίσης, στην έκθεση μελέτης της εξωτερικής αξιολόγησης σχετικά με τον αντίκτυπο της ΚΓΠ στη βιοποικιλότητα (επικείμενο SWD) αναφέρονται τα εξής: «Γη υπό αγρανάπαυση», που είναι ο πλέον επωφελής τύπος ΠΟΕ για τη βιοποικιλότητα...» (σ. 81).

37

Η Επιτροπή θεωρεί ότι γενικά οι γεωργοί δεν έχουν κίνητρο να χρησιμοποιούν φυτοφάρμακα σε παρυφές αγρών, ζώνες ανάσχεσης και άλλα μη παραγωγικά χαρακτηριστικά τοπίου, καθώς δεν υπάρχουν καλλιέργειες προς προστασία. Επιπλέον, τα κράτη μέλη μπορούν να ορίσουν στα οικεία εθνικά σχέδια δράσης, στο πλαίσιο της οδηγίας για την ορθολογική χρήση, προκαθορισμένες ζώνες ανάσχεσης κατά μήκος ορισμένων περιοχών (όπως υδατορρεύματα). Όταν κρίνεται απαραίτητο, πρέπει να καθορίζουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις όσον αφορά μέτρα μετριασμού του κινδύνου στις άδειες φυτοπροστατευτικών προϊόντων, που οι γεωργοί πρέπει να τηρούν (π.χ. ακροφύσια μείωσης της διασποράς ή ζώνες απαγόρευσης του ψεκασμού εντός αγροτεμαχίων). Πράγματι, τα κράτη μέλη επιβάλλουν συχνά τέτοιου είδους περιορισμούς για την προστασία υδατορρευμάτων και/ή περιοχών εκτός αγροτεμαχίων από τη διασπορά.

38

Τα γεωργοπεριβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα συγκαταλέγονται εδώ και χρόνια στα κυριότερα μέσα της ΚΓΠ για την ενθάρρυνση των γεωργών να εισαγάγουν ή να συνεχίσουν να εφαρμόζουν γεωργικές πρακτικές που βαίνουν πέραν των υποχρεωτικών απαιτήσεων και συμβάλλουν στην προστασία και τη βελτίωση του περιβάλλοντος, του τοπίου, της βιοποικιλότητας και των φυσικών πόρων. Κατά την περίοδο 2014-2020, ποσοστό άνω του 16 % του συνόλου των κονδυλίων της ΕΕ για την αγροτική ανάπτυξη διατέθηκαν από τα κράτη μέλη σε γεωργοπεριβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα. Τα μέτρα αυτά, σε συνδυασμό με τη στήριξη της βιολογικής γεωργίας και το δίκτυο Natura 2000, είχαν ως αποτέλεσμα ποσοστό πάνω από το 17 % της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης της ΕΕ (ΧΓΕ) να τελεί υπό πρακτικές γεωργικής διαχείρισης οι οποίες αναμένεται να ωφελήσουν τη βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένων των επικονιαστών, και οι οποίες υποστηρίζονται στο πλαίσιο των εν λόγω μέτρων. Πρόκειται για περιβαλλοντικά φιλόδοξες γεωργικές πρακτικές που καθορίζονται σε επίπεδο πέραν των απαιτήσεων πολλαπλής συμμόρφωσης και, συνεπώς, αποφέρουν πρόσθετα περιβαλλοντικά δημόσια αγαθά.

39

Κοινή απάντηση στα σημεία 39 και 40:

Η πρόταση για τη μελλοντική ΚΓΠ ενισχύει τους κανόνες πολλαπλής συμμόρφωσης στο πλαίσιο μιας ενισχυμένης αιρεσιμότητας, μεταξύ άλλων για τη βιοποικιλότητα και τα φυτοφάρμακα, θεσπίζοντας νέες ΚΑΔ και πρότυπα ΚΓΠΚ, καθώς και συγχωνεύοντας τις υποχρεώσεις οικολογικού προσανατολισμού σε μια ενισχυμένη μορφή. Στο πλαίσιο αυτό, το νέο καθεστώς άμεσων ενισχύσεων για περιβαλλοντικούς σκοπούς –τα οικολογικά προγράμματα– θα συμβάλει στην επίτευξη αυτού του στόχου.

Όσον αφορά τα γεωργοπεριβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα, η πρόταση της Επιτροπής προτείνει περαιτέρω βελτιώσεις:

- προωθεί την υποστήριξη συλλογικών συστημάτων και συστημάτων ενισχύσεων με βάση τα αποτελέσματα από τα κράτη μέλη – δύο προσεγγίσεις που μπορούν να επιφέρουν σημαντική βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος σε μεγαλύτερη κλίμακα και με μετρήσιμο τρόπο. Και οι δύο προσεγγίσεις μπορούν να είναι ιδιαίτερα επωφελείς για τους επικονιαστές διότι λειτουργούν σε κλίμακα τοπίου και όχι αγροτεμαχίου.

- επιτρέπει, σε εξαιρετικές και αιτιολογημένες περιπτώσεις, την υπογραφή γεωργοπεριβαλλοντικών και κλιματικών δεσμεύσεων για μικρότερη περίοδο από τα 5 έως 7 έτη εάν η μικρότερη αυτή περίοδος επαρκεί για την υλοποίηση των περιβαλλοντικών οφελών. Με τον τρόπο αυτό παρέχεται περαιτέρω ευελιξία για τους πιθανούς δικαιούχους των γεωργοπεριβαλλοντικών και κλιματικών μέτρων, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ελκυστικότητά τους.

- αυξάνει το ποσοστό συνεισφοράς για τις γεωργοπεριβαλλοντικές και κλιματικές δεσμεύσεις και άλλες συναφείς δεσμεύσεις, όπως η βιολογική γεωργία, οι ενισχύσεις Natura 2000, οι μη παραγωγικές επενδύσεις, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ελκυστικότητά τους.

Οι άκρως φιλόδοξοι στόχοι για τους επικονιαστές δεν θα επιτευχθούν με μεμονωμένα μέσα, αλλά μόνο με έναν συνδυασμό μέσων. Η παροχή συμβουλών στο πλαίσιο των συστημάτων παροχής γεωργικών συμβουλών (FAS) θα αποτελέσει επίσης σημαντικό στοιχείο για την παροχή συνδρομής στους γεωργούς όσον αφορά την εφαρμογή πρακτικών που είναι επωφελείς για τους επικονιαστές μεταξύ άλλων.

43

Η αντικατάσταση των ζιζανιοκτόνων με το μηχανικό βοτάνισμα αναμένεται να έχει το ίδιο αποτέλεσμα στην ποσότητα και την ποικιλότητα των ανθικών πόρων.

44

Ο κανονισμός για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα (ΦΠΠ) καλύπτει είδη εντόμων πέραν των μελισσών στο πλαίσιο των διατάξεών του που αφορούν τα μη στοχευόμενα αρθρόποδα, για τα οποία δεν υπάρχουν ειδικές διατάξεις. Οι διατάξεις αυτές προστατεύουν εμμέσως τους άγριους επικονιαστές.

46

Η Επιτροπή επιθυμεί να επισημάνει ότι έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για την εναρμόνιση της διαδικασίας εκτίμησης κινδύνων για τις μελιφόρες μέλισσες με τις νομικές απαιτήσεις.

Η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι οι κατευθυντήριες οδηγίες εκδόθηκαν το 2002, δηλαδή πριν από την έκδοση του κανονισμού του 2009. Ως εκ τούτου, δεν μπορούν να εναρμονιστούν με τον εν λόγω κανονισμό.

47

Στις κατευθυντήριες οδηγίες του 2002 εξετάζεται ο κίνδυνος που προκύπτει για τις προνύμφες από τους ρυθμιστές ανάπτυξης εντόμων και άλλες δραστικές ουσίες που μπορεί να προκαλέσουν μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των κυψελών. Στις περιπτώσεις αυτές, απαιτούνται στοιχεία που να αποδεικνύουν την απουσία επιπτώσεων στην υγεία των κυψελών για μεγάλο χρονικό διάστημα (βλ. τέλος ενότητας 4.3 των κατευθυντήριων οδηγών του 2002).

53

Η Επιτροπή τονίζει ότι η εντολή που ανατέθηκε στην EFSA αποτέλεσε μέρος μιας ευρύτερης λύσης. Πράγματι, η εντολή βασίστηκε σε αίτημα της μεγάλης πλειονότητας των κρατών μελών, ενώ για ορισμένα από αυτά αποτελούσε απαίτηση ώστε να υποστηρίξουν την τροποποίηση των ενιαίων αρχών, η οποία θα καθιστούσε δυνατή την εφαρμογή των μερών των κατευθυντήριων οδηγιών που αφορούν την οξεία τοξικότητα για τις μελιφόρες μέλισσες. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε στη συνέχεια, τον Οκτώβριο του 2019, την αντίθεσή του σε αυτή την τροποποίηση των ενιαίων αρχών.

Η Επιτροπή επισημαίνει επίσης ότι δεν ζήτησε νωρίτερα από την EFSA να επανεξετάσει τις κατευθυντήριες οδηγίες διότι οι περιορισμοί του 2013 για τα τρία νεονικοτινοειδή, για τους οποίους η διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου βρισκόταν σε εξέλιξη έως το 2018, είχαν θεσπιστεί βάσει αξιολόγησης της EFSA στην οποία επίσης βασίζονταν οι κατευθυντήριες οδηγίες του 2013. Επιπλέον, η Επιτροπή θεώρησε την περίοδο εκείνη ότι οι κατευθυντήριες οδηγίες του 2013 αντιπροσώπευαν τις τελευταίες (και πλέον επικαιροποιημένες) διαθέσιμες επιστημονικές συμβουλές επί του θέματος από την EFSA.

54

Η Επιτροπή δεν έχει επιβάλει ακόμη στους αιτούντες την υποχρέωση να χρησιμοποιούν τις μεθόδους δοκιμών που αναπτύχθηκαν μετά το 2013 διότι οι κατευθυντήριες οδηγίες δεν έχουν εγκριθεί ακόμη από τα κράτη μέλη.

55

Όσον αφορά την αναθεώρηση του ειδικού στόχου προστασίας για τις μέλισσες, στις 6 Μαρτίου 2020 πραγματοποιήθηκε μια πρώτη συζήτηση με τα κράτη μέλη.

Η αναθεώρηση των ειδικών στόχων προστασίας που τίθενται στις κατευθυντήριες οδηγίες της EFSA του 2013 έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί τον Μάιο του 2020. Στο πλαίσιο της αναθεώρησης αυτής θα εξεταστούν ειδικοί στόχοι προστασίας για τις μελιφόρες μέλισσες, τις αγριομέλισσες και τις μονήρεις μέλισσες.

56

Το έργο PoshBee, το οποίο επιλέχθηκε στο πλαίσιο της κοινωνικής πρόκλησης 2 του προγράμματος «Ορίζων 2020» (πρόσκληση του 2016), έχει ως στόχο να παράσχει την πρώτη ολοκληρωμένη πανευρωπαϊκή αξιολόγηση του κινδύνου έκθεσης σε χημικές ουσίες και στα μείγματά τους, καθώς και του κινδύνου συνύπαρξης με παθογόνους οργανισμούς και διατροφική πίεση για τις μονήρεις μέλισσες, τις αγριομέλισσες και τις μελιφόρες μέλισσες σε δύο σημαντικά συστήματα καλλιέργειας (https://cordis.europa.eu/project/id/773921). Το έργο υλοποιείται σε συνεργασία με την EFSA.

Η Επιτροπή υποστηρίζει επίσης, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων 2020», ερευνητικές δραστηριότητες που θα υποβάλουν σε δοκιμή και θα παράσχουν ολοκληρωμένες προσεγγίσεις προς εφαρμογή κατά την εκτίμηση των επιπτώσεων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και των μεταβολιτών τους (ΦΠΠ) στην υγεία των φυτών, των ανθρώπων, των ζώων και των οικοσυστημάτων με ένα ειδικό ερευνητικό έργο στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας της κοινωνικής πρόκλησης 2 για την περίοδο 2018-2020 (βλ. SFS-04-2019-2020).

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι οι τρέχουσες απαιτήσεις δεδομένων για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα (κανονισμός 284/2013) περιλαμβάνουν επίσης δοκιμές οξείας τοξικότητας με μέλισσες. Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα που περιέχουν περισσότερες από μία δραστικές ουσίες αξιολογούνται, επομένως, ήδη σε επίπεδο κρατών μελών για τις εθνικές άδειες.

58

Το 2013 η Επιτροπή έθεσε επίσης περιορισμούς στη χρήση της ουσίας fipronil για την προστασία των μελισσών.

Επιπλέον, σε συνέχεια των περιορισμών που τέθηκαν τον Απρίλιο του 2018, οι αιτούντες απέσυραν τις αιτήσεις ανανέωσης έγκρισης για τις ουσίες clothianidin και thiametoxam, ενώ δεν θα υποβληθεί καμία αίτηση για την ουσία imidacloprid. Τον Ιανουάριο του 2020 η Επιτροπή δεν ανανέωσε την έγκριση της ουσίας thiacloprid.

62

Ο κανονισμός για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα δεν επιβάλλει στην Επιτροπή την υποχρέωση να κινήσει τέτοια έρευνα. Ωστόσο, διάφορα ερευνητικά έργα ολοκληρώθηκαν πριν από το 2019 ή βρίσκονται σε εξέλιξη/έχουν σχεδιαστεί⁴⁹.

Πλαίσιο 7 - Ειδική έκθεση 05/2020 - Ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων: περιορισμένη η πρόοδος όσον αφορά τη μέτρηση και τη μείωση των κινδύνων

Οι αρχές των κρατών μελών διασφαλίζουν ότι οι επαγγελματίες χρήστες συμμορφώνονται με την απαίτηση εφαρμογής των αρχών της ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας. Προκειμένου να λάβουν απόφαση σχετικά με τη συμμόρφωση ή τη μη συμμόρφωση, οι αρχές των κρατών μελών πρέπει να έχουν σαφή κριτήρια αξιολόγησης.

Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, η μετατροπή των γενικών αρχών της ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας σε πρακτικά κριτήρια εναπόκειται στα κράτη μέλη και η Επιτροπή θα συνεχίσει να στηρίζει τα κράτη μέλη στο έργο αυτό.

Συμπεράσματα και συστάσεις

65

Το κανονιστικό πλαίσιο θεσπίζεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο και θέτει τα όρια εντός των οποίων μπορεί η Επιτροπή να ενεργεί.

Σύσταση 1 – Να αξιολογηθεί η ανάγκη λήψης ειδικών μέτρων για τους άγριους επικονιαστές

α) Η Επιτροπή αποδέχεται τη σύσταση.

Η Επιτροπή θα προβεί σε επανεξέταση της πρωτοβουλίας της ΕΕ για τους επικονιαστές έως το τέλος του 2020 και βάσει αυτής θα εξετάσει το ενδεχόμενο ανάληψης επακόλουθων δράσεων για τους επικονιαστές το 2021.

β) Η Επιτροπή αποδέχεται τη σύσταση.

Οι μηχανισμοί διακυβέρνησης και παρακολούθησης για την ανάληψη δράσεων σχετικά με τους επικονιαστές θα εξεταστούν στο πλαίσιο της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030.

68

Το πλαίσιο της ΚΓΠ για την περίοδο 2014-2020 περιλαμβάνει προτεραιότητες που αφορούν άμεσα την αποκατάσταση, τη διατήρηση και την ενίσχυση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας. Το εν λόγω πλαίσιο αποτελεί βάση για την ανάληψη δράσεων με στόχο τη δημιουργία ευνοϊκών για τους επικονιαστές συνθηκών. Οι προτάσεις για την ΚΓΠ μετά το 2020 περιλαμβάνουν επίσης ειδικό στόχο για την προστασία της βιοποικιλότητας, των υπηρεσιών οικοσυστήματος, των οικοτόπων και των τοπίων, παρέχοντας στα κράτη μέλη ευρύ πεδίο για τον σχεδιασμό δράσεων προς όφελος των επικονιαστών. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αποδείξουν ότι τα σχέδιά τους χαρακτηρίζονται από αυξημένη περιβαλλοντική φιλοδοξία.

Σύσταση 2 – Να βελτιωθεί η ενσωμάτωση των δράσεων που αποσκοπούν στην προστασία των άγριων επικονιαστών στα μέσα πολιτικής της ΕΕ για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη γεωργία

α) Η Επιτροπή αποδέχεται τη σύσταση.

β) Η Επιτροπή αποδέχεται εν μέρει τη σύσταση.

Στην έκθεση μελέτης σχετικά με την αξιολόγηση του αντίκτυπου της ΚΓΠ στη βιοποικιλότητα παρέχεται ανάλυση της αποτελεσματικότητας, των δυνατοτήτων αλλά και των περιορισμών των ισχυόντων μέσων και μέτρων της ΚΓΠ όσον αφορά τη γενική βιοποικιλότητα με ορισμένες αναφορές στους επικονιαστές (ESQ 6 σ. 103). Ως εκ τούτου, η ανάλυση αυτή εξυπηρετεί επίσης τον σκοπό της αξιολόγησης του αντίκτυπου των μέτρων στους επικονιαστές, καθώς οι επικονιαστές αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της βιοποικιλότητας. Η εν λόγω αξιολόγηση θα συμπληρωθεί με την έκθεση μελέτης που σχετίζεται με τη δράση 5Α της πρωτοβουλίας της ΕΕ για τους επικονιαστές. Η Επιτροπή θα αξιοποιήσει τα ανωτέρω και θα συνεχίσει να εργάζεται για τον προσδιορισμό βέλτιστων πρακτικών που είναι επωφελείς για τους άγριους επικονιαστές.

γ) Η Επιτροπή αποδέχεται τη σύσταση.

Ενώ τα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ θα πρέπει να αποδεικνύουν τη συμβολή τους στους γενικούς και ειδικούς στόχους της ΚΓΠ, συμπεριλαμβανομένου του στόχου για την προστασία της βιοποικιλότητας, των υπηρεσιών οικοσυστήματος, των οικοτόπων και των τοπίων, στο πλαίσιο της ΚΓΠ μετά το 2020 τα κράτη μέλη θα διαθέτουν μεγαλύτερη ευελιξία ως προς τον καθορισμό των παρεμβάσεων. Ως εκ τούτου, η επιλογή και ο σχεδιασμός των παρεμβάσεων και των πρακτικών διαχείρισης που προτείνουν τα κράτη μέλη δεν θα βασίζεται σε προκαθορισμένες πρακτικές αλλά στην ανάλυση των περιβαλλοντικών καταστάσεών τους, η οποία οδηγεί στον προσδιορισμό των αναγκών, συμπεριλαμβανομένων των επικονιαστών κατά περίπτωση για ένα δεδομένο έδαφος, που πρέπει να καλυφθούν από τα στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ. Τα εν λόγω σχέδια θα πρέπει επίσης να αποδεικνύουν τη συμβολή τους στους στόχους που καθορίζονται στη σχετική περιβαλλοντική νομοθεσία. Οι στόχοι που καθορίζονται στις στρατηγικές βάσει της Πράσινης Συμφωνίας και είναι συναφείς για την ΚΓΠ θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη.

Στο πλαίσιο της αξιολόγησης των σχεδίων της ΚΓΠ, η Επιτροπή θα αξιολογεί αν οι προτεινόμενες παρεμβάσεις και πρακτικές διαχείρισης, οι οποίες συνδυάζονται μεταξύ τους και δεν λειτουργούν μεμονωμένα, διασφαλίζουν το δυναμικό και την αποτελεσματικότητά τους όσον αφορά τη συμβολή στους ειδικούς στόχους της ΚΓΠ, στις ειδικές ανάγκες των κρατών μελών που προσδιορίζονται στο σχέδιο και στην επίτευξη των καθορισμένων στόχων.

69

Αφού κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες, η Επιτροπή κατόρθωσε να εξασφαλίσει επαρκή στήριξη από τα κράτη μέλη τον Ιούλιο του 2019 για την τροποποίηση των ενιαίων αρχών, η οποία θα καθιστούσε δυνατή την εφαρμογή των μερών των κατευθυντήριων οδηγιών της EFSA για τις μέλισσες του 2013 που αφορούν την οξεία τοξικότητα για τις μελιφόρες μέλισσες. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε την αντίθεσή του σε αυτή την πρόταση τον Οκτώβριο του 2019.

Σύσταση 3 – Να ενισχυθεί η προστασία των άγριων επικονιαστών στο πλαίσιο της διαδικασίας εκτίμησης της επικινδυνότητας των φυτοφαρμάκων

α) Η Επιτροπή αποδέχεται τη σύσταση.

β) Η Επιτροπή αποδέχεται τη σύσταση.

Παραπομπές

¹ Potts S. et al, «Status and trends of European pollinators. Key findings of the STEP project», 14 Ιανουαρίου 2015.

² FAO, «The power of pollinators: why more bees means better food», 24 Αυγούστου 2016. L. A. Garibaldi et al, «Mutually beneficial pollinator diversity and crop yield outcomes in small and large farms», Science Magazine, 2016.

³ IPBES, «The assessment report of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services on pollinators, pollination and food production», 2016.

⁴ Sanchez-Bayo F., A.G. Wyckhuys K. «Worldwide decline of the entomofauna: A review of its drivers», 31 Ιανουαρίου 2019.

⁵ Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, «The Global Risks Report 2020», 15η έκδοση, 15 Ιανουαρίου 2020.

⁶ Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή Περιφερειών με τίτλο «Η ασφάλεια ζωής μας, το φυσικό μας κεφάλαιο: στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2020» (COM/2011/0244 τελικό).

⁷ Aνακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών, COM/2018/395 final, 1 Ιουνίου 2018.

⁸ Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών με τίτλο «Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία», COM(2019) 640 final.

⁹ Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών «Σώστε τις μέλισσες και τους αγρότες! Ας οδεύσουμε προς μια γεωργία φιλική προς τις μέλισσες για ένα υγιές περιβάλλον!» (Save bees and farmers! Towards a bee-friendly agriculture for a healthy environment), 30 Σεπτεμβρίου 2019.

¹⁰ Harvey, J.A., Heinen, R., Armbrecht, I. et al., «International scientists formulate a roadmap for insect conservation and recovery», Nature Ecology & Evolution, 6 Ιανουαρίου 2020.

¹¹ «Βιοποικιλότητα των γεωργικών εκτάσεων: η συμβολή της ΚΓΠ δεν κατάφερε να αναχαιτίσει τη μείωσή της» (ειδική έκθεση 13/2020), «Ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων: περιορισμένη η πρόοδος όσον αφορά τη μέτρηση και τη μείωση των κινδύνων» (ειδική έκθεση 05/2020), «Απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για την εφαρμογή του δικτύου Natura 2000 κατά τρόπο που να εγγυάται την πλήρη αξιοποίησή του» (ειδική έκθεση 01/2017).

¹² COM(2015) 478 τελικό, Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο «Ενδιάμεση επανεξέταση της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα έως το 2020», COM/2015/0478 final, 2 Οκτωβρίου 2015.

¹³ ΕΟΠ, «Το Ευρωπαϊκό περιβάλλον - Κατάσταση και προοπτικές 2020» (έκθεση SOER 2020), πλήρες κείμενο της έκθεσης, πίνακας ES.1 Σύνοψη των προηγούμενων τάσεων, των προβλέψεων και των προοπτικών εκπλήρωσης των επιδιώξεων πολιτικής/στόχων, σ. 12.

¹⁴ ΓΔ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης, ΓΔ Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων, ΓΔ Έρευνας και Καινοτομίας, Κοινό Κέντρο Ερευνών και ΓΔ Διεθνούς Συνεργασίας και Ανάπτυξης.

¹⁵ Van Swaay C. et al., «European Red List of Butterflies», 2010, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Nieto A. at al., «European Red List of Bees», 2014, Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

¹⁶ Οδηγία 92/43/EΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 1992, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας (ΕΕ L 206 της 22.7.1992, σ. 7).

¹⁷ Άρθρο 17 της οδηγίας 92/43/EΟΚ του Συμβουλίου.

¹⁸ ΕΟΠ, «State of nature in the EU – Results from reporting under the nature directives 2007–2012», Τεχνική έκθεση αριθ. 2/2015, 2015.

¹⁹ Pellissier V. et al., «The impact of Natura 2000 on non-target species, assessment using volunteer-based biodiversity monitoring», ΕΟΠ – Ευρωπαϊκό θεματικό κέντρο για τη βιοποικιλότητα, τεχνικό έγγραφο αριθ. 4/2014, 2014.

²⁰ Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Action Plan for the Conservation of the Danube Clouded Yellow Colias myrmidone in the European Union», 13 Απριλίου 2012.

²¹ Τα σχετικά στοιχεία είναι διαθέσιμα στη διεύθυνση https://www.eea.europa.eu/themes/biodiversity/state-of-nature-in-the-eu/article-17-national-summary-dashboards/conservation-status-and-trends.

²² Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1293/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με τη θέσπιση Προγράμματος για το Περιβάλλον και τη Δράση για το Κλίμα (LIFE) (ΕΕ L 347 της 20.12.2013, σ. 185).

²³ ΕΟΠ, έκθεση SOER 2015, Agriculture Briefing, 15 Νοεμβρίου 2016.

²⁴ IPBES, «The assessment report of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services on pollinators, pollination and food production», 2016.

²⁵ ΕΟΠ, έκθεση SOER 2020, κεφάλαιο 13 «Environmental pressures and sectors», σ. 295.

²⁶ Παράρτημα ΙΙ του κανονισμού (EE) αριθ. 1306/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, σχετικά με τη χρηματοδότηση, τη διαχείριση και την παρακολούθηση της κοινής γεωργικής πολιτικής και την κατάργηση των κανονισμών (ΕΟΚ) αριθ. 352/78, (ΕΚ) αριθ. 165/94, (ΕΚ) αριθ. 2799/98, (ΕΚ) αριθ. 814/2000, (ΕΚ) αριθ. 1290/2005 και (ΕΚ) αριθ. 485/2008 του Συμβουλίου (ΕΕ L 347 της 20.12.2013, σ. 549).

²⁷ Οδηγία 91/676/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 1991, για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης (ΕΕ L 375 της 31.12.1991, σ. 1)

²⁸ Ειδική έκθεση 21/2017 του ΕΕΣ με τίτλο «Οικολογικός προσανατολισμός: ένα πολυπλοκότερο καθεστώς εισοδηματικής στήριξης, χωρίς αποτελέσματα για το περιβάλλον μέχρι τώρα».

²⁹ Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Evaluation study of the payment for agricultural practices beneficial for the climate and the environment», 2017.

³⁰ Κανονισμός (ΕΕ) 2017/2393 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 2017, για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 1305/2013, (ΕΕ) αριθ. 1306/2013, (ΕΕ) αριθ. 1307/2013, (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 και (ΕΕ) αριθ. 652/2014 (ΕΕ L 350 της 29.12.2017, σ. 15).

³¹ Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1307/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΕ L 347 της 20.12.2013, σ. 608) και κατ' εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 639/2014 της Επιτροπής, της 11ης Μαρτίου 2014, για τη συμπλήρωση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1307/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί θεσπίσεως κανόνων για άμεσες ενισχύσεις στους γεωργούς βάσει καθεστώτων στήριξης στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής και για την τροποποίηση του παραρτήματος X του εν λόγω κανονισμού (ΕΕ L 181 της 20.6.2014, σ. 1).

³² Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 2017/1155 της Επιτροπής, της 15ης Φεβρουαρίου 2017, για την τροποποίηση του κατ' εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 639/2014 και για την τροποποίηση του παραρτήματος X του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1307/2013 (ΕΕ L 167 της 30.6.2017, σ. 1).

³³ Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Evaluation of the impact of the CAP on habitats, landscapes and biodiversity», Νοέμβριος 2019.

³⁴ Οδηγία 91/414/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 15ης Ιουλίου 1991, σχετικά με τη διάθεση στην αγορά φυτοπροστατευτικών προϊόντων (ΕΕ L 230 της 19.8.1991, σ. 1).

³⁵ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Οκτωβρίου 2009, σχετικά με τη διάθεση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά και την κατάργηση των οδηγιών 79/117/ΕΟΚ και 91/414/ΕΟΚ του Συμβουλίου (ΕΕ L 309 της 24.11.2009, σ. 1)

³⁶ Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 283/2013 της Επιτροπής, της 1ης Μαρτίου 2013, για τον καθορισμό των απαιτήσεων υποβολής στοιχείων για τις δραστικές ουσίες (ΕΕ L 93 της 3.4.2013, σ. 1) και κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 284/2013 της Επιτροπής, της 1ης Μαρτίου 2013, για τον καθορισμό των απαιτήσεων υποβολής στοιχείων για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 (ΕΕ L 93 της 3.4.2013, σ. 85).

³⁷ Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 546/2011 της Επιτροπής, του Ιουνίου 2011, για την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 όσον αφορά τις ενιαίες αρχές για την αξιολόγηση και την αδειοδότηση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων (ΕΕ L 155 της 11.6.2011, σ. 127).

³⁸ Guidance Document on terrestrial Ecotoxicology under Council Directive 91/414/EEC, SANCO/10329/2002.

³⁹ EFSA, «Guidance Document on the risk assessment of plant protection products on bees (Apis mellifera, Bombus spp. and solitary bees)», 4 Ιουλίου 2013, όπως επικαιροποιήθηκε στις 4 Ιουλίου 2014.

⁴⁰ Συνεκδικασθείσες υποθέσεις T-429/13 Bayer CropScience AG κ.λπ. κατά Ευρωπαϊκής Επιτροπής, T-451/13 Syngenta Crop Protection AG κ.λπ. κατά Επιτροπής και T-584/13 BASF Agro BV κ.λπ. κατά Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

⁴¹ Εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 485/2013 της Επιτροπής, της 24ης Μαΐου 2013, για την τροποποίηση του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011, όσον αφορά τους όρους έγκρισης των δραστικών ουσιών clothianidin, thiamethoxam και imidacloprid και για την απαγόρευση της χρήσης και πώλησης σπόρων που έχουν υποστεί επέμβαση με φυτοπροστατευτικά προϊόντα που περιέχουν αυτές τις δραστικές ουσίες (ΕΕ L 139 της 25.5.2013, σ. 12).

⁴² Εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) 2018/783 της Επιτροπής (ΕΕ L 132 της 30.5.2018, σ. 31‑34), εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) 2018/784 της Επιτροπής (ΕΕ L 132 της 30.5.2018, σ. 35‑39) και εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) 2018/785 της Επιτροπής (ΕΕ L 132 της 30.5.2018, σ. 40‑44), της 29ης Μαΐου 2018, για την τροποποίηση του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011 όσον αφορά τους όρους έγκρισης των δραστικών ουσιών imidacloprid, clothianidin και thiamethoxam.

⁴³ Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2020/152 της Επιτροπής και εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2020/153 της Επιτροπής, της 3ης Φεβρουαρίου 2020.

⁴⁴ Οδηγία 128/2009/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την επίτευξη ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρμάκων.

⁴⁵ Kathage J. et al, «The impact of restrictions on neonicotinoid and fipronil insecticides on pest management in maize, oilseed rape and sunflower in eight European Union regions», 13 Οκτωβρίου 2017.

⁴⁶ Εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) 2020/23 της Επιτροπής, της 13ης Ιανουαρίου 2020, για τη μη ανανέωση της έγκρισης της δραστικής ουσίας thiacloprid, σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 και για την τροποποίηση του παραρτήματος του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011 της Επιτροπής.

⁴⁷ Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, «Guidelines for submission and evaluation of applications for the approval of active substances in pesticides», Μελέτη, Σεπτέμβριος 2018.

⁴⁸ Από τις χώρες της νότιας Ευρώπης μόνο η Ισπανία εκπροσωπείται εν μέρει, ενώ η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Ελλάδα, η Μάλτα και η Κύπρος δεν εκπροσωπούνται καθόλου. Για τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης η εκπροσώπηση είναι οριακή, με 12 και 8 διατομές στη Ρουμανία και τη Σλοβενία αντίστοιχα· όλες οι υπόλοιπες χώρες της ανατολικής Ευρώπης δεν συμπεριλαμβάνονται στο δείγμα. Από τις χώρες της βόρειας Ευρώπης η Δανία και η Εσθονία δεν εκπροσωπούνται, ενώ οι περισσότερες διατομές βρίσκονται στη Σουηδία. (Βλ. van Sway et al 2017).

⁴⁹ 1) Ενημερωτικό δελτίο σχετικά με την έρευνα και την καινοτομία στον τομέα της υγείας των φυτών (συμπεριλαμβανομένης της ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας, εναλλακτικών λύσεων αντί των φυτοφαρμάκων και αναδυόμενων επιβλαβών οργανισμών/ασθενειών) https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/food-farming-fisheries/farming/documents/factsheet-agri-plant-health_en.pdf
Για παράδειγμα: Το EUCLID είχε ως στόχο την ανάπτυξη πιο βιώσιμων μεθόδων διαχείρισης επιβλαβών οργανισμών προκειμένου να μειωθούν οι επιπτώσεις από τα φυτοφάρμακα. Το έργο αυτό διήρκεσε από τον Σεπτέμβριο του 2015 έως τον Σεπτέμβριο του 2019.
2) Δημοσίευση 10 ερευνητικών έργων και των αποτελεσμάτων τους, τα οποία αφορούσαν την ολοκληρωμένη φυτοπροστασία/τα φυτοφάρμακα/τους επιβλαβείς οργανισμούς και τις ασθένειες σε όλα τα μέρη του προγράμματος «Ορίζων 2020» (Marie Curie, ΕΣΕ, …) https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/cc7026c4-56b6-11ea-aece-01aa75ed71a1/language-en/format-PDF/source-117749527
Για παράδειγμα: Το έργο nEUROSTRESSPEP είχε ως στόχο τον προσδιορισμό «οικολογικότερων» εντομοκτόνων στρέφοντας τις ορμόνες των ίδιων των εντόμων εναντίον τους. Το έργο αυτό διήρκεσε από τον Ιούνιο του 2015 έως τον Μάιο του 2019.
3) Ενημερωτικό δελτίο σχετικά με την έρευνα και την καινοτομία στους τομείς των οικολογικών προσεγγίσεων και της βιολογικής γεωργίας (συμπεριλαμβανομένης της αγροοικολογίας, της βιοποικιλότητας, των υπηρεσιών οικοσυστήματος, της γεωργοδασοκομίας, της επικονίασης, του βιοελέγχου, της διαφοροποίησης) https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/food-farming-fisheries/farming/documents/factsheet-agri-research-ecological-approaches_en.pdf
Για παράδειγμα: Το έργο ECOSTACK υλοποιείται από τον Σεπτέμβριο του 2018. Αντικείμενο του έργου είναι, μεταξύ άλλων, ο ποσοτικός προσδιορισμός των επιπτώσεων των φυσικών εχθρών και των επικονιαστών στις αποδόσεις των καλλιεργειών για διάφορες καλλιέργειες και εδαφοκλιματικές συνθήκες, η διερεύνηση πιθανών συμβιβασμών μεταξύ των παρόχων υπηρεσιών βιοελέγχου και των παρόχων υπηρεσιών επικονίασης, η ανάπτυξη στρατηγικών φυτοπροστασίας «βιολογικής έμπνευσης» και η αξιολόγηση της επιτόπιας κατάστασης ευαισθησίας των παρόχων υπηρεσιών οικοσυστήματος σε αγροχημικά προϊόντα, καθώς και της συμβατότητας για ολοκληρωμένη διαχείριση επιβλαβών οργανισμών.

Χρονογραμμή

Στάδιο	Ημερομηνία
Έγκριση του υπομνήματος σχεδιασμού του ελέγχου / Έναρξη του ελέγχου	18.9.2019
Επίσημη διαβίβαση του σχεδίου έκθεσης στην Επιτροπή (ή σε άλλο ελεγχόμενο)	14.4.2020
Έγκριση της οριστικής έκθεσης μετά τη διαδικασία εκατέρωθεν ακρόασης	17.6.2020
Παραλαβή των επίσημων απαντήσεων της Επιτροπής (και άλλου ελεγχομένου) σε όλες τις γλώσσες	1.7.2020

Επικοινωνία

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

Τηλ:. +352 4398-1
Πληροφορίες: eca.europa.eu/el/Pages/ContactForm.aspx
Ιστότοπος: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (https://europa.eu/european-union/index_el).

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2020

PDF	ISBN 978-92-847-4859-4	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/457450	QJ-AB-20-014-EL-N
HTML	ISBN 978-92-847-4839-6	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/77582	QJ-AB-20-014-EL-Q

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2020.

Η πολιτική για την περαιτέρω χρήση εγγράφων του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) εφαρμόζεται δυνάμει της απόφασης αριθ. 6‑2019 του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου για την πολιτική ανοικτών δεδομένων και την περαιτέρω χρήση εγγράφων.

Με εξαίρεση τις περιπτώσεις όπου ορίζεται διαφορετικά (π.χ. σε χωριστές ανακοινώσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας), το περιεχόμενο του ΕΕΣ που ανήκει στην ΕΕ παραχωρείται βάσει της άδειας Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0). Αυτό σημαίνει ότι επιτρέπεται η περαιτέρω χρήση, υπό τον όρο ότι αναφέρεται η πηγή και επισημαίνονται οι αλλαγές. Απαγορεύεται η διαστρέβλωση του αρχικού νοήματος ή μηνύματος των εγγράφων από τον περαιτέρω χρήστη. Το ΕΕΣ δεν φέρει ευθύνη για οποιαδήποτε συνέπεια προερχόμενη από την περαιτέρω χρήση εγγράφων.

Εάν συγκεκριμένο περιεχόμενο αναφέρεται σε ταυτοποιήσιμα φυσικά πρόσωπα, π.χ. φωτογραφίες υπαλλήλων του ΕΕΣ, ή περιλαμβάνει έργα τρίτων, υποχρεούστε να μεριμνήσετε για την απόκτηση των αναγκαίων δικαιωμάτων. Όταν λαμβάνεται έγκριση, η έγκριση αυτή ακυρώνει την ανωτέρω γενική έγκριση και αναφέρει σαφώς τυχόν περιορισμούς στην χρήση.

Για τη χρήση ή την αναπαραγωγή περιεχομένου που δεν ανήκει στην ΕΕ, μπορεί να χρειάζεται να ζητήσετε άδεια απευθείας από τους κατόχους των δικαιωμάτων.

Το λογισμικό ή τα έγγραφα που καλύπτονται από δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας, όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα εμπορικά σήματα, τα καταχωρισμένα σχέδια, οι λογότυποι και οι επωνυμίες/ονομασίες, εξαιρούνται από την πολιτική του ΕΕΣ για την περαιτέρω χρήση και δεν σας παρέχεται σχετική άδεια.

Η «οικογένεια» των ιστοτόπων των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στον τομέα europa.eu, παρέχει συνδέσμους προς ιστοτόπους τρίτων. Δεδομένου ότι το ΕΕΣ δεν τους ελέγχει, σας συνιστούμε να εξετάζετε τις πολιτικές τους για την προστασία του ιδιωτικού απορρήτου και της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Χρήση του λογοτύπου του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου

Δεν επιτρέπεται η χρήση του λογοτύπου του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου χωρίς την προηγούμενη σύμφωνη γνώμη του οργάνου.

Επικοινωνήστε με την ΕΕ

Αυτοπροσώπως
Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν εκατοντάδες κέντρα πληροφόρησης Europe Direct. Μπορείτε να βρείτε τη διεύθυνση του πλησιέστερου σε σας κέντρου στον ιστότοπο Europa: https://europa.eu/european-union/contact_el

Τηλεφωνικά ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
Η Europe Direct είναι μια υπηρεσία που απαντά στις ερωτήσεις σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με αυτήν την υπηρεσία:

• καλώντας ατελώς τον αριθμό 00 800 6 7 8 9 10 11 (ορισμένα δίκτυα τηλεφωνίας ενδέχεται να χρεώνουν τις κλήσεις αυτές),
• καλώντας τον αριθμό +32 22999696 ή
• μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τον ιστότοπο Europa: https://europa.eu/european-union/contact_el

Βρείτε πληροφορίες σχετικά με την ΕΕ

Στο διαδίκτυο
Πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι διαθέσιμες στον ιστότοπο Europa: https://europa.eu/european-union/index_el

Στις εκδόσεις της ΕΕ
Μπορείτε να καταφορτώσετε ή να παραγγείλετε δωρεάν και επί πληρωμή εκδόσεις της ΕΕ στην ακόλουθη διεύθυνση: https://op.europa.eu/el/publications. Μπορείτε να ζητήσετε πολλαπλά αντίγραφα δωρεάν εκδόσεων επικοινωνώντας με την υπηρεσία Europe Direct ή με το τοπικό σας κέντρο πληροφόρησης (βλ. https://europa.eu/european-union/contact_el).

Στη νομοθεσία της ΕΕ και σε σχετικά έγγραφα
Για πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου της ενωσιακής νομοθεσίας από το 1952 σε όλες τις επίσημες γλώσσες, μεταβείτε στον ιστότοπο EUR-Lex, στην ακόλουθη διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu

Στα δημόσια δεδομένα από την ΕΕ
Η Πύλη Δημόσιων Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://data.europa.eu/euodp/el) παρέχει πρόσβαση σε σύνολα δεδομένων από την ΕΕ. Τα δεδομένα μπορούν να καταφορτωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν δωρεάν, τόσο για εμπορικούς όσο και για μη εμπορικούς σκοπούς.