Καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων: η ΕΕ έχει την ευκαιρία να βελτιώσει την αποδοτικότητα των πόρων της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων

Σύνοψη

I

Η σπατάλη τροφίμων αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα, το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει καταλάβει σημαντικότερη θέση μεταξύ των προτεραιοτήτων της δημόσιας και πολιτικής ατζέντας. Η σημασία του μάλιστα αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω, δεδομένης ιδίως της ανάγκης σίτισης του αυξανόμενου παγκόσμιου πληθυσμού. Τα τρόφιμα αποτελούν πολύτιμο βασικό αγαθό και η παραγωγή τους μπορεί να απαιτεί την κινητοποίηση σημαντικών πόρων. Σύμφωνα με τις τρέχουσες εκτιμήσεις, σε παγκόσμιο επίπεδο σπαταλάται η χάνεται το ένα τρίτο περίπου των τροφίμων που παράγονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο, γεγονός που συνεπάγεται οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος.

II

Με βάση αυτά τα δεδομένα, το Συνέδριο εξέτασε τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η ΕΕ στην καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων. Εξετάσαμε τις ενέργειες που έχουν γίνει μέχρι στιγμής, καθώς και με ποιον τρόπο τα διάφορα μέσα της πολιτικής της ΕΕ συμβάλλουν στον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων. Επικεντρωθήκαμε στις δράσεις πρόληψης και δωρεάς, οι οποίες προτιμώνται περισσότερο για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων.

III

Στο πλαίσιο του ελέγχου επιχειρήθηκε να απαντηθεί το εξής ερώτημα: «Συμβάλλουν κατά τρόπο αποτελεσματικό οι προσπάθειες της ΕΕ για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων στην αποδοτική χρήση των πόρων στο πλαίσιο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων;» Διαπιστώθηκε ότι επί του παρόντος η απάντηση είναι αρνητική, ωστόσο στην έκθεση επισημαίνονται οι τρόποι με τους οποίους οι τρέχουσες πολιτικές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικότερα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Πολλές από τις δυνητικές βελτιώσεις δεν προϋποθέτουν νέες πρωτοβουλίες ούτε δημόσια χρηματοδότηση, αλλά καλύτερη εναρμόνιση των εφαρμοζόμενων πολιτικών, βελτίωση του συντονισμού και σαφή προσδιορισμό του περιορισμού της σπατάλης τροφίμων ως στόχου πολιτικής. Ειδικότερα, με τον έλεγχο διαπιστώθηκαν τα εξής:

1. Παρά την αυξανόμενη σημασία του ζητήματος της σπατάλης τροφίμων μεταξύ των προτεραιοτήτων της πολιτικής ατζέντας, με την πάροδο του χρόνου η Επιτροπή εμφανίζεται λιγότερο φιλόδοξη. Τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα είναι κατακερματισμένα και ασυνεχή, και δεν υπάρχει συντονισμός σε επίπεδο Επιτροπής. Η απουσία κοινού ορισμού της σπατάλης τροφίμων, καθώς και συμφωνίας επί μιας τιμής βάσης σε σχέση με την οποία να ορίζονται στόχοι για τη μείωση της σπατάλης αποτελεί πρόσκομμα για την επίτευξη περαιτέρω προόδου.
2. Το πρόβλημα της σπατάλης τροφίμων επηρεάζει κάθε κρίκο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων και, συνεπώς, τα μέτρα θα πρέπει να στοχεύουν σε όλο το μήκος της αλυσίδας, και να αποβλέπουν σε πιθανά οφέλη για όλους τους εμπλεκόμενους. Πρέπει να δοθεί έμφαση στην πρόληψη, δεδομένου ότι τα οφέλη της αποφυγής της σπατάλης υπερισχύουν των οφελών από την αντιμετώπισή της σε μεταγενέστερο στάδιο. Μολονότι αρκετές πολιτικές της ΕΕ δυνητικά μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων, η δυνατότητα αυτή και οι ευκαιρίες που προσφέρονται δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί. Αξιοσημείωτη είναι η απουσία αξιολόγησης του αντικτύπου των διαφόρων πολιτικών της ΕΕ στην καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων. Σημαντικοί τομείς πολιτικής, όπως η γεωργία, η αλιεία και η ασφάλεια των τροφίμων θα μπορούσαν να διαδραματίσουν κάποιο ρόλο και να αξιοποιηθούν καλύτερα για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων. Πρέπει να αναγνωριστεί ότι, συν τω χρόνω, οι αλλαγές στις πολιτικές, συμπεριλαμβανομένων των μεταρρυθμίσεων της ΚΓΠ και της αλιευτικής πολιτικής, είχαν θετικό αντίκτυπο. Παραδείγματος χάριν, η εγκατάλειψη της βασισμένης στην παρέμβαση γεωργικής πολιτικής είχε ως αποτέλεσμα μείωση της πλεονασματικής παραγωγής. Στην έκθεση επισημαίνεται μια σειρά ορθών πρακτικών, αλλά ο θετικός αντίκτυπός τους ήταν μάλλον συμπτωματικός παρά αποτέλεσμα στοχευμένης πολιτικής δράσης.
3. Όσον αφορά τη δωρεά τροφίμων, υφίστανται επί του παρόντος διάφορα εμπόδια, όπως οι διαφορετικές ερμηνείες νομικών διατάξεων, τα οποία θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν προκειμένου να διευκολυνθεί η δωρεά τροφίμων που διαφορετικά θα κατέληγαν απορρίμματα.

IV

Στην έκθεση διατυπώνονται τρεις συστάσεις:

1. Η στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων πρέπει να ενισχυθεί και να συντονιστεί καλύτερα. Η Επιτροπή πρέπει να δώσει συνέχεια στα αρχικά βήματά της προκειμένου να αναπτύξει ένα σχέδιο δράσης για τα επόμενα έτη.
2. Στο πλαίσιο του συντονισμού των διαφόρων πολιτικών που μπορούν δυνητικά να συμβάλουν στην καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων, η Επιτροπή πρέπει να λάβει υπόψη της τη σπατάλη τροφίμων κατά τις μελλοντικές εκτιμήσεις αντικτύπου της και να μεριμνήσει για την καλύτερη εναρμόνιση των διαφόρων πολιτικών της ΕΕ που μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση του φαινομένου αυτού.
3. Προκειμένου να διευκολύνει τη δωρεά τροφίμων που διαφορετικά θα κατέληγαν απορρίμματα, η Επιτροπή θα μπορούσε να αποσαφηνίσει την ερμηνεία των νομικών διατάξεων που ενδεχομένως αποθαρρύνουν τη δωρεά, ώστε να παράγουν χρησιμότερα αποτελέσματα. Πρέπει να ενθαρρύνει την περαιτέρω αξιοποίηση των υπαρχουσών δυνατοτήτων δωρεάς και να εξετάσει τρόπους διευκόλυνσης της δωρεάς σε άλλους τομείς πολιτικής.

Εισαγωγή

01

Η σπατάλη τροφίμων αποτελεί αναγνωρισμένο πρόβλημα, το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει μεγαλύτερη πολιτική και κοινωνική σημασία. Πολυάριθμες πολιτικές δηλώσεις που διατυπώθηκαν σε υψηλό επίπεδο την τελευταία δεκαετία απηχούν την ανάγκη καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων, η οποία προκύπτει σε κάθε κρίκο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, κατά τα στάδια της παραγωγής, της μεταποίησης, της εμπορίας και της κατανάλωσής τους. Η σπατάλη τροφίμων ορίζεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και δεν υπάρχει ενιαία μεθοδολογία για τη μέτρησή της. Ωστόσο, αναγνωρίζεται ευρέως ότι, παγκοσμίως, σπαταλάται ή χάνεται το ένα τρίτο περίπου των τροφίμων που παράγονται για ανθρώπινη κατανάλωση¹. Σύμφωνα με εκτίμηση των Ηνωμένων Εθνών, το ετήσιο οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος της σπατάλης τροφίμων παγκοσμίως ανέρχεται σε περίπου 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.

Θέμα του ελέγχου

Πώς ορίζεται η σπατάλη τροφίμων;

02

Δεν υφίσταται επί του παρόντος ενιαίος ορισμός της σπατάλης τροφίμων σε επίπεδο ΕΕ. Τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν διαφορετικούς ορισμούς, και ο Οργανισμός Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) τον δικό του².

03

Τον Ιούλιο του 2014 το ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο Fusions πρότεινε ένα άλλο πλαίσιο ορισμού των απορριμμάτων τροφίμων³ και τον Μάρτιο του 2016 πρότεινε μια μεθοδολογία για τη μέτρηση και την παρακολούθηση των ποσοτήτων των απορριμμάτων τροφίμων⁴. Πιο πρόσφατα, τον Ιούνιο του 2016 μια πολυμερής εταιρική σχέση⁵ δημοσίευσε ένα παγκόσμιο Πρότυπο καταμέτρησης και αναφοράς της απώλειας και σπατάλης τροφίμων.

04

Για τους σκοπούς της παρούσας έκθεσης, οι εκφράσεις «σπατάλη τροφίμων» και «απορρίμματα τροφίμων» αναφέρονται σε κάθε προϊόν ή μέρος προϊόντος που καλλιεργήθηκε/εκτράφηκε, θηρεύθηκε/αλιεύθηκε ή μεταποιήθηκε για ανθρώπινη κατανάλωση και θα μπορούσε να είχε καταναλωθεί εάν είχε τύχει διαφορετικού χειρισμού ή αποθήκευσης. Μολονότι αναγνωρίζεται ότι ο ορισμός αυτός ενδεχομένως δεν είναι απολύτως συμβατός με το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ, και άλλοι ορισμοί, όπως αυτοί που χρησιμοποιούνται από το ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο Fusions, τον FAO και τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις στο πλαίσιο του ελέγχου, εμφανίζουν επίσης διαφορές σε σχέση με το πλαίσιο αυτό.

Εφαρμογή της ιεράρχησης των αποβλήτων στη σπατάλη τροφίμων

05

Στο πλαίσιο της ιεράρχησης των αποβλήτων κατατάσσονται κατά σειρά προτεραιότητας οι μέθοδοι επεξεργασίας των αποβλήτων από την πλέον προτιμώμενη στη λιγότερο προτιμώμενη με γνώμονα την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Η ιεράρχηση των αποβλήτων της ΕΕ⁶ ορίζεται στην οδηγία-πλαίσιο της ΕΕ για τα απόβλητα⁷. Η εν λόγω σειρά προτεραιότητας μπορεί να εφαρμοστεί και στην περίπτωση της σπατάλης τροφίμων, εφόσον τροποποιηθεί ελαφρώς προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες των τροφίμων. Αρκετά κράτη μέλη έχουν προσαρμόσει την ιεράρχηση των αποβλήτων στις ιδιαιτερότητες των τροφίμων, με τη σειρά προτίμησης που παρουσιάζεται στο γράφημα 1.

06

Σύμφωνα με τον ορισμό που χρησιμοποιείται στην παρούσα έκθεση, η σπατάλη τροφίμων εντοπίζεται στα τρία τελευταία επίπεδα αυτής της κλίμακας (ανακύκλωση, άλλου είδους ανάκτηση και διάθεση). Τα τρία πρώτα επίπεδα (πρόληψη, δωρεά και χρήση ως ζωοτροφή) είναι ενέργειες που μπορούν να γίνουν πριν τα τρόφιμα καταστούν απορρίμματα και πρέπει να προτιμώνται (από οικονομική και περιβαλλοντική άποψη). Ο εν προκειμένω έλεγχος επικεντρώθηκε στην πρόληψη και τη δωρεά, τα δύο πρώτα επίπεδα σύμφωνα με την ιεράρχηση των απορριμμάτων τροφίμων.

Στοιχεία για τη σπατάλη τροφίμων

07

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, περίπου 88 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων σπαταλώνται ετησίως στην ΕΕ⁸. Εκτιμάται ότι, εάν δεν ληφθούν πρόσθετα μέτρα ή δεν αναληφθούν δράσεις πρόληψης, η συνολική σπατάλη τροφίμων στην ΕΕ θα ανέλθει σε περίπου 126 εκατομμύρια τόνους το 2020⁹. Τα στοιχεία για τη σπατάλη τροφίμων εμφανίζουν σημαντικές διακυμάνσεις, αναλόγως της πηγής. Αυτό, προφανώς, οφείλεται μεταξύ άλλων στον διαφορετικό ορισμό της σπατάλης τροφίμων (ή στην απουσία από κοινού συμφωνηθέντος ορισμού) και στην εφαρμογή διαφορετικών μεθοδολογιών για τη μέτρησή της. Στις διάφορες μελέτες παρουσιάζονται διαφορετικά στοιχεία για καθένα από τα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Από τον πίνακα 1, στον οποίο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ορισμένων επιλεγμένων μελετών, προκύπτει ότι το πρόβλημα της σπατάλης τροφίμων αφορά κάθε κρίκο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, αν και η σύγκριση των αποτελεσμάτων θα πρέπει να γίνει με προσοχή, δεδομένου ότι ούτε η μεθοδολογία ούτε ο ορισμός της σπατάλης τροφίμων που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ομοιογενείς.

Πίνακας 1

Μερίδιο σπατάλης τροφίμων στα διάφορα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων (σε %) σύμφωνα με διαφορετικές μελέτες¹

	FAO (Ευρώπη)	Foodspill (Φινλανδία)	FH Münster (Γερμανία)	Bio Intelligence Service (ΕΕ)	Fusions2 (ΕΕ)
Παραγωγή	23	19-23	22	34,2	11
Μεταποίηση	17	17-20	36	19,5	19
Λιανικό εμπόριο	9	30-32	3	5,1	17
Κατανάλωση	52	28-31	40	41,2	53

1 Ανάλυση του Ινστιτούτου Παγκόσμιων Πόρων (WRI) βασισμένη στη μελέτη του FAO του 2011 «Global food losses and waste – extent, causes and prevention». Ρώμη: FAO των Ηνωμένων Εθνών. Ιούνιος 2013· http://www.mtt.fi/foodspill, 2011· https://www.fh-muenster.de/isun/lebensmittelabfall-projekte.php, 2012· «ITAS-calculations based on the SIK-methodology» (Gustavsson et al., 2013)· FUSIONS, «Estimates of European food waste levels», 2016.

2 Στη μελέτη αναγνωρίζεται ότι υπάρχει μετρίως υψηλή αβεβαιότητα γύρω από τη συγκεκριμένη εκτίμηση (σελίδα 27). Όσον αφορά ειδικότερα τα στοιχεία για το στάδιο της παραγωγής, οι εκτιμήσεις βασίζονται σε δεδομένα από μόνον έξι χώρες και η εκτιμώμενη σε ±17 % αβεβαιότητα έχει ενδεχομένως υποεκτιμηθεί (σελίδα 21).

Σπατάλη τροφίμων προκύπτει σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων

08

Οι καταστάσεις που έχουν ως αποτέλεσμα σπατάλη τροφίμων μπορεί να ποικίλλουν σημαντικά, ανακύπτουν όμως σε κάθε στάδιο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους σπαταλώνται τρόφιμα έχουν αναλυθεί στο πλαίσιο αρκετών μελετών¹⁰. Ορισμένες τέτοιες καταστάσεις παρουσιάζονται στο γράφημα 2.

Το κόστος της σπατάλης τροφίμων

09

Το συνδεόμενο με τη σπατάλη τροφίμων κόστος εμπεριέχει τουλάχιστον δύο συνιστώσες: το οικονομικό και το περιβαλλοντικό κόστος. Το οικονομικό κόστος δεν περιορίζεται στο συνδεόμενο με την αξία των προϊόντων, αλλά περιλαμβάνει και το κόστος που συνδέεται με την παραγωγή, τη μεταφορά και την αποθήκευση των απορριπτόμενων προϊόντων, καθώς και το κόστος επεξεργασίας τους. Από περιβαλλοντική άποψη, η σπατάλη τροφίμων ισοδυναμεί με σπατάλη των πόρων που χρησιμοποιήθηκαν καθ’ όλο τον κύκλο ζωής των προϊόντων (γεωργική γη, νερό, ενέργεια και άλλες πρώτες ύλες), και μεταφράζεται σε αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

10

Λόγω των δυσκολιών στην εξασφάλιση πλήρων, αξιόπιστων και εναρμονισμένων στοιχείων σχετικά με την ποσότητα των τροφίμων που σπαταλώνται, μια εκτίμηση του κόστους της σπατάλης δεν θα ήταν επαρκώς αξιόπιστη. Ωστόσο, στο πλαίσιο ορισμένων μελετών επιχειρήθηκε να προσδιοριστεί το κόστος αυτό και τα σχετικά στοιχεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες της δυνητικής έκτασης του προβλήματος.

11

Ο FAO προέβη σε εκτίμηση του κόστους της σπατάλης τροφίμων σε παγκόσμια κλίμακα και διαπίστωσε ότι, επιπλέον του οικονομικού κόστους που εκτιμάται σε 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ΗΠΑ ετησίως (που αντιστοιχεί στην αξία των προϊόντων που σπαταλώνται και των επιδοτήσεων που καταβλήθηκαν για την παραγωγή τους), το περιβαλλοντικό κόστος (εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, λειψυδρία και διάβρωση) αγγίζει τα 700 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ περίπου¹¹.

Σπατάλη τροφίμων και δυνάμεις της αγοράς

12

Οι λόγοι που οδηγούν στη σπατάλη τροφίμων διαφέρουν ανάλογα με τον ρόλο κάθε παράγοντα στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Κατά γενικό κανόνα, οι αποφάσεις των υπευθύνων επιχειρήσεων (στους τομείς της παραγωγής, της μεταποίησης και του λιανικού εμπορίου) λαμβάνονται με γνώμονα τη μεγιστοποίηση του κέρδους, παρά το γεγονός ότι ορισμένες από αυτές μπορεί να προκαλούν σπατάλη. Μολονότι δεν επιδιώκουν την παραγωγή απορριμμάτων τροφίμων, οι ενέργειές τους συχνά έχουν αυτό το αποτέλεσμα.

13

Οι καταναλωτές λαμβάνουν αποφάσεις που ενδεχομένως έχουν ως αποτέλεσμα τη σπατάλη τροφίμων για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Το ζητούμενο είναι η ικανοποίηση των αναγκών τους, διατροφικών ή άλλων (π.χ. από την άποψη της ποιότητας, της αφθονίας, της ποικιλίας, της τιμής κ.λπ.).

14

Οι αιτίες της σπατάλης τροφίμων είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το ποιος βαρύνεται με το κόστος της σπατάλης αυτής. Τουλάχιστον τρεις διαφορετικές ομάδες παραγόντων βαρύνονται με το οικονομικό κόστος της σπατάλης τροφίμων: καταναλωτές, φορείς της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων και φιλανθρωπικές οργανώσεις.

• Οι φορείς της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων εσωτερικεύουν το κόστος της σπατάλης τροφίμων και το μετακυλίουν στον τελικό καταναλωτή ενσωματώνοντάς το στην τιμή του προϊόντος. Παραδείγματος χάριν, ο έμπορος μπορεί να ορίσει την τιμή του προϊόντος σε επίπεδο αρκετά υψηλό ώστε να λαμβάνει υπόψη το κόστος τόσο των ποσοτήτων που θα πωληθούν όσο και εκείνων που αναμένεται να μην πωληθούν.
• Τμήμα του κόστους της σπατάλης μπορεί να μετακυλιστεί από μία επιχείρηση του κλάδου στην άλλη. Παραδείγματος χάριν, όταν υφίστανται σημαντικές ανισορροπίες στη διαπραγματευτική ισχύ των διαφόρων επιχειρήσεων, το κόστος της σπατάλης ενδέχεται να επιβαρύνει την πλέον αδύναμη εξ αυτών.
• Επίσης, τμήμα του κόστους της σπατάλης τροφίμων μπορεί να εξωτερικευθεί προς φιλανθρωπικές οργανώσεις υπό τη μορφή δωρεών τροφίμων. Τέτοιες οργανώσεις συχνά αναλαμβάνουν το κόστος διαλογής, αποθήκευσης, διαχείρισης και επεξεργασίας που σε άλλη περίπτωση θα βάρυνε τους φορείς που πραγματοποιούν τη δωρεά.

Το περιβαλλοντικό κόστος της σπατάλης τροφίμων βαρύνει την κοινωνία συνολικά, κυρίως μέσω της αυξανόμενης έλλειψης φυσικών πόρων (η οποία μακροπρόθεσμα μπορεί να μεταφραστεί σε αύξηση της τιμής των πόρων αυτών). Στο παράρτημα I καταδεικνύεται, μέσω δύο συγκεκριμένων παραδειγμάτων, με ποιον τρόπο οι δυνάμεις της αγοράς επηρεάζουν τη σπατάλη τροφίμων. Μολονότι η έκθεση δεν επικεντρώνεται σε αυτές τις δυνάμεις της αγοράς, αναγνωρίζουμε τη σημασία τους στο πλαίσιο της καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων. Η Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο¹² έχουν αναγνωρίσει τον ρόλο που διαδραματίζουν οι εν λόγω δυνάμεις στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων.

Σπατάλη τροφίμων και ΕΕ

15

Η σπατάλη τροφίμων αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα. Μολονότι η δράση της ΕΕ για την καταπολέμηση του φαινομένου αυτού θα έχει εξ ορισμού περιορισμένη επίδραση σε παγκόσμιο επίπεδο, η ΕΕ μπορεί εντούτοις, ως σημαντικός παράγοντας στη διεθνή σκηνή, να επηρεάσει τον όγκο της σπατάλης, μέσω των διάφορων πολιτικών που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά της (όπως η κοινή γεωργική πολιτική, η κοινή αλιευτική πολιτική, η πολιτική για την ασφάλεια των τροφίμων και η πολιτική για τα απόβλητα). Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή φέρει μέρος της ευθύνης, καθώς εκείνη εισηγείται νομικές διατάξεις της ΕΕ που μπορούν να επηρεάσουν τη σπατάλη τροφίμων.

16

Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αρμόδια για το χαρτοφυλάκιο της σπατάλης τροφίμων είναι η Γενική Διεύθυνση (ΓΔ) Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων. Ως καθ’ ύλην αρμόδια, προβαίνει σε σειρά ενεργειών (όπως η συγκρότηση ομάδων εργασίας και εμπειρογνωμόνων) και αναλαμβάνει πρωτοβουλίες επικοινωνίας. Αρκετές άλλες ΓΔ της Επιτροπής μπορούν επίσης να διαδραματίσουν ρόλο στην πρόληψη της σπατάλης τροφίμων, δεδομένου ότι μια σειρά πολιτικών και διατάξεων της ΕΕ (όπως η γεωργική πολιτική, η αλιευτική πολιτική, η πολιτική για την ασφάλεια των τροφίμων και η πολιτική για τα απόβλητα) μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγή απορριμμάτων τροφίμων (βλέπε παράρτημα II).

17

Εξίσου σημαντική είναι η ευθύνη των κρατών μελών όσον αφορά τη σπατάλη τροφίμων, καθώς δύνανται να ενθαρρύνουν ή να παρακωλύουν την πρόληψή της και τη δωρεά τροφίμων, αναλόγως του τρόπου με τον οποίο εφαρμόζουν τις διατάξεις της ΕΕ. Μπορεί μάλιστα να υποστηριχθεί ότι η ευθύνη τους είναι ακόμη μεγαλύτερη, δεδομένου ότι μπορούν επιπλέον να αναλάβουν και δικές τους πρωτοβουλίες (εκτός του πλαισίου της ΕΕ) για την αντιμετώπιση της σπατάλης τροφίμων¹³.

Ο έλεγχος

Εμβέλεια και τρόπος προσέγγισης του ελέγχου

18

Μολονότι έχει διενεργηθεί πληθώρα μελετών σχετικά με τη σπατάλη τροφίμων, καμία δεν επικεντρώθηκε στην ευθύνη της ΕΕ¹⁴ στον τομέα αυτό. Συνεπώς, ο έλεγχος του Συνεδρίου αποσκοπούσε στην ολοκληρωμένη ανάλυση του ζητήματος της σπατάλης τροφίμων, από τη σκοπιά της ΕΕ συνολικά.

19

Αναγνωρίζουμε ότι οι πολιτικές και οι νομικές διατάξεις που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του παρόντος ελέγχου αποσκοπούν στην επίτευξη άλλων στόχων, και όχι στην πρόληψη της σπατάλης τροφίμων. Ωστόσο, παρότι δεν αποσκοπούν στην αντιμετώπιση ειδικά του προβλήματος της σπατάλης τροφίμων, τα διάφορα μέσα της ΕΕ επηρεάζουν τη συμπεριφορά των διάφορων παραγόντων της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, η οποία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα αύξηση ή μείωση της ποσότητας των τροφίμων που καταλήγουν απορρίμματα. Η ΕΕ έχει την ικανότητα να επηρεάσει τη σπατάλη τροφίμων μέσω των διάφορων ταμείων που έχει στη διάθεσή της, καθώς και μέσω των διάφορων διατάξεων που έχουν αντίκτυπο στη λειτουργία των παραγόντων της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Ο εν προκειμένω έλεγχος επικεντρώθηκε αποκλειστικά στην πρόληψη και τη δωρεά, καθώς πρόκειται για τις δύο πλέον προτιμώμενες μεθόδους καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων σύμφωνα με την ιεράρχηση των απορριμμάτων τροφίμων (βλέπε γράφημα 1).

20

Στο παράρτημα II προσδιορίσαμε τα μέσα της ΕΕ (ταμεία και νομικές διατάξεις που δεν συνδέονται με ταμεία) που διαδραματίζουν ρόλο στην πρόληψη της σπατάλης τροφίμων ή/και μπορούν να διευκολύνουν τη δωρεά. Για τους σκοπούς της παρούσας έκθεσης ταξινομήσαμε τους τομείς της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων σε τέσσερις ομάδες (παραγωγή, μεταποίηση, λιανικό εμπόριο, κατανάλωση).

21

Κύριος στόχος του ελέγχου ήταν να αξιολογηθεί εάν οι νομικές διατάξεις της ΕΕ και η εφαρμογή τους από τα κράτη μέλη έχουν θετική επίδραση στη συμπεριφορά των παραγόντων της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων σε σχέση με τη σπατάλη τροφίμων. Το γενικό ερώτημα του ελέγχου στο οποίο επιχειρήθηκε να δοθεί απάντηση ήταν το εξής:

Συμβάλλουν κατά τρόπο αποτελεσματικό οι προσπάθειες της ΕΕ για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων στην αποδοτική χρήση των πόρων στο πλαίσιο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων;

22

Στο πλαίσιο του ελέγχου εξετάστηκε μόνον η επίδραση των πολιτικών και των νομικών διατάξεων στη σπατάλη τροφίμων στην επικράτεια της ΕΕ και όχι ο αντίκτυπός τους σε χώρες εκτός της ΕΕ.

23

Αξιολογείται κατ’ αρχάς σε ποιον βαθμό η Επιτροπή, υπό την ιδιότητά της ως εκτελεστικού βραχίονα της ΕΕ, μετέφρασε σε δράση τις πολιτικές δηλώσεις που διατυπώθηκαν σε υψηλό επίπεδο για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων. Δεύτερον, περιγράφονται οι χαμένες ευκαιρίες καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων στο πλαίσιο των τρεχουσών πολιτικών.

24

Το χρονικό πλαίσιο που κάλυψε ο έλεγχος ήταν:

• όσον αφορά τα ταμεία της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ), τόσο η περίοδος 2007-2013 όσο και η περίοδος 2014-2020,
• όσον αφορά το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αλιείας (ΕΤΑ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), οι περίοδοι 2007-2013 και 2014-2020 αντίστοιχα,
• όσον αφορά το Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (TEBA), η περίοδος 2014-2020,
• όσον αφορά τις νομικές διατάξεις που δεν συνδέονται με ταμεία, ο έλεγχος έλαβε υπόψη τόσο τις ισχύουσες κατά τον χρόνο διενέργειας του ελέγχου διατάξεις όσο και τις δημοσιευθείσες προτάσεις νέων διατάξεων.

25

Ο έλεγχος διενεργήθηκε κατά το διάστημα Ιουλίου 2015 - Μαΐου 2016¹⁵ και τα αποδεικτικά στοιχεία ελέγχου συγκεντρώθηκαν μέσω:

• εξέτασης εγγράφων και συνεντεύξεων με υπαλλήλους υπηρεσιών της Επιτροπής. Οι ΓΔ τις οποίες κάλυψε ο έλεγχος ήταν έξι: ΓΔ Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων, ΓΔ Εσωτερικής Αγοράς, Βιομηχανίας, Επιχειρηματικότητας και ΜΜΕ, ΓΔ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης, ΓΔ Περιβάλλοντος, ΓΔ Θαλάσσιων Υποθέσεων και Αλιείας, ΓΔ Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Κοινωνικής Ένταξης,
• επισκέψεων ελέγχου σε πέντε κράτη μέλη: Ιταλία (Lazio), Κάτω Χώρες, Πορτογαλία, Ρουμανία και Φινλανδία. Σε καθένα από τα εν λόγω κράτη μέλη πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις κατά κανόνα στο υπουργείο γεωργίας (για την ΚΓΠ και το ΕΤΘΑ), στο υπουργείο περιβάλλοντος (για τη στρατηγική και τα σχετικά με την οδηγία περί αποβλήτων θέματα), στο υπουργείο κοινωνικών υποθέσεων (για το ΤΕΒΑ), στο υπουργείο υγείας (για τη δέσμη μέτρων σχετικά με τα τρόφιμα και την υγιεινή) και στο υπουργείο οικονομικών (για τα οικονομικά κίνητρα). Επίσης, πραγματοποιήθηκαν επιτόπιες επισκέψεις σε δικαιούχους πόρων της ΕΕ,
• συναντήσεων διαβούλευσης με ενδιαφερόμενους φορείς, συμπεριλαμβανομένων των Copa και Cogeca, της Independent Retail Europe, εκπροσώπων της WRAP (φιλανθρωπική οργάνωση του Ηνωμένου Βασιλείου), της SOMARO (ρουμανική μη κερδοσκοπική οργάνωση) και του ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου Fusions, ενός μέλους της γαλλικής Εθνοσυνέλευσης, εκπροσώπων ομάδας εργασίας της Βουλής των Λόρδων του Ηνωμένου Βασιλείου και ενός εκπροσώπου του Ηνωμένου Βασιλείου στις συνεδριάσεις της επιτροπής προτύπων της ΟΕΕ/HE.

Παρατηρήσεις

Οι πολιτικές δηλώσεις που διατυπώθηκαν σε υψηλό επίπεδο δεν μεταφράστηκαν σε επαρκή δράση

26

Τα τελευταία χρόνια, η καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων έχει αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία και έχει πλέον αρχίσει να εμφανίζεται στη δημόσια ατζέντα σε κάθε πολιτικό επίπεδο (βλέπε παράρτημα III). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει επανειλημμένως ζητήσει από την Επιτροπή (το 2011, το 2012, το 2015 και το 2016) να λάβει μέτρα για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Τα κράτη μέλη άρχισαν να θέτουν στόχους προς την κατεύθυνση αυτή, και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ομάδα των G20 και τα Ηνωμένα Έθνη έχουν επισημάνει την ανάγκη καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Ως παραδείγματα αναφέρονται τα εξής:

• Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «καλεί επίσης την Επιτροπή να λάβει έμπρακτα μέτρα με σκοπό να μειωθεί η σπατάλη τροφίμων κατά το ήμισυ έως το 2025 και ταυτόχρονα να αποτραπεί η παραγωγή βιολογικών αποβλήτων» (2011).
• Η Ομάδα των G20 πιστεύει ότι η μείωση της απώλειας και της σπατάλης τροφίμων αποτελεί καλό στόχο για συλλογική δράση από μέρους της Ομάδας (2015).
• Τα Ηνωμένα Έθνη ανέφεραν στο θεματολόγιο για τη βιώσιμη ανάπτυξη ότι αποσκοπούν σε μείωση έως το 2030 «κατά το ήμισυ της κατά κεφαλήν σπατάλης τροφίμων παγκοσμίως σε επίπεδο λιανικής και καταναλωτών και μείωση των απωλειών τροφίμων στις αλυσίδες παραγωγής και εφοδιασμού, συμπεριλαμβανομένων των απωλειών μετά τη συγκομιδή» (2015).
• Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης «υποστηρίζει τις προσπάθειες όλων των φορέων για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων, οι οποίες θα συμβάλουν στην επίτευξη του στόχου βιώσιμης ανάπτυξης αριθ. 12.3, σύμφωνα με τον οποίο πρέπει μέχρι το 2030 να μειωθεί κατά το ήμισυ η κατά κεφαλήν σπατάλη τροφίμων παγκοσμίως σε επίπεδο λιανικής πώλησης και καταναλωτών και να περιοριστούν οι απώλειες τροφίμων κατά μήκος των αλυσίδων παραγωγής και εφοδιασμού, συμπεριλαμβανομένων των απωλειών μετά τη συγκομιδή» (2016)¹⁶.

Ωστόσο, παρά τις εν λόγω επαναλαμβανόμενες πολιτικές δηλώσεις, η ανταπόκριση της Επιτροπής είναι ολοένα λιγότερο φιλόδοξη και η μέχρι στιγμής αναληφθείσα δράση είναι κατακερματισμένη και ασυνεχής.

Τα στρατηγικά έγγραφα της Επιτροπής είναι ολοένα λιγότερο φιλόδοξα

27

Η Επιτροπή, υπό την ιδιότητά της ως εκτελεστικού βραχίονα της ΕΕ, θα έπρεπε να είχε μεταφράσει σε δράση τις πολιτικές δηλώσεις που έχουν διατυπωθεί σε υψηλό επίπεδο. Από το 2011, η Επιτροπή έχει δημοσιεύσει σειρά εγγράφων με τα οποία δεσμεύεται να καταπολεμήσει τη σπατάλη τροφίμων:

• Τον Σεπτέμβριο του 2011, στον Χάρτη πορείας για μια αποδοτική, από πλευράς πόρων, Ευρώπη¹⁷, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσδιόρισε τον τομέα των τροφίμων ως έναν από τους βασικούς τομείς στους οποίους πρέπει να επιτευχθεί βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων. Στον χάρτη πορείας ανακοινώθηκε επίσης η έκδοση ανακοίνωσης με θέμα τον βιώσιμο επισιτισμό το 2013, στην οποία η Επιτροπή, μεταξύ άλλων, θα εξέταζε περαιτέρω τρόπους περιορισμού της σπατάλης τροφίμων σε όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Τον Ιούνιο του 2016, η ανακοίνωση αυτή δεν είχε ακόμη δημοσιευθεί.
• Κατόπιν δημόσιας διαβούλευσης που διοργάνωσε η Επιτροπή το καλοκαίρι του 2013 σχετικά με τη βιωσιμότητα του συστήματος τροφίμων, η οποία περιελάμβανε ενότητα σχετικά με την πρόληψη και τη μείωση της σπατάλης τροφίμων, τον Ιούλιο του 2014 δημοσίευσε πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου¹⁸ για την τροποποίηση, μεταξύ άλλων, της οδηγίας για τα απόβλητα. Ωστόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέσυρε την πρόταση νέας οδηγίας για τα απόβλητα τον Δεκέμβριο του 2014, με πρόθεση να την αντικαταστήσει με κάτι άλλο, περισσότερο φιλόδοξο¹⁹.
• Τον Δεκέμβριο του 2015, η Επιτροπή ενέκρινε τη δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία, η οποία περιελάμβανε αναθεωρημένες νομοθετικές προτάσεις για τα απόβλητα. Το ζήτημα της καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων ενσωματώνεται στις εν λόγω προτάσεις.

28

Ωστόσο, κατά την ανάλυση των ανωτέρω αναφερόμενων εγγράφων, παρατηρούμε ότι η Επιτροπή εμφανίζεται ολοένα λιγότερο φιλόδοξη όσον αφορά τη σπατάλη τροφίμων. Όπως καταδεικνύεται στο γράφημα 3, οι στόχοι για τη μείωση της σπατάλης έχουν μειωθεί, η επιβολή στα κράτη μέλη της υποχρέωσης να υποβάλλουν στοιχεία σχετικά με τη σπατάλη τροφίμων έχει καθυστερήσει, η προθεσμία για την έγκριση από την Επιτροπή εκτελεστικής πράξης σχετικά με την κατάρτιση κοινής μεθοδολογίας για τη μέτρηση της σπατάλης τροφίμων έχει επανειλημμένως αναβληθεί, και εξακολουθεί να μην υπάρχει ορισμός της σπατάλης τροφίμων σε επίπεδο ΕΕ. Επιπλέον, εξακολουθεί να μην έχει καθοριστεί μια τιμή βάσης (επίπεδο αναφοράς για συγκεκριμένο έτος), σε σχέση με την οποία να ορίζονται στόχοι για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων (βλέπε πλαίσιο 1).

29

Μολονότι δεν υφίσταται ειδική πολιτική της ΕΕ για τη σπατάλη τροφίμων, διάφορες πολιτικές της ΕΕ έχουν ή θα μπορούσαν να έχουν αντίκτυπο σε αυτή. Ωστόσο, η Επιτροπή δεν έχει επανεξετάσει αυτές τις πολιτικές προκειμένου να αξιολογήσει αν είναι επαρκώς εναρμονισμένες με την ανάγκη καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων (ζήτημα που αναλύεται περαιτέρω στα σημεία 33 έως 80). Τα κράτη μέλη έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων και, δεδομένης της έλλειψης συντονισμένης πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ, έχουν αντιμετωπίσει το ζήτημα με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένων νομοθετικών προσεγγίσεων (βλέπε πλαίσιο 2). Ορισμένα κράτη μέλη έχουν επίσης ζητήσει ρητά από την Επιτροπή να αναλάβει δράση σε επίπεδο ΕΕ (βλέπε πλαίσιο 3).

Κατακερματισμένη και ασυνεχής δράση σε τεχνικό επίπεδο

30

Μολονότι αναγνωρίζεται ότι η σπατάλη τροφίμων αποτέλεσε επανειλημμένως θέμα συζήτησης σε πολλά φόρα (π.χ. φόρουμ υψηλού επιπέδου για τη βελτίωση της λειτουργίας της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων), η μέχρι στιγμής δράση της Επιτροπής σε τεχνικό επίπεδο έχει περιοριστεί στη συγκρότηση ομάδων εργασίας και εμπειρογνωμόνων. Οι εν λόγω ομάδες συγκροτήθηκαν με σκοπό την παροχή, αφενός, συμβουλών σε ενδιαφερομένους και, αφετέρου, στήριξης στην Επιτροπή καθώς και στα κράτη μέλη προκειμένου να προσδιοριστούν τρόποι για την πρόληψη και τον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων χωρίς να διακινδυνεύεται η ασφάλειά τους. Το 2012 η Επιτροπή συγκρότησε ομάδα εργασίας για τις απώλειες τροφίμων και τη σπατάλη τροφίμων (αναφερόμενη εφεξής ως ομάδα εργασίας). Μέλη της εν λόγω ομάδας εργασίας ήταν παράγοντες της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων²¹ και εκπρόσωποι διαφόρων υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής²².

31

Το 2014 η Επιτροπή συγκρότησε ομάδα εμπειρογνωμόνων για τις απώλειες τροφίμων και τη σπατάλη τροφίμων (αναφερόμενη εφεξής ως ομάδα εμπειρογνωμόνων). Μέλη της συγκεκριμένης ομάδας εμπειρογνωμόνων ήταν εκπρόσωποι των κρατών μελών και εκπρόσωποι διαφόρων σχετικών με το θέμα διευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής²³. Η εν λόγω ομάδα εμπειρογνωμόνων έχει συνέλθει δύο φορές μέχρι τώρα. Το φθινόπωρο του 2015, η Επιτροπή κάλεσε εμπειρογνώμονες από τα κράτη μέλη να συμμετάσχουν σε συνέδριο ειδικά αφιερωμένο στην πρόληψη της σπατάλης τροφίμων, το οποίο έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 2015, στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης «Expo 2015». Τον Απρίλιο του 2016 η Επιτροπή δημοσίευσε πρόσκληση υποβολής προτάσεων για συμμετοχή στη νέα πλατφόρμα που εγκαινιάστηκε και η οποία θα πραγματευόταν ζητήματα σχετικά με τη σπατάλη τροφίμων. Παραμένει αδιευκρίνιστο το αν η συγκεκριμένη πλατφόρμα θα λειτουργεί παράλληλα με την ομάδα εμπειρογνωμόνων ή αν θα την αντικαταστήσει.

32

Η ομάδα εργασίας και η ομάδα εμπειρογνωμόνων δεν συνεδρίαζαν επαρκώς συχνά ώστε να καταφέρουν να δώσουν την ώθηση που θα χρειαζόταν για ουσιαστική αλλαγή (βλέπε πλαίσιο 4). Πέραν τούτου, τα μέτρα που ελήφθησαν για τη σπατάλη τροφίμων ήταν ασυνεχή, πράγμα το οποίο οφειλόταν, αφενός, στις αλλαγές στους τομείς αρμοδιότητας εντός της Επιτροπής²⁴ και, αφετέρου, στην αλλαγή των μετεχόντων στις συνεδριάσεις.

Η καλύτερη εναρμόνιση των υφιστάμενων πολιτικών θα συνέβαλε στην αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων

33

Η ΕΕ επηρεάζει με πολλούς τρόπους την καθημερινότητα των πολιτών της Ευρώπης, παραδείγματος χάριν μέσω κανονισμών ή οδηγιών, και ενίοτε μέσω χρηματοδότησης για έργα, επενδύσεις ή για ορισμένες πρακτικές, ενθαρρύνοντας κατ΄ αυτό τον τρόπο διάφορους τύπους συμπεριφοράς. Εξετάσαμε μια σειρά τομέων πολιτικής της ΕΕ που δύνανται να επηρεάσουν τις συμπεριφορές που υιοθετούν ως προς τη σπατάλη τροφίμων διάφοροι παράγοντες που εμπλέκονται στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων (πρόκειται για τους τομείς της γεωργίας, της αλιείας, της ασφάλειας των τροφίμων, του περιβάλλοντος, των κοινωνικών υποθέσεων και της φορολόγησης). Παρότι η αποτροπή της σπατάλης τροφίμων δεν συνιστά πρωταρχικό στόχο των πολιτικών αυτών, εστιάσαμε τις εργασίες μας στις πτυχές τους εκείνες που θα μπορούσαν να συντελέσουν είτε στην πρόληψη της σπατάλης είτε στη διευκόλυνση της δωρεάς τροφίμων. Εντοπίσαμε μια σειρά ευκαιριών για την ενσωμάτωση της καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων στις υφιστάμενες πολιτικές. Οι εν λόγω ευκαιρίες δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί.

Εναρμόνιση των πολιτικών προκειμένου να βελτιωθεί η πρόληψη της σπατάλης τροφίμων

Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ)

34

Η σπατάλη τροφίμων είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται καθ’ όλο το μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων (βλέπε πίνακα 1). Μέσω άμεσων ενισχύσεων, μέτρων για την αγορά και ενισχύσεων αγροτικής ανάπτυξης, η ΚΓΠ μπορεί να επηρεάσει τη δημιουργία απορριμμάτων τροφίμων στα στάδια παραγωγής, μεταποίησης και λιανικής πώλησης της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Πέραν τούτου, δεδομένου ότι η νέα ΚΓΠ προωθεί μετ’ επιτάσεως την ιδέα της αποδοτικότητας των πόρων²⁶, είναι λογικό να αναμένει κανείς ότι η ΚΓΠ θα διαλαμβάνει επίσης το θέμα της σπατάλης των τροφίμων.

Η ιστορική εξέλιξη της ΚΓΠ και η σημερινή φύση των άμεσων ενισχύσεων

35

Τα πρώτα χρόνια της ΚΓΠ, οι σταθερές τιμές των προϊόντων και οι επιστροφές κατά την εξαγωγή αποτελούσαν κίνητρο για τους γεωργούς, ώστε να παράγουν γεωργικά προϊόντα. Στο διάστημα μεταξύ της δεκαετίας του ’70 και των αρχών της δεκαετίας του ’90, αυτό είχε ως αποτέλεσμα να προκύψουν σε όλη την ΕΕ πλεονάσματα και τεράστια αποθέματα προϊόντων, όπως βούτυρο, αποκορυφωμένο γάλα σε σκόνη, σιτηρά και βόειο κρέας. Στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης της ΚΓΠ του 1992 μειώθηκαν σημαντικά τα ποσοστά ενίσχυσης και, ως αντιστάθμισμα της μείωσης αυτής, θεσπίστηκαν οι συνδεδεμένες άμεσες ενισχύσεις²⁷. Από το 2005 και έπειτα, η αποσύνδεση των άμεσων ενισχύσεων από την παραγωγή αποτέλεσε ένα ακόμη βήμα προς μια ΚΓΠ βασισμένη στην αγορά. Οι δαπάνες της ΕΕ για επιστροφές κατά την εξαγωγή μειώθηκαν από τη δεκαετία του ’90 και πλέον οι συντελεστές επιστροφής κατά την εξαγωγή είναι μηδενικοί.

36

Σε συνέχεια των εν λόγω διαδοχικών μεταρρυθμίσεων της ΚΓΠ, η πλεονασματική παραγωγή μειώθηκε δραστικά, ενώ πτώση σημείωσε και το επίπεδο των αποθεμάτων παρέμβασης. Με τη στροφή που έγινε από τη στήριξη των προϊόντων στη στήριξη του παραγωγού, η υπερπαραγωγή των προηγούμενων ετών μειώθηκε ουσιαστικά, πράγμα που συνετέλεσε πιθανότατα στη μείωση της σπατάλης τροφίμων.

37

Σήμερα, στην πλειονότητά τους οι άμεσες ενισχύσεις δεν στηρίζουν πια απευθείας την παραγωγή μιας συγκεκριμένης καλλιέργειας ή ενός συγκεκριμένου προϊόντος· συμβάλλουν εμμέσως μόνο στην παραγωγή γεωργικών προϊόντων με τη χρηματοδοτική στήριξη των παραγωγών. Το 2013 οι άμεσες ενισχύσεις της ΕΕ ανήλθαν σε 41,7 δισεκατομμύρια ευρώ. Βάσει στοιχείων της FAOSTAT, την ίδια χρονιά η ΕΕ παρήγαγε τις ακόλουθες ποσότητες προϊόντων (βλέπε πίνακα 2). Στο γράφημα 4 παρουσιάζονται οι ετήσιοι όγκοι απορριμμάτων τροφίμων προερχόμενων από γεωργικά προϊόντα παγκοσμίως. Χωρίς τα δύο αυτά σύνολα αριθμητικών στοιχείων να είναι άμεσα συγκρίσιμα μεταξύ τους, καταδεικνύουν παρ’ όλα αυτά ότι η στήριξη της ΕΕ χορηγείται, αμέσως ή εμμέσως, σε προϊόντα που, σε παγκόσμιο επίπεδο, χαρακτηρίζονται από αυξημένο επίπεδο σπατάλης.

Πίνακας 2

Όγκοι γεωργικής παραγωγής της ΕΕ για το 2013 (σε εκατομμύρια τόνους)

Σιτηρά	Αμυλώδεις ρίζες	Ελαιούχα φυτά και όσπρια	Φρούτα	Κρέας	Γάλα και αυγά	Λαχανικά
309,55	54,44	34,62	62,19	44,3	164,33	64,66

Πηγή: FAOSTAT.

38

Εξακολουθεί να υπάρχει ένα μικρό ποσοστό άμεσων ενισχύσεων (περί το 6 % το 2014) που συνδέεται με την παραγωγή. Στις περιπτώσεις αυτές, τα κράτη μέλη μπορούν να καταφύγουν στην προαιρετική συνδεδεμένη στήριξη. Μέσω του συγκεκριμένου καθεστώτος (το οποίο προσφέρεται από το 2015), τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν αυξήσει το μερίδιο των άμεσων ενισχύσεων που αναλογεί σε συνδεδεμένη στήριξη. Σε δέκα κράτη μέλη, το μερίδιο των συνδεδεμένων ενισχύσεων αυξήθηκε κατά άνω των 10 εκατοστιαίων μονάδων (π.χ. στην Πολωνία αντιστοιχούσαν στο 3,5 % των άμεσων ενισχύσεων το 2014 και είχαν ανέλθει στο 15 % το 2015). Σε άλλα πέντε κράτη μέλη, το εν λόγω ποσοστό έχει αυξηθεί κατά άνω των επτά εκατοστιαίων μονάδων. Οι σημαντικότεροι τομείς στους οποίους χορηγούνται συνδεδεμένες ενισχύσεις είναι: ο τομέας του βοείου κρέατος (41 % του συνόλου), ο γαλακτοκομικός (20 %), ο τομέας των αιγοπροβάτων (12 %) και ο τομέας των πρωτεϊνούχων καλλιεργειών (11 %).

39

Η συνδεδεμένη στήριξη «μπορεί να χορηγείται μόνο σε εκείνους τους τομείς ή σε εκείνες τις περιφέρειες κράτους μέλους όπου συγκεκριμένα είδη γεωργικής δραστηριότητας ή συγκεκριμένοι γεωργικοί τομείς αντιμετωπίζουν ορισμένες δυσκολίες και είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για οικονομικούς, κοινωνικούς ή/και περιβαλλοντικούς λόγους²⁸». Στον τομέα των γαλακτοκομικών προϊόντων, λόγου χάριν, τα αριθμητικά στοιχεία δείχνουν ότι είναι αρκετά τα κράτη μέλη (Τσεχική Δημοκρατία, Γαλλία, Πολωνία, Ιταλία, Ισπανία, Λιθουανία, Σλοβακία και Μάλτα) που στηρίζουν το σύνολο των γαλακτοπαραγωγών τους με τη χρήση ΠΣΣ. Δεδομένου ότι η στήριξη συνδέεται με τον αριθμό των αγελάδων γαλακτοπαραγωγής που κοινοποιούν τα κράτη μέλη, στην πράξη αυτό μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για τη διατήρηση ή ακόμη και για την αύξηση της υφιστάμενης παραγωγής, παρότι σκοπός του κανονισμού είναι η πρόληψη αυτού του φαινομένου²⁹. Στο πλαίσιο του ελέγχου εντοπίστηκαν τέτοια παραδείγματα και η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι ο κίνδυνος αυτός δεν εξετάζεται στο πλαίσιο των ελέγχων που διενεργούνται. Από τη σκοπιά της σπατάλης των τροφίμων, οι συνδεδεμένες ενισχύσεις τονώνουν την παραγωγή συγκεκριμένων προϊόντων τα οποία υπάρχει κίνδυνος να μείνουν στα αζήτητα.

40

Η Επιτροπή δεν έχει αναλάβει να εκπονήσει κάποια μελέτη για τον αντίκτυπο των διαδοχικών μεταρρυθμίσεων της ΚΓΠ (συμπεριλαμβανομένης της αποσύνδεσης) στις ποσότητες της γεωργικής παραγωγής ούτε και για τον εκτιμώμενο αντίκτυπό τους στην παραγωγή απορριμμάτων τροφίμων. Δεν έχει συμπεριλάβει ποτέ σε εκτίμηση αντικτύπου αξιολόγηση της σπατάλης τροφίμων και του αντικτύπου της στις άμεσες ενισχύσεις της ΕΕ όπως δεν έχει επίσης αξιολογήσει τον βαθμό στον οποίο επηρεάζουν οι συνδεδεμένες ενισχύσεις την τόνωση της προσφοράς συγκεκριμένων προϊόντων που υπάρχει κίνδυνος να μείνουν στα αζήτητα (βλέπε γράφημα 4).

Μέτρα για την αγορά

41

Τα μέτρα παρέμβασης στην αγορά (δημόσια παρέμβαση, ιδιωτική αποθεματοποίηση, αποσύρσεις από την αγορά, πρώιμη συγκομιδή και μη συγκομιδή) αντιπροσωπεύουν μικρό μερίδιο του προϋπολογισμού της ΚΓΠ και η χρήση τους παρουσιάζει σταθερή πτώση από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, μετά τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ του 1992. Τα μέτρα αυτά χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη της απομάκρυνσης των (μελλοντικών) ποσοτήτων που (θα) υπερβαίνουν τη ζήτηση όταν πέφτουν οι τιμές. Τα προϊόντα μπορεί είτε να αποθηκεύονται έως ότου αυξηθεί η τιμή της αγοράς και στη συνέχεια να επανακυκλοφορούν στην αγορά προς πώληση, εξαγωγή ή δωρεά, είτε να διατίθενται με κάποιον άλλο τρόπο (π.χ. να καταστρέφονται). Ως εκ τούτου, άμεση απόρροια των μέτρων για την αγορά είναι, στην περίπτωση της πρώιμης συγκομιδής και της μη συγκομιδής, η παραγωγή απορριμμάτων τροφίμων, ενώ ενδεχομένως να προκαλούν, ιδίως στην περίπτωση της απόσυρσης από την αγορά, τη σπατάλη τροφίμων.

42

Σύμφωνα με την Επιτροπή, τα μέτρα για την αγορά σκοπό έχουν να εκπληρώσουν δύο κύριους στόχους: α) διαρκή προσανατολισμό της αγοράς και β) παροχή διχτυού ασφαλείας στους γεωργούς σε περίπτωση έντονης διατάραξης της αγοράς³⁰. Εντούτοις, η Επιτροπή δεν έχει ορίσει την έκταση του διχτυού ασφαλείας και έτσι, αναλόγως του πώς χρησιμοποιούνται τα μέτρα για την αγορά, μόνον ένας από τους δύο στόχους είναι πιθανό να επιτευχθεί. Σε απόσπασμα μιας σουηδικής μελέτης³¹ συνοψίζεται η συνάφεια μεταξύ της χρήσης μέτρων για την αγορά και της σπατάλης τροφίμων. Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι όταν οι τιμές είναι τόσο χαμηλές που η κατάσταση χαρακτηρίζεται κρίσιμη, η γεωργική πολιτική της ΕΕ προσφέρει στήριξη σε καλλιεργητές. Εάν οι πόροι αυτοί χρησιμοποιούνται για τη στήριξη μιας κατάστασης διαρθρωτικής πλεονασματικής παραγωγής και μάλιστα όχι μόνο κατά τη διάρκεια μιας άμεσης κρίσης, αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο την παγίωση μιας διαρθρωτικής ανισορροπίας αλλά και την αύξηση της σπατάλης.

43

Η χρήση του μηχανισμού δημόσιας χρηματοδότησης φθίνει σταθερά μετά τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ του 1992. Στην πλειονότητά τους τα προϊόντα που είχαν αποθεματοποιηθεί κατόπιν δημόσιας παρέμβασης επανακυκλοφόρησαν στην αγορά ή παρασχέθηκαν ως δωρεά σε άτομα που τα είχαν ανάγκη, με αποτέλεσμα τα τρέχοντα αποθέματα να είναι πολύ χαμηλά. Ωστόσο, πρόσφατα τα αποθέματα ξεκίνησαν να αυξάνονται και πάλι³². Στο πλαίσιο αυτό είναι πιθανό να αναδειχθεί η σημασία της δωρεάν διανομής προϊόντων. Εντούτοις, δεν έχουν ακόμη θεσπιστεί οι νομικές ρυθμίσεις που θα μπορούσαν να επιτρέψουν την υλοποίηση των ανωτέρω (βλέπε σημεία 75 και 76).

44

Μεταξύ 2008 και 2015, εντός της ΕΕ, 1,8 εκατομμύρια τόνοι οπωροκηπευτικών αποσύρθηκαν από την αγορά, ενώ η συγκομιδή σε περισσότερα από 45 500 εκτάρια γης είτε έγινε πριν την ωρίμανση της παραγωγής είτε δεν έγινε ποτέ. Η ΕΕ κατέβαλε αποζημίωση ύψους 380 εκατομμυρίων ευρώ για τον λόγο αυτό στους οικείους παραγωγούς. Σύμφωνα με αριθμητικά στοιχεία της Επιτροπής, το 66 % των αποσυρθέντων προϊόντων κατέληξαν απορρίμματα. Πέρα από το άμεσο αυτό κόστος (καταβληθείσα στους παραγωγούς αποζημίωση), στο συνολικό κόστος της σπατάλης τροφίμων θα πρέπει να συνυπολογιστεί το κόστος παραγωγής αλλά και μεταφοράς των προϊόντων, καθώς και το κόστος διαχείρισης των προκληθέντων απορριμμάτων. Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί υπόψη και το συνδεόμενο περιβαλλοντικό κόστος καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των προϊόντων.

45

Κάθε χρόνο, τα εν λόγω μέτρα για την αγορά αφορούν χιλιάδες τόνους προϊόντων εκ των οποίων ένα μέρος καταστρέφεται. Αξίζει επομένως να αξιολογηθεί ο δυνητικός αντίκτυπος των σχεδιαζόμενων μέτρων για την αγορά στην πρόκληση ή την πρόληψη σπατάλης τροφίμων. Καμία τέτοια αξιολόγηση δεν διενεργήθηκε στο πλαίσιο της πρόσφατης μεταρρύθμισης της ΚΓΠ ή των μέτρων για την αγορά που λαμβάνονται από το 2014 και έπειτα (ως αντίδραση στο ρωσικό εμπάργκο στις εισαγωγές και την κρίση στις τιμές του παραγωγού), παρότι, ειδικά για τη δεύτερη περίπτωση, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάλεσε με το ψήφισμά του του Ιουλίου 2015 την Επιτροπή να «αποτιμά, στο πλαίσιο της εκτίμησης επιπτώσεων σε σχέση με νέες νομοθετικές προτάσεις, τον δυνητικό αντίκτυπό τους όσον αφορά τη σπατάλη τροφίμων» (βλέπε παράρτημα III).

Επιστροφές κατά την εξαγωγή

46

Οι επιστροφές κατά την εξαγωγή αποτέλεσαν ενδεχομένως κατά το παρελθόν κίνητρο για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων από τα οποία προέρχεται σημαντικό μέρος των απορριμμάτων τροφίμων σε παγκόσμιο επίπεδο. Στη σύνοδο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου στο Ναϊρόμπι στις 19 Δεκεμβρίου 2015, συμφωνήθηκε να καταργηθούν οι επιδοτήσεις των εξαγωγών. Η απόφαση αυτή ενδέχεται να συντελέσει στην πρόληψη εμφάνισης αντίστοιχης πλεονασματικής παραγωγής.

Προγράμματα «Γάλα στα σχολεία» και «Φρούτα στα σχολεία»

47

Στο πλαίσιο του προγράμματος «Γάλα στα σχολεία», η ΕΕ επιδοτεί το κόστος διάφορων γαλακτοκομικών προϊόντων που διανέμονται σε παιδιά σε σχολεία. Στο πλαίσιο του ίδιου προγράμματος, η ΕΕ παρέχει σε μαθητές σχολείων φρούτα και λαχανικά, με σκοπό να ενθαρρύνει τους νέους να υιοθετήσουν υγιεινές διατροφικές συνήθειες³³. Αμφότερα τα προγράμματα συνοδεύονται από συμπληρωματικά μέτρα, τα οποία για το μεν πρόγραμμα φρούτων είναι υποχρεωτικά, ενώ για το πρόγραμμα «Γάλα στα σχολεία» προαιρετικά. Βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας, ανάμεσα στα συνοδευτικά μέτρα που προτείνονται και για τα δύο προγράμματα αναφέρονται ενδεικτικά η «ενημέρωση για μέτρα διαπαιδαγώγησης με στόχο (…) την καταπολέμηση της κατασπατάλησης τροφίμων»³⁴. Ωστόσο, κατά τον χρόνο διενέργειας του ελέγχου, κανένα κράτος μέλος δεν είχε ακόμη αξιοποιήσει την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τα συνοδευτικά μέτρα του προγράμματος «Γάλα στα σχολεία» με σκοπό να μεταδώσει εκπαιδευτικά μηνύματα σχετικά με την παραγωγή και την πρόληψη απορριμμάτων τροφίμων. Σε ό,τι αφορά το πρόγραμμα «Φρούτα στα σχολεία», ελάχιστα είναι τα κράτη μέλη που έχουν χρησιμοποιήσει τα υποχρεωτικά συνοδευτικά μέτρα για τον σκοπό αυτό³⁵.

Αγροτική ανάπτυξη

48

Το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) έχει τη δυναμική να συμβάλει στη μείωση της σπατάλης τροφίμων στην πρωτογενή παραγωγή κα στον τομέα της μεταποίησης τροφίμων (παραδείγματος χάριν, συμβάλλοντας στη μείωση της θνησιμότητας ζώων στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις και στη μείωση των απωλειών κατά τη συγκομιδή, βελτιώνοντας τις συνθήκες αποθήκευσης ή συμβάλλοντας στη μείωση των απωλειών κατά την επεξεργασία).

49

Παρά το γεγονός ότι σε κανέναν από τους κανονισμούς σχετικά με την αγροτική ανάπτυξη δεν γίνεται ρητή μνεία στον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων, είναι δυνατή η χρηματοδότηση δράσεων για τον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων στο πλαίσιο διαφόρων μέτρων, όπως δραστηριότητες μετάδοσης γνώσεων και πληροφοριών, επενδύσεις σε υλικά στοιχεία ενεργητικού (π.χ. εξοπλισμός που προκαλεί λιγότερες ζημιές, βελτιωμένη αποθήκευση μετά τη συγκομιδή, προσαρμοσμένος σταβλισμός ζώων προκειμένου να μετριάζονται τα ποσοστά ασθένειας και θνησιμότητας), ενισχύσεις σχετικά με την καλή μεταχείριση των ζώων ή συνεργατικές δράσεις³⁶. Το άρθρο 53, παράγραφος 3, είναι το μόνο άρθρο του κανονισμού για την αγροτική ανάπτυξη που αναφέρεται ρητά στη δυνατότητα του δικτύου ΕΣΚ για «μείωση των μετασυλλεκτικών απωλειών και της κατασπατάλησης τροφίμων».

50

Η Επιτροπή δεν έχει ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να χρησιμοποιούν ειδικά τους πόρους του ΕΓΤΑΑ για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων. Από μέρους τους, στα προγράμματά τους για τις περιόδους 2007-2013 και 2014-2020, τα κράτη μέλη που υποβλήθηκαν σε έλεγχο δεν κατονόμαζαν τη σπατάλη των τροφίμων ή την καταπολέμηση της σπατάλης αυτής ως στόχο ή ανάγκη, μολονότι είχαν τη δυνατότητα να το κάνουν. Παρ’ όλα αυτά, πολλές από τις αρχές των κρατών μελών στις οποίες πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις κατά τη διάρκεια του ελέγχου αναγνώρισαν τις δυνατότητες του ΕΓΤΑΑ να συμβάλει στον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων και παρουσίασαν παραδείγματα συγκεκριμένων έργων για να το τεκμηριώσουν (βλέπε πλαίσιο 5). Βέβαια, τα παραδείγματα αυτά δεν είναι αποτέλεσμα μιας στρατηγικής και προγραμματισμένης προσέγγισης για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων, αλλά μάλλον συμπτωματικό επακόλουθο της υλοποίησης του ΕΓΤΑΑ στα συγκεκριμένα κράτη μέλη. Κατά τον χρόνο του ελέγχου, τα περισσότερα κράτη μέλη μόλις που είχαν ξεκινήσει να καταρτίζουν τις οικείες συμβάσεις και τα έργα ΕΣΚ, οπότε επί του παρόντος είναι δύσκολο να σχηματιστεί μια γενική εικόνα των σχετικών με τη σπατάλη τροφίμων ζητημάτων που έχουν περιληφθεί στις δραστηριότητες της ΕΣΚ.

51

Παρά τα ορισμένα θετικά παραδείγματα, οι δυνατότητες του ΕΓΤΑΑ να συμβάλει στον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων σε επίπεδο γεωργών και μεταποιητών δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί στο έπακρο.

Κοινή αλιευτ (ΚΑΠ)

52

Οι αλιείς δεν αλιεύουν αποκλειστικά τα ψάρια που έχουν στοχεύσει ειδικά ή που τους επιτρέπεται να αλιεύουν. Μέχρι πρόσφατα, το ανεπιθύμητο τμήμα των αλιευμάτων τους απορριπτόταν στη θάλασσα, και συχνά επρόκειτο για νεκρά ψάρια. Η πρακτική αυτή θεωρήθηκε από πολλούς απαράδεκτη σπατάλη ήδη πενιχρών πόρων. Το 2013 εγκρίθηκε μια μεταρρύθμιση της κοινής αλιευτικής πολιτικής (ΚΑΠ) της οποίας σκοπός ήταν να δοθεί ένα τέλος στη συγκεκριμένη πρακτική, μέσω της θέσπισης της υποχρέωσης εκφόρτωσης. Μέσω των ευρωπαϊκών ταμείων αλιείας³⁷, τα κράτη μέλη είχαν/έχουν τη δυνατότητα να χρηματοδοτούν έργα που προετοιμάζουν το έδαφος για την επιβολή της υποχρέωσης εκφόρτωσης αλλά και που επηρεάζουν θετικά το ποσοστό επιβίωσης ψαριών σε υδατοκαλλιέργειες. Ένα ακόμη στοιχείο της μεταρρύθμισης της ΚΑΠ που μπορεί να επηρεάσει τη σπατάλη τροφίμων είναι η κατάργηση της αποζημίωσης για αποσύρσεις ψαριών από την αγορά (βλέπε σημείο 61).

Απορρίψεις στη θάλασσα και υποχρέωση εκφόρτωσης

53

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο θεωρούν ότι «τα ανεπιθύμητα αλιεύματα και οι ανεπιθύμητες απορρίψεις αποτελούν σημαντική σπατάλη» και θέσπισαν την υποχρέωση εκφόρτωσης όλων των αλιευμάτων («υποχρέωση εκφόρτωσης»)³⁸. Η υποχρέωση εκφόρτωσης εισάγεται σταδιακά, μεταξύ 2015 και 2019. Δυνάμει της υποχρέωσης εκφόρτωσης, όλα τα αλιεύματα πρέπει να διατηρούνται επί του σκάφους, να εκφορτώνονται και προσμετρούνται στις ποσοστώσεις. Ενδέχεται να εξαιρούνται υπό ορισμένες συνθήκες τα είδη που έχουν υψηλές πιθανότητες επιβίωσης μετά την απελευθέρωση. Βάσει των κανονισμών, ψάρια μεγέθους μικρότερου του απαιτούμενου δεν μπορούν να διατεθούν στην αγορά προς άμεση ανθρώπινη κατανάλωση.

54

Σύμφωνα με την Επιτροπή σκοπός είναι η μείωση των ποσοστών απόρριψης από 15-25 % σε 5 %³⁹. Εντούτοις, τα ποσοστά απόρριψης διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο της αλιείας, το είδος και το έτος (π.χ. οι απορρίψεις όταν τα αλιεύματα συλλέγονται κοντά ή στον θαλάσσιο πυθμένα (βενθοπελαγική αλιεία) στη Βόρεια Θάλασσα αντιστοιχούν στο 40 % περίπου του συνόλου των αλιευμάτων⁴⁰, οι συνολικές απορρίψεις στη Μεσόγειο εκτιμώνται στο 18,6 % των συνολικών αλιευμάτων⁴¹). Η Επιτροπή σκοπεύει να θέσει λεπτομερέστερα προσδιορισμένους στόχους ανά είδος ή γεωγραφική περιοχή στα πολυετή σχέδια της ΕΕ, τα οποία βρίσκονται επί του παρόντος υπό κατάρτιση.

55

Είναι σαφές ότι, εάν η υποχρέωση εκφόρτωσης εφαρμοστεί σωστά, υπάρχουν πιθανότητες να συμβάλει στον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων. Αυτό βέβαια μπορεί να συμβεί υπό την προϋπόθεση ότι έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της επιλεκτικότητας, η οποία θα οδηγεί με τη σειρά της σε μείωση της ποσότητας των ανεπιθύμητων αλιευμάτων (όπως τα ψάρια μεγέθους μικρότερου του απαιτούμενου). Αντιθέτως, εάν η αλιευτική δραστηριότητα δεν καταστεί περισσότερο επιλεκτική, όλα τα βρώσιμα ψάρια που αλιεύονται και τα οποία δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ανθρώπινη κατανάλωση (π.χ. επειδή δεν πληρούν τις προϋποθέσεις ελάχιστου μεγέθους) θα συνιστούν απορρίμματα τροφίμων σύμφωνα με τον ορισμό που δίνεται στην παρούσα έκθεση.

56

Για την αποτελεσματικότερη παρακολούθηση της εφαρμογής της υποχρέωσης εκφόρτωσης, είναι σημαντικό να υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία για τα αλιεύματα και τις απορρίψεις. Εντούτοις, μερικά από αυτά τα στοιχεία δεν είναι ακόμη διαθέσιμα σε επίπεδο Επιτροπής επειδή:

• Το ηλεκτρονικό ημερολόγιο αλιείας⁴² για αλιευτικά σκάφη ενός ορισμένου μεγέθους δεν έχει εφαρμοστεί πλήρως στα κράτη μέλη.
• Παρά την υποχρέωση που ισχύει από 1ης Ιανουαρίου 2010, βάσει της οποίας οι αλιείς οφείλουν να καταχωρίζουν στα ημερολόγια αλιείας τους εκτιμήσεις όλων των απορρίψεων άνω των 50 κιλών, δεν προβλέπεται η υποχρέωση των κρατών μελών να διαβιβάζουν τα στοιχεία αυτά στην Επιτροπή.
• Η απαίτηση καταχώρισης χωριστά στο ηλεκτρονικό ημερολόγιο των επιτρεπόμενων απορρίψεων, καθώς και των ειδών με μέγεθος μικρότερο του ελάχιστου μεγέθους αναφοράς διατήρησης (τα οποία απορρίπτονταν μέχρι πρότινος), θεσπίστηκε μόλις τον Μάιο του 2015.

Ελλείψει των στοιχείων αυτών, είναι δύσκολο να συγκεντρωθούν πληροφορίες σχετικά με την κλίμακα της σπατάλης τροφίμων στο πλαίσιο της αλιευτικής δραστηριότητας.

Ευρωπαϊκά ταμεία αλιείας

57

Μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Αλιείας (ΕΤΑ) και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), τα κράτη μέλη είχαν/έχουν την ευκαιρία να χρηματοδοτούν έργα που διευκολύνουν την εφαρμογή της υποχρέωσης εκφόρτωσης, όπως επενδύσεις σε επιλεκτικά αλιευτικά εργαλεία, εξοπλισμό για τη διαχείριση ανεπιθύμητων αλιευμάτων επί του σκάφους, έρευνα σχετικά με τα ποσοστά επιβίωσης ψαριών, επενδύσεις για την επεξεργασία απορρίψεων στην ξηρά κ.λπ. Από τα πέντε κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις, τα τέσσερα χρησιμοποιούσαν το ΕΤΑ ιδίως για τη χρηματοδότηση ερευνητικών έργων ή έργων για την ανάπτυξη και δοκιμή περισσότερων επιλεκτικών αλιευτικών εργαλείων (βλέπε πλαίσιο 6), αλλά ο αριθμός των έργων αυτού του είδους ήταν πολύ μικρός σε δύο από αυτά τα κράτη μέλη. Έργα για τη διευκόλυνση της εφαρμογής της υποχρέωσης εκφόρτωσης μπορούν να χρηματοδοτούνται επίσης μέσω του ΕΤΘΑ, αλλά δεδομένου ότι τα επιχειρησιακά προγράμματα εγκρίθηκαν τον Δεκέμβριο του 2015, κατά τον χρόνο του ελέγχου δεν είχε ακόμη επιλεγεί κανένα έργο για χρηματοδότηση.

58

Μέσω του ΕΤΘΑ, τα κράτη μέλη μπορούν να χρηματοδοτούν επίσης έργα που επηρεάζουν θετικά το ποσοστό επιβίωσης των ψαριών σε υδατοκαλλιέργειες. Σε ένα από τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις, το ΕΤΑ έχει χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση έργων που αποσκοπούν στην καταπολέμηση των νόσων των ιχθύων, αυξάνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο το ποσοστό επιβίωσης ψαριών στα οικεία ιχθυοτροφεία⁴³.

59

Τόσο το ΕΤΑ όσο και το ΕΤΘΑ μπορούν δυνητικά να συμβάλλουν στον περιορισμό της σπατάλης των τροφίμων, παρότι δεν προβλέπεται ρητώς τέτοια δυνατότητα στους οικείους κανονισμούς. Η δυνατότητα αυτή δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί πλήρως στα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις.

Απόσυρση ψαριών

60

Την περίοδο 2007-2013, η ΕΕ κατέβαλλε σε κράτη μέλη αποζημιώσεις για την απόσυρση των ψαριών από την αγορά όταν η τιμή τους ήταν πολύ χαμηλή. Την περίοδο 2007-2014 καταβλήθηκαν σε κράτη μέλη για την απόσυρση ψαριών 25,4 εκατομμύρια ευρώ (κατά μέσο όρο 3,2 εκατομμύρια ευρώ ετησίως). Το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε 51 386 τόνους ψαριών (περίπου 6 423 τόνοι ψαριών ανά έτος). Δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τις ποσότητες των ψαριών που καταστράφηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν για άλλους σκοπούς όπως για ιχθυάλευρα. Σύμφωνα με τη Επιτροπή, το μόνο σίγουρο όσον αφορά τον τελικό προορισμό των ψαριών αυτών είναι ότι δεν χρησιμοποιήθηκαν για άμεση κατανάλωση από τον άνθρωπο.

61

Στην ανακοίνωσή της για τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ, η Επιτροπή δηλώνει ότι «η παροχή δημοσίου χρήματος για την καταστροφή ιχθύων δεν δικαιολογείται πλέον». Το αυτό επιβεβαιώθηκε και σε δημόσια διαβούλευση που διενήργησε η Επιτροπή το 2009⁴⁴. Επιπλέον, το σύστημα δεν αντικατόπτριζε πλέον τη «μεταβαλλόμενη ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης». Ο νέος κανονισμός ΚΟΑ για την αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια που τέθηκε σε ισχύ το 2014⁴⁵ δεν προβλέπει πλέον χρηματική αποζημίωση για αποσύρσεις από την αγορά και καταστροφή ψαριών. Οι οργανώσεις παραγωγών εξακολουθούν να διαθέτουν την ευχέρεια να αποσύρουν ψάρια από την αγορά⁴⁶, με δικά τους όμως έξοδα. Καταργώντας την αποζημίωση για αποσύρσεις ψαριών από την αγορά, η Ευρωπαϊκή Ένωση έστειλε στις ευρωπαϊκές αλιευτικές επιχειρήσεις σαφές μήνυμα να καταργήσουν τις σπάταλες πρακτικές και να ευθυγραμμίσουν καλύτερα τις αλιευτικές δραστηριότητες με τη ζήτηση.

Πολιτική για την ασφάλεια των τροφίμων

62

Σκοπός της πολιτικής για την ασφάλεια των τροφίμων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι να διασφαλίζει ότι οι πολίτες μπορούν να καταναλώνουν τρόφιμα με ασφάλεια. Προς τούτο, η Επιτροπή αναλαμβάνει νομοθετική δράση και παρακολουθεί κατά πόσο τα κράτη μέλη διασφαλίζουν τη συμμόρφωση των εμπόρων λιανικής, των μεταποιητών και των παραγωγών τροφίμων με τους κανόνες αυτούς. Σκοπός των κανόνων ασφάλειας και υγιεινής των τροφίμων είναι πρωτίστως να εγγυώνται ότι τα τρόφιμα είναι ασφαλή προς κατανάλωση. Παρ’ όλα αυτά, κατά την εφαρμογή των κανόνων αυτών στην πράξη, πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα ώστε να μην γίνεται υπέρβαση των τυπικών προϋποθέσεων ασφάλειας των τροφίμων, το οποίο θα ενείχε τον κίνδυνο δημιουργίας απορριμμάτων τροφίμων. Στο πλαίσιο του ελέγχου διαπιστώθηκε μια σειρά τομέων στους οποίους τόσο η Επιτροπή όσο και τα κράτη μέλη πρέπει να καταβάλουν περαιτέρω προσπάθειες σε ό,τι αφορά την πρόληψη της σπατάλης των τροφίμων, και οι οποίες αφορούσαν συγκεκριμένα την ανταλλαγή ορθών πρακτικών όσον αφορά την υγιεινή, τις απαιτήσεις ανιχνευσιμότητας και την αναγραφή ημερομηνιών στις ετικέτες τροφίμων.

Οδηγίες για ορθές πρακτικές υγιεινής

63

Οι «οδηγίες για ορθές πρακτικές υγιεινής» είναι πρακτικές οδηγίες, καταρτισμένες από συγκεκριμένους κλάδους στα κράτη μέλη (π.χ. κλάδος του λιανικού εμπορίου, βιομηχανία προϊόντων αλευρόμυλων, βιομηχανία εμφιαλωμένου νερού), οι οποίες περιλαμβάνουν τρόπους συμμόρφωσης με τη γενική νομοθεσία για την υγιεινή τροφίμων και τις σχετικές απαιτήσεις. Οι οδηγίες παρέχουν συμβουλές και καθοδήγηση σε επιχειρήσεις σχετικά με τρόπους συμμόρφωσης με τους εφαρμοστέους κανονισμούς υγιεινής. Παρέχουν, παραδείγματος χάριν, επεξηγήσεις σχετικά με τον τρόπο διεξαγωγής εκτίμησης των κινδύνων για την ασφάλεια των τροφίμων εντός των επιχειρήσεών τους, τον τρόπο εφαρμογής προφυλάξεων για την αντιμετώπιση των κινδύνων αυτών ή για τον έλεγχο της θερμοκρασίας, τον έλεγχο επιβλαβών οργανισμών κ.λπ. Οι οδηγίες αυτές παρέχουν τη δυνατότητα προσαρμογής των απαιτήσεων ασφαλείας σε συγκεκριμένες συνθήκες καθώς και τη δυνατότητα περιορισμού της σπατάλης τροφίμων, επειδή η αυστηρότητα των απαιτήσεων που προβλέπονται εξαρτάται από το επίπεδο ασφάλειας που πρέπει να τηρείται.

64

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τηρεί σε μητρώο τους εθνικούς οδηγούς των κρατών μελών για ορθές πρακτικές υγιεινής με σκοπό την ανταλλαγή ορθών πρακτικών μεταξύ κρατών μελών και επιχειρήσεων τροφίμων. Εντούτοις, για ορισμένα κράτη μέλη το μητρώο αυτό περιλαμβάνει παρωχημένες πληροφορίες και οδηγούς που δεν χρησιμοποιούνται πλέον. Άλλα κράτη μέλη δεν υποχρεώνουν τις ιδιωτικές επιχειρήσεις που έχουν αναπτύξει τέτοιους οδηγούς να τους δημοσιεύσουν. Παρά την ύπαρξη του μητρώου, αρκετά από τα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις εξέφρασαν ανησυχίες για το γεγονός ότι δεν λαμβάνει χώρα επαρκής ανταλλαγή γνώσεων στον συγκεκριμένο τομέα σε επίπεδο ΕΕ.

Ανακλήσεις και αποσύρσεις

65

Σε ό,τι αφορά την ανάκληση και απόσυρση προϊόντων για λόγους ασφάλειας τροφίμων, η ανιχνευσιμότητα διαδραματίζει καίριο ρόλο. Όσο πιο εξελιγμένο είναι ένα σύστημα ανιχνευσιμότητας τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος σπατάλης τροφίμων, επειδή τα προϊόντα που προορίζονται για ανάκληση/απόσυρση μπορούν να προσδιοριστούν με μεγαλύτερη ακρίβεια. Η γενική νομοθεσία για τα τρόφιμα⁴⁷ απαιτεί από τους φορείς εκμετάλλευσης να διαθέτουν ένα σύστημα ανιχνευσιμότητας το οποίο θα μπορεί να ανιχνεύει τη διαδρομή ενός προϊόντος από το σημείο πριν από αυτούς μέχρι και το σημείο μετά από αυτούς⁴⁸. Κατά τα οριζόμενα στην οδηγία 2011/91/ΕΕ⁴⁹ τα τρόφιμα πρέπει να φέρουν ενδείξεις ή σήματα που επιτρέπουν την αναγνώριση της παρτίδας στην οποία ανήκουν, χωρίς όμως να απαιτείται οποιαδήποτε αναφορά στο μέγεθος των παρτίδων. Στην πράξη, ο τρόπος εφαρμογής μιας τέτοιας διαδικασίας ανιχνευσιμότητας διαφέρει από εταιρεία σε εταιρεία.

66

Τα τέσσερα από τα πέντε κράτη μέλη⁵⁰ στα οποία πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις κατά τη διάρκεια του ελέγχου δεν είχαν προβλέψει πρόσθετες απαιτήσεις ή οδηγίες σχετικά με το μέγεθος των παρτίδων και οι αρχές δύο μόνο εκ των πέντε αυτών κρατών μελών⁵¹ δήλωσαν ότι ενθάρρυναν τους παραγωγούς και τους μεταποιητές να προκρίνουν παρτίδες μικρού μεγέθους (βλέπε πλαίσιο 7). Από τις πληροφορίες που συνελέγησαν στα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη προκύπτει ότι είναι ενίοτε δύσκολο να εκτιμηθούν οι ποσότητες που έχουν ανακληθεί, ενώ συχνά τα στοιχεία που απαιτούνται για την ταυτοποίηση των προϊόντων που πρέπει να ανακληθούν είναι ασαφή. Ο κωδικός που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό των ποσοτήτων προς ανάκληση δεν είναι κοινός. Μπορεί να είναι ο αριθμός παρτίδας ή η ημερομηνία λήξης και οι ποσότητες που αντιστοιχούν σε κάθε παρτίδα μπορεί να είναι πολύ διαφορετικές, ακόμη και για παρεμφερή προϊόντα.

Ημερομηνίες που αναγράφονται στις ετικέτες προϊόντων

67

Ο ασαφής τρόπος αναγραφής των ημερομηνιών στις ετικέτες των τροφίμων συμβάλλει καταλυτικά στη σύγχυση που επικρατεί μεταξύ των καταναλωτών ως προς την ασφάλεια των τροφίμων. Οι ενδείξεις της ημερομηνίας πρέπει να είναι αρκούντως εύληπτες για τον καταναλωτή προκειμένου να μπορεί να αποφύγει τρόφιμα που δεν είναι ασφαλή, αλλά και να μην προβαίνει σε απόρριψη ασφαλών τροφίμων. Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ⁵², τα προϊόντα πρέπει να φέρουν είτε την ημερομηνία που υποδεικνύεται με την ένδειξη «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» είτε αυτή με την ένδειξη «ανάλωση έως». Ως ημερομηνία που υποδεικνύεται με την ένδειξη «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» (ή «ημερομηνία ελάχιστης διάρκειας ενός τροφίμου») νοείται η ημερομηνία μέχρι την οποία το τρόφιμο διατηρεί τις ιδιαίτερες ιδιότητές του σε κατάλληλες συνθήκες αποθήκευσης και με την ημερομηνία «ανάλωση έως» υποδεικνύεται η τελευταία ημέρα κατά την οποία το προϊόν θεωρείται ασφαλές.

68

Παρά τις πρωτοβουλίες των αρχών για την ενημέρωση του κοινού σχετικά με την εν λόγω διάκριση στα κράτη μέλη στα οποία πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις, η ημερομηνία που υποδεικνύεται με την ένδειξη «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» και η ημερομηνία με την ένδειξη «ανάλωση έως» χρησιμοποιούνται με διαφορετικό τρόπο από παραγωγούς/ μεταποιητές / εμπόρους λιανικής. Πανομοιότυπα προϊόντα (ή προϊόντα με πολλές ομοιότητες) μπορούν να φέρουν ημερομηνία είτε με την ένδειξη «ανάλωση έως» είτε με την ένδειξη «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από», γεγονός που προκαλεί σύγχυση και έχει ως αποτέλεσμα την απόρριψη απολύτως κατάλληλων προς κατανάλωση τροφίμων, όπως προκύπτει από τα παραδείγματα που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια του ελέγχου (βλέπε πλαίσιο 8). Επιπλέον, όπως φαίνεται από τα αποτελέσματα της έρευνας του Έκτακτου Ευρωβαρόμετρου αριθ. 425 οι καταναλωτές δεν έχουν αποσαφηνίσει απόλυτα τις διαφορές μεταξύ της ημερομηνίας με την ένδειξη «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» και της ημερομηνίας με την ένδειξη «ανάλωση έως», δεδομένου ότι μόνο το 47 % των ατόμων που συμμετείχαν σε σχετική συνέντευξη όρισαν ορθώς την ημερομηνία με την ένδειξη «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» και μόνο το 40 % την ημερομηνία με την ένδειξη «ανάλωση έως», ενώ οι διαφορές ήταν αξιοσημείωτες μεταξύ κρατών μελών⁵³.

69

Σύμφωνα με τις διατάξεις της ΕΕ, τα προϊόντα τα οποία απαιτείται να φέρουν ημερομηνία με την ένδειξη «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» μπορούν να πωλούνται και μετά την ημερομηνία αυτή. Παρά ταύτα, μέχρι σήμερα, εξακολουθούν να υπάρχουν κράτη μέλη στα οποία είναι παράνομη η πώληση προϊόντων μετά την ημερομηνία που αναφέρεται στην ένδειξη «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» (π.χ. Ρουμανία, Σλοβακία) (βλέπε επίσης πλαίσιο 9).

Διευκρίνιση και εναρμόνιση των πολιτικών και διατάξεων που αφορούν τη διευκόλυνση της δωρεάς τροφίμων

70

Η δωρεά τροφίμων αποτελεί τη δεύτερη κατά σειρά προτιμώμενη επιλογή πριν ένα τρόφιμο καταλήξει απόρριμμα (βλέπε σημεία 5 και 6). Στην ΕΕ υπάρχει βαθιά εδραιωμένη νοοτροπία δωρεάς τροφίμων και η Επιτροπή έχει εξάλλου αναγνωρίσει τη σημασία της διευκόλυνσης της δωρεάς αυτής ως τρόπου περιορισμού της σπατάλης τροφίμων στην ΕΕ⁵⁵. Στο επίπεδο των διαφορετικών τομέων πολιτικής της ΕΕ, εξακολουθούν να υπάρχουν αρκετά εμπόδια που παρακωλύουν την πρακτική αυτή, όπως η ασάφεια των κείμενων νομικών διατάξεων, η απουσία νομικών διατάξεων ή η αχρησία αυτών που υπάρχουν. Η άρση των εμποδίων αυτών θα συνέβαλε στην εναρμόνιση των πολιτικών της ΕΕ με απώτερο σκοπό τη διευκόλυνση της δωρεάς τροφίμων.

Ασάφεια των κείμενων νομικών διατάξεων

Ιεράρχηση των αποβλήτων

71

Αμφότερα το άρθρο 4 της οδηγίας-πλαισίου για τα απόβλητα⁵⁶ και η πρόταση οδηγίας του 2015 για την τροποποίηση ορισμένων σχετικών οδηγιών ορίζουν ιεράρχηση όσον αφορά τα απόβλητα, η οποία πρέπει να εφαρμόζεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (βλέπε σημείο 5), ωστόσο, δεν διευκρινίζουν με ποιο τρόπο αυτή η σειρά προτεραιότητας εφαρμόζεται στη συγκεκριμένη περίπτωση των τροφίμων, ούτε περιλαμβάνουν ορισμό του όρου «απορρίμματα τροφίμων». Κατά συνέπεια, στα κείμενα της ΕΕ δεν αποσαφηνίζεται κατά πόσον τα δωρεάν προσφερόμενα τρόφιμα πρέπει να λογίζονται ως σπατάλη ή, αντιθέτως, αν η δωρεά πρέπει να θεωρείται τρόπος πρόληψης της σπατάλης τροφίμων⁵⁷. Η κατάσταση αυτή έχει επιπτώσεις, με τη σειρά της, στην παρακολούθηση της σπατάλης⁵⁸ και τη λήψη μέτρων για τον περιορισμό της.

Πολιτική για την ασφάλεια των τροφίμων

72

Η νομοθεσία περί της υγιεινής των τροφίμων του 2002 δεν αποσαφηνίζει τις υποχρεώσεις των τραπεζών τροφίμων ή των άλλων φιλανθρωπικών οργανώσεων κατά τη διαχείριση των προερχόμενων από δωρεές τροφίμων. Συγκεκριμένα, η νομοθεσία της ΕΕ⁵⁹ δεν διευκρινίζει αν οι τράπεζες τροφίμων και οι φιλανθρωπικές οργανώσεις πρέπει να θεωρούνται «υπεύθυνοι επιχείρησης τροφίμων»⁶⁰ και, ως εκ τούτου, να υποχρεούνται σε συμμόρφωση με τους σχετικούς νόμους. Κατά συνέπεια, τα κράτη μέλη έχουν υιοθετήσει διαφορετικές ερμηνείες για το τι είναι οι τράπεζες τροφίμων και οι άλλες φιλανθρωπικές οργανώσεις που ασχολούνται με τις δωρεές τροφίμων (βλέπε πλαίσιο 10). Από το 2013, πολλά κράτη μέλη ανέπτυξαν τα ίδια κατευθυντήριες οδηγίες για τις τράπεζες τροφίμων και τις φιλανθρωπικές οργανώσεις, αποσαφηνίζοντας το ζήτημα των δωρεών από την άποψη των σχετικών υποχρεώσεων και διευκρινίζοντας με ποιο τρόπο πρέπει να ερμηνεύονται κάποιοι παράγοντες της ασφάλειας των τροφίμων, όπως οι ημερομηνίες λήξης, η ανιχνευσιμότητα, η σήμανση και η κατάψυξή τους. Η Επιτροπή, σε μια προσπάθεια να συμβάλει στην ανταλλαγή ορθών πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών, παρουσιάζει πλέον στον ιστότοπό της εθνικές και τομεακές κατευθυντήριες οδηγίες που έχει συγκεντρώσει από διάφορους φορείς σχετικά με την αναδιανομή των τροφίμων. Μολονότι από το 2012 έχουν υπάρξει επανειλημμένως εκκλήσεις εντός της ίδιας της Επιτροπής για εκπόνηση κατευθυντήριων οδηγιών προς αποσαφήνιση του ζητήματος των δωρεών τροφίμων, κατά τον χρόνο του ελέγχου, τον Ιούνιο του 2016, η Επιτροπή ανέφερε ότι το πρώτο σχέδιο κειμένου για αυτές τις οδηγίες ήταν ακόμη υπό επεξεργασία⁶¹. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή έχει ακόμη τη δυνατότητα να συμβάλει στην αποσαφήνιση των σχετικών κείμενων διατάξεων.

Φόρος προστιθέμενης αξίας

73

Πολλά από τα ενδιαφερόμενα μέρη θεωρούν τα φορολογικά κίνητρα ως το ισχυρότερο εργαλείο στο πλαίσιο της παροχής κινήτρων προς ενθάρρυνση των δωρεών τροφίμων. Οι συζητήσεις περί φορολογικών κινήτρων σε επίπεδο ΕΕ επικεντρώνονται στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να εφαρμόζεται ο ΦΠΑ στις δωρεές τροφίμων. Αυτό ήταν το θέμα πολυάριθμων συσκέψεων στους κόλπους της Επιτροπής. Μολονότι η καθαυτό νομοθεσία της ΕΕ για τον ΦΠΑ δεν συνιστά εμπόδιο για τη δωρεά αυτού του είδους τροφίμων, η ερμηνεία της από ορισμένα κράτη μέλη μπορεί να εξακολουθεί να αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για τις δωρεές αυτές (βλέπε πλαίσιο 11).

Χαμένες ευκαιρίες για τη διευκόλυνση των δωρεών λόγω απουσίας σχετικής νομικής πρόβλεψης

Κοινή αλιευτική πολιτική (ΚΑΠ)

74

Σύμφωνα με την Επιτροπή, κατά τις διαπραγματεύσεις για τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ, η ευκαιρία να περιληφθεί η δωρεά στη νέα ΚΑΠ συζητήθηκε με τον νομοθέτη και τελικώς απορρίφθηκε. Ως εκ τούτου, εξακολουθεί να μην υπάρχει μηχανισμός που να ενθαρρύνει τη δωρεά ψαριών που έχουν αποσυρθεί ή που δεν μπορούν να διατεθούν στην αγορά (π.χ. επειδή είναι μικρότερα του απαιτούμενου μεγέθους).

Κοινή γεωργική πολιτική

75

Όπως αναφέρεται στο σημείο 35, για πολλά χρόνια η ΕΕ είχε μεγάλα αποθέματα βουτύρου, αποκορυφωμένου γάλακτος σε σκόνη, δημητριακών κ.ά. Ειδικό πρόγραμμα στο πλαίσιο της ΚΓΠ (πρόγραμμα διανομής τροφίμων σε απόρους της Κοινότητας ή άλλως ΠΔΤΑ) στήριζε τη δωρεά μέρους αυτών των αποθεμάτων παρέμβασης σε απόρους με τη βοήθεια φιλανθρωπικών οργανώσεων.

76

Από τη δεκαετία του ‘90 και εξής, η χρήση του μηχανισμού της δημόσιας παρέμβασης άρχισε να φθίνει σταθερά, όπως συνέβη και με τα αποθέματα. Το 2014 το ΠΔΤΑ αντικαταστάθηκε από άλλο πρόγραμμα, που δεν υπάγεται στην ΚΓΠ, το ταμείο ευρωπαϊκής βοήθειας για τους απόρους ή άλλως ΤΕΒΑ. Μολονότι αμφότεροι οι ισχύοντες κανονισμοί⁶³ παρέχουν τη δυνατότητα χρησιμοποίησης προϊόντων από τα αποθέματα παρέμβασης μέσω του ΤΕΒΑ, η Επιτροπή δεν έχει εκδώσει ακόμη τις αναγκαίες εφαρμοστικές πράξεις.

Οι ευκαιρίες διευκόλυνσης των δωρεών δεν αξιοποιούνται αρκετά

Ταμείο ευρωπαϊκής βοήθειας προς τους απόρους (ΤΕΒΑ)

77

Το ΤΕΒΑ υπάρχει από το 2014. Αντίθετα με το ΠΔΤΑ, πρώτιστος στόχος του ΤΕΒΑ⁶⁴ δεν είναι η διάθεση στους απόρους προϊόντων από τα αποθέματα παρέμβασης, αλλά η παροχή σε αυτούς υλικής και μη υλικής συνδρομής.

78

Ο κανονισμός για το ΤΕΒΑ⁶⁵ προβλέπει άλλους τρόπους διευκόλυνσης της δωρεάς τροφίμων, η Επιτροπή, ωστόσο, δεν προωθεί ενεργά αυτή τη συνιστώσα του ΤΕΒΑ στα κράτη μέλη, με αποτέλεσμα μόνο λίγα από αυτά να την χρησιμοποιούν στην πράξη:

• Το άρθρο 23, παράγραφος 4, παρέχει τη δυνατότητα δωρεάν διανομής τροφίμων από τα αποθέματα παρέμβασης σε απόρους στο πλαίσιο του ΤΕΒΑ. Στην πράξη, μόνο ένα από τα 28 κράτη μέλη (Φινλανδία) έχει συμπεριλάβει αυτή τη δυνατότητα στο επιχειρησιακό πρόγραμμα (ΕΠ) του ΤΕΒΑ.
• Το άρθρο 26, παράγραφος 2, στοιχείο δ), παρέχει τη δυνατότητα χρηματοδότησης του κόστους συλλογής, μεταφοράς, αποθήκευσης και διανομής των προερχόμενων από δωρεές τροφίμων. Σύμφωνα με την Επιτροπή, η δυνατότητα αυτή συμπεριλαμβάνεται στα ΕΠ τεσσάρων μόνο κρατών μελών (Εσθονία, Ιταλία, Λουξεμβούργο και Σλοβακία) υπό τη μορφή δράσης στο πλαίσιο του προγράμματος, αλλά χωρίς πρόβλεψη συγκεκριμένου προϋπολογισμού.

Κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ)

79

Όταν οι παραγωγοί αποσύρουν οπωροκηπευτικά από την αγορά, δικαιούνται χρηματοδότηση από την ΕΕ για τη διάθεσή τους με άλλο τρόπο (βλέπε σημείο 44). Σε περίπτωση που δωρίσουν τα προϊόντα σε ορισμένους φορείς, η αποζημίωσή τους είναι μεγαλύτερη από αυτήν που εισπράττουν όταν τα καταστρέφουν. Παρά τη μεγαλύτερη αποζημίωση, τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν κατά τον έλεγχο καταδεικνύουν ότι, στην πράξη, στο διάστημα 2007-2015, διατέθηκε μέσω δωρεών λιγότερο του 40 % των οπωροκηπευτικών που αποσύρθηκαν από την αγορά. Τα αριθμητικά στοιχεία παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις τόσο από το ένα κράτος μέλος στο άλλο όσο και από έτος σε έτος. Με τον έλεγχο διαπιστώθηκε ότι, σε ένα κράτος μέλος στο οποίο πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, υπάρχουν σοβαρά προβλήματα με την αξιοπιστία των στοιχείων (βλέπε πλαίσιο 12).

80

Μία από τις δυσκολίες που ανέφεραν οι αρχές αυτές όσον αφορά τη δωρεάν διανομή αποσυρθέντων οπωροκηπευτικών σε ορισμένα δημόσια ιδρύματα⁶⁶ είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ, τα δωρεάν διανεμόμενα προϊόντα δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις ποσότητες που συνήθως αγοράζονται από αυτά τα ιδρύματα. Μολονότι σκοπός της διάταξης αυτής είναι η αποφυγή των παρεμβάσεων στην αγορά, στην πράξη, οι δυσκολίες που υπάρχουν όσον αφορά τον έλεγχο της συμμόρφωσης με αυτή δρουν αποθαρρυντικά για ορισμένες αρχές και τις αποτρέπουν από το να δωρίζουν προϊόντα σε τέτοιου είδους ιδρύματα.

Συμπερασματα και συστασεις

81

Η σπατάλη τροφίμων αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα, το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει καταλάβει σημαντικότερη θέση μεταξύ των προτεραιοτήτων της δημόσιας και πολιτικής ατζέντας και θα αποκτά πιθανότατα όλο και μεγαλύτερη σημασία, ιδίως ενόψει της ανάγκης σίτισης του διαρκώς αυξανόμενου παγκόσμιου πληθυσμού. Τα τρόφιμα αποτελούν πολύτιμο βασικό αγαθό και η παραγωγή τους μπορεί να απαιτεί την κινητοποίηση σημαντικότατων πόρων. Σύμφωνα με τις τρέχουσες εκτιμήσεις, σε παγκόσμιο επίπεδο σπαταλάται ή χάνεται το ένα τρίτο περίπου των τροφίμων που παράγονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο, γεγονός που συνεπάγεται οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος.

82

Με βάση αυτά τα δεδομένα, εξετάσαμε τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η ΕΕ στην καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων. Αναγνωρίζοντας τη σημασία των δυνάμεων της αγοράς στο πλαίσιο αυτό, εξετάσαμε τις ενέργειες που έχουν γίνει μέχρι στιγμής, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο τα διάφορα μέσα πολιτικής της ΕΕ συμβάλλουν στον περιορισμό αυτής της σπατάλης. Ο έλεγχος επικεντρώθηκε στις δράσεις πρόληψης και δωρεάς, οι οποίες προτιμώνται περισσότερο για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων.

83

Στο πλαίσιο του ελέγχου επιχειρήθηκε να δοθεί απάντηση στο ερώτημα κατά πόσον οι προσπάθειες της ΕΕ για την καταπολέμηση της σπατάλης αυτής συμβάλλουν κατά τρόπο αποτελεσματικό στην αποδοτική χρήση των πόρων στο πλαίσιο της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Διαπιστώθηκε ότι επί του παρόντος η απάντηση είναι αρνητική και στην έκθεση επισημαίνονται οι τρόποι με τους οποίους οι τρέχουσες πρωτοβουλίες και πολιτικές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικότερα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Πολλές από τις δυνητικές βελτιώσεις δεν προϋποθέτουν νέες πρωτοβουλίες ούτε δημόσια χρηματοδότηση, αλλά μάλλον καλύτερη εναρμόνιση των υφιστάμενων πολιτικών, βελτίωση του συντονισμού τόσο στους κόλπους της Επιτροπής όσο και μεταξύ αυτής και των κρατών μελών και σαφή προσδιορισμό του περιορισμού της σπατάλης τροφίμων ως ενός εκ των στόχων των υφιστάμενων πολιτικών.

84

Τόσο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και η Επιτροπή όσο και τα κράτη μέλη έχουν εκφράσει τη βούλησή τους να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα για την υλοποίηση αυτής της βούλησης είναι κατακερματισμένα και ασυνεχή, καμία στρατηγική δεν έχει συμφωνηθεί σε επίπεδο ΕΕ και δεν υπάρχει συντονισμός σε επίπεδο Επιτροπής. Παρά την αυξανόμενη σημασία του ζητήματος της σπατάλης τροφίμων μεταξύ των προτεραιοτήτων της πολιτικής ατζέντας, με την πάροδο του χρόνου η Επιτροπή εμφανίζεται ολοένα λιγότερο φιλόδοξη (σημεία 26 έως 32). Και αυτό μάλιστα όταν η καταπολέμηση της σπατάλης συνιστά τομέα στον οποίο, κατά γενική ομολογία όπως φαίνεται, η Επιτροπή μπορεί να αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο. Η απουσία κοινού ορισμού της σπατάλης τροφίμων και συμφωνίας επί μιας τιμής βάσης σε σχέση με την οποία να ορίζονται στόχοι για τον περιορισμό της σπατάλης αυτής αποτελεί πρόσκομμα για την επίτευξη περαιτέρω προόδου στον τομέα αυτό. Ως εκ τούτου, συνιστούμε τα εξής:

Σύσταση 1

Οι προσπάθειες της ΕΕ για την καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων πρέπει να ενισχυθούν και να συντονιστούν καλύτερα· αυτό θα επέτρεπε στην ΕΕ να αναλάβει σημαντικότερο ρόλο στα κατάλληλα φόρα παγκοσμίως. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει συντονισμένη δράση των φορέων της ΕΕ και των κρατών μελών, ώστε το συντομότερο να υπάρξει συμφωνία επί κοινής στρατηγικής.

Σε τεχνικό επίπεδο, η Επιτροπή οφείλει να αναπτύξει άμεσα σχέδιο δράσης για τα χρόνια που έρχονται, το οποίο να καλύπτει τους διάφορους τομείς πολιτικής. Το σχέδιο αυτό πρέπει να περιλαμβάνει από κοινού συμφωνηθείσες περιγραφές του τι συνιστά σπατάλη τροφίμων σε όλα τα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, καθώς και μεθοδολογία μέτρησης του αντικτύπου της σχετικής στρατηγικής.

85

Εξετάσαμε μια σειρά τομέων πολιτικής της ΕΕ που είναι πιθανό να επηρεάσουν τις συμπεριφορές που υιοθετούν ως προς τη σπατάλη τροφίμων διάφοροι παράγοντες που εμπλέκονται στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων (γεωργία, αλιεία, ασφάλεια των τροφίμων, περιβάλλον, κοινωνικές υποθέσεις και φορολογία). Η δράση πρέπει να περιλαμβάνει ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού και να αποβλέπει σε πιθανά οφέλη για όλους τους εμπλεκομένους. Από την άποψη αυτή, πρέπει να δοθεί έμφαση στην πρόληψη, δεδομένου ότι τα οφέλη από την αποφυγή της σπατάλης υπερισχύουν σε μεγάλο βαθμό των οφελών από την αντιμετώπισή της σε μεταγενέστερο στάδιο.

86

Μολονότι αρκετές πολιτικές της ΕΕ δυνητικά μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων, η δυνατότητα αυτή και οι ευκαιρίες που προσφέρονται δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί πλήρως. Αξιοσημείωτη είναι η απουσία αξιολόγησης του αντικτύπου των διαφόρων πολιτικών της ΕΕ στην καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων. Όλοι οι μεγάλοι τομείς πολιτικής όπως η κοινή γεωργική πολιτική, η οποία περιλαμβάνει την αγροτική ανάπτυξη, την κοινή αλιευτική πολιτική και την πολιτική της ασφάλειας των τροφίμων, θα μπορούσαν να διαδραματίσουν κάποιο ρόλο και να αξιοποιηθούν καλύτερα για την καταπολέμηση της σπατάλης αυτής (σημεία 34 έως 69). Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, οι αλλαγές πολιτικής, όπως η μεταρρύθμισης της ΚΓΠ και οι αλλαγές στην αλιευτική πολιτική, είχαν θετικό αντίκτυπο (παραδείγματος χάριν, η εγκατάλειψη μιας γεωργικής πολιτικής που οδηγούσε σε υπερπαραγωγή). Στην έκθεση επισημαίνεται μια σειρά ορθών πρακτικών, αλλά ο θετικός αντίκτυπός τους στη σπατάλη τροφίμων ήταν περισσότερο συμπτωματικός παρά αποτέλεσμα στοχευμένης πολιτικής δράσης. Ως εκ τούτου, συνιστούμε τα εξής:

Σύσταση 2

Προκειμένου να επιτύχει τον συντονισμό των διαφόρων πολιτικών που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων, η Επιτροπή οφείλει να συμπεριλάβει τη σπατάλη αυτή στις μελλοντικές εκτιμήσεις αντικτύπου. Οφείλει επίσης να εναρμονίσει περισσότερο τις διάφορες πολιτικές και να εξετάσει με ποιους τρόπους αυτές θα μπορούσαν να αναπτυχθούν ώστε να εστιάσουν καλύτερα στο πρόβλημα. Συγκεκριμένα:

1. Όσον αφορά την ΚΓΠ, το θέμα της σπατάλης τροφίμων πρέπει να συμπεριληφθεί στην επικείμενη επανεξέτασή της. Η Επιτροπή οφείλει επίσης να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να δώσουν προτεραιότητα στον στόχο της καταπολέμησης της σπατάλης αυτής κατά τον προγραμματισμό των μελλοντικών δαπανών τους εντάσσοντάς τον, λόγου χάριν, στους στόχους της επόμενης περιόδου προγραμματισμού της αγροτικής ανάπτυξης.
2. Όσον αφορά την ΚΑΠ, χρειάζεται στενότερη παρακολούθηση της υποχρέωσης εκφόρτωσης των αλιευμάτων και η Επιτροπή οφείλει να διευκολύνει στο εξής τη χρησιμοποίηση των διαθέσιμων κονδυλίων της ΕΕ σε επενδύσεις που συμβάλλουν στην καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων.
3. Κατά την ανάπτυξη της πολιτικής της για την ασφάλεια των τροφίμων, η Επιτροπή οφείλει να διευκολύνει περαιτέρω την ανταλλαγή ορθών πρακτικών σχετικά με την υγιεινή και να παρακολουθεί με ποιο τρόπο ικανοποιούνται οι απαιτήσεις περί ανιχνευσιμότητας. Όσον αφορά την αναγραφή ημερομηνιών στα τρόφιμα, οφείλει να εξετάσει την ανάγκη παρέμβασής της για την αποτροπή πρακτικών που συντείνουν στη σπατάλη αυτή.

87

Η δωρεά τροφίμων τα οποία διαφορετικά θα κατέληγαν απορρίμματα εφαρμόζεται ήδη στην ΕΕ μέσω των τραπεζών τροφίμων, παραδείγματος χάριν. Παρά ταύτα, εξακολουθούν να υπάρχουν αρκετά εμπόδια που παρακωλύουν τις δωρεές αυτές, ενώ διαπιστώνεται ασάφεια και ασυνέπεια σε ορισμένες νομικές διατάξεις που αφορούν αυτό το είδος δωρεάς. Μια σειρά ευκαιριών που θα διευκόλυναν τη δωρεά τροφίμων τα οποία διαφορετικά θα κατέληγαν απορρίμματα δεν αξιοποιήθηκαν (σημεία 70 έως 80). Ως εκ τούτου, υπογραμμίζοντας ότι οι προσπάθειες πρέπει να στρέφονται πρωτίστως στην πρόληψη της σπατάλης τροφίμων, συνιστούμε τα εξής:

Σύσταση 3

Η Επιτροπή οφείλει να προωθήσει την επιλογή της δωρεάς των τροφίμων που είναι ασφαλή προς κατανάλωση και τα οποία διαφορετικά θα κατέληγαν απορρίμματα. Συγκεκριμένα και μόλις αυτό καταστεί δυνατό:

1. αποσαφηνίζοντας την ερμηνεία των νομικών διατάξεων που αποθαρρύνουν τη δωρεά τροφίμων, ιδίως όσον αφορά την οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα και τη γενική νομοθεσία για τα τρόφιμα·
2. προβαίνοντας σε εκτιμήσεις του αντικτύπου της επέκτασης της δωρεάς σε τομείς πολιτικής όπου δεν απαντά η πρακτική αυτή, ιδίως όσον αφορά την κοινή αλιευτική πολιτική·
3. συμπληρώνοντας το νομοθετικό πλαίσιο ώστε να καταστεί δυνατή η χρήση των γεωργικών αποθεμάτων από τη δημόσια παρέμβαση· και
4. προάγοντας στα κράτη μέλη την αξιοποίηση των κείμενων διατάξεων περί δωρεών, ιδίως όσον αφορά τα οπωροκηπευτικά που αποσύρονται από την αγορά και το ΤΕΒΑ.

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα I, του οποίου προεδρεύει ο κύριος Phil WYNN OWEN, Μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, στο Λουξεμβούργο, κατά τη συνεδρίασή του της 10ης Νοεμβρίου 2016.

Οροι και συντομογραφιες

Αγροτική ανάπτυξη: Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης της ΕΕ συμπληρώνει το σύστημα άμεσων ενισχύσεων και μέτρων για την αγορά και συμβάλλει στη βελτίωση ορισμένων πτυχών της οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής κατάστασης στις αγροτικές περιοχές της ΕΕ.

Απόσυρση από την αγορά: Απόσυρση προϊόντων από την αγορά (μη διάθεσή τους προς πώληση).

ΓΔ Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης: Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης: Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Ενέργειας: Γενική Διεύθυνση Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Επικοινωνιακών Δικτύων, Περιεχομένου και Τεχνολογιών: Γενική Διεύθυνση Επικοινωνιακών Δικτύων, Περιεχομένου και Τεχνολογιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Επιχειρήσεων και Βιομηχανίας: Γενική Διεύθυνση Επιχειρήσεων και Βιομηχανίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Νέα ονομασία: Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Αγοράς, Βιομηχανίας, Επιχειρηματικότητας και ΜΜΕ

ΓΔ Έρευνας και Καινοτομίας: Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Εσωτερικής Αγοράς και Υπηρεσιών: Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Αγοράς και Υπηρεσιών. Νέα ονομασία: Γενική Διεύθυνση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών και Ένωσης Κεφαλαιαγορών

ΓΔ Εσωτερικής Αγοράς, Βιομηχανίας, Επιχειρηματικότητας και ΜΜΕ: Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Αγοράς, Βιομηχανίας, Επιχειρηματικότητας και μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας: Γενική Διεύθυνση Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Περιβάλλοντος: Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων: Γενική Διεύθυνση Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Υγείας και Καταναλωτών: Γενική Διεύθυνση Υγείας και Καταναλωτών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Νέα ονομασία: Γενική Διεύθυνση Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων

ΓΔ Φορολογίας και Τελωνειακής Ένωσης: Γενική Διεύθυνση Φορολογίας και Τελωνειακής Ένωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ: Τμήματα και υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, γνωστά ως Γενικές Διευθύνσεις

ΓΠΕ: Γενικές προδιαγραφές εμπορίας

Δημόσια παρέμβαση: Όταν οι τιμές συγκεκριμένων γεωργικών προϊόντων στην αγορά πέσουν κάτω από ένα προκαθορισμένο επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να αποφασίζει να σταθεροποιήσει την αγορά μέσω της αγοράς των πλεονασμάτων, τα οποία μπορούν να συνέχεια να αποθεματοποιούνται στα κράτη μέλη έως ότου αυξηθεί η τιμή τους στην αγορά.

ΕΓΤΑΑ: Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης

ΕΓΤΕ: Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων

Ενίσχυση για ιδιωτική αποθεματοποίηση: Ενίσχυση για την αποθεματοποίηση προϊόντων, η οποία βοηθά στη σταθεροποίηση της αγοράς ενός προϊόντος σε περίπτωση πλεονάσματος και πτώσης των τιμών.

Επιστροφές κατά την εξαγωγή: Η ΕΕ μπορεί να καταβάλλει επιστροφές κατά την εξαγωγή σε εμπορικές εταιρείες που εξάγουν συγκεκριμένα γεωργικά προϊόντα σε τρίτες χώρες. Η επιστροφή καλύπτει τη διαφορά μεταξύ της τιμής στην αγορά της ΕΕ και της τιμής στην παγκόσμια αγορά.

ΕΣΚ: Ευρωπαϊκές συμπράξεις καινοτομίας

ΕΤΑ: Ευρωπαϊκό Ταμείο Αλιείας

ΕΤΘΑ: Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας

ΚΑΠ: Κοινή Αλιευτική Πολιτική

ΚΓΠ: Κοινή Γεωργική Πολιτική

ΚΟΑ: Κοινή οργάνωση αγοράς

Μη συγκομιδή: Η μη συγκομιδή εμπορεύσιμων προϊόντων από την καλλιεργούμενη έκταση κατά τη διάρκεια του κανονικού κύκλου παραγωγής. Η καταστροφή προϊόντων λόγω καιρικών φαινομένων ή ασθένειας δεν θεωρείται μη συγκομιδή.

ΟΕΕ/HE: Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη

ΠΔΤΑ: Πρόγραμμα διανομής τροφίμων στους απόρους

Πρώιμη συγκομιδή: Η πλήρης συγκομιδή μη εμπορεύσιμων (αλλά όχι αλλοιωμένων) προϊόντων σε μια δεδομένη καλλιεργούμενη έκταση, πριν από την έναρξη της κανονικής συγκομιδής.

ΠΣΣ: Προαιρετική συνδεδεμένη στήριξη

ΦΠΑ: Φόρος Προστιθέμενης Αξίας

COPA COGEGA: COPA – Committee of Professional Agricultural Organisations (Επιτροπή των Επαγγελματικών Γεωργικών Οργανώσεων της EE) – COGECA – General Confederation of Agricultural Cooperatives (Γενική Συνομοσπονδία Γεωργικών Συνεταιρισμών στην EE)

DAS: Ετήσια δήλωση αξιοπιστίας του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου

Eurostat: Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης

FAO: Food and Agriculture Organisation, Οργανισμός Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών

FAOSTAT: Τμήμα στατιστικής του Οργανισμού Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών.

G20: Ή Ομάδα των 20. Διεθνές φόρουμ στο οποίο συμμετέχουν οι κυβερνήσεις και οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών 20 μεγάλων οικονομιών.

TEBA: Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους

WRAP: Waste & Resources Action Programme (Πρόγραμμα δράσης για τη σπατάλη και τους πόρους). Φιλανθρωπική οργάνωση και εταιρεία στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία συνεργάζεται με κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και κοινότητες προκειμένου να αναπτύξει πρακτικές λύσεις για τη βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων και την επιτάχυνση της μετάβασης σε μια βιώσιμη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων οικονομία.

Κλιμάκιο ελέγχου

Οι ειδικές εκθέσεις του ΕΕΣ παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ελέγχων επιδόσεων και των ελέγχων συμμόρφωσης που αυτό διενεργεί επί συγκεκριμένων τομέων του προϋπολογισμού της ΕΕ ή επί συγκεκριμένων διαχειριστικών θεμάτων. Το ΕΕΣ επιλέγει και σχεδιάζει τα εν λόγω ελεγκτικά έργα κατά τρόπον ώστε αυτά να αποφέρουν τον μέγιστο αντίκτυπο, λαμβανομένων υπόψη των κινδύνων για τις επιδόσεις ή για τη συμμόρφωση, του επιπέδου των σχετικών εσόδων ή δαπανών, των επικείμενων εξελίξεων και του πολιτικού και δημόσιου συμφέροντος.

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα Ελέγχου I, του οποίου προεδρεύει ο Phil Wynn Owen, Μέλος του ΕΕΣ, και το οποίο ειδικεύεται στη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων. Επικεφαλής του ελέγχου ήταν η Bettina Jakobsen, Μέλος του ΕΕΣ, συνεπικουρούμενη από τους Katja Mattfolk, προϊσταμένη του ιδιαίτερου γραφείου της, Kim Storup, σύμβουλο στο ιδιαίτερο γραφείο της, Michael Bain, ανώτερο διοικητικό στέλεχος και Maria Eulàlia Reverté i Casas, υπεύθυνη έργου. Το κλιμάκιο ελέγχου απαρτιζόταν από τους Els Brems, Klaus Stern, Diana Voinea και Paulo Oliveira.

Πληροφορίες

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

Τηλ:. +352 4398-1
Πληροφορίες: eca.europa.eu/el/Pages/ContactForm.aspx
Ιστότοπος: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (http://europa.eu).

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2017

PDF	ISBN 978-92-872-6430-5	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/043528	QJ-AB-16-032-EL-N
HTML	ISBN 978-92-872-6857-0	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/737511	QJ-AB-16-032-EL-Q

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2017

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής.

Για οποιαδήποτε χρήση ή αναπαραγωγή του γραφήματος 4 στη σελίδα *, καθώς και των φωτογραφιών στο πλαίσιο 6, στη σελίδα *, πρέπει να ζητηθεί άδεια απευθείας από τον φορέα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

ΠΩΣ ΘΑ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΙΤΕ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ

Δωρεάν εκδόσεις:

• ένα αντίτυπο:
  • από το EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu)•
• περισσότερα από ένα αντίτυπα ή αφίσες/χάρτες:
  • από τις αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Ένωσης(http://ec.europa.eu/represent_el.htm),
  • από τα γραφεία εκπροσώπησης στις εκτός ΕΕ χώρες (http://eeas.europa.eu/delegations/index_el.htm),
  • επικοινωνώντας με την υπηρεσία Άμεση Ευρώπη (http://europa.eu/europedirect/index_el.htm) ή
  • καλώντας τον αριθμό 00 800 6 7 8 9 10 11 (δωρεάν τηλεφωνικός αριθμός από όλη την Ένωση) (*).

(*) Οι πληροφορίες παρέχονται δωρεάν, και οι κλήσεις είναι γενικώς δωρεάν (ενδέχεται όμως κάποιες κλήσεις που πραγματοποιούνται μέσω ορισμένων τηλεπικοινωνιακών φορέων ή από τηλεφωνικούς θαλάμους ή ξενοδοχεία να χρεώνονται).

Εκδόσεις επί πληρωμή:

• από το EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu).