Καταπολέμηση της ερημοποίησης στην ΕΕ: διογκούμενη απειλή που χρήζει περαιτέρω δράσης

Σύνοψη

I

Η ερημοποίηση, ήτοι μια μορφή υποβάθμισης της γης σε ξηρές περιοχές, συνιστά διογκούμενη απειλή στην ΕΕ και έχει σημαντικές συνέπειες στη χρήση της γης. Ο όρος χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει ανθρωπογενείς και κλιματικές διαδικασίες που προκαλούν προβλήματα τα οποία επηρεάζουν ξηρές περιοχές, όπως μείωση της παραγωγής τροφίμων, έλλειψη γονιμότητας του εδάφους, μείωση της φυσικής ανθεκτικότητας της γης και υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων. Οι προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη δείχνουν ότι ο κίνδυνος ερημοποίησης αυξάνεται. Στη νότια Ευρώπη υπάρχουν ήδη θερμές ημιέρημοι, με το κλίμα να μετατρέπεται από εύκρατο σε ξηρό. Το φαινόμενο αυτό επεκτείνεται προς τον βορρά. Η μακρά περίοδος υψηλών θερμοκρασιών και χαμηλών βροχοπτώσεων στην Ευρώπη το καλοκαίρι του 2018 έφερε και πάλι στο προσκήνιο την εντεινόμενη σημασία του προβλήματος αυτού.

II

Εξετάσαμε αν ο κίνδυνος ερημοποίησης στην ΕΕ αντιμετωπιζόταν κατά τρόπο αποτελεσματικό και αποδοτικό. Αξιολογήσαμε κατά πόσον η Επιτροπή έκανε κατάλληλη χρήση των διαθέσιμων δεδομένων και αν η ΕΕ έλαβε μέτρα για την καταπολέμηση της ερημοποίησης με συνεκτικό τρόπο. Ελέγξαμε έργα για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης στην ΕΕ και εξετάσαμε κατά πόσον η δέσμευση της ΕΕ για μηδενική υποβάθμιση της γης έως το 2030, σύμφωνα με την οποία η ποσότητα και η ποιότητα των πόρων της γης θα παραμένουν σταθερές ή θα βελτιώνονται, είναι πιθανό να επιτευχθεί.

III

Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, παρότι η ερημοποίηση και η υποβάθμιση της γης συνιστούν τρέχουσα και διογκούμενη απειλή στην ΕΕ, η Επιτροπή δεν έχει σαφή εικόνα των προκλήσεων αυτών, τα δε μέτρα που λαμβάνονται για την καταπολέμηση της ερημοποίησης στερούνται συνεκτικότητας. Η Επιτροπή δεν έχει αξιολογήσει την πρόοδο προς την επίτευξη της δέσμευσης για μηδενική υποβάθμιση της γης έως το 2030.

IV

Παρότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη συλλέγουν στοιχεία σχετικά με διάφορους παράγοντες που έχουν αντίκτυπο στην ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης, η Επιτροπή δεν τα αναλύει ώστε να καταλήξει σε αξιόπιστη αξιολόγηση σχετικά με την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης στην ΕΕ.

V

Σε επίπεδο ΕΕ δεν υπάρχει στρατηγική για την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης. Υπάρχει, βέβαια, πλήθος στρατηγικών, σχεδίων δράσης και προγραμμάτων δαπανών, όπως η κοινή γεωργική πολιτική, η δασική στρατηγική της ΕΕ ή η στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, τα οποία σχετίζονται μεν με την καταπολέμηση της ερημοποίησης, χωρίς όμως να επικεντρώνονται σε αυτήν.

VI

Έργα σχετικά με την ερημοποίηση υπάρχουν σε διάφορους τομείς πολιτικής της ΕΕ –κυρίως στην αγροτική ανάπτυξη, αλλά και στο περιβάλλον και στη δράση για το κλίμα, στην έρευνα και την περιφερειακή πολιτική. Τα έργα αυτά μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στην καταπολέμηση της ερημοποίησης, αλλά διατυπώνονται κάποιες ανησυχίες όσον αφορά τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους.

VII

Το 2015 η ΕΕ και τα κράτη μέλη δεσμεύθηκαν να επιτύχουν μηδενική υποβάθμιση της γης στην ΕΕ έως το 2030. Ωστόσο, δεν έχει υπάρξει πλήρης αξιολόγηση της υποβάθμισης της γης σε επίπεδο ΕΕ ούτε έχει συμφωνηθεί κάποια μεθοδολογία για τον σκοπό αυτό. Δεν υπήρξε συντονισμός μεταξύ των κρατών μελών και η Επιτροπή δεν έχει παράσχει πρακτική καθοδήγηση επί του θέματος. Δεν υπάρχει ακόμη σαφές, κοινό όραμα στην ΕΕ σχετικά με τον τρόπο επίτευξης της μηδενικής υποβάθμισης της γης έως το 2030.

VIII

Βάσει των προεκτεθέντων, διατυπώσαμε συστάσεις στην Επιτροπή με στόχο τη βελτίωση της κατανόησης της υποβάθμισης της γης και της ερημοποίησης στην ΕΕ• την αξιολόγηση της αναγκαιότητας βελτίωσης του νομικού πλαισίου της ΕΕ για το έδαφος• και την εντατικοποίηση των προσπαθειών για την υλοποίηση της δέσμευσης της ΕΕ και των κρατών μελών να επιτύχουν μηδενική υποβάθμιση της γης στην ΕΕ έως το 2030.

Εισαγωγή

Ερημοποίηση στην ΕΕ – διογκούμενη απειλή υποκινούμενη από την κλιματική αλλαγή και την ανθρώπινη δραστηριότητα

01

Η Ευρώπη επηρεάζεται ολοένα και περισσότερο από την ερημοποίηση. Ο κίνδυνος ερημοποίησης είναι σοβαρότερος στη νότια Πορτογαλία, σε τμήματα της Ισπανίας και της νότιας Ιταλίας, στη νοτιοανατολική Ελλάδα, στη Μάλτα, στην Κύπρο και στις περιοχές της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας. Σύμφωνα με μελέτες, οι περιοχές αυτές πλήττονται συχνά από διάβρωση του εδάφους, αλάτωση, απώλεια οργανικού άνθρακα στο έδαφος, απώλεια βιοποικιλότητας του εδάφους και κατολισθήσεις¹. Η μακρά περίοδος υψηλών θερμοκρασιών και χαμηλών βροχοπτώσεων στην Ευρώπη το καλοκαίρι του 2018 έφερε και πάλι στο προσκήνιο την επείγουσα σημασία του προβλήματος αυτού.

02

Η ερημοποίηση είναι μορφή υποβάθμισης της γης σε ξηρές περιοχές. Ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει ανθρωπογενείς και κλιματικές διαδικασίες που προκαλούν προβλήματα τα οποία επηρεάζουν ξηρές περιοχές: για παράδειγμα, μείωση της παραγωγής τροφίμων, απώλεια της γονιμότητας του εδάφους, μείωση της φυσικής ανθεκτικότητας της γης και υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων (βλέπε πλαίσιο 1).

03

Η ερημοποίηση προκαλείται λόγω τόσο της ανθρώπινης δραστηριότητας όσο και της κλιματικής αλλαγής.

• Ανθρώπινες δραστηριότητες. Η υπερβολική ή η μη αποδοτική χρήση των υδάτων, π.χ. μέσω κακών τεχνικών άρδευσης, μειώνει τη συνολική παροχή ύδατος στην περιοχή, οδηγώντας δυνητικά σε απώλεια βλάστησης και τελικώς σε ερημοποίηση. Η υπερβόσκηση και η αποψίλωση των δασών⁸ μπορούν να οδηγήσουν σε ερημοποίηση, καθώς αμφότερες αφαιρούν ή καταστρέφουν τη βλάστηση η οποία προστατεύει τη γη και τη διατηρεί υγρή και γόνιμη. Έχει διαπιστωθεί, στο πλαίσιο μελετών, ότι η εγκατάλειψη της γης είναι ένας από τους παράγοντες που καθιστά τις εκτάσεις γης πιο ευαίσθητες σε υποβάθμιση της γης και ερημοποίηση⁹. Ωστόσο, η έλλειψη ανθρώπινης δραστηριότητας μπορεί να έχει και οφέλη, όπως αναζωογόνηση του εδάφους, αυξημένη βιοποικιλότητα ή ενεργητική αναδάσωση¹⁰.
• Κλιματική αλλαγή. Καθώς η μέση θερμοκρασία σημειώνει άνοδο και η συχνότητα και η ένταση της ξηρασίας και άλλων σφοδρών καιρικών φαινομένων αυξάνουν λόγω της κλιματικής αλλαγής (βλέπε σημείο 9), η υποβάθμιση των ξηρών περιοχών (και, επομένως, η ερημοποίηση) τείνει να αυξάνεται. Όταν η γη είναι εξαιρετικά ξηρή, είναι επιρρεπής σε διάβρωση, μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια αστραπιαίων πλημμυρών, όταν το επιφανειακό έδαφος παρασύρεται γρήγορα υποβαθμίζοντας περαιτέρω την επιφάνεια της γης¹¹.

04

Η ερημοποίηση μπορεί, με τη σειρά της, να επηρεάσει και την κλιματική αλλαγή και, μάλιστα, με αρνητικό τρόπο.

• Η υποβάθμιση του εδάφους εκπέμπει στην ατμόσφαιρα αέρια θερμοκηπίου, δημιουργώντας κίνδυνο περαιτέρω κλιματικής αλλαγής και απώλειας βιοποικιλότητας (βλέπε γράφημα 1). Τα αποθέματα βιομάζας και εδαφικού άνθρακα διατρέχουν τον κίνδυνο απώλειας στην ατμόσφαιρα ως αποτέλεσμα της προβλεπόμενης αύξησης της έντασης των καταιγίδων, των ανεξέλεγκτων πυρκαγιών, της υποβάθμισης του εδάφους και της εκδήλωσης εστιών επιβλαβών οργανισμών¹².
• Η αποκατάσταση του εδάφους απορροφά βαθμιαία αέρια θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα και καθίσταται έτσι εφικτή η ανάπτυξη δένδρων και βλάστησης. Τα φυτά αυτά μπορούν επομένως να απορροφήσουν περισσότερο άνθρακα. Σε περιοχές στις οποίες το έδαφος είναι υποβαθμισμένο, η διαδικασία αυτή δεν μπορεί να επιτελεστεί –και δεν γίνεται απορρόφηση άνθρακα από την ατμόσφαιρα.

05

Το 2008 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) εκπόνησε μελέτη¹³ σχετικά με την ερημοποίηση στη νότια, κεντρική και ανατολική Ευρώπη, η οποία κάλυψε 1,68 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το 2017 εκπονήθηκε μελέτη παρακολούθησης¹⁴, βασισμένη στην ίδια μεθοδολογία. Στο πλαίσιο της έρευνας αυτής προέκυψε ότι οι εκτάσεις που εμφανίζουν υψηλή ή πολύ υψηλή ευαισθησία στην ερημοποίηση αυξήθηκαν, σε διάστημα μικρότερο της δεκαετίας, κατά 177 000 τετραγωνικά χιλιόμετρα – έκταση η οποία αντιστοιχεί κατά προσέγγιση στη συνδυασμένη έκταση της Ελλάδας και της Σλοβακίας (βλέπε πίνακα 1).

Πίνακας 1

Ευαισθησία στην ερημοποίηση στη νότια, κεντρική και ανατολική Ευρώπη, 2008 και 2017

	2008		2017		Διαφορά μεταξύ 2008 και 2017
	χιλιάδες τετραγωνικά χλμ.	%	χιλιάδες τετραγωνικά χλμ.	%	χιλιάδες τετραγωνικά χλμ.	%
Πολύ υψηλή	10	1	28	2	+18	+1.1
Υψηλή	224	13	383	23	+159	+9.5
Μέτρια	419	25	381	23	-38	-2.2
Χαμηλή	560	33	475	28	-85	-5.1
Πολύ χαμηλή	467	28	413	24	-54	-3.2
ΣΥΝΟΛΟ	1 680	100	1 680	100	-	-

Πηγή: ΕΕΣ, βάσει της μελέτης των Prăvălie κ.ά., 2017.

06

Με βάση τη μελέτη παρακολούθησης, στο γράφημα 2 απεικονίζεται η επιδεινούμενη κατάσταση στη νότια Ευρώπη και στα Βαλκάνια.

07

Η Κύπρος, η οποία δεν περιλαμβάνεται στο πεδίο κάλυψης της προαναφερθείσας μελέτης, πλήττεται ιδιαίτερα σφοδρά: σύμφωνα με μελέτες, το 99 % της χώρας είναι ευάλωτο στην ερημοποίηση¹⁶. Στο παράρτημα I παρατίθενται χάρτες που απεικονίζουν την ευαισθησία στην ερημοποίηση στα πέντε κράτη μέλη τα οποία επισκεφθήκαμε (βλέπε σημείο 26).

Τα σενάρια για την κλιματική αλλαγή επιβεβαιώνουν την αυξημένη ευαισθησία της ΕΕ στην ερημοποίηση

08

Οι προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη υποδεικνύουν ότι ο κίνδυνος ερημοποίησης αυξάνεται¹⁷. Στη νότια Ευρώπη υπάρχουν θερμές ημιέρημοι, όπου, σύμφωνα με μελέτες, το κλίμα μετατρέπεται από εύκρατο σε ξηρό¹⁸. Το φαινόμενο αυτό επεκτείνεται προς τον βορρά. Από επιστημονικά στοιχεία προκύπτει ότι οι ανθρωπογενείς εκπομπές έχουν αυξήσει σημαντικά τις πιθανότητες εμφάνισης ετών ξηρασίας στη περιοχή της Μεσογείου¹⁹.

09

Με την κλιματική αλλαγή, η λειψυδρία αυξάνεται σε μέρη της Ευρώπης και μελέτες αναφέρουν ότι εκδηλώνονται συχνότερα ξηρασίες²⁰. Αυξάνεται έτσι η ευαισθησία στην ερημοποίηση. Σύμφωνα με τα μοντέλα κλιματικής αλλαγής που χρησιμοποιεί η Επιτροπή, προβλέπεται ότι, έως το τέλος του αιώνα, οι θερμοκρασίες θα αυξηθούν κατά περισσότερο από 2°C σε ορισμένες περιοχές (όπως η Ισπανία). Κατά την ίδια χρονική περίοδο, ο υετός το καλοκαίρι προβλέπεται να μειωθεί κατά τουλάχιστον 50 % στη νότια Ευρώπη²¹. Στην έκθεσή της για το 2018²², η διακυβερνητική επιτροπή για την κλιματική αλλαγή (IPCC) επιβεβαιώνει με υψηλό βαθμό αξιοπιστίας ότι η θερμοκρασία στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη κατά τις εξαιρετικά θερμές ημέρες θα αυξηθεί περίπου έως και 3°C στην περίπτωση υπερθέρμανσης του πλανήτη κατά 1,5°C και κατά περίπου 4°C στο σενάριο υπερθέρμανσης του πλανήτη κατά 2°C, καθώς και ότι ο αριθμός των θερμών ημερών προβλέπεται να αυξηθεί στις περισσότερες ηπειρωτικές περιοχές.

10

Τα μοντέλα που χρησιμοποιεί η Επιτροπή παρέχουν επίσης προβλέψεις σχετικά με τον κίνδυνο ερημοποίησης, ο οποίος αναμένεται να είναι σημαντικός ιδίως στην Ισπανία, στη νότια Ιταλία, στην Πορτογαλία, και σε περιοχές της νοτιοανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων της Βουλγαρίας, της Ελλάδας, της Κύπρου και του δέλτα του Δούναβη στη Ρουμανία (βλέπε γράφημα 3). Στο πλαίσιο άλλων μελετών διαπιστώνονται ιδιαιτέρως έντονες αυξήσεις στην ξηρασία και μειώσεις στη διαθεσιμότητα νερού στη νότια Ευρώπη και τη Μεσόγειο όταν εφαρμόζεται το σενάριο υπερθέρμανσης του πλανήτη κατά 2°C αντί για 1,5°C²³.

– Προβλεπόμενη μεταβολή του κινδύνου ερημοποίησης²⁴ βάσει του σεναρίου του 2,4°C ((RCP 4.5 – αριστερά) και του σεναρίου των 4,3°C (RCP 8.5 – δεξιά) κατά την περίοδο 2071‑2100 σε σύγκριση με την περίοδο 1981‑2010²⁵

– Προβλεπόμενη μεταβολή του δείκτη ξηρότητας βάσει του σεναρίου των 2,4°C (RCP 4.5 – αριστερά) και του σεναρίου των 4,3°C (RCP 8.5 – δεξιά) κατά την περίοδο 2071-2100 σε σύγκριση με την περίοδο 1981-2010.

Το πλαίσιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της ερημοποίησης

11

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της απερήμωσης (UNCCD) είναι διεθνής συμφωνία, η οποία καθορίζει ένα παγκόσμιο πλαίσιο για την καταπολέμηση της ερημοποίησης. Καταρτίστηκε το 1994, μετά τη διάσκεψη κορυφής για το περιβάλλον στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992²⁶. Πρόκειται για νομικά δεσμευτική συμφωνία σχετικά με προβλήματα που αφορούν τη γη, η οποία εξετάζει την υποβάθμιση της γης και την ερημοποίηση, και παρέχει μια πλατφόρμα με εστίαση στην προσαρμογή, τον μετριασμό και την ανθεκτικότητα σε σχέση με το κλίμα. Η UNCCD έχει 197 συμβαλλόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων της ΕΕ²⁷ και των 28 κρατών μελών της. Στόχος των συμβαλλόμενων μερών είναι να συνεργαστούν για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων στις ξηρές περιοχές, τη διατήρηση και την αποκατάσταση της παραγωγικότητας της γης και τον μετριασμό των συνεπειών της ερημοποίησης και της ξηρασίας.

12

Τα συμβαλλόμενα μέρη στη UNCCD μπορούν να δηλώσουν οικειοθελώς ότι «πλήττονται από ερημοποίηση». Οι χώρες αυτές πρέπει να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν εθνικά προγράμματα δράσης (ΕΠΔ) για την καταπολέμηση της ερημοποίησης.

13

Το 2015 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε την Ατζέντα του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη²⁸, στην οποία περιλαμβάνεται δέσμευση για την επίτευξη όλων των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Εξ αυτών, ο ΣΒΑ 15 έχει ως εξής: «Προστατεύουμε, αποκαθιστούμε και προωθούμε τη βιώσιμη χρήση των χερσαίων οικοσυστημάτων, διαχειριζόμαστε βιώσιμα τα δάση, καταπολεμούμε την ερημοποίηση, και σταματάμε και αναστρέφουμε την υποβάθμιση του εδάφους και την απώλεια της βιοποικιλότητας». Περιλαμβάνει δε τον εξής επιμέρους στόχο: «Έως το 2030, καταπολέμηση της απερήμωσης, αποκατάσταση υποβαθμισμένων γαιών και εδαφών, συμπεριλαμβανομένων των εδαφών που επηρεάζονται από την απερήμωση, την ξηρασία και τις πλημμύρες, και επιδίωξη της επίτευξης ενός κόσμου με μηδενική υποβάθμιση της γης» (επιμέρους στόχος 15.3).

14

Το 2017 η UNCCD ενέκρινε το στρατηγικό πλαίσιο 2018‑2030, το οποίο επικεντρώνεται στην επίτευξη του ΣΒΑ 15.3. Ως συμβαλλόμενο μέρος στη UNCCD, η ΕΕ επιβεβαίωσε τη δέσμευσή της να επιτύχει μηδενική υποβάθμιση της γης έως το 2030.

Καταπολέμηση της ερημοποίησης στην ΕΕ

15

Η ΕΕ δεν διαθέτει ειδική στρατηγική ή συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο για την ερημοποίηση. Ωστόσο, ορισμένοι παράγοντες οι οποίοι συνδέονται με την ερημοποίηση εξετάζονται στο πλαίσιο διάφορων άλλων στρατηγικών ή προγραμμάτων δαπανών, όπως επισημαίνεται κατωτέρω.

16

Τον Σεπτέμβριο του 2006, η Επιτροπή ενέκρινε θεματική στρατηγική για την προστασία του εδάφους²⁹, στην οποία τονίζεται ότι οι διαδικασίες υποβάθμισης του εδάφους μπορεί να καταλήξουν στην ερημοποίηση. Στόχοι της στρατηγικής ήταν η διασφάλιση βιώσιμης χρήσης του εδάφους παρεμποδίζοντας την περαιτέρω υποβάθμιση του εδάφους και διαφυλάσσοντας τις λειτουργίες του καθώς και επαναφέροντας το υποβαθμισμένο έδαφος σε ένα επίπεδο λειτουργικότητας συνεπές τουλάχιστον προς την τρέχουσα και σκοπούμενη χρήση. Η θεματική στρατηγική του 2006 για το έδαφος διαρθρώθηκε βάσει τεσσάρων πυλώνων: ευαισθητοποίηση, ενσωμάτωση με άλλες πολιτικές, έρευνα, και νομοθεσία: πρόταση οδηγίας-πλαισίου για το έδαφος³⁰.

17

Στο πλαίσιο της πρότασης οδηγίας-πλαισίου για το έδαφος, τα κράτη μέλη όφειλαν να προσδιορίσουν περιοχές κινδύνου υποβάθμισης, να καθορίσουν στόχους για την προστασία του εδάφους και να υλοποιήσουν προγράμματα για την επίτευξη των στόχων αυτών. Σκοπός της προτεινόμενης οδηγίας ήταν επίσης να συμβάλει στην ανάσχεση της ερημοποίησης που οφείλεται σε υποβάθμιση και απώλεια βιοποικιλότητας του εδάφους. Ωστόσο, επί σχεδόν οκτώ έτη, δεν επιτεύχθηκε ειδική πλειοψηφία³¹ στο Συμβούλιο για την έγκρισή της. Τον Απρίλιο του 2014, η Επιτροπή απέσυρε την πρόταση.

18

Τον Απρίλιο του 2013, η Επιτροπή ενέκρινε τη στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, ώστε να παροτρύνει τα κράτη μέλη να λάβουν μέτρα προσαρμογής. Στη στρατηγική αυτή τονίζεται η αναγκαιότητα να λάβει η ΕΕ μέτρα προσαρμογής στον αναπόφευκτο κλιματικό αντίκτυπο και στο οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος του.

19

Τον Νοέμβριο του 2013, η ΕΕ ενέκρινε το γενικό ενωσιακό πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον, με στόχο να εξασφαλίσει έως το 2020 την αειφόρο διαχείριση της γης στην Ένωση, την επαρκή προστασία του εδάφους και σημαντική πρόοδο όσον αφορά την αποκατάσταση μολυσμένων τοποθεσιών

20

Στη δασική στρατηγική της ΕΕ του 2013 τονίζεται ότι τα δάση δεν είναι σημαντικά μόνο για την αγροτική ανάπτυξη, αλλά και για το περιβάλλον και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Ο ρόλος των δασών στην καταπολέμηση της υποβάθμισης της γης και την ερημοποίηση είναι σημαντικός.

21

Για τη χρηματοδότηση μέτρων για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορα ταμεία της ΕΕ:

• Η εφαρμογή της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ), με τις συνιστώσες της αγροτικής ανάπτυξης³², του οικολογικού προσανατολισμού και της πολλαπλής συμμόρφωσης³³, μπορεί να έχει θετικές συνέπειες στα γεωργικά εδάφη. Ωστόσο, οι εντατικές ή μη βιώσιμες γεωργικές πρακτικές μπορούν να βλάψουν το έδαφος.
• Στόχος των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων³⁴ είναι η μείωση των περιφερειακών ανισορροπιών σε ολόκληρη την ΕΕ. Στους θεματικούς στόχους τους συγκαταλέγονται η «κλιματική αλλαγή και πρόληψη των κινδύνων». Έργα για την καταπολέμηση της ερημοποίησης μπορούν να συγχρηματοδοτηθούν –εφόσον τα κράτη μέλη προσδιορίσουν αντίστοιχη ανάγκη– παραδείγματος χάριν από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) ή το Ταμείο Συνοχής.
• Άλλα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ που αντιμετωπίζουν την ερημοποίηση είναι τα ερευνητικά προγράμματα του 7ου προγράμματος-πλαισίου και του προγράμματος «Ορίζων 2020»³⁵, το περιβαλλοντικό μέσο LIFE³⁶ ή το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΤΑΕΕ)³⁷.

22

Παρότι τα προγράμματα δαπανών της ΕΕ διαθέτουν χρηματοδότηση για έργα που αντιμετωπίζουν την ερημοποίηση, το ύψος των κεφαλαίων της ΕΕ που προγραμματίστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης δεν είναι διαθέσιμο.

23

Εντός της ΕΕ, το Συμβούλιο σύστησε ομάδα εργασίας για την ερημοποίηση³⁸. Η ομάδα αυτή προετοιμάζει τη θέση της ΕΕ στις διεθνείς διαπραγματεύσεις σχετικά με την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης και, σε επίπεδο ΕΕ, είναι το μόνο τακτικό φόρουμ με αντικείμενο συζήτησης την UNCCD και ζητήματα σχετικά με την ερημοποίηση.

24

Μαζί με το Συμβούλιο και άλλες υπηρεσίες της Επιτροπής, η ΓΔ Περιβάλλοντος συντονίζει τη θέση της ΕΕ για εκδηλώσεις της UNCCD, όπως οι διασκέψεις των συμβαλλόμενων μερών, οι οποίες πραγματοποιούνται ανά διετία. Ο ρόλος του Κοινού Κέντρου Ερευνών (JRC) είναι καθοριστικής σημασίας στο μέτρο που παρέχει βασικές επιστημονικές πληροφορίες, καθώς και ανθρώπινο δυναμικό που συμμετέχει στην ομάδα εμπειρογνωμόνων της UNCCD. Και άλλες υπηρεσίες της Επιτροπής μπορεί επίσης να διαδραματίσουν ρόλο στο πλαίσιο της καταπολέμησης της ερημοποίησης στην ΕΕ, όπως παρουσιάζεται στο γράφημα 4. Πέραν αυτού, η Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Eurostat) δημοσιεύει ετήσια έκθεση σχετικά με την πρόοδο προς την επίτευξη των ΣΒΑ στο πεδίο της ΕΕ, όπου περιλαμβάνεται αξιολόγηση των δεικτών για την υποβάθμιση της γης στο πλαίσιο του ΣΒΑ 15 (βλέπε σημείο 13).

Εμβέλεια και τρόπος προσέγγισης του ελέγχου

25

Καθώς η Ευρώπη πλήττεται ολοένα και περισσότερο από την ερημοποίηση, ο έλεγχός μας εξέτασε αν ο κίνδυνος ερημοποίησης στην ΕΕ αντιμετωπιζόταν κατά τρόπο αποτελεσματικό και αποδοτικό. Συγκεκριμένα, αξιολογήσαμε αν:

• η Επιτροπή και τα κράτη έκαναν κατάλληλη χρήση των διαθέσιμων δεδομένων•
• η ΕΕ έλαβε μέτρα για την καταπολέμηση της ερημοποίησης με συνεκτικό τρόπο•
• τα έργα για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης στην ΕΕ έχουν θετικό αντίκτυπο•
• η δέσμευση της ΕΕ όσον αφορά τη μηδενική υποβάθμιση της γης έως το 2030 ήταν πιθανό να επιτευχθεί.

26

Διενεργήσαμε τον έλεγχό μας το διάστημα μεταξύ Σεπτεμβρίου του 2017 και Μαΐου του 2018, συγκεντρώνοντας αποδεικτικά στοιχεία ελέγχου από τις εξής πηγές:

• Επισκόπηση εγγράφων και συνεντεύξεις με υπαλλήλους από πέντε γενικές διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής³⁹.
• Επισκέψεις ελέγχου σε πέντε κράτη μέλη τα οποία είχαν δηλώσει ότι πλήττονται από ερημοποίηση: Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος, Πορτογαλία και Ρουμανία, χώρες οι οποίες επιλέχθηκαν λόγω της ευαισθησίας τους στην ερημοποίηση καθώς και με σκοπό την κάλυψη εύρους κλιματικών συνθηκών, βλάστησης, ανθρώπινων δραστηριοτήτων και προσδιορισθέντων κινδύνων. Πραγματοποιήσαμε συνεντεύξεις, αναλύσαμε στρατηγικά έγγραφα (συμπεριλαμβανομένων προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης), διαδικασίες και δεδομένα.
• Επισκέψεις σε δείγμα 25 έργων, τα οποία είχαν προσδιοριστεί από τα ως άνω πέντε κράτη μέλη ως έχοντα συνάφεια με την ερημοποίηση και τα οποία χρηματοδοτήθηκαν ή συγχρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ. Τα έργα αυτά περιελάμβαναν επενδύσεις σε άρδευση, δασικά έργα, αμειψισπορά ή αποκατάσταση ξερολιθιών ή αναχωμάτων για την πρόληψη της διάβρωσης του εδάφους. Στόχος των επισκέψεων σε έργα ήταν να αξιολογηθεί αν τα έργα είχαν βιώσιμο αντίκτυπο στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης και όχι η διατύπωση γνώμης σχετικά με τη νομιμότητα ή την κανονικότητά τους. Ελέγξαμε επίσης έργα τα οποία αφορούσαν τη διεξαγωγή έρευνας σχετικά με τεχνικές αντιμετώπισης της ερημοποίησης (βλέπε παράρτημα III).
• Συναντήσεις με διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων της UNCCD, του ΕΟΠ και εμπειρογνωμόνων από την πανεπιστημιακή κοινότητα, με σκοπό τη συζήτηση στρατηγικών προσεγγίσεων ή τεχνικών για την αντιμετώπιση και την παρακολούθηση της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης στην ΕΕ.

27

Η εμβέλεια του ελέγχου δεν περιελάμβανε τη δέσμευση γης ως αποτέλεσμα αστικής ή άλλης τεχνητής ανάπτυξης. Σύμφωνα με τον ΕΟΠ⁴⁰, στο διάστημα από το 2006 έως το 2012, η ετήσια δέσμευση γης στις χώρες της ΕΕ των 28 αντιστοιχούσε σε περίπου 850 τετραγωνικά χιλιόμετρα –κάτω του 0,1 % της συνολικής χερσαίας έκτασης της ΕΕ. Κατά την εξέταση των ερωτημάτων του ελέγχου που εκτίθενται στο σημείο 25, δεν αξιολογήσαμε το πλαίσιο που θέσπισε η UNCCD για την καταπολέμηση της ερημοποίησης.

Παρατηρήσεις

Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη συλλέγουν δεδομένα συναφή με την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης, αλλά η Επιτροπή δεν κάνει κατάλληλη χρήση αυτών

28

Εξετάσαμε αν η Επιτροπή έκανε κατάλληλη χρήση των διαθέσιμων δεδομένων σχετικά με την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης. Η Επιτροπή πρέπει να συλλέγει και να αναλύει δεδομένα σχετικά με την ερημοποίηση και τους κινδύνους που συνδέονται με αυτήν, να αποφασίζει σχετικά με τα αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπισή της και ακολούθως να τα εφαρμόζει. Τα δεδομένα αυτά πρέπει να είναι επαρκή, συνεκτικά, αξιόπιστα και να επικαιροποιούνται και να επανεξετάζονται τακτικά.

Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη συλλέγουν δεδομένα σχετικά με την ερημοποίηση

29

Ένα βασικό σύστημα που χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση δεικτών σχετικών με την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης στην ΕΕ είναι το πρόγραμμα παρακολούθησης της Γης Copernicus, το οποίο συντονίζει και διαχειρίζεται η Επιτροπή⁴¹. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιεί διάφορες τεχνολογίες, από δορυφόρους στο διάστημα μέχρι συστήματα μετρήσεων στο έδαφος, στη θάλασσα και στην ατμόσφαιρα. Το Copernicus παρέχει δεδομένα ανοικτά και ελεύθερα για ευρύ φάσμα τομέων: ατμόσφαιρα, θάλασσα, ξηρά, κλίμα, καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και ασφάλεια. Μία από τις συνιστώσες του Copernicus, η υπηρεσία παρακολούθησης της ξηράς, παρέχει γεωγραφικές πληροφορίες σχετικά με την κάλυψη γης και σχετικές μεταβλητές• για παράδειγμα, σχετικά με τη φυτοκάλυψη και τον υδρολογικό κύκλο. Το 2015 εκτοξεύθηκε στο διάστημα ένας ακόμη δορυφόρος. Ένας εκ των δεδηλωμένων σκοπών του είναι η παρακολούθηση της ερημοποίησης ⁴², χωρίς όμως να υπάρχουν προς το παρόν σαφείς πληροφορίες σχετικά με αυτήν (βλέπε επίσης σημείο 39).

30

Η Επιτροπή συλλέγει ανά τακτά διαστήματα χρήσιμα και συναφή στοιχεία σχετικά με διάφορες πτυχές που αφορούν την κατάσταση του εδάφους στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των τριών επιμέρους δεικτών της UNCCD (βλέπε σημείο 38).

31

Το JRC ανέλυσε την παραγωγικότητα της γης σε έκθεση βασισμένη σε παρατηρήσεις δορυφόρου από το 1982 έως το 2010 με τη χρήση δεδομένων του προγράμματος Copernicus⁴³. Το γράφημα 5, το οποίο βασίζεται στα πιο πρόσφατα συνολικά στοιχεία που δημοσίευσε η Επιτροπή σχετικά με τη δυναμική της παραγωγικότητας της γης στην ΕΕ⁴⁴, δείχνει ότι οι θερμές, ξηρές χώρες της Μεσογείου είναι πιο ευάλωτες στη μείωση της παραγωγικότητας της γης.

32

Ο οργανικός άνθρακας στο έδαφος παρακολουθείται από την Επιτροπή με τη χρήση της πλατφόρμας πολλαπλών σκοπών που λειτουργεί στο πλαίσιο της στατιστικής έρευνας του πλαισίου χρήσης/κάλυψης γης (LUCAS)⁴⁵, μιας τυποποιημένης ανά τριετία ανάλυσης των ιδιοτήτων του επιφανειακού εδάφους σε ολόκληρη την ΕΕ, η οποία διενεργείται από το Κοινό Κέντρο Ερευνών. Σύμφωνα με τον ΕΟΠ, κατά μέσο όρο τα εδάφη στην Ευρώπη εμφανίζουν υψηλές πιθανότητες; συσσώρευσης άνθρακα. Τα εδάφη που βρίσκονται υπό βοσκότοπων και δασών είναι καταβόθρες άνθρακα, ενώ τα εδάφη κάτω από αρόσιμη γη είναι λιγότερη σημαντική πηγή άνθρακα⁴⁶. Στο γράφημα 6 φαίνεται ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των περιοχών που διατρέχουν κίνδυνο ερημοποίησης, στην Ελλάδα, την Ισπανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία και τη Ρουμανία, και του χαμηλού επιπέδου οργανικού άνθρακα στο έδαφος.

33

Η κάλυψη γης και οι μεταβολές στην κάλυψη γης στην ΕΕ παρακολουθούνται τακτικά μέσω του προγράμματος συντονισμού πληροφοριών για το περιβάλλον (CORINE)⁴⁷, συνιστώσας του Copernicus, την οποία διαχειρίζεται ο ΕΟΠ. Το CORINE εκπονεί από το 2000 σχετικά σύνολα δεδομένων ανά εξαετία, εκ των οποίων τα πιο πρόσφατα χρονολογούνται στο 2012. Από κοινού, οι γεωργικές εκτάσεις και τα δάση καλύπτουν το 85 % της ξηράς στην ΕΕ⁴⁸.

34

Η Επιτροπή συλλέγει και επεξεργάζεται τακτικά πρόσθετα δεδομένα σχετικά με διάφορους παράγοντες που συνδέονται με την ερημοποίηση στην ΕΕ, όπως η διάβρωση του εδάφους, η ξηρασία, τα ύδατα, οι δασικές πυρκαγιές, τα οποία περιγράφονται στο παράρτημα II. Ωστόσο, η Επιτροπή δεν χρησιμοποιεί τα δεδομένα αυτά για να αξιολογήσει την έκταση της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης.

35

Ο παγκόσμιος άτλαντας ερημοποίησης δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1992 από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών⁴⁹ και επικαιροποιήθηκε εν συνεχεία το 1997. Η Επιτροπή ανέλαβε τη δημοσίευση του άτλαντα και δημοσίευσε τρίτη εκδοχή το 2018. Περιέχει χάρτες παραγόντων που μπορούν να οδηγήσουν σε ερημοποίηση, όπως η διάβρωση του εδάφους, η αλάτωση, η αστικοποίηση και η μετανάστευση. Ο νέος άτλαντας περιλαμβάνει χάρτες και δεδομένα σχετικά με ένα φάσμα αλληλεπιδράσεων ανθρώπου και περιβάλλοντος οι οποίες έχουν συνάφεια με την υποβάθμιση της γης, αλλά δεν περιέχει χάρτες ειδικά για την ερημοποίηση. Η Επιτροπή εκτιμά ότι η ερημοποίηση δεν μπορεί να χαρτογραφηθεί εύκολα, επειδή πρόκειται για μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία, η οποία, σύμφωνα με διαπιστώσεις μελετών, προκαλείται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες⁵⁰.

36

Τα κράτη μέλη που επισκεφθήκαμε έχουν εκπονήσει χάρτες σχετικά με τον κίνδυνο ερημοποίησης (βλέπε παράρτημα I). Ωστόσο, οι χάρτες αυτοί δεν επικαιροποιούνταν τακτικά και δεν μπορούν να συγκριθούν μεταξύ τους καθώς έχουν χρησιμοποιηθεί διαφορετικοί δείκτες και χρωματικοί κώδικες. Επομένως, δεν μπορούν να παράσχουν συνολική εικόνα της ερημοποίησης σε επίπεδο ΕΕ.

37

Τα κράτη μέλη που επισκεφθήκαμε παρακολουθούσαν επίσης παράγοντες σχετικούς με την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης, όπως τα ύδατα, η ξηρασία ή τα κατακρημνίσματα. Όσον αφορά τους μηχανισμούς συλλογής δεδομένων για το έδαφος, διαπιστώσαμε τα εξής:

• η Ισπανία, η Ιταλία και η Ρουμανία έχουν τα δικά τους συστήματα, τα οποία παρέχουν πιο συγκεκριμένα δεδομένα για το έδαφος αλλά αλληλεπικαλύπτονται ως έναν βαθμό με τους μηχανισμούς συλλογής δεδομένων της ΕΕ. Τα εθνικά δεδομένα σχετικά με το έδαφος δεν είναι πλήρη, δεν συλλέγονται ούτε ερμηνεύονται τακτικά και δεν ήταν πάντοτε αξιόπιστα⁵¹.
• Η Κύπρος και η Πορτογαλία στηρίζονταν αποκλειστικά στο πρόγραμμα LUCAS της Επιτροπής για τη συλλογή δεδομένων για το έδαφος.

Δεν υπάρχει συμφωνημένη μεθοδολογία για την αξιολόγηση της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης στην ΕΕ

38

Η ερημοποίηση και η υποβάθμιση της γης είναι πολύπλοκα φαινόμενα τα οποία επηρεάζονται από πολλούς αλληλεξαρτώμενους παράγοντες, αλλά στους κόλπους της επιστημονικής κοινότητας δεν υπάρχει συναίνεση ως προς τον τρόπο αξιολόγησης των παραγόντων αυτών. Μπορούν, ωστόσο, να χρησιμοποιηθούν προσεγγιστικοί δείκτες για τον εντοπισμό της υποβάθμισης της κατάστασης της γης. Υπάρχουν αρκετοί τέτοιοι προσεγγιστικοί δείκτες, αλλά η UNCCD συνιστά τη χρήση τριών επιμέρους δεικτών για την αξιολόγηση της υποβάθμισης της γης: παραγωγικότητα της γης, οργανικός άνθρακας στο έδαφος καθώς και κάλυψη γης και μεταβολή κάλυψης της γης⁵².

39

Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη δεν συμφώνησαν σε μεθοδολογία για την επεξεργασία των διαθέσιμων δεικτών ώστε να καταλήξουν σε συνεκτική αξιολόγηση της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης σε ολόκληρη την ΕΕ. Αυτό δυσχεραίνει τη σύγκριση της έκτασης της ερημοποίησης μεταξύ διαφόρων κρατών μελών της ΕΕ.

40

Στην έκθεση παρακολούθησης της προόδου προς την επίτευξη των ΣΒΑ σε επίπεδο ΕΕ, η Επιτροπή χρησιμοποιεί δύο δείκτες για την υποβάθμιση της γης, οι οποίοι ευθυγραμμίζονται εν μέρει με τους δείκτες της UNCCD: κατά κεφαλήν τεχνητή κάλυψη γης και εκτιμώμενη διάβρωση του εδάφους από ύδατα (βλέπε πίνακα 2). Υπάρχουν πολλά άλλα χαρακτηριστικά της υποβάθμισης της γης που δεν καλύπτονται από τους συγκεκριμένους δείκτες, όπως ο οργανικός άνθρακας στο έδαφος, η παραγωγικότητα της γης, η αλάτωση ή η μόλυνση. Πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τους άλλους αυτούς συναφείς δείκτες είναι διαθέσιμες στο επίπεδο της Επιτροπής (βλέπε σημεία 30 και 34), αλλά δεν χρησιμοποιούνται για τους σκοπούς της αξιολόγησης της υποβάθμισης της γης στην ΕΕ.

Η ΕΕ λαμβάνει μέτρα για την καταπολέμηση της ερημοποίησης, αλλά αυτά στερούνται συνεκτικότητας

41

Εξετάσαμε αν η ΕΕ λαμβάνει μέτρα για την καταπολέμηση της ερημοποίησης με συνεκτικό τρόπο. Τα μέτρα αυτά απαιτούν συνεκτική δομή διακυβέρνησης και κατάλληλο μακροπρόθεσμο σχέδιο για τον μετριασμό του κινδύνου λήψης αποφάσεων που συνεπάγονται αποφέρουν περιορισμένη οικονομική αποδοτικότητα και την αποφυγή κατακερματισμένων, μη συντονισμένων μέτρων.

42

Το πλαίσιο της UNCCD και η εφαρμογή του στην ΕΕ περιγράφονται στο πλαίσιο 2.

Δεν υπάρχει ειδική νομοθεσία σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με την ερημοποίηση και το έδαφος

43

Όπως επισημαίνεται στο σημείο 16, η θεματική στρατηγική της ΕΕ για την προστασία του εδάφους του 2006 περιελάμβανε πρόταση για οδηγία-πλαίσιο για το έδαφος. Ένας εκ των σκοπών της προτεινόμενης οδηγίας ήταν να συμβάλει στην ανάσχεση της ερημοποίησης που οφείλεται σε υποβάθμιση και απώλεια βιοποικιλότητας του εδάφους. Η νομοθετική πρόταση δεν υποστηρίχθηκε από την πλειοψηφία στο Συμβούλιο και η Επιτροπή την απέσυρε το 2014. Επομένως, μολονότι άλλοι ζωτικής σημασίας περιβαλλοντικοί πόροι, όπως ο αέρας και τα ύδατα, ρυθμίζονται από σειρά οδηγιών και κανονισμών της ΕΕ, δεν υπάρχει παρόμοια ολοκληρωμένη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με το έδαφος.

44

Πρόσφατη μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι με την απόσυρση της πρότασης οδηγίας-πλαισίου για το έδαφος χάθηκε μια ευκαιρία παγίωσης μιας κοινής αντίληψης και ενός οράματος όσον αφορά την προστασία του εδάφους στην ΕΕ⁵⁶. Στην ίδια μελέτη επιβεβαιώθηκε ότι, παρότι δεν υπάρχει ένα κύριο νομοθέτημα για την προστασία του εδάφους σε επίπεδο ΕΕ, η εθνική νομοθεσία για την προστασία του εδάφους –εφόσον υπάρχει– δεν λειτούργησε αποτρεπτικά για την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης στην ΕΕ.

Οι στρατηγικές, οι πολιτικές και τα προγράμματα δαπανών της ΕΕ συμβάλλουν στην καταπολέμηση της ερημοποίησης, αλλά δεν επικεντρώνονται ειδικά σε αυτήν

45

Δεν υπάρχει ειδική στρατηγική της ΕΕ με στόχο την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης. Σχετικές με την ερημοποίηση αναφορές βρίσκονται διεσπαρμένες σε διάφορες στρατηγικές, πολιτικές και προγράμματα δαπανών της ΕΕ, εκ των οποίων αυτά που έχουν μεγαλύτερη σημασία για την ερημοποίηση είναι η ΚΓΠ και η στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

46

Παρότι μερικές συνιστώσες της ΚΓΠ έχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης, διαπιστώσαμε τα εξής:

• Σύμφωνα με τον ΕΟΠ, οι άμεσες ενισχύσεις μπορούν να προκαλέσουν την εντατικοποίηση της γεωργίας με συνέπεια την απώλεια οργανικής ύλης του εδάφους και τη μείωση της υδατοχωρητικότητας του εδάφους, καθώς και μεταβολές στη χρήση της γης⁵⁷.
• Στις διατάξεις περί πολλαπλής συμμόρφωσης περιλαμβάνονται τρία πρότυπα καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης τα οποία εμποδίζουν την υποβάθμιση του εδάφους και αφορούν, ειδικότερα, την ελάχιστη εδαφοκάλυψη, τη διαχείριση της γης για τον περιορισμό της διάβρωσης και τη διατήρηση της οργανικής ύλης του εδάφους. Κατά τον ΕΟΠ, η πολλαπλή συμμόρφωση μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση των επιπέδων οργανικής ύλης τους εδάφους και στην προστασία του εδάφους κατά της διάβρωσης⁵⁸. Ωστόσο, παρότι δεν διατύπωσε συμπεράσματα ειδικά για τις συνέπειες της πολλαπλής συμμόρφωσης στην υποβάθμιση του εδάφους, το ΕΕΣ διαπίστωσε, στην ειδική έκθεση αριθ. 26/2016, ότι οι διαθέσιμες πληροφορίες δεν παρέχουν στην Επιτροπή τη δυνατότητα να αξιολογήσει κατάλληλα τη συνολική αποτελεσματικότητα της πολλαπλής συμμόρφωσης⁵⁹. Σε άλλη έκθεση επισημαίνεται ότι οι περιβαλλοντικές συνέπειες της πολλαπλής συμμόρφωσης δεν μπορούν να ποσοτικοποιηθούν⁶⁰.
• Ο οικολογικός προσανατολισμός δεν συνοδεύεται από μια πλήρως ανεπτυγμένη λογική παρέμβασης με σαφώς καθορισμένους και φιλόδοξους στόχους. Ο προϋπολογισμός του δεν συνδέεται άμεσα με την επίτευξη των περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων της πολιτικής. Επιπλέον, ανάλογα με την ατομική κατάσταση του γεωργού και της γεωργικής έκτασης, προβλέπονται αρκετές εξαιρέσεις από τους κανόνες του οικολογικού προσανατολισμού⁶¹. Στην έκθεση του 2017, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι, όπως εφαρμόζεται επί του παρόντος, ο οικολογικός προσανατολισμός είναι απίθανο να αποφέρει σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον και το κλίμα⁶². Στατιστικά στοιχεία που δημοσίευσε η Επιτροπή το 2018⁶³ καταδεικνύουν ότι το ποσοστό χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης που υπόκειται σε τουλάχιστον μία υποχρέωση οικολογικού προσανατολισμού σε κράτη μέλη που διατρέχουν κίνδυνο ερημοποίησης, όπως η Ελλάδα, η Κροατία, η Ιταλία, η Μάλτα, η Πορτογαλία ή η Ρουμανία, είτε προσέγγιζε το 50 % είτε ήταν μικρότερο αυτού⁶⁴.
• Σύμφωνα με την Επιτροπή, τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης (ΠΑΑ) των κρατών μελών που πλήττονται από ερημοποίηση αναγνωρίζουν την ερημοποίηση ή την υποβάθμιση της γης ως κίνδυνο. Εξετάσαμε πέντε εθνικά ΠΑΑ και δύο περιφερειακά ΠΑΑ⁶⁵. Εξ αυτών:
• όλα τα ΠΑΑ περιελάμβαναν μέτρα⁶⁶ όπως γεωργοπεριβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα, ενίσχυση για περιοχές με φυσικούς περιορισμούς, δασικά μέτρα ή επενδύσεις σε άρδευση, τα οποία μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση της ερημοποίησης ή της υποβάθμισης της γης•
• Μόνο ένα ΠΑΑ περιελάμβανε ειδική δέσμη μέτρων κατά της ερημοποίησης, αλλά ο σχεδιασμός τους ήταν ελλιπής (βλέπε πλαίσιο  3).

47

Η προστασία του εδάφους αποτελεί μέρος της πρότασης της Επιτροπής για την επόμενη ΚΓΠ⁶⁷, στο πλαίσιο της οποίας προτείνονται διάφορα πρότυπα που σχετίζονται με την προστασία και την ποιότητα του εδάφους. Η πρόταση περιγράφει επίσης δυνητικούς δείκτες αποτελέσματος⁶⁸ και δείκτες αντικτύπου για την προστασία του εδάφους για τους οποίους τα κράτη μέλη θα πρέπει να υποβάλλουν στοιχεία. Τα προτεινόμενα αυτά στοιχεία της νέας ΚΓΠ έχουν τη δυνατότητα να παράσχουν αυξημένα κίνητρα στους γεωργούς ώστε να επιδείξουν τη δέουσα προσοχή για την προστασία του εδάφους στην ΕΕ. Οι προτάσεις αυτές τελούν ακόμη υπό συζήτηση και είναι επομένως πολύ νωρίς για να εκτιμηθεί ο τρόπος με τον οποίο ενδέχεται να λειτουργήσουν στην πράξη οι προτεινόμενες ρυθμίσεις.

48

Στη στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή του 2013 η σημασία της καταπολέμησης της ερημοποίησης αναγνωρίζεται ως ένα από τα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή που πρέπει να υποστηριχθούν. Τα κράτη μέλη παροτρύνονται να αναπτύξουν τις δικές τους εθνικές στρατηγικές. Χρησιμοποιώντας τη διαθέσιμη στην Επιτροπή τεκμηρίωση, διαπιστώσαμε ότι από τα δεκατρία κράτη μέλη που δήλωσαν ότι πλήττονται από ερημοποίηση (βλέπε πλαίσιο 2), τον Νοέμβριο του 2018:

• οκτώ είχαν συμπεριλάβει στις στρατηγικές τους για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ειδικά μέτρα κατά της ερημοποίησης, συμπεριλαμβανομένων των πέντε κρατών μελών που επισκεφθήκαμε⁶⁹•
• δύο, η Ουγγαρία και η Σλοβενία, δεν ανέφεραν την ερημοποίηση στη στρατηγική προσαρμογής τους•
• τρία, η Βουλγαρία, η Κροατία και η Λετονία, δεν είχαν ακόμη θεσπίσει στρατηγική για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

49

Τα κράτη μέλη υλοποιούν τις εν λόγω στρατηγικές. Επί του παρόντος όμως η Επιτροπή δεν έχει στη διάθεσή της εμπεριστατωμένα στοιχεία από όλη την ΕΕ σχετικά με τα αποτελέσματα της εν λόγω υλοποίησης. Το 2016 η Επιτροπή δρομολόγησε αξιολόγηση της στρατηγικής προσαρμογής της ΕΕ με σκοπό την εξέταση της εφαρμογής και των επιδόσεών της. Η αξιολόγηση αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2018.

50

Και άλλες πολιτικές και προγράμματα δαπανών της ΕΕ εμφανίζουν συνάφεια με την ερημοποίηση, αλλά ο αντίκτυπός τους δεν τεκμηριώθηκε (όπως εξηγείται στη συνέχεια).

51

Περιφερειακά ταμεία: Το ΕΤΠΑ και το Ταμείο Συνοχής μπορούν να χρηματοδοτούν επενδύσεις σε υποδομές για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Οι επενδύσεις σε φράγματα και αρδευτικά συστήματα έχουν τη μεγαλύτερη σημασία όσον αφορά την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης. Ο αντίκτυπός τους στη γη είναι ανάμεικτος (βλέπε σημεία 62 και 63). Σύμφωνα με τον ΕΟΠ, τα έργα του ΕΤΠΑ μπορούν να έχουν ευρύ φάσμα συνεπειών στη γη• μερικές επενδύσεις, όπως αυτές για τις οδικές μεταφορές, μπορούν να επιδεινώσουν τις τάσεις αστικής εξάπλωσης και δέσμευσης γης⁷⁰. Επιπλέον, το Ταμείο Αλληλεγγύης της ΕΕ χρησιμοποιήθηκε για την αποκατάσταση εκτάσεων γης κατόπιν καταστάσεων έκτακτης ανάγκης οι οποίες εντείνουν τον κίνδυνο της ερημοποίησης, όπως πλημμύρες και δασικές πυρκαγιές.

52

Έρευνα ΕΕ: Στο πλαίσιο προγραμμάτων-πλαισίου της ΕΕ για την έρευνα χρηματοδοτήθηκαν διάφορα ερευνητικά έργα τα οποία εξέταζαν, άμεσα ή έμμεσα, την ερημοποίηση⁷¹. Τα έργα αυτά επικεντρώθηκαν κυρίως στην κατανόηση του φαινομένου της ερημοποίησης, στην ανάπτυξη δεικτών για την παρακολούθηση της ερημοποίησης ή στη στήριξη συντονισμένων δράσεων ευαισθητοποίησης. Ωστόσο, ούτε τα κράτη μέλη ούτε η Επιτροπή αξιοποίησαν αποτελεσματικά τα αποτελέσματα της έρευνας ώστε να εκτιμήσουν την έκταση της ερημοποίησης, να αναπτύξουν αποτελεσματικό σύστημα παρακολούθησης ή να καταρτίσουν σχετική στρατηγική.

53

Ύδατα: Κατά την οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα, συνολικός στόχος της οποίας είναι η επίτευξη καλής κατάστασης των υδάτων της Ευρώπης έως το 2015, η λειψυδρία είναι πτυχή της ολοκληρωμένης διαχείρισης των υδάτων. Τον Μάιο του 2018, η Επιτροπή πρότεινε σχέδιο κανονισμού για την επαναχρησιμοποίηση των υδάτων, με την εστίαση στην επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων λυμάτων για Η διασφάλιση της διαθεσιμότητας επαρκών, καλής ποιότητας υδάτων συνιστά σημαντική πρόκληση στο πλαίσιο καταπολέμησης της ερημοποίησης.

54

Δασοκομία: Η δασική στρατηγική της ΕΕ του 2013 δεν είναι νομικά δεσμευτική. Και τα πέντε κράτη μέλη τα οποία επισκεφθήκαμε διέθεταν εθνική δασική νομοθεσία. Τα εθνικά προγράμματα για τα δάση και οι εθνικές πρακτικές βιώσιμης δασοκομίας έχουν θετικές συνέπειες για το έδαφος. Στο πλαίσιο της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης, η ΕΕ στηρίζει ορισμένα μέτρα για τη δασοκομία, τα οποία μπορούν να έχουν αντίκτυπο και στην ερημοποίηση.

55

Σε επίπεδο Επιτροπής, διάφορες υπηρεσίες (βλέπε σημείο 24) αλληλεπιδρούν μεταξύ τους σε ad-hoc βάση σε θέματα ερημοποίησης. Το 2015 η Επιτροπή σύστησε ομάδα εμπειρογνωμόνων για την προστασία του εδάφους, με σκοπό να εξετάσει, μαζί με τα κράτη μέλη, τον τρόπο αντιμετώπισης ζητημάτων ποιότητας του εδάφους μέσω μιας στοχοθετημένης και αναλογικής προσέγγισης που βασίζεται στον κίνδυνο και εντός δεσμευτικού νομικού πλαισίου⁷².

56

Επομένως, υπάρχει πλήθος στρατηγικών, σχεδίων δράσης και προγραμμάτων δαπανών σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο, τα οποία σχετίζονται μεν με την καταπολέμηση της ερημοποίησης, χωρίς όμως να επικεντρώνονται σε αυτήν.σ

Τα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ έργα που σχετίζονται με την ερημοποίηση μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για τις επιδόσεις τους ως προς την ερημοποίηση

57

Εξετάσαμε αν τα έργα για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης στην ΕΕ έχουν θετικό αντίκτυπο. Για να έχουν τα έργα αυτά θετικό αντίκτυπο στην αντιμετώπιση του φαινομένου, πρέπει να ανταποκρίνονται σε σχετικές ανάγκες και να είναι βιώσιμα από περιβαλλοντική και οικονομική άποψη. Τα στοιχεία για τις επιδόσεις, όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα των δαπανών, είναι χρήσιμα κατά την αξιολόγηση του τι επιτεύχθηκε με τον προϋπολογισμό της ΕΕ.

58

Από τις μελέτες προκύπτει ότι η αποκατάσταση υποβαθμισμένων εκτάσεων γης είναι, γενικά, πιο δαπανηρή από την πρόληψη της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης⁷³. Επίσης, τα έργα που έχουν σημασία για την ερημοποίηση πρέπει να υλοποιούνται εγκαίρως, καθώς τα μέτρα που υλοποιούνται με καθυστέρηση ενδέχεται να είναι πιο δαπανηρά ή να μην είναι σε θέση να αποτρέψουν μη αναστρέψιμες αρνητικές συνέπειες στη γη.

59

Δεν υπάρχουν συνολικά στοιχεία σχετικά με τις προγραμματισμένες ή τις πραγματικές δαπάνες που αντιστοιχούν σε έργα σχετικά με την ερημοποίηση σε περιφερειακό, εθνικό ή ενωσιακό επίπεδο. Δεν υπάρχουν στοιχεία ούτε σχετικά με το πλήθος των έργων αυτού του είδους που υλοποιούνται στην ΕΕ. Επιλέξαμε ενδεικτικό δείγμα 25 έργων (βλέπε σημείο 26) από καταλόγους που μας υπέβαλαν τα πέντε κράτη μέλη που επισκεφθήκαμε, τα οποία τα κράτη μέλη προσδιόρισαν ως έχοντα σημασία για την ερημοποίηση⁷⁴.

Τα έργα της ΕΕ μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στην καταπολέμηση της ερημοποίησης

60

Εντός του δείγματος, εντοπίσαμε δύο ιδιαίτερα επιτυχημένα έργα, τα οποία θεωρήσαμε παραδείγματα ορθής πρακτικής. Τα έργα αυτά κατέστησαν εφικτό τον εμπλουτισμό προηγουμένως μη παραγωγικού εδάφους προστατεύοντάς το από την υποβάθμιση της γης. Με την αντιμετώπιση της ερημοποίησης, τη μείωση της διάβρωσης και τη βελτίωση της κατάστασης της γης, τα έργα αυτά ωφέλησαν επίσης οικονομικά τους δικαιούχους ή συνέβαλαν στη βιοποικιλότητα (βλέπε πλαίσιο 4).

Εκφράζονται ωστόσο ανησυχίες για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους

61

Οι επενδύσεις σε άρδευση ήταν το συνηθέστερο είδος έργου στο δείγμα μας (δέκα εκ των 25, εκ των οποίων εννέα συγχρηματοδοτήθηκαν από το ΕΓΤΑΑ). Μελέτες δείχνουν ότι τέτοια έργα μπορούν να έχουν ανάμεικτο αντίκτυπο στην ερημοποίηση και στην υποβάθμιση της γης⁷⁵.

62

Αφενός, η άρδευση μπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα της γης: μπορεί να αυξήσει τις αποδόσεις των εσοδειών –ιδίως βραχυπρόθεσμα, καθιστώντας μεγαλύτερες εκτάσεις γης διαθέσιμες για καλλιέργεια– και μπορεί επίσης να αυξήσει την ανθεκτικότητα στην ξηρασία. Στα έργα που περιλαμβάνονταν στο δείγμα που εξετάσαμε διαπιστώσαμε όλες αυτές τις θετικές συνέπειες.

63

Αφετέρου, η άρδευση μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα βιωσιμότητας: εξάντληση υδάτινων πόρων, μόλυνση υπόγειων υδάτων, αύξηση της διάβρωσης του εδάφους ή του κινδύνου αλάτωσης⁷⁶ και μείωση της γονιμότητας του εδάφους. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών, οι κανονισμοί ΕΓΤΑΑ εξαρτούν τη συγχρηματοδότηση των αρδευτικών έργων από την εκπλήρωση συγκεκριμένων προϋποθέσεων περιβαλλοντικής βιωσιμότητας⁷⁷. Στο πλαίσιο 5 περιγράφονται ζητήματα μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας, τα οποία προσδιορίσαμε σε δύο αρδευτικά έργα που επισκεφθήκαμε.

64

Τα δασικά έργα (όλα συγχρηματοδοτηθέντα από το ΕΓΤΑΑ στο δείγμα που εξετάσαμε) έχουν θετικό αντίκτυπο στην πρόληψη της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης: η δασοκάλυψη προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση, ενώ αυξάνεται η ικανότητα απορρόφησης άνθρακα. Η αποκατάσταση του δασικού τοπίου μπορεί να συμβάλλει στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και να μειώσει την υποβάθμιση του εδάφους. Στη διευθέτηση της υποβάθμισης του εδάφους μπορούν επίσης να βοηθήσουν οι πρωτοβουλίες αγροδασοκομίας στο πλαίσιο προσπαθειών σε επίπεδο κοινότητας σε περισσότερο απομακρυσμένες περιοχές⁷⁸. Θεωρούμε ότι ένα από τα τέσσερα δασικά έργα που περιλαμβάνονταν στο δείγμα που εξετάσαμε συνιστά παράδειγμα ορθής πρακτικής (βλέπε πλαίσιο 4). Ωστόσο, η επιτυχία των δασικών έργων είναι μειωμένη εάν η φυτοκάλυψη είναι λιγότερο προσαρμοσμένη στις τοπικές κλιματικές συνθήκες (βλέπε πλαίσιο 6).

Περιορισμένη χρήση και εμβέλεια της ανάλυσης κόστους-οφέλους

65

Οι αναλύσεις κόστους-οφέλους και οι εκτιμήσεις της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας είναι καθοριστικής σημασίας για τα σχετικά με την ερημοποίηση έργα. Το ΕΓΤΑΑ ήταν η συνηθέστερη πηγή συγχρηματοδότησης της ΕΕ στο δείγμα που εξετάσαμε (σε 17 εκ των 25 έργων). Ο κανονισμός ΕΓΤΑΑ δεν επιβάλλει τη διενέργεια ανάλυσης κόστους-οφέλους. Μερικά κράτη μέλη, όπως η Κύπρος και η Ρουμανία, την επέβαλαν για συγκεκριμένα αρδευτικά έργα. Σε έξι από τα εννέα συγχρηματοδοτούμενα από το ΕΓΤΑΑ αρδευτικά έργα που περιλαμβάνονταν στο δείγμα που εξετάσαμε, είχε διενεργηθεί ανάλυση κόστους-οφέλους. Στις περιπτώσεις αυτές, σκοπός της ανάλυσης ήταν να καταδειχθεί ότι το έργο εμφάνιζε οικονομικά οφέλη συγκρινόμενο με ένα σενάριο «απραξίας». Ωστόσο, η ανάλυση δεν έλαβε υπόψη, στο πλαίσιο του επενδυτικού κόστους του έργου, το κόστος των μέτρων διόρθωσης του δυνητικού αρνητικού περιβαλλοντικού αντικτύπου (παρότι απαιτούνταν διάφορες άδειες από περιβαλλοντικές αρχές).

Οι επιδόσεις των έργων όσον αφορά την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης δεν αξιολογούνταν από τις αρχές των κρατών μελών

66

Τα κράτη μέλη δεν οφείλουν να συλλέγουν ούτε να αξιολογούν στοιχεία σχετικά με τον αντίκτυπο έργων της ΕΕ στην ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης⁷⁹. Από τις αρχές των κρατών μελών που επισκεφθήκαμε καμία είχαν αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα των έργων αυτών ως προς την αντιμετώπιση της ερημοποίησης.

Η Επιτροπή δεν αξιολόγησε την πρόοδο προς την επίτευξη της δέσμευσης για μηδενική υποβάθμιση της γης έως το 2030

67

Εξετάσαμε αν η δέσμευση της ΕΕ όσον αφορά τη μηδενική υποβάθμιση της γης έως το 2030 είναι πιθανό να επιτευχθεί. Για την επίτευξη του στόχου αυτού σε επίπεδο ΕΕ, πρέπει να λαμβάνουν χώρα τακτική αξιολόγηση της υποβάθμισης της γης, συνεργασία και συντονισμός πέραν των εθνικών συνόρων και υλοποίηση σχετικών δράσεων, καθώς και να παρέχεται σχετική καθοδήγηση στα κράτη μέλη σχετικά με μέτρα για την επίτευξη μηδενικής υποβάθμισης της γης. Η καθοδήγηση αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει διάδοση ορθών πρακτικών, τεχνικές αξιολόγησης του αντικτύπου στη γη των επενδύσεων σε άρδευση και αξιολόγηση της απώλειας βιοποικιλότητας.

68

Η ΕΕ και τα κράτη μέλη ενέκριναν τη δέσμευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την επίτευξη μηδενικής υποβάθμισης της γης έως το 2030 (βλέπε σημεία 13 και 14). Η Eurostat δημοσιεύει ετησίως έκθεση σχετικά με την πρόοδος προς την επίτευξη των ΣΒΑ, στην οποία περιλαμβάνονται τρεις δείκτες που καλύπτουν δύο πτυχές της υποβάθμισης της γης: τεχνητή κάλυψη και διάβρωση του εδάφους από ύδατα (βλέπε σημείο 40 και πίνακα 2). Η Eurostat αναλύει –για λογαριασμό της Επιτροπής– μόνο τις μεταβολές στους τρεις δείκτες και δεν εξάγει συμπεράσματα σχετικά με την κατάσταση της μηδενικής υποβάθμισης της γης στην ΕΕ⁸⁰.

69

Η υποβάθμιση της γης έχει διασυνοριακό αντίκτυπο: το έδαφος δεν είναι στατικό και οι παράγοντες της υποβάθμισής του έχουν συχνά καθολικό χαρακτήρα. Συχνά, η υποβάθμιση της γης θεωρείται τοπικό φαινόμενο, παρ' όλα αυτά τα τεμαχίδια εδάφους μετακινούνται. Μελέτες δείχνουν ότι διαδικασίες διάβρωσης από ύδατα και αιολικής διάβρωσης, καταιγίδες σκόνης⁸¹ ή ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως ρύπανση από παρασιτοκτόνα, έχουν σημασία όσον αφορά τον διασυνοριακό αντίκτυπο της υποβάθμισης του εδάφους και έχουν οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες⁸², όπως η κλιματική αλλαγή, προβλήματα υγείας και έλλειψη τροφίμων. Παρά τον διασυνοριακό χαρακτήρα του προβλήματος, τα κράτη μέλη και η Επιτροπή δεν συντονίζουν τις προσπάθειές τους για την επίτευξη του στόχου της ΕΕ περί μηδενικής υποβάθμισης της γης.

70

Η Επιτροπή δεν αξιολόγησε την πρόοδο προς την επίτευξη της δέσμευσης για μηδενική υποβάθμιση της γης έως το 2030. Αυτό επιβεβαιώνεται από μελέτες, όπως αυτή που εκπονήθηκε για λογαριασμό του Οργανισμού Περιβάλλοντος της Γερμανίας, στην οποί αναφέρεται ότι η συζήτηση σχετικά με την υλοποίηση των ΣΒΑ εν γένει και της μηδενικής υποβάθμισης της γης ειδικότερα βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, όπως επίσης ότι η ΕΕ υπήρξε μεν σημαντικός παράγοντας στη διαδικασία ανάπτυξης των ΣΒΑ, αλλά η υλοποίηση των ΣΒΑ στην ΕΕ είναι αργή⁸³. Δεν υπάρχει ακόμη σαφές, κοινό όραμα στην ΕΕ σχετικά με τον τρόπο επίτευξης της μηδενικής υποβάθμισης της γης έως το 2030.

71

Η UNCCD θέσπισε εθελοντικό πρόγραμμα για τη στήριξη των χωρών σε σχέση με τις δεσμεύσεις τους για μηδενική υποβάθμιση της γης, παραδείγματος χάριν, όσον αφορά τον ορισμό εθνικών επιπέδων αναφοράς, στόχων ή σχετικών μέτρων. Τον Σεπτέμβριο του 2018, συμμετείχαν στο πρόγραμμα αυτό 119 χώρες. Η Ιταλία είναι το μόνο συμμετέχον κράτος μέλος της ΕΕ. Η Επιτροπή δεν παρέχει καθοδήγηση στα κράτη μέλη σχετικά με πρακτικές πτυχές της επίτευξης μηδενικής υποβάθμισης της γης.

Συμπεράσματα και συστάσεις

72

Η ερημοποίηση είναι μια μορφή υποβάθμισης της γης σε ξηρές περιοχές. Συνιστά διογκούμενη απειλή στην ΕΕ με σημαντικές συνέπειες στη γη. Στα σενάρια για τη μελλοντική κλιματική αλλαγή διαφαίνεται ότι, στη διάρκεια του αιώνα που διανύουμε, η ευαισθησία στην ερημοποίηση θα βαίνει αυξανόμενη στην ΕΕ, με αύξηση των θερμοκρασιών και της ξηρασίας και μείωση του υετού στα νότια τμήματα της Ευρώπης. Οι συνέπειές της πρόκειται να είναι ιδιαίτερα σοβαρές στη νότια Πορτογαλία, σε μεγάλο μέρος της Ισπανίας, στη νότια Ιταλία, στη νοτιοανατολική Ελλάδα, στην Κύπρο καθώς και στις ακτές της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας (βλέπε σημεία 1 έως 24).

73

Διαπιστώσαμε ότι ο κίνδυνος ερημοποίησης στην ΕΕ δεν αντιμετωπιζόταν κατά τρόπο αποτελεσματικό και αποδοτικό. Παρότι η ερημοποίηση και η υποβάθμιση της γης συνιστούν όχι μόνο τρέχουσα αλλά και διογκούμενη απειλή στην ΕΕ, η Επιτροπή δεν έχει σαφή εικόνα των προκλήσεων αυτών, τα δε μέτρα που λαμβάνονται για την καταπολέμηση της ερημοποίησης στερούνται συνεκτικότητας.

74

Διαπιστώσαμε ότι δεν υπάρχει συμφωνημένη μεθοδολογία για την αξιολόγηση της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης στην ΕΕ. Παρότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη συλλέγουν στοιχεία για διάφορους παράγοντες που έχουν αντίκτυπο στην ερημοποίηση και στην υποβάθμιση της γης, η Επιτροπή δεν τα αναλύει ώστε να αποκτήσει αξιόπιστη αξιολόγηση σχετικά με την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης στην ΕΕ (βλέπε σημεία 28 έως 40).

Σύσταση 1 – Κατανόηση της υποβάθμισης της γης και της ερημοποίησης στην ΕΕ

Η Επιτροπή, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, πρέπει:

1. να καταρτίσει μεθοδολογία και σχετικούς δείκτες –με αφετηρία τους τρεις δείκτες της UNCCD– για την αξιολόγηση της έκτασης της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης στην ΕΕ•

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 31 Δεκεμβρίου 2020.

2. βάσει συμφωνηθείσας μεθοδολογίας, να αντιπαραβάλλει και να αναλύει σχετικά με την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης δεδομένα, πολλά εκ των οποίων συλλέγονται ήδη, και να τα παρουσιάζει τακτικά με σαφή, εύχρηστο τρόπο για δημόσια χρήση, κατά προτίμηση με τη μορφή διαδραστικών χαρτών για χρήση εντός της ΕΕ.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 31 Δεκεμβρίου 2021.

75

Τα μέτρα της ΕΕ για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης στερούνται συνεκτικότητας. Η ΕΕ δεν διαθέτει νομοθεσία για την ειδική αντιμετώπιση της ερημοποίησης. Ενώ άλλοι ζωτικής σημασίας περιβαλλοντικοί πόροι, όπως ο αέρας ή τα ύδατα, ρυθμίζονται από σειρά οδηγιών και κανονισμών της ΕΕ, δεν υπάρχει αντίστοιχη ολοκληρωμένη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με το έδαφος.

76

Σε επίπεδο ΕΕ δεν υπάρχει στρατηγική για την ερημοποίηση και την υποβάθμιση της γης. Υπάρχει, βέβαια, πλήθος στρατηγικών, σχεδίων δράσης και προγραμμάτων δαπανών σε επίπεδο ΕΕ, όπως η κοινή γεωργική πολιτική ή η στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, τα οποία σχετίζονται μεν με την καταπολέμηση της ερημοποίησης, χωρίς όμως να επικεντρώνονται σε αυτήν. Ο συντονισμός της αντιμετώπισης της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης δεν είναι κατάλληλος στην πράξη (βλέπε σημεία 41 έως 56).

Σύσταση 2 – Αξιολόγηση της αναγκαιότητας βελτίωσης του νομικού πλαισίου της ΕΕ για το έδαφος

Η Επιτροπή πρέπει να αξιολογήσει την καταλληλότητα του ισχύοντος νομικού πλαισίου για τη βιώσιμη χρήση του εδάφους σε ολόκληρη την ΕΕ, μεταξύ άλλων όσον αφορά την πτυχή της αντιμετώπισης της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 30 Ιουνίου 2021.

77

Διαπιστώσαμε ότι τα έργα της ΕΕ μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στην καταπολέμηση της ερημοποίησης. Έργα σχετικά με την ερημοποίηση υπάρχουν σε διάφορους τομείς πολιτικής της ΕΕ – κυρίως στην αγροτική ανάπτυξη αλλά και στο περιβάλλον και στο κλίμα, στην έρευνα και στην περιφερειακή πολιτική. Ωστόσο, εκφράζονται κάποιες ανησυχίες για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους. Τα κράτη μέλη χρησιμοποιούσαν τις αναλύσεις κόστους-οφέλους σε περιορισμένο βαθμό• εξάλλου, δεν αξιολόγησαν τον αντίκτυπο σχετικών με την ερημοποίηση χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ έργων, καθώς η ερημοποίηση δεν ήταν ο πρωταρχικός στόχος τους (βλέπε σημεία 57 έως 66).

78

Η Επιτροπή δεν αξιολόγησε την πρόοδο προς την επίτευξη της δέσμευσης για μηδενική υποβάθμιση της γης έως το 2030. Δεν υπήρξε αξιολόγηση της υποβάθμισης της γης στο επίπεδο της ΕΕ. Η Επιτροπή δεν παρέσχε πρακτική καθοδήγηση στα κράτη μέλη σχετικά με το πώς να επιτύχουν τη μηδενική υποβάθμιση της γης. Δεν υπάρχει ακόμη σαφές, κοινό όραμα στην ΕΕ σχετικά με τον τρόπο επίτευξης της μηδενικής υποβάθμισης της γης έως το 2030 (βλέπε σημεία 67 έως 71).

Σύσταση 3 – Επίτευξη μηδενικής υποβάθμισης της γης στην ΕΕ έως το 2030

Η Επιτροπή πρέπει:

1. να διευκρινίσει περαιτέρω τους τρόπους με τους οποίους θα επιτευχθεί η δέσμευση της ΕΕ για μηδενική υποβάθμιση της γης έως το 2030 και να υποβάλλει περιοδικά στοιχεία σχετικά με την πρόοδο προς την επίτευξη της δέσμευσης αυτής•

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 31 Δεκεμβρίου 2020.

2. να παράσχει καθοδήγηση στα κράτη μέλη με πρακτικές πτυχές της διατήρησης του εδάφους και της επίτευξης μηδενικής υποβάθμισης της γης στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της διάδοσης ορθών πρακτικών•

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 31 Δεκεμβρίου 2020.

3. να παρέχει στα κράτη μέλη, κατόπιν αιτήματός τους, υποστήριξη, με σκοπό την κατάρτιση εθνικών σχεδίων δράσης για την επίτευξη μηδενικής υποβάθμισης της γης έως το 2030, η οποία θα αφορά μεταξύ άλλων τον προσδιορισμό στοχευμένων μέτρων, σαφών οροσήμων και σχεδίου για υποβολή ενδιάμεσων εκθέσεων σε επίπεδο κράτους μέλους.

Ημερομηνία-στόχος για την υλοποίηση της σύστασης: 31 Δεκεμβρίου 2022.

Η παρούσα έκθεση εγκρίθηκε από το Τμήμα I, του οποίου προεδρεύει ο Νικόλαος Α. Μηλιώνης, Μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, στο Λουξεμβούργο, κατά τη συνεδρίασή του της 14ης Νοεμβρίου 2018.

Συντομογραφίες

ΑΜΣ Αντιπροσωπευτικό μονοπάτι συγκέντρωσης

ΓΔ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Δράσης για το Κλίμα Γενική Διεύθυνση Δράσης για το Κλίμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Περιβάλλοντος Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΓΔ Έρευνας και Καινοτομίας Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΕΓΤΑΑ Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης

ΕΟΠ Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

ΕΠΔ Εθνικό πρόγραμμα δράσης για την καταπολέμηση της ερημοποίησης στο πλαίσιο της UNCCD

ΕΤΠΑ Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

ΚΓΠ Κοινή γεωργική πολιτική

ΠΑΑ Πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης

ΣΒΑ Στόχος Βιώσιμης Ανάπτυξης

ΤΑΕΕ Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης

CORINE Πρόγραμμα συντονισμού πληροφοριών για το περιβάλλον

Eurostat Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

IPCC Διακυβερνητική επιτροπή για την κλιματική αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change)

JRC Κοινό Κέντρο Ερευνών

LUCAS Στατιστική έρευνα του πλαισίου χρήσης/κάλυψης γης

UNCCD Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της απερήμωσης

Παραπομπές

¹ Montanarella, L., Toth, G., JRC, «Desertification in Europe», 2008.

² Βλέπε Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της απερήμωσης στις χώρες εκείνες που αντιμετωπίζουν σοβαρή ξηρασία ή/και απερήμωση, ιδιαίτερα στην Αφρική (UNCCD) του 1994, άρθρο 1.

³ Όπ.π.

⁴ Βλέπε, παραδείγματος χάριν, έκθεση της Διακυβερνητικής πλατφόρμας επιστημονικής πολιτικής για τη βιολογική ποικιλομορφία και τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων με τίτλο «Assessment Report on Land Degradation and Restoration».

⁵ Βλέπε Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της απερήμωσης στις χώρες εκείνες που αντιμετωπίζουν σοβαρή ξηρασία ή/και απερήμωση, ιδιαίτερα στην Αφρική (UNCCD) του 1994, άρθρο 1.

⁶ Όπ.π.

⁷ Παγκόσμιος άτλαντας ερημοποίησης, JRC, 2018.

⁸ Υπερβόσκηση υπάρχει όταν οι κτηνοτρόφοι έχουν υπερβολικά μεγάλο αριθμό ζώων σε μικρή έκταση ή όταν διατηρούν ζώα σε μια έκταση για υπερβολικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Η αποψίλωση των δασών προκαλείται συχνά από την υλοτομία για καυσόξυλα ή για τη δημιουργία εκτάσεων γης για γεωργικούς ή στεγαστικούς σκοπούς.

⁹ Βλέπε Rubio, J. L. και Recatalá, L., «The relevance and consequences of Mediterranean desertification including security aspects», Centro de Investigaciones sobre Desertificación, Βαλένθια, Ισπανία, 2006 ή Salvati, L. and Bajocco, S. «Land sensitivity to desertification across Italy: Past, present, and future», Applied Geography 31, 2011.

¹⁰ Rey Benayas, J. M., Martins, A., Nicolau, J. M. και Schulz, J. J., «Abandonment of agricultural land: an overview of drivers and consequences», CABI Publishing, 2007.

¹¹ Βλέπε ειδική έκθεση αριθ. 25/2018 του Συνεδρίου με τίτλο «Οδηγία για τις πλημμύρες: πρόοδος ως προς την αξιολόγηση των κινδύνων, ανάγκη βελτίωσης του σχεδιασμού και της υλοποίησης».

¹² Διακυβερνητική επιτροπή για την κλιματική αλλαγή (IPCC), «Global Warming of 1.5°C», 2018, Συνεδρίαση έγκρισης, σ. 3‑72• Settele, J. et al., «Terrestrial and Inland Water Systems», Climate Change 2014: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Part A: Global and Sectoral Aspects. Contribution of Working Group II to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, [Field, C. B., Barros, V. R., Dokken, D. J., Mach, K. J., Mastrandrea, M. D., Bilir, T. E., Chatterjee, M., Ebi, K. L., Estrada, Y. O., Genova, R. C., Girma, B., Kissel, E. S., Levy, A. N., MacCracken, S., Mastrandrea, P. R. και White, L. L. (επιμ.)]. Cambridge University Press, 2014, σ. 271‑359• Seidl, R. et al., «Forest disturbances under climate change», Nature Climate Change, 7, 2017, σ. 395‑402, 7 doi:10.1038/nclimate3303.

¹³ Η μελέτη κάλυψε την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη νότια περιοχή της Γαλλίας, την Ιταλία, τη Σλοβενία, την Κροατία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, τη Σερβία, την Αλβανία, την Ελλάδα, την πΓΔΜ, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία.

¹⁴ Prăvălie, R., Patriche, C., Bandoca, G., «Quantification of land degradation sensitivity areas in Southern and Central Southeastern Europe. New results based on improving DISMED methodology with new climate data», Catena – An Interdisciplinary Journal of Soil Science – Hydrology – Geomorphology focusing on Geoecology and Landscape Evolution, αριθ. 158, 2017• σ. 309‑320.

¹⁵ Για αμφότερους τους χάρτες χρησιμοποιήθηκε η ίδια μεθοδολογία, αλλά για τον χάρτη του 2017 λήφθηκε υπόψη πρόσθετος δείκτης ποιότητας του κλίματος.

¹⁶ I.A.CO Σύµβουλοι Περιβάλλοντος και Υδατικών Έργων Ltd, Κύπρος, 2008.

¹⁷ IPCC Fifth Assessment Report, Ομάδα εργασίας III έκθεση «Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change»• ΕΟΠ, Climate Change Impacts and Vulnerability, 2012• ΕΕΣ Πανοραμική επισκόπηση: Δράση της ΕΕ για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή, σημείο 117.

¹⁸ Βλέπε π.χ. Spinoni, J., Vogt, J., Barbosa, P., McVormick, N., Dosio, A., «Is Europe at risk of desertification due to climate change?», Geophysical Research Abstracts Vol. 20, 2018, EGU2018‑9557, γενική συνέλευση ευρωπαϊκής ένωσης γεωεπιστημών (EGU) του 2018.

¹⁹ IPCC, «Global Warming of 1.5°C», 2018, Συνεδρίαση έγκρισης, σ. 3‑36; Gudmundsson, L. and Seneviratne, S. I., «Anthropogenic climate change affects meteorological drought risk in Europe», Environmental Research Letters, 11(4), 2016, 044005, doi:10.1088/1748‑469326/11/4/044005• Gudmundsson, L., Seneviratne, S. I., και Zhang, X., 2017, «Anthropogenic climate change detected in European renewable freshwater resources», Nature Climate Change, 7, σ. 813.

²⁰ Βλέπε π.χ. Poljansek, K., Marin Ferrer, M., De Groeve, T., Clark, I., (επιμ.), «Science for disaster risk management 2017: knowing better and losing less», Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο, 2017, και http://ec.europa.eu/environment/water/quantity/scarcity_en.htm.

²¹ Climate Impacts in Europe. Έργο PESETA II του JRC, 2014. Επιστημονικές εκθέσεις και εκθέσεις πολιτικής του JRC. Στοιχεία από Dosio και Parulo 2011 και Dosio κ.ά. 2012.

²² IPCC, «Global Warming of 1.5°C», 2018, Summary of Policy Makers, σ. 9.

²³ IPCC, «Global Warming of 1.5 °C», 2018, Συνεδρίαση έγκρισης, σ. 3‑41 και σ. 3‑142; Schleussner, C.-F. et al., «Differential climate impacts for policy-relevant limits to global warming: The case of 1.5°C and 2°C», Earth System Dynamics, 7(2), 2016b, σ. 327‑351, doi:10.5194/esd-7‑327-2016• Lehner, F. et al., «Projected drought risk in 1.5°C and 2°C warmer climates», Geophysical Research Letters, 44(14), 2017, σ. 7419‑7428, doi:10.1002/2017GL074117• Wartenburger, R. et al., «Changes in regional climate extremes as a function of global mean temperature: an interactive plotting framework», Geoscientific Model Development, 10, 2017, σ. 3609‑3634, doi:10.5194/gmd-2017‑33• Greve, P., Gudmundsson, L., και Seneviratne, S. I., «Regional scaling of annual mean precipitation and water availability with global temperature change», Earth System Dynamics, 9(1), 2018, σ. 227‑240, doi:10.5194/esd-9‑227-2018• Samaniego, L. et al., «Anthropogenic warming exacerbates European soil moisture droughts», Nature Climate Change, 8(5), 2018, σ. 421‑426, doi:10.1038/s41558‑018-0138‑5.

²⁴ Βάσει διάφορων δεικτών, όπως δείκτης ξηρότητας FAO-UNEP, ταξινόμηση των κλιμάτων Köppen-Geiger και ζώνες ζωής Holdridge.

²⁵ Τα αντιπροσωπευτικά μονοπάτια συγκέντρωσης (Representative Concentration Pathways -RCP) είναι πορείες συγκέντρωσης αερίων θερμοκηπίου που χρησιμοποιεί η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC). Έως το 2081‑2100, το RCP 4.5 προβλέπεται να οδηγήσει σε αύξηση της θερμοκρασίας του επιφανειακού αέρα, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 1850‑1900 (προβιομηχανική περίοδος), με το φάσμα να κυμαίνεται εν δυνάμει μεταξύ 1,7 και 3,2°C (μέση τιμή 2,4°C). Το RCP 8.5 προβλέπεται να οδηγήσει σε αύξηση της θερμοκρασίας με δυνητικό φάσμα μεταξύ 3,2 και 5,4°C (μέση τιμή 4,3°C).

²⁶ Η σύμβαση UNCCD είναι μία εκ των τριών συμβάσεων του Ρίο, με τις άλλες δύο να είναι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τη βιοποικιλότητα και η σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος.

²⁷ Η απόφαση του Συμβουλίου της 9ης Μαρτίου 1998 προβλέπει ότι το Συμβούλιο θα καθορίσει τη θέση που θα λάβει η Ευρωπαϊκή Κοινότητα στη διάσκεψη των συμβαλλόμενων μερών, κατόπιν πρότασης της Επιτροπής, και ότι η Επιτροπή θα εκπροσωπεί την Ευρωπαϊκή Κοινότητα στη διάσκεψη των συμβαλλόμενων μερών. Αρμοδιότητα της Επιτροπής είναι να διασφαλίζει ότι το νομικό πλαίσιο της ΕΕ είναι συμβατό με τη UNCCD και να παρακολουθεί ότι, κατά την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ, τα κράτη μέλη τηρούν τις υποχρεώσεις που υπέχουν ένεκα της ιδιότητας της ΕΕ ως συμβαλλόμενου μέρους στη UNCCD.

²⁸ H Ατζέντα του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη εγκρίθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2015 από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων σε ειδική διάσκεψη κορυφής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

²⁹ COM(2006)231 final.

³⁰ COM(2006)232 final.

³¹ Το 2007 μειοψηφία αρνησικυρίας απαρτιζόμενη από πέντε κράτη μέλη –Γερμανία, Γαλλία, Κάτω Χώρες, Αυστρία και Ηνωμένο Βασίλειο– καταψήφισε την πρόταση στο Συμβούλιο Περιβάλλοντος. Τα 22 άλλα κράτη μέλη είχαν όλα ψηφίσει υπέρ της πρότασης. Βλέπε http://europa.eu/rapid/press-release_IP-08‑924_el.htm.

³² Ρυθμίζεται κυρίως από τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1305/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) ) (ΕΕ L 347 της 20.12.2013, σ. 487) – ταμείο το οποίο βοηθά τις αγροτικές περιοχές της ΕΕ να αντιμετωπίσουν ευρύ φάσμα οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών προκλήσεων.

³³ Ρυθμίζεται κυρίως από τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1307/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, περί θεσπίσεως κανόνων για άμεσες ενισχύσεις στους γεωργούς βάσει καθεστώτων στήριξης στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΕΕ L 347 της 20.12.2013, σ. 608).
Η πολλαπλή συμμόρφωση περιλαμβάνει κανόνες για την αποτροπή της διάβρωσης του εδάφους και τη διατήρηση της οργανικής ύλης του εδάφους και της δομής του εδάφους, την εξασφάλιση ελάχιστου επιπέδου συντήρησης, την αποτροπή της υποβάθμισης των οικοτόπων, καθώς και την προστασία και τη διαχείριση των υδάτων. Ο οικολογικός προσανατολισμός συνδέεται με διάφορες βιώσιμες γεωργικές πρακτικές, όπως η διατήρηση μόνιμων βοσκοτόπων και η διαφοροποίηση καλλιεργειών, με θετικό αντίκτυπο στη γη.

³⁴ Τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία συναποτελούνται από πέντε χωριστά ταμεία: το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας.

³⁵ Προγράμματα έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ για την περίοδο 2014‑2020 («Ορίζων 2020») και για την περίοδο 2007‑2013 (7ο πρόγραμμα-πλαίσιο).

³⁶ Στα γαλλικά: L’Instrument Financier pour l’Environnement. Το χρηματοδοτικό μέσο της ΕΕ για την υποστήριξη έργων στον τομέα του περιβάλλοντος, της διατήρησης της φύσης και της δράσης για το κλίμα σε ολόκληρη την ΕΕ.

³⁷ Συστάθηκε με σκοπό την ανταπόκριση σε σημαντικές φυσικές καταστροφές και την εκδήλωση ευρωπαϊκής αλληλεγγύης σε περιοχές πληγείσες από καταστροφές εντός της Ευρώπης. Το ΤΑΕΕ μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για την αποκατάσταση γης έπειτα από την εκδήλωση κάποιας φυσικής καταστροφής και όχι για την πρόληψη ή τον μετριασμό μιας διαδικασίας που ενδεχομένως να λάβει χώρα στο μέλλον.

³⁸ Ομάδα Εργασίας «Διεθνή Περιβαλλοντικά Θέματα – ερημοποίηση».

³⁹ ΓΔ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης, ΓΔ Δράσης για το Κλίμα, ΓΔ Περιβάλλοντος, Κοινό Κέντρο Ερευνών (JRC) και ΓΔ Έρευνας και Καινοτομίας.

⁴⁰ Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, Land take indicators, Μάιος 2018.

⁴¹ Υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος, την Ευρωπαϊκή Οργάνωση για την Εκμετάλλευση Μετεωρολογικών Δορυφόρων, το Ευρωπαϊκό Κέντρο μεσοπρόθεσμων μετεωρολογικών προγνώσεων, οργανισμούς της ΕΕ και το κέντρο Mercator Océan.

⁴² Δορυφόρος Sentinel-2A, βλέπε http://www.copernicus.eu/main/sentinel-2a-orbit.

⁴³ Cherlet, M., Ivits, E., Sommer, S., Tóth, G., Jones, A., Montanarella, L., Belward, A., «Land Productivity Dynamics in Europe, Towards a Valuation of Land Degradation in the EU», Κοινό Κέντρο Ερευνών, Ινστιτούτο για το Περιβάλλον και τη Βιωσιμότητα, Μονάδα Διαχείρισης Πόρων Γης, 2013.

⁴⁴ Στην έκθεση εκτιμάται ότι το 85,1 % της συνολικής έκτασης της ΕΕ δεν πλήττεται επί του παρόντος από μείωση παραγωγικότητας της γης, το 5,6 % εμφανίζει τις πρώτες ενδείξεις μείωσης παραγωγικότητας της γης και στο 1,5 % η παραγωγικότητα της γης μειώνεται.

⁴⁵ Η LUCAS παρείχε παρατηρήσεις για περισσότερα από 270 000 σημεία στα 28 κράτη μέλη της ΕΕ. Η έρευνα LUCAS 2018 ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2018 (περιλαμβάνει πάνω από 240 000 σημεία και περί τις 99 000 φωτοερμηνείες) και τα αποτελέσματά της θα είναι διαθέσιμα το 2019.

⁴⁶ https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/soil-organic-carbon-1/assessment. Οι μεγαλύτερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από το έδαφος οφείλονται στη μετατροπή (αποστράγγιση) οργανικών εδαφών.

⁴⁷ Το CORINE βασίζεται σε ανάλυση δορυφορικών εικόνων και χαρτογραφεί 44 κλάσεις χρήσης της γης, ομαδοποιημένες σε πέντε κύριες κατηγορίες: τεχνητές εκτάσεις γης, γεωργικές εκτάσεις, δασικές και ημιφυσικές εκτάσεις, υγροβιότοποι και υδάτινες μάζες.

⁴⁸ Βλέπε CAP context indicators 2014‑2020 report, επικαιροποίηση του 2017.

⁴⁹ Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον.

⁵⁰ Βλέπε π.χ. Cherlet, M. (JRC) κ. ά., «Desertification: Mapping Constraints and Challenges; Encyclopedia of Soil Science», τρίτη έκδοση, Taylor & Francis, 2017.

⁵¹ Στην έκθεση του 2012 για την κατάσταση του εδάφους στην Ευρώπη (2012 report on the state of soil in Europe), το JRC διαπίστωσε ότι η εδαφολογική χαρτογράφηση στα κράτη μέλη δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στις τρέχουσες ανάγκες, καθώς και ότι οι διαφορές μεταξύ των διάφορων εθνικών συνόλων δεδομένων δυσχεραίνουν τις αναλύσεις σε διασυνοριακό επίπεδο.

⁵² Άλλα παραδείγματα είναι η αλάτωση και η μόλυνση.

⁵³ Ελλάδα (ΕΠΔ 2001), Ισπανία (ΕΠΔ 2008), Ιταλία (ΕΠΔ 2000), Πορτογαλία (ΕΠΔ 1999) και Ρουμανία (ΕΠΔ 2000).

⁵⁴ Βουλγαρία και Σλοβακία.

⁵⁵ Απρίλιος 2018, επανάληψη των πορισμάτων του 2008 σχετικά με την ερημοποίηση προς τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.

⁵⁶ Wunder, S., Kaphengst, T., Frelih-Larsen, Dr. A., McFarland, K., Albrecht, S., «Implementing SDG target 15.3 on «Land Degradation Neutrality» – Development of an indicator based on land use changes and soil values», Οικολογικό Ινστιτούτο, Βερολίνο, για λογαριασμό του γερμανικού Οργανισμού Περιβάλλοντος, 2018.

⁵⁷ Βλέπε έκθεση ΕΟΠ αριθ. 8/2016 «The direct and indirect impacts of EU policies on land», σ. 11 και 66.

⁵⁸ Βλέπε έκθεση ΕΟΠ αριθ. 8/2016 «The direct and indirect impacts of EU policies on land», σ. 11.

⁵⁹ Βλέπε ειδική έκθεση αριθ. 26/2016, «Πρόκληση για την πολλαπλή συμμόρφωση εξακολουθούν να αποτελούν η ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς της αλλά και η απλούστευσή της».

⁶⁰ Σουηδικό Συμβούλιο Γεωργίας, Environmental Effects of Cross-Compliance, 2011.

⁶¹ Παραδείγματος χάριν: μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις, εκμεταλλεύσεις βιολογικής γεωργίας, γεωργικές εκμεταλλεύσεις με μεγάλο ποσοστό χορτολιβαδικής έκτασης. Βλέπε https://ec.europa.eu/agriculture/direct-support/greening_en.

⁶² Βλέπε ειδική έκθεση αριθ. 21/2017, «Οικολογικός προσανατολισμός: ένα πολυπλοκότερο καθεστώς εισοδηματικής στήριξης, χωρίς αποτελέσματα για το περιβάλλον μέχρι τώρα», σημεία 26 έως 57.

⁶³ Έκθεση της Επιτροπής, Green Direct Payments, 2018, βάσει στοιχείων του 2015.

⁶⁴ Η έκταση γης που υπόκειται σε υποχρεώσεις οικολογικού προσανατολισμού ενδέχεται να είναι ακόμη μικρότερη, επειδή, ακόμη και αν οι υποχρεώσεις αυτές εφαρμόζονταν σε ένα μόνο αγροτεμάχιο, ανεξαρτήτως του μεγέθους του, ο δείκτης θα περιελάμβανε τη συνολική έκταση της εκμετάλλευσης.

⁶⁵ Εξετάσαμε τα εθνικά ΠΑΑ και των πέντε κρατών μελών τα οποία επισκεφθήκαμε καθώς και τα περιφερειακά ΠΑΑ της Ανδαλουσίας (Ισπανία) και της Σικελίας (Ιταλία).

⁶⁶ Τα μέτρα αυτά σχεδιάστηκαν γενικά στο πλαίσιο της προτεραιότητας των ΠΑΑ «αποκατάσταση, διατήρηση και ενίσχυση των οικοσυστημάτων που συνδέονται με τη γεωργία και τη δασοκομία».

⁶⁷ COM(2018) 392 final της 1ης Ιουνίου 2018, Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση κανόνων για τη στήριξη των στρατηγικών σχεδίων που πρέπει να καταρτίζονται από τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής.

⁶⁸ Στους προτεινόμενους δείκτες αποτελέσματος συγκαταλέγονται: αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα στο έδαφος και τη βιομάζα (R14), βελτίωση του εδάφους (R18), βιώσιμη διαχείριση θρεπτικών συστατικών (R21).

⁶⁹ Μερικά κράτη μέλη ενσωμάτωσαν την ερημοποίηση στη στρατηγική τους για την κλιματική αλλαγή διά παραπομπής στα ΕΠΔ τους.

⁷⁰ Βλέπε έκθεση ΕΟΠ αριθ. 8/2016 «The direct and indirect impacts of EU policies on land».

⁷¹ Π.χ. LEDDRA, PRACTICE, RECARE, BIODESERT.

⁷² http://ec.europa.eu/environment/soil/process_en.htm.

⁷³ Nkonya, E., Mirzabaev, A., και von Braun, J., «Economics of Land Degradation and Improvement: An Introduction and Overview, Economics of Land Degradation and Improvement – A Global Assessment for Sustainable Development», 2016, σ. 24‑26• Διακυβερνητική πλατφόρμα επιστημονικής πολιτικής για τη βιολογική ποικιλομορφία και τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων, «Thematic assessment of land degradation and restoration», Μάρτιος 2018.

⁷⁴ Τα κράτη μέλη που επισκεφθήκαμε δυσκολεύθηκαν να καταρτίσουν κατάσταση με τα συναφή με την ερημοποίηση έργα για τους σκοπούς του ελέγχου μας, καθώς δεν υπήρχε κάποια ειδική πολιτική στην οποία να υπάγονται. Γενικά, τα έργα δεν προσδιορίστηκαν ως έργα σχετικά με την ερημοποίηση, αλλά αντιμετώπιζαν το φαινόμενο αυτό μάλλον έμμεσα.

⁷⁵ Podimata, M. V. και Yannopoulos, P. C., «Evolution of Game Theory Application in Irrigation Systems», Agriculture and Agricultural Science Procedia 4, 2015, σ. 271‑281• Muñoz, P., Antón, A., Nuñez, M., Paranjpe, A., Ariño, J., Castells, X., Montero, J.I., Rieradevall, J., «International Symposium on High Technology for Greenhouse System Management», ISHS Acta Horticulturae 801, Greensys, 2007• Kattakulov, F., Špoljar, M., Razakov, R., «Advantages and disadvantages of irrigation: focus on semi-arid regions. The Holistic Approach to Environment», 2017, σ. 29‑38.

⁷⁶ Ο ΕΟΠ εκτιμά ότι 25 % των αρδευόμενων γεωργικών εκτάσεων στην περιοχή της Μεσογείου πλήττεται από αλάτωση (2015 State of the Environment Report).

⁷⁷ Βλέπε άρθρο 46 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1305/2013. Για παράδειγμα, η περιβαλλοντική ανάλυση πρέπει να καταδεικνύει ότι η επένδυση δεν θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον.

⁷⁸ IPCC, «Global Warming of 1.5°C», 2018, Συνεδρίαση έγκρισης, πίνακας 5.2, σ. 5‑64 και σ. 5‑68.

⁷⁹ Τα ισχύοντα πλαίσια αξιολόγησης, ιδίως για το ΕΓΤΑΑ, δεν περιέχουν ειδικούς δείκτες παρακολούθησης της ερημοποίησης ή της υποβάθμισης της γης, παρότι υπάρχουν δείκτες πλαισίου οι οποίοι συνδέονται σε κάποιο βαθμό με την υποβάθμιση της γης: κάλυψη γης, οργανική ύλη εδάφους σε αρόσιμη γη, διάβρωση του εδάφους από ύδατα.

⁸⁰ Στην έκθεση παρακολούθησης των ΣΒΑ του 2018, η Eurostat επιβεβαιώνει ότι η ανάλυσή της όσον αφορά τον στόχο 15.3 επικεντρώνεται μόνο σε δύο πτυχές: τεχνητή κάλυψη γης και διάβρωση του εδάφους. Δεδομένου ότι άλλες διαδικασίες υποβάθμισης, όπως μόλυνση, απώλεια βιοποικιλότητας του εδάφους, αιολική διάβρωση, μείωση οργανικής ύλης, συμπίεση, αλάτωση και ερημοποίηση, δεν καλύπτονται από το σύνολο δεικτών, τα αποτελέσματα της ανάλυσης είναι περιορισμένα.

⁸¹ Παραδείγματος χάριν, το 2016, η κυπριακή κυβέρνηση εξέδωσε 21 ανακοινώσεις σχετικά με τη σκόνη στην ατμόσφαιρα.

⁸² Βλέπε π.χ. Hagemann, N., SOILS4EU, «Transboundary effects of soil degradation in the EU», Helmholtz Centre for Environmental Research, 2018, και http://ec.europa.eu/environment/soil/index_en.htm.

⁸³ Wunder, S., Kaphengst, T., Frelih-Larsen, Dr. A., McFarland, K., Albrecht, S., «Implementing SDG target 15.3 on «Land Degradation Neutrality» – Development of an indicator based on land use changes and soil values», Οικολογικό Ινστιτούτο, Βερολίνο, για λογαριασμό του γερμανικού Οργανισμού Περιβάλλοντος, 2018, σ. 12 και 38.

⁸⁴ Το μοντέλο MEDALUS (Mediterranean Desertification and Land Use) δοκιμάστηκε πολλάκις στις χώρες της λεκάνης της Μεσογείου και χρησιμοποιείται ευρέως ως εργαλείο για τον εντοπισμό των περιοχών που απειλούνται περισσότερο από την υποβάθμιση της γης.

⁸⁵ Sanjuan, M. E., del Barrio, G., Ruiz, A., Puigdefabregas, J., έργο DesertWatch, 2011.

⁸⁶ COM(2012) 46 final της 13ης Φεβρουαρίου 2012, Εφαρμογή της θεματικής στρατηγικής για το έδαφος και τρέχουσες δραστηριότητες.

⁸⁷ Παρουσίαση του JRC (Πανάγος, Π.) σε σύνοδο εργασίας της ΓΔ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης «Προσδιορισμός προκλήσεων σχετικών με τη διάβρωση του εδάφους και τη γεωργία», 2018.

⁸⁸ https://esdac.jrc.ec.europa.eu/content/soil-erosion-water-rusle2015.

⁸⁹ https://knowledge.unccd.int/glo

⁹⁰ https://www.ipbes.net/assessment‑reports/ldr

⁹¹ https://wad.jrc.ec.europa.eu/

⁹² Álvarez‑Martínez, J., Gómez‑Villar, A., Lasanta, T., 2016. The use of goats grazing to restore pastures invaded by shrubs and avoid desertification: a preliminary case study in the Spanish Cantabrian Mountains. Land Degrad. Dev. 27, 3–13.

⁹³ https://www.eea.europa.eu/publications/92‑9167‑056‑1/page012.html

⁹⁴ http://ec.europa.eu/environment/soil/pdf/Soil_inventory_report.pdf

⁹⁵ Πίνακας 1 στο Land cover in the EU.

⁹⁶ Πηγή: https://ec.europa.eu/agriculture/organic/consumer‑trust/environment_en

⁹⁷ Πηγή: CAP context indicator 19 – Area under organic farming: https://ec.europa.eu/agriculture/cap‑indicators/context/2017/c19_en.pdf

⁹⁸ ΕΕ C 153 της 21ης Μαΐου 2014 και διορθωτικό στην ΕΕ C 163 της 28ης Μαΐου 2014.

⁹⁹ Στους προτεινόμενους δείκτες επιπτώσεων συγκαταλέγονται: «μείωση της διάβρωσης του εδάφους» (I.13) και «ενίσχυση της δέσμευσης του διοξειδίου του άνθρακα» (I.11). Ο τελευταίος δείκτης τυπικά συνδέεται με τον ειδικό στόχο που αφορά την κλιματική αλλαγή και όχι με τον ειδικό στόχο που αφορά τη διαχείριση των φυσικών πόρων• ωστόσο, είναι εξαιρετικά συναφής για την προστασία και την ποιότητα του εδάφους.

¹⁰⁰ https://eur‑lex.europa.eu/legal‑content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013R0525&from=EN

¹⁰¹ https://ec.europa.eu/energy/en/topics/energy‑strategy‑and‑energy‑union/governance‑energy‑union

¹⁰² http://ec.europa.eu/environment/soil/pdf/Soil_inventory_report.pdf

Στάδιο	Ημερομηνία
Έγκριση του υπομνήματος σχεδιασμού του ελέγχου / Έναρξη του ελέγχου	15.11.2017
Επίσημη διαβίβαση του σχεδίου έκθεσης στην Επιτροπή (ή σε άλλη ελεγχόμενη μονάδα)	27.9.2018
Έγκριση της τελικής έκθεσης μετά τη διαδικασία εκατέρωθεν ακρόασης	14.11.2018
Παραλαβή των επίσημων απαντήσεων της Επιτροπής (ή άλλης ελεγχόμενης μονάδας) σε όλες τις γλώσσες	13.12.2018

Κλιμάκιο ελέγχου

Οι ειδικές εκθέσεις του ΕΕΣ παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των ελέγχων που αυτό διενεργεί επί των πολιτικών και προγραμμάτων της ΕΕ ή επί διαχειριστικών θεμάτων που αφορούν συγκεκριμένους τομείς του προϋπολογισμού. Το ΕΕΣ επιλέγει και σχεδιάζει τα εν λόγω ελεγκτικά έργα κατά τρόπον ώστε αυτά να αποφέρουν τον μέγιστο αντίκτυπο, λαμβανομένων υπόψη των κινδύνων για τις επιδόσεις ή για τη συμμόρφωση, του επιπέδου των σχετικών εσόδων ή δαπανών, των επικείμενων εξελίξεων και του πολιτικού και δημόσιου συμφέροντος.

Ο εν προκειμένω έλεγχος επιδόσεων διενεργήθηκε από το Τμήμα Ελέγχου I που ειδικεύεται στη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων και του οποίου προεδρεύει ο Νικόλαος Α. Μηλιώνης, Μέλος του ΕΕΣ. Επικεφαλής του ελέγχου ήταν o Phil Wynn Owen, Μέλος του Συνεδρίου, συνεπικουρούμενος, για την κατάρτιση της έκθεσης, από τους Gareth Roberts, Olivier Prigent, Katharina Bryan και Victoria Gilson, υπαλλήλους υπαγόμενους στο ιδιαίτερο γραφείο του, Colm Friel, ανώτερο διοικητικό στέλεχος, Ramona Bortnowschi, υπεύθυνη έργου, Jan Huth, αναπληρωτή υπεύθυνο έργου, Paulo Braz, Antonio Caruda Ruiz, Marcos Homrich Hickmann, Ioan Alexandru Ilie, Michela Lanzutti, Μιχαήλ Κωνσταντόπουλο, Ιωάννη Παπαδάκη, Ernesto Roessing και Raluca-Elena Sandu, ελεγκτές. Ο Richard Moore παρείχε γλωσσική υποστήριξη και γραμματειακή υποστήριξη η Rachel O’Doherty.

Από αριστερά: Olivier Prigent, Phil Wynn Owen, Marcos Homrich Hickmann, Katharina Bryan, Antonio Caruda Ruiz, Jan Huth, Ramona Bortnowschi, Colm Friel, Victoria Gilson, Gareth Roberts, Ernesto Roessing, Richard Moore.

Επικοινωνία

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ

Τηλ:. +352 4398-1
Πληροφορίες: eca.europa.eu/el/Pages/ContactForm.aspx
Ιστότοπος: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (https://europa.eu/european-union/index_el).

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2018

PDF	ISBN 978-92-847-1523-7	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/336380	QJ-AB-18-031-EL-N
HTML	ISBN 978-92-847-1517-6	ISSN 1977-5660	doi:10.2865/296408	QJ-AB-18-031-EL-Q

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2018

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής. Για οποιαδήποτε χρήση ή αναπαραγωγή φωτογραφιών ή άλλου υλικού που δεν αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να ζητηθεί άδεια απευθείας από τους δικαιούχους των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

Αυτοπροσώπως
Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν εκατοντάδες κέντρα πληροφόρησης Europe Direct. Μπορείτε να βρείτε τη διεύθυνση του πλησιέστερου σε σας κέντρου στον δικτυακό τόπο https://europa.eu/european-union/index_el

Τηλεφωνικά ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου
Η Europe Direct είναι μια υπηρεσία που απαντά στις ερωτήσεις σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με αυτήν την υπηρεσία:

• καλώντας ατελώς τον αριθμό 00 800 6 7 8 9 10 11 (ορισμένα δίκτυα τηλεφωνίας ενδέχεται να χρεώνουν τις κλήσεις αυτές),
• καλώντας ατελώς τον αριθμό +32 22999696 ή
• μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τον δικτυακό τόπο https://europa.eu/european-union/contact_el

ΒΡΕΙΤΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ

Στο διαδίκτυο
Πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι διαθέσιμες στον δικτυακό τόπο Europa: https://europa.eu/european-union/contact_el

Στις εκδόσεις της ΕΕ
Μπορείτε να τηλεφορτώσετε ή να παραγγείλετε δωρεάν και επί πληρωμή εκδόσεις της ΕΕ στην ακόλουθη διεύθυνση: https://publications.europa.eu/el/publications. Μπορείτε να ζητήσετε πολλαπλά αντίγραφα δωρεάν εκδόσεων επικοινωνώντας με την υπηρεσία Europe Direct ή με το τοπικό σας κέντρο πληροφόρησης (βλ. https://europa.eu/european-union/contact_el).

Στη νομοθεσία της ΕΕ και σε σχετικά έγγραφα
Για πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου της ενωσιακής νομοθεσίας από το 1951 σε όλες τις επίσημες γλώσσες, μεταβείτε στον δικτυακό τόπο EUR-Lex, στην ακόλουθη διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu/homepage.html?locale=el

Στα δημόσια δεδομένα από την ΕΕ
Η Πύλη Δημόσιων Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://data.europa.eu/euodp/el/data) παρέχει πρόσβαση σε σύνολα δεδομένων από την ΕΕ. Τα δεδομένα μπορούν να τηλεφορτωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν δωρεάν, τόσο για εμπορικούς όσο και για μη εμπορικούς σκοπούς.