Cur i bhfeidhm 5G san Aontas Eorpach: moilleanna ar chur chun feidhme líonraí le saincheisteanna slándála atá fós gan réiteach

Achoimre feidhmiúcháin

I Is é “an cúigiú glúin” de chórais teileachumarsáide, nó 5G, caighdeán nua domhanda gan sreang a chuireann acmhainn sonraí agus luasanna tarchuir i bhfad níos airde ar fáil. Tá seirbhísí 5G ríthábhachtach do réimse leathan feidhmeanna nuálacha a bhfuil sé d’acmhainn acu go leor earnálacha dár ngeilleagair a athrú ó bhonn agus saol laethúil na saoránach a fheabhsú. Dá bhrí sin, tá tábhacht straitéiseach ag baint le 5G don mhargadh aonair ina iomláine.

II Ina Phlean Gníomhaíochta 2016 5G, thíolaic an Coimisiún an cuspóir maidir le cumhdach 5G gan bhriseadh a áirithiú i limistéir uirbeacha agus feadh na bpríomhchonairí iompair faoi 2025. I mí an Mhárta 2021, leathnaíodh an cuspóir chun clúdach 5G ar na limistéir uile a bhfuil daonra iontu a chur san áireamh faoi 2030.

III Cé go bhfuil sé de chumas ag 5G go leor deiseanna a scaoileadh le haghaidh fáis, tagann sé le rioscaí áirithe. Sa mholadh a rinne sé in 2019 maidir le cibearshlándáil 5G, thug an Coimisiún rabhadh go mbeadh iarmhairtí an-tromchúiseach go mór ann dá mbeifí ag brath ar go leor seirbhísí criticiúla ar líonraí 5G. Ina theannta sin, mar gheall ar chineál trasteorann na mbagairtí lena mbaineann, bheadh tionchar ag aon teagmhas mór leochaileachta nó cibearshlándála i mBallstát amháin ar an Aontas ina iomláine. Ar cheann de na torthaí a bhí ar an moladh ón gCoimisiún bhí bosca uirlisí an Aontais maidir le cibearshlándáil 5G (“bosca uirlisí”), a glacadh i mí Eanáir 2020.

IV Ar fud an Aontais, d’fhéadfadh costas iomlán EUR 400 billiún a bheith ar chur chun feidhme 5G. Sa tréimhse 2014-2020, chuir an tAontas níos mó ná EUR 4 billiún ar fáil do thionscadail 5G.

V Rinneamar scrúdú ar cibé ar thacaigh an Coimisiún go héifeachtach leis na Ballstáit agus cuspóirí an Aontais á mbaint amach acu chun a líonraí 5G a chur i bhfeidhm agus chun aghaidh a thabhairt ar ábhair imní slándála 5G ar bhealach comhbheartaithe. Rinneamar measúnú ar ghnéithe a bhaineann le cur chun feidhme líonraí 5G, ar bliain thábhachtach do 2020 díobh, agus lena slándáil araon. Is é is aidhm don tuarascáil seo léargas agus moltaí a chur ar fáil le haghaidh imlonnú tráthúil líonraí slána 5G ar fud thíortha uile an Aontais. Bhí ár n-iniúchadh dírithe ar an gCoimisiún, ach rinneamar scrúdú freisin ar ról na riarachán náisiúnta agus na ngníomhaithe eile.

VI Léiríodh inár n-iniúchadh go bhfuil moilleanna ar chur i bhfeidhm 5G ag na Ballstáit. Faoi dheireadh 2020, bhí seirbhísí tráchtála 5G seolta ag 23 Bhallstát agus bhaineadar amach an cuspóir idirmheánach a bhaineann le mórchathair amháin ar a laghad a bhfuil rochtain 5G aici. Mar sin féin, ní dhéanann gach Ballstát tagairt do chuspóirí 2025 agus 2030 AE ina straitéisí náisiúnta 5G ná ina bpleananna leathanbhanda. Ina theannta sin, i roinnt tíortha, níor trasuíodh an Cód Eorpach um Chumarsáid Leictreonach go fóill sa dlí náisiúnta agus cuireadh moill ar shannadh speictream 5G. Éileamh lag ag Oibreoirí Líonra Soghluaiste (MNOnna), saincheisteanna maidir le comhordú trasteorann le tíortha nach bhfuil san Aontas feadh theorainneacha an oirthir, tionchar COVID-19 ar sceidil cheantála agus éiginnteacht faoi conas déileáil le saincheisteanna slándála. Cuireann a mhéid atá na Ballstáit chun deiridh ar chur chun feidhme 5G baint amach chuspóirí AE i mbaol. Chuir an Coimisiún tacaíocht ar fáil do na Ballstáit chun an Plean Gníomhaíochta 2016 5G a chur chun feidhme trí thionscnaimh dlí chrua agus bhoig araon, trí threoir agus trí mhaoiniú a thabhairt do thaighde a bhaineann le 5G. Mar sin féin, níor shainigh an Coimisiún go soiléir an cháilíocht a bhfuiltear ag súil léi maidir le seirbhísí 5G.

VII Sonraítear i mbosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G roinnt beart straitéiseach, teicniúil agus tacaíochta chun dul i ngleic le bagairtí 5G ar shlándáil líonra agus sainaithnítear na gníomhaithe ábhartha do gach ceann de na bearta sin. Tugtar aghaidh i roinnt beart ar shaincheist dhíoltóirí ardriosca trealaimh 5G. D’fhormhuinigh an Coimisiún agus an Chomhairle Eorpach an bosca uirlisí seo. Cuireann na critéir sa bhosca uirlisí creat oibríochtúil ar fáil atá úsáideach chun próifíl riosca soláthróirí a mheasúnú ar bhealach comhordaithe ar fud na mBallstát go léir. Ag an am céanna, is ar an leibhéal náisiúnta a bheidh sé an measúnú sin a dhéanamh. Glacadh an bosca uirlisí ag céim luath den imscaradh 5G, ach bhí a soláthraithe roghnaithe cheana féin ag roinnt MNOnna. Ó glacadh an bosca uirlisí, tá dul chun cinn déanta chun slándáil líonraí 5G a threisiú, agus tá srianta á gcur i bhfeidhm nó á gcur i bhfeidhm ag formhór na mBallstát ar dhíoltóirí ardriosca. Sna blianta amach romhainn, d’fhéadfadh cur chuige níos coinbhéirsí i leith díoltóirí 5G ardriosca teacht as reachtaíocht maidir le slándáil 5G arna achtú ag na Ballstáit bunaithe ar an mbosca uirlisí. Mar sin féin, ós rud é nach bhfuil aon cheann de na bearta a chuirtear ar aghaidh ceangailteach ó thaobh dlí, níl aon chumhacht ag an gCoimisiún iad a fhorfheidhmiú. Dá bhrí sin, tá baol ann i gcónaí nach féidir leis an mbosca uirlisí ann féin a ráthú go dtabharfaidh na Ballstáit aghaidh ar ghnéithe slándála líonra ar bhealach comhbheartaithe.

VIII Tá tús curtha ag an gCoimisiún le dul i ngleic le saincheist na bhfóirdheontas eachtrach do dhíoltóirí 5G, a bhféadfadh impleachtaí slándála a bheith ag baint leo. Níl dóthain faisnéise ag an gCoimisiún faoin gcaoi a gcaitheann na Ballstáit le costais ionadaíochta a d’fhéadfadh teacht chun cinn dá mbeadh gá le trealamh díoltóirí ardriosca a bhaint de líonraí AE gan idirthréimhse.

IX Molaimid gur cheart don Choimisiún:

• cur chun feidhme cothrom agus tráthúil maidir le líonraí 5G laistigh den Aontas a chur chun cinn;
• cur chuige comhbheartaithe a chothú i measc na mBallstát maidir le slándáil 5G;
• faireachán a dhéanamh ar chur chuige na mBallstát maidir le slándáil 5G agus measúnú a dhéanamh ar thionchar na ndibhéirseachtaí ar fheidhmiú éifeachtach an mhargaidh aonair.

Réamhrá

Nádúr agus tábhacht 5G

01 Is caighdeán nua domhanda gan sreang é “an cúigiú glúin” de chórais teileachumarsáide, nó 5G. I gcomparáid leis na líonraí 3G agus 4G, cuireann sé i bhfad níos mó acmhainne sonraí agus luasanna tarchuir ar fáil. Cuimsíonn 5G roinnt eilimintí líonra bunaithe ar ghlúin roimhe seo de theicneolaíocht cumarsáide soghluaiste agus gan sreang, ach nach bhfuil sé mar éabhlóid incriminteach de na líonraí sin. Soláthraíonn sé bandaleithead fíor-ard uilíoch agus nascacht aga folaigh íseal d’úsáideoirí aonair agus feistí atá nasctha.

02 Déanfaidh an 5G feistí a cheangal níos mó ná riamh in “idirlíon na nithe”. Faoi dheireadh 2018, bhí thart ar 22 billiún feistí nasctha in úsáid ar fud an domhain. Tuartar go méadóidh an figiúr sin go dtí thart ar 50 billiún faoi 2030¹, rud a chruthóidh gréasán ollmhór de ghléasanna idirnasctha a chuimsíonn gach rud ó fhóin chliste go fearais chistine. Táthar ag súil go rachaidh an tomhaltas domhanda sonraí thar 12 eicsibheart de thrácht sonraí móibíleacha in aghaidh na míosa in 2017² go dtí os cionn 5 000 eicsibheart faoi 2030³.

03 Tá seirbhísí 5G ríthábhachtach do réimse leathan feidhmeanna nuálacha a bhfuil sé d’acmhainn acu go leor earnálacha de geilleagair AE a athrú ó bhonn agus saol laethúil na saoránach a fheabhsú (féach Figiúr 1). Léirigh staidéar a rinneadh don Choimisiún in 2017 go bhféadfadh sé go mbeadh buntáistí EUR 113 billiún in aghaidh na bliana ag baint le tabhairt isteach 5G i gceithre phríomhearnáil tionsclaíochta straitéiseacha (mótarfheithiclí, sláinte, iompair agus fuinnimh)⁴. Measadh sa staidéar freisin go gcruthófaí 2.3 milliún post sna Ballstáit le cur chun feidhme 5G. Measadh i staidéar a rinneadh in 2021 gurbh ionann 5G, idir 2021 agus 2025, agus EUR 1 trilliún de OTI na hEorpa don tréimhse sin, rud a d’fhéadfadh suas le 20 milliún post a chruthú nó a chlaochlú i ngach earnáil den gheilleagar⁵.

Ábhair imní maidir le slándáil

04 Cé go bhfuil sé de chumas ag 5G go leor deiseanna a scaoileadh le haghaidh fáis, tagann sé le rioscaí áirithe (féach Iarscríbhinn 1 a dhéanann cur síos ginearálta ar na príomhdheiseanna agus na príomhrioscaí a bhaineann le 5G). Riosca amháin den sórt sin is ea bagairtí slándála. Bhí córais teileachumarsáide i mbaol cibear-ionsaithe i gcónaí (féach Iarscríbhinn I)⁶. Is cúis imní ar leith iad saincheisteanna slándála maidir le 5G toisc go gcuireann sé deis ionsaithe níos mó ná 3G nó córais teileachumarsáide 4G mar gheall ar nádúr a teicneolaíochta agus go háirithe a spleáchas ar bhogearraí⁷.

05 Ós rud é go bhfuiltear ag súil go mbeidh líonraí 5G mar chnámh droma ag raon leathan seirbhísí agus feidhmchlár, beidh infhaighteacht na líonraí sin ina dhúshlán mór slándála náisiúnta agus AE. Dá rachadh haiceálaithe isteach ar líonra 5G, d’fhéadfaidís cur isteach ar a phríomhfheidhmeanna chun cur isteach ar sheirbhísí nó rialú bonneagair chriticiúil a urghabháil (mar shampla greillí cumhachta), a mbíonn gné thrasteorann ag baint leis go minic san Aontas. Measann staidéir go bhféadfadh sé gurb ionann tionchar eacnamaíoch na cibearchoireachta agus EUR 5 000 billiún in aghaidh na bliana ar fud an domhain, i.e. os cionn 6 % de OTI domhanda in 2020⁸.

06 Dúshlán slándála eile 5G is ea an ról ríthábhachtach atá ag líon teoranta díoltóirí i líonraí 5G a thógáil agus a oibriú. Méadaíonn sé sin an neamhchosaint ar shuaitheadh soláthair nuair a bhíonn spleáchas ar dhíoltóir amháin – go háirithe má tá leibhéal ard riosca ag baint leis an díoltóir sin – amhail trína bheith faoi réir cur isteach ó thír lasmuigh den Aontas. In 2019, thug Grúpa Comhair an Chórais Gréasán agus Faisnéise (NIS) – atá comhdhéanta d’ionadaithe ó na Ballstáit agus ó chomhlachtaí de chuid AE – aird ar an riosca a bhaineann le “gníomhaithe stáit óstacha” pointe iontrála éasca a fháil ar líonra 5G trí rochtain phribhléideach, trí bhrú a chur ar dhíoltóir nó trí cheanglais dlí náisiúnta a agairt⁹ (féach Bosca 1). Is sa chomhthéacs sin a thosaigh an tAontas Eorpach ar thionscnaimh a fhorbairt i réimse na slándála 5G.

07 D’fhéadfadh rúndacht agus príobháideacht a bheith i mbaol freisin toisc gur minic a dhéanann oibreoirí teileachumarsáide a gcuid sonraí a sheachfhoinsiú chuig lárionaid sonraí. Tá baol ann go ndéanfar na sonraí sin a stóráil ar threalamh díoltóirí 5G, atá lonnaithe i dtíortha nach bhfuil san Aontas agus ina bhfuil leibhéil dhifriúla cosanta dlí agus sonraí laistigh den Aontas.

Tionscnaimh 5G arna ndéanamh ar leibhéal an Aontais

08 Tá an creat beartais a bhaineann le slándáil 5G agus 5G comhdhéanta den ‘dlí crua’ atá ceangailteach ó thaobh dlí agus atá in-fhorfheidhmithe (mar shampla rialacháin) agus ‘dlí bog’ neamhcheangailteach (mar shampla teachtaireachtaí ón gCoimisiún). Cuirtear an creat dlíthiúil agus beartais i láthair in Iarscríbhinn III. I bhFigiúr 2 taispeántar na príomhdhoiciméid bheartais, mar aon leis na príomhspriocanna.

Róil agus freagrachtaí

09 Cé gurb iad oibreoirí líonraí soghluaiste (MNOnna) atá freagrach as 5G a chur i bhfeidhm go slán agus úsáid á baint as trealamh a fhaightear ó dhíoltóirí teicneolaíochta, agus is iad na Ballstáit atá freagrach as slándáil náisiúnta, is saincheist í slándáil líonra 5G a bhfuil tábhacht straitéiseach ag baint léi don mhargadh aonair ina iomláine agus do cheannasacht theicneolaíoch AE¹². Dá bhrí sin, maidir leis na gnéithe teicniúla agus slándála a bhaineann le líonraí 5G, tacaíonn an Coimisiún agus gníomhaireachtaí AE le gníomhaíochtaí na mBallstát agus déanann siad comhordú orthu.

10 Ina theannta sin, mínítear i dTábla 1 na príomhróil agus na príomhfhreagrachtaí ar líonraí 5G.

Costas 5G a chur in úsáid agus tacaíocht airgeadais ghaolmhar ón Aontas

D’fhéadfadh costas iomlán EUR 400 billiún a bheith ar chur chun feidhme 5G ar fud na mBallstát uile

11 In 2021, meastar go mbeidh idir EUR 281 billiún agus EUR 391 billiún i gceist le cur chun feidhme 5G ar fud Bhallstáit uile an Aontais, agus é roinnte go cothrom idir bonneagar nua 5G a thógáil agus bonneagar seasta a uasghrádú go luasanna gigighiotáin¹³. Caithfidh formhór na n-infheistíochtaí sin a mhaoiniú ó na MNOnna.

Sa tréimhse 2014-2020, thacaigh an tAontas le forbairt 5G le breis agus EUR 4 billiún

12 Le linn na tréimhse 2014-2020, thacaigh an tAontas le forbairt 5G le breis agus EUR 4 billiún, go díreach ó bhuiséad an Aontais agus trí mhaoiniú ón mBanc Eorpach Infheistíochta (BEI). Le buiséad an Aontais, maoiníodh tionscadail a bhaineann le taighde amháin, agus thacaigh BEI le taighde agus le cur chun feidhme araon.

13 Is é BEI an soláthraí is mó de mhaoiniú AE do thionscadail a bhaineann le 5G. Ó mhí Lúnasa 2021 ar aghaidh, chuir sé iasachtaí EUR 2.5 billiún ar fáil do naoi dtionscadal 5G i gcúig Bhallstát¹⁴. Ina theannta sin, cuireadh tuairim is EUR 1.9 billiún ar fáil ó bhuiséad an Aontais don tréimhse 2014-2020. Tá achoimre i dTábla 2 ar phríomhfhoinsí na tacaíochta airgeadais ón Aontas do 5G.

14 Thacaigh CEIS (á oibriú ag BEI) le dhá thionscadal a raibh sé mar aidhm leo cur chun feidhme cille dlúis a bhaint amach agus tacú le caighdeánú. Ba é EUR 3.9 billiún costas iomlán infheistíochta na dtionscadal sin, lena n-áirítear maoiniú EUR 1 billiún ó CEIS (féach Iarscríbhinn IV).

15 Ó 2014 i leith, tá cómhaoiniú díreach déanta ag an gCoimisiún ar níos mó ná 100 5G de thionscadail trí mhaoiniú Fís 2020 agus, go pointe áirithe, trí CFRE. Tá samplaí de thionscadail den sórt sin in Iarscríbhinn V.

Cuirfidh an tSaoráid Téarnaimh agus Athléimneachta maoiniú breise ón Aontas ar fáil le haghaidh chur chun feidhme 5G sna blianta amach romhainn

16 Cuirfidh an tSaoráid Téarnaimh agus Athléimneachta (RRF) foinse bhreise maoinithe ar fáil le haghaidh chur chun feidhme 5G sna blianta atá le teacht. Ó mhí Mheán Fómhair 2021, bhí sé beartaithe ag 16 Bhallstát cur chun feidhme 5G a mhaoiniú trí RRF agus bhí cinneadh déanta ag 10 mBallstát gan é sin a dhéanamh. Ní raibh faisnéis ar fáil go fóill ón mBallstát deireanach.

Raon feidhme agus cur chuige na hiniúchóireachta

17 Tríd an iniúchadh seo, rinneamar measúnú féachaint an bhfuil an Coimisiún ag tacú go héifeachtach leis na Ballstáit sna nithe seo a leanas:

• cuspóirí 2025 agus 2030 AE a bhaint amach maidir le cur chun feidhme agus cur i bhfeidhm a gcuid líonraí 5G; agus
• aghaidh a thabhairt ar ábhair imní slándála 5G ar bhealach comhbheartaithe.

Sa dá réimse sin, rinneamar scrúdú freisin ar bhearta agus ar ghníomhaíochtaí na mBallstát.

18 Le slándáil “5G” tagraímid do chibearshlándáil agus slándáil crua-earraí/bogearraí. Scrúdaíomar slándáil agus cur chun feidhme líonraí 5G araon, ar bliain thábhachtach do 2020 díobh (féach Figiúr 2). Is é is aidhm don tuarascáil seo léargas agus moltaí a chur ar fáil le haghaidh chur chun feidhme tráthúil líonraí slána 5G ar fud thíortha uile an Aontais.

19 Clúdaíonn ár n-iniúchadh an tréimhse idir 2016 agus Bealtaine 2021. A mhéid is féidir, chuireamar faisnéis bhreise atá cothrom le dáta san áireamh. Mar chuid dár gcuid oibre iniúchóireachta rinneamar:

• athbhreithniú ar reachtaíocht an Aontais, ar thionscnaimh an Choimisiúin agus ar dhoiciméid ábhartha eile;
• ionadaithe an Choimisiúin, BEI, Chomhlacht na Rialálaithe Eorpacha um Chumarsáid Leictreonach (BEREC), Gníomhaireacht an Aontais Eorpaigh um Chibearshlándáil (ENISA), comhlachais teileachumarsáide, MNOnna, díoltóirí 5G, eagraíochtaí idirnáisiúnta, agus saineolaithe ar an réimse seo a chur faoi agallamh chun léargais a bhailiú, chomh maith le húdaráis san Fhionlainn, sa Ghearmáin, sa Pholainn agus sa Spáinn. Bhí roghnú na mBallstát bunaithe ar chritéir amhail méid na gcistí AE atá tiomnaithe do thionscadail 5G, stádas an imscartha, agus cothromaíocht gheografach á gcur san áireamh;
• rinneamar suirbhé ar na 27 údarás rialála náisiúnta teileachumarsáide de chuid an Aontais chun léargas níos leithne a fháil ar dhúshláin 5G sna Ballstáit; agus
• athbhreithniú ar 10 dtionscadal cómhaoinithe de chuid an Aontais (CEIS, CFRE agus Fís 2020) a bhaineann le 5G, a roghnaíodh chun críoch léiritheach.

20 Bhaineamar leas freisin as an athbhreithniú a rinneamar le déanaí ar fhreagairt an Aontais ar straitéis infheistíochta na Síne faoi stiúir an stáit¹⁵ chomh maith le tuarascálacha eile, mar shampla, maidir le leathanbhanda¹⁶, tionscnamh Thionscal na hEorpa a Dhigitiú¹⁷ agus beartas cibearshlándála an Aontais¹⁸.

Barúlacha

Tá moilleanna ar chur chun feidhme líonraí 5G ag cur chúrsaí i mbaol maidir le gnóthú chuspóirí 2025 agus 2030 AE

21 Maidir le cur chun feidhme tráthúil líonraí 5G, scrúdaíomar an méid seo a leanas:

• Tá na Ballstáit ar an mbóthar ceart le cur chun feidhme 5G;
• Tá an tacaíocht iomchuí curtha ar fáil ag an Coimisiún do na Ballstáit; agus
• Tá deireadh curtha ag na Ballstáit leis na príomhbhacainní atá ann maidir le líonraí 5G a chur i bhfeidhm go tapa.

Tá na Ballstáit chun deiridh maidir le cur chun feidhme 5G

Shocraigh an Coimisiún spriocdhátaí le haghaidh chur chun feidhme líonraí 5G ina Phlean Gníomhaíochta 2016 5G

22 Ina Phlean Gníomhaíochta 2016 5G, mhol an Coimisiún spriocdhátaí maidir le himlonnú líonraí 5G san Aontas: Bhí na Ballstáit le bheith tar éis líonraí 5G a sheoladh go luath faoi dheireadh 2018, seirbhísí tráchtála iomlána 5G i gcathair mhór amháin ar a laghad faoi dheireadh 2020, agus clúdach 5G gan bhriseadh a áirithiú i limistéir uirbeacha agus feadh na bpríomhchonairí iompair faoi 2025.

23 I mí an Mhárta 2021, chuir an Coimisiún spriocdháta breise leis do chlúdach 5G ar gach limistéar daonra faoi 2030¹⁹.

Sheol 23 Bhallstát seirbhísí tráchtála 5G roimh dheireadh 2020

24 Faoi dheireadh 2020, bhí 23 Bhallstát tar éis an cuspóir a bhaint amach go mbeadh rochtain ag mórchathair amháin ar sheirbhísí 5G ar a laghad. Níor éirigh ach leis an gCipir, leis an Liotuáin, le Málta agus leis an bPortaingéil an cuspóir sin a bhaint amach. Ó dheireadh mhí Dheireadh Fómhair 2021, ní raibh aon seirbhís 5G fós ag an Liotuáin ná ag an bPortaingéil in aon cheann dá gcathracha.

Tá an baol ann go gcaillfidh formhór na mBallstát spriocdháta 2025 agus 2030

25 De réir staidéar a rinne an Coimisiún le déanaí, ní dócha ach go mbainfidh ach 11 Bhallstát clúdach 5G gan bhriseadh amach ina limistéir uirbeacha uile agus feadh mórbhealaí iompair talún faoi 2025²⁰. I gcás na 16 mBallstát eile, measann an Coimisiún go bhfuil dóchúlacht ann go mbainfear an cuspóir sin amach ar mheánleibhéal (an Ostair, an tSeicia, an Eastóin, an Ghearmáin, Éire, an Pholainn, an Liotuáin agus an tSlóivéin) nó leibhéal íseal (an Bheilg, an Bhulgáir, an Chróit, an Chipir agus an Ghréig).

26 In 2021, thug an eagraíocht tionscail Córas Domhanda don Chumann Cumarsáide Soghluaiste (GSMA) faoi deara go bhfuil cur chun feidhme 5G ag dul chun cinn ar luas éagsúil san Aontas Eorpach i gcomparáid le codanna eile den domhan. Mar shampla, meastar go mbeidh 51 % de na naisc shoghluaiste uile i Meiriceá Thuaidh bunaithe ar 5G faoi 2025, ach san Eoraip (lena n-áirítear tíortha nach bhfuil san Aontas freisin), meastar nach mbeidh sé sin ach 35 % (féach Figiúr 3).

27 Mar gheall ar an luas a bhaineann le cur chun feidhme faoi láthair, tá baol mór ann go gcaillfidh formhór na mBallstát spriocdháta 2025 – agus, dá bhrí sin, an sprioc 2030 do chlúdach na limistéar uile a bhfuil daonra mór iontu. Ina fhianaise sin, rinneamar scrúdú féachaint ar thacaigh an Coimisiún go héifeachtach leis na Ballstáit chun cuspóirí 2025 agus 2030 5G san Aontas a bhaint amach maidir lena líonraí 5G a chur chun feidhme agus a chur i bhfeidhm.

Roinnt easnamh i dtacaíocht an Choimisiúin do na Ballstáit

Níor shainigh an Coimisiún an caighdeán seirbhíse a rabhthas ag súil léi ó líonraí 5G

28 Go dtí seo, níor shainigh an Coimisiún an caighdeán seirbhíse a bhfuiltear ag súil léi do líonraí 5G, amhail i dtéarmaí luais íosta agus aga folaigh uasta. Ina theannta sin, iarradh i bPlean Gníomhaíochta 2016 ar na Ballstáit seirbhísí 5G “atá go hiomlán tráchtála” a sheoladh san Eoraip faoi dheireadh 2020, ach gan na coincheapa sin a bhaineann le cáilíocht a shainiú.

29 Mar gheall ar an easpa soiléireachta maidir leis an gcáilíocht seirbhíse a bhfuiltear ag súil léi, tá baol ann go ndéanfaidh na Ballstáit na téarmaí sin a léirmhíniú ar bhealach difriúil. Thugamar faoi deara samplaí de chineálacha éagsúla cur chuige i gcur chun feidhme 5G idir na Ballstáit (féach Bosca 2).

30 Má leanann sé ar aghaidh, d’fhéadfadh sé gurb é an toradh a bheadh ar an staid sin éagothroime maidir le rochtain agus cáilíocht sheirbhísí 5G san AE (“an scoilt dhigiteach”): bheadh rochtain agus caighdeán seirbhíse níos fearr ag daoine i gcuid den Aontas ar 5G ná ag cuid eile. D’fhéadfadh an scoilt dhigiteach sin difear a dhéanamh d’acmhainneacht na forbartha eacnamaíche ós rud é nach féidir le 5G athrú ó bhonn a dhéanamh ar earnálacha amhail cúram sláinte, oideachas agus an lucht saothair ach amháin má ghabhann feidhmíocht 5G leordhóthanach leo.

31 Tá gá freisin le soiléireacht maidir le feidhmíocht na líonraí 5G a bhfuiltear ag súil leo i bhfianaise an tionscnaimh ón gCoimisiún chun trédhearcacht mhéadaithe a fhorchur maidir le cáilíocht na seirbhíse arna soláthar ag na feistí tagartha do fhánaíocht, a bhfuil togra reachtach déanta ag an gCoimisiún ina leith le déanaí²².

Ní bhíonn tuairisciú ráithiúil an Choimisiúin maidir le cur i bhfeidhm 5G iontaofa i gcónaí

32 Déanann an Coimisiún faireachán ar leibhéal an chur chun feidhme 5G sna Ballstáit tríd an bhFaireachlann 5G. Leis an bhfaireachlann seo, cuirtear faisnéis ar fáil ar bhonn ráithiúil maidir le cur chun feidhme 5G agus maidir le straitéisí 5G na mBallstát. Fuaireamar amach, áfach, nach raibh an fhaisnéis a bhí sna tuarascálacha seo iontaofa i gcónaí i gcás dhá cheann de na ceithre thír a ndearnamar athbhreithniú orthu. Mar shampla, i dtuarascáil ráithiúil 10, ina gcuirtear an fhaisnéis i láthair go dtí deireadh mhí na Nollag 2020, moladh líon i bhfad níos ísle bardas san Fhionlainn a bhfuil 5G acu san Fhionlainn ná an figiúr iarbhír (40 in ionad 70) agus cuireadh faisnéis ar fáil ar an bhfíric gur cuireadh ceantanna speictrim 5G ar athló sa Pholainn (féach mír 42).

Níor bhain an Coimisiún úsáid as próiseas an tSeimeastair Eorpaigh go dtí le déanaí chun faireachán a dhéanamh ar dhul chun cinn na mBallstát maidir le líonraí 5G a chur chun feidhme

33 Chinneamar go bhfuil an Coimisiún tar éis úsáid níos mó a bhaint as próiseas an tSeimeastair Eorpaigh le dhá bhliain anuas chun dul chun cinn na mBallstát a spreagadh i dtaca le líonraí 5G a chur chun feidhme. Mhéadaigh na moltaí a bhaineann go sonrach le tír faoi leith a bhaineann go díreach le 5G ó bheith dírithe ar dhá Bhallstát in 2019, go seacht mBallstát in 2020 (féach Figiúr 4).

Ní mór do na Ballstáit deireadh a chur leis na príomhbhacainní atá fós ann maidir le líonraí 5G a chur i bhfeidhm go tapa

34 D’fhonn cuspóirí chur chun feidhme 2025 agus 2030 5G an Aontais a bhaint amach, ní mór do na Ballstáit trí mhórbhloc tógála a bhaint amach: straitéiseach, trína áirithiú go léiríonn a straitéisí náisiúnta 5G nó a bpleananna náisiúnta leathanbhanda (NBPanna) na cuspóirí sin²³; reachtach, le trasuí Chód Eorpach na Cumarsáide Leictreonaí 2018 (CCE)²⁴, agus atá dírithe ar ghnó, le sannadh an speictrim²⁵. I dTábla 3 tugtar forléargas ar an dul chun cinn atá déanta ag na Ballstáit maidir leis na trí ghné sin.

Níor chuir ach líon beag Ballstát na cuspóirí chur chun feidhme do 2025 agus 2030 san áireamh ina straitéisí náisiúnta 5G

35 Leagann na Ballstáit amach a mbeartas 5G trí straitéisí náisiúnta tiomnaithe 5G nó trína NBPanna atá ann cheana a nuashonrú. Sa staidéar a rinne an Coimisiún in 2021 ar NBPanna²⁶, tugtar faoi deara nár chuir ach 14 Bhallstát cuspóir AE “clúdach 5G gan bhriseadh a chur ar fáil do na limistéir uirbeacha uile agus do na príomhbhealaí iompair trastíre uile faoi 2025” ina straitéisí náisiúnta 5G nó ina nuashonrú ar NBPanna (féach Tábla 3). Tá an cuimsiú sin ríthábhachtach chun tacú le cur chun feidhme rathúil an bheartais.

Theip ar fhormhór na mBallstát Treoir CCLE a thrasuí faoi dheireadh 2020

36 Ba cheart do CCLE – treoir lena leagtar síos cúraimí na n-údarás rialála náisiúnta agus údaráis inniúla eile agus lena leagtar síos spriocdhátaí do shannadh bandaí ceannródaí 5G – a bheith trasuite ag na Ballstáit faoin 21 Nollaig 2020. Faoi dheireadh mhí Feabhra 2021, níor dhearbhaigh ach trí Bhallstát (an Fhionlainn, an Ghréig agus an Ungáir) gur ghlacadar gach beart ba ghá chun an Treoir a thrasuí. Dá bhrí sin, chuir an Coimisiún tús le nósanna imeachta um shárú in aghaidh na 24 mBallstát eile²⁷.

37 Ó dheireadh mhí na Samhna 2021 ar aghaidh, tá 23 nós imeachta um shárú fós ar siúl. Cé go bhfuil an Coimisiún ag súil le deireadh a chur leis an nós imeachta um shárú go luath do shé Bhallstát (an Ostair, an Bhulgáir, an tSeicia, an Fhrainc, an Ghearmáin agus Málta), d’fhéadfadh sé go mbeadh ar an gCoimisiún iad a chur ar aghaidh chuig an gCúirt Bhreithiúnais²⁸ (féach Tábla 3).

Tá sannadh bannaí ceannródaí 5G tite ar gcúl

38 In 2016, shainaithin an Coimisiún agus na Ballstáit trí bhanda ceannródaí a bheidh le húsáid le haghaidh seirbhísí 5G:

• a bhuí leis an mbanda 700 MHz is fusa a bhíonn sé do chomharthaí gan sreang dul isteach i bhfoirgnimh agus is féidir le hoibreoirí cumhdach níos leithne a chur ar fáil (na céadta km cearnach). Mar sin féin, níl luas agus aga folaigh an líonra 5G ach céim chun tosaigh ó 4G (ó 150 go 250 meigighiotán in aghaidh an tsoicind);
• an speictream lárbhanda ag 3.6 GHz, lenar féidir méideanna suntasacha sonraí a iompar (suas le 900 meigibheart in aghaidh an tsoicind) thar achair shuntasacha (gaoth roinnt km);
• an speictream ardbhanda ag 26 GHz, a sholáthraíonn luasanna tapa idir 1 agus 3 gigabait in aghaidh an tsoicind thar achar gairide (i.e. níos lú ná 2 km), ach a bhfuil níos mó íogaireachta ann ó thaobh cur isteach de.

39 Bhí na Ballstáit in ann an speictream ísealbhanda a chur ar fáil lena úsáid faoin 30 Meitheamh 2020²⁹, agus na speictreamí lárbhanda agus ardbhanda le leanúint faoin 31 Nollaig 2020³⁰. Faoi dheireadh 2020, áfach, bhí níos lú ná 40 % de na bandaí ceannródaí iomlána a bhí ar fáil sannta ag na Ballstáit (féach Tábla 4):

• sannadh an banda 700 MHz i 13 Bhallstát;
• sannadh banda 3.6 GHz in 17 Bhallstát (lena n-áirítear dhá Bhallstát a dheonaigh úsáid shealadach); agus
• sannadh an banda 26 GHz i gceithre Bhallstát.

Faoi dheireadh mhí Dheireadh Fómhair 2021, bhí an ráta sannta méadaithe go 53 %³¹.

Tá moilleanna i sannadh na mbandaí ceannródaí inchurtha i leith raon cúiseanna

40 Fuaireamar amach gur mar gheall ar éileamh lag ó MNOnna den chuid is mó a chuirtear moill ar bhanda 26 GHz a shannadh. Sa Spáinn, mar shampla, tá iomlán 1.5 GHz den bhanda 26 GHz ar fáil d’úsáid 5G. Níor sannadh é go fóill, áfach, d’oibreoirí toisc nach bhfuil aon éileamh air, de réir comhairliúchán poiblí a tugadh chun críche i mí Iúil 2019. Tá comhairliúchán poiblí nua beartaithe faoi dheireadh 2021, d’fhonn an banda a chur ar ceant sa dara ráithe de 2022. Thug MNOnna san Fhionlainn faoi deara freisin nach bhfuil mórán suime nó cás gnó fós ann don bhanda 26 GHz.

41 Chuir saincheisteanna maidir le comhordú trasteorann le tíortha nach bhfuil san Aontas Eorpach feadh na dteorainneacha thoir (an Bhealarúis, an Rúis, agus an Úcráin) le moill ar shannadh speictream 5G. Faoi na comhaontuithe idirnáisiúnta atá ann faoi láthair, tá na tíortha sin nach bhfuil san Aontas ag úsáid an bhanda 700 MHz don chraoltóireacht teilifíse agus an banda 3.6 GHz le haghaidh seirbhísí satailítí míleata. Baineann an tsaincheist sin go príomha le tíortha Baltacha (an Eastóin, an Laitvia, an Liotuáin) agus leis an bPolainn. De réir an Choimisiúin, tá roinnt dul chun cinn déanta leis an Úcráin agus leis an mBealarúis, lenar cheart an banda 700 MHz a scaoileadh faoi dheireadh 2022. Níl dul chun cinn déanta fós ag cainteanna déthaobhacha leis an Rúis. I bhfianaise na staide sin, d’iarr an Eastóin agus an Pholainn maolú ó na spriocdhátaí chun banda 700 MHz a shannadh go dtí lár 2022.

42 Ina theannta sin, sa Pholainn agus sa Spáinn, cuireadh ceantanna speictrim 5G siar le linn phaindéim COVID-19 (féach Bosca 3).

43 Cúis amháin eile is ea moill a chur ar shannadh na mbandaí ceannródaí 5G ná cur chuige éagsúil na mBallstát maidir le slándáil 5G agus na moilleanna ar a ndlíthe slándála 5G a ghlacadh, rud a chruthaíonn éiginnteacht ghnó (féach mír 74 agus mír 75):

• Sa Spáinn, bhí clásal ginearálta sna rialacha maidir le bandaí ceannródaí a cheantáil lena luaitear nach mór do shealbhóirí lamháltas poiblí na hoibleagáidí uile maidir le slándáil líonraí 5G a chomhlíonadh a bunaíodh tráth ar bith amach anseo le rialacháin Eorpacha nó le rialacháin na Spáinne. Mheas MNO na Spáinne a chuireamar faoi agallamh go raibh sé d’oibleagáid ar an gclásal sin cinntí a dhéanamh faoi straitéisí agus faoi cheannacháin faoi choinníollacha éiginnteachta. Chuir sé in iúl freisin nach raibh na húdaráis náisiúnta toilteanach príomhchoinníollacha áirithe a shoiléiriú, amhail an fhéidearthacht cúiteamh a fháil dá mbeadh an reachtaíocht a bheidh ann amach anseo, a bhí beartaithe a ghlacadh faoi dheireadh 2022, de cheangal orthu a dtrealamh a ionadú.
• Sa Pholainn, ba é ceann de na cúiseanna a tugadh le sannadh speictrim 5G a chur siar an gá fanacht le dlí lena soiléirítear na ceanglais slándála do líonraí 5G.

Tá gá le tuilleadh iarrachtaí chun aghaidh a thabhairt ar shaincheisteanna slándála sa chur chun feidhme 5G

44 Maidir le gnéithe slándála 5G, scrúdaíomar an méid seo a leanas féachaint:

• an bhfuil na bearta is gá déanta ag an gCoimisiún chun dearadh fónta an chreata slándála a chur chun cinn, agus ar thug sé tacaíocht leordhóthanach do na Ballstáit; agus
• an bhfuil líonraí slána 5G á gcur chun feidhme ag na Ballstáit ar bhealach comhbheartaithe, agus na bearta maolaithe a áirítear i mbosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G (bosca uirlisí) á nglacadh acu agus a reachtaíocht á nuashonrú acu.

D’fhreagair an Coimisiún go pras nuair a tháinig an tslándáil 5G chun bheith ina hábhar mór imní ar leibhéal an Aontais

45 Ní áirítear aon bhreithnithe slándála sa Phlean Gníomhaíochta 2016 5G. Aithníodh slándáil líonraí 5G agus spleáchas rómhór ar dhíoltóirí ó thríú tíortha, agus go háirithe an tSín, mar shaincheist chriticiúil i mí an Mhárta 2019. Ina rún an 12 Márta 2019³², d’ardaigh Parlaimint na hEorpa ábhair imní maidir le díoltóirí 5G nach díoltóirí AE iad a d’fhéadfadh riosca slándála a bheith ag baint leo don Aontas mar gheall ar dhlíthe a dtíortha tionscnaimh. An lá céanna, ina ionchas straitéiseach maidir leis an gcaidreamh idir an tAontas agus an tSín, chuir an Coimisiún in iúl go bhfuil gá le cur chuige coiteann AE maidir le slándáil líonraí 5G chun cosaint a thabhairt i gcoinne na n-impleachtaí tromchúiseacha slándála a d’fhéadfadh a bheith ann do bhonneagar criticiúil digiteach³³. Ina conclúidí an 21 agus an 22 Márta 2019, d’iarr an Chomhairle Eorpach ar an gCoimisiún moladh a eisiúint maidir le cur chuige comhbheartaithe i leith shlándáil na líonraí 5G³⁴.

46 Cúpla lá ina dhiaidh sin, d’eisigh an Coimisiún moladh den chineál sin ina raibh sraith beart ar an leibhéal náisiúnta (mar shampla measúnú riosca ar 5G) agus ar leibhéal an Aontais (measúnú riosca comhordaithe mar shampla), lena ndírítear ar ardleibhéal cibearshlándála líonraí 5G a áirithiú ar fud an Aontais³⁵.

47 Bhí beagnach gach Ballstát tar éis a measúnuithe riosca náisiúnta a thabhairt chun críche faoi spriocdháta mhí Iúil 2019³⁶. I mí Dheireadh Fómhair 2019, d’eisigh Grúpa Comhair NIS tuarascáil ar mheasúnú riosca comhordaithe an Aontais ar chibearshlándáil líonraí 5G, agus foilsíodh “Bosca uirlisí an Aontais maidir le 5G cibearshlándála”³⁷ i mí Eanáir 2020 (féach Iarscríbhinn VII). D’fhormhuinigh ag an gCoimisiún agus an Chomhairle Eorpach í³⁸.

I mbosca uirlisí 2020 an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G, bunaíodh bearta chun dul i ngleic le bagairtí slándála ar leibhéal an Aontais gan saintreorachas den chéad uair.

Trí dhul i ngleic le slándáil líonraí 5G mar inniúlacht náisiúnta slándála, teorannaítear raon feidhme gníomhaíochta an Choimisiúin

48 Cinntear le conarthaí an Aontais³⁹ an raon gníomhaíochta chun dul i ngleic le dúshláin amhail iad siúd a bhaineann le líonraí slána 5G a chur chun feidhme ar leibhéal an Aontais. Tá an raon feidhme sin leathan agus fágann sé lamháil léirmhínithe don Choimisiún agus do na Ballstáit (féach Bosca 4).

49 Trasnaíonn slándáil líonraí 5G inniúlachtaí náisiúnta agus AE agus baineann sí leis an tslándáil náisiúnta. Chuaigh an Coimisiún i dteagmháil le slándáil líonraí 5G i gciall bagairtí ar an tslándáil náisiúnta agus dá bhrí sin roghnaigh sé bearta “dlí bog”. Tugann sé sin le tuiscint nach féidir leis an Aontas bearta atá ceangailteach ó thaobh dlí a ghlacadh lena gcuirfí iallach ar na Ballstáit bearta aonfhoirmeacha maolaithe riosca a chur i bhfeidhm nó ceanglais in-fhorfheidhmithe a chur chun feidhme. Ina ionad sin, is féidir leis an gCoimisiún moltaí agus teachtaireachtaí neamhcheangailteacha a eisiúint, cuidiú leis an dea-chleachtas a scaipeadh agus gníomhaíochtaí náisiúnta na mBallstát a chomhordú. Mar sin féin, is féidir cur chuige difriúil a ghlacadh. Sampla den sórt sin is ea an Treoir NIS⁴⁰, ar dlí de chuid an Aontais é a bhaineann le slándáil gréasán agus córas faisnéise ar fud an Aontais. Is é an Coimisiún a mhol an dlí sin agus glacadh é faoin mbunús dlí maidir leis an margadh aonair, cé gur saincheart náisiúnta í an chibearshlándáil den chuid is mó⁴¹.

Glacadh bosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G go luath ina chur chun feidhme, ach bhí díoltóirí roghnaithe ag cuid de MNOnna cheana féin

50 I mí Eanáir 2020, ghlac Grúpa Comhair NIS bosca uirlisí de chuid an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G, ina sonraítear roinnt beart straitéiseach, teicniúil agus tacaíochta chun déileáil le bagairtí líonraí slándála 5G agus lena sainaithnítear na gníomhaithe ábhartha do gach ceann de na bearta sin. Níor glacadh an bosca uirlisí seo, a d’fhormhuinigh an Coimisiún agus an Chomhairle Eorpach, go dtí naoi mí tar éis do Pharlaimint na hEorpa agus don Chomhairle a n-ábhair imní maidir le slándáil 5G a chur in iúl den chéad uair. Le déanaí, luadh bosca uirlisí an Aontais maidir le cibearshlándáil 5G sa Straitéis Eorpach nua chun borradh a chur faoi naisc chliste, ghlana agus shlána i gcórais dhigiteacha ar fud an domhain, mar uirlis chun infheistíocht sa bhonneagar digiteach a threorú⁴². Chuidigh an cur chuige reachtaíochta boige a chuir an Coimisiún i bhfeidhm le bearta a chur i bhfeidhm go gasta chun déileáil le bagairtí slándála ar leibhéal an Aontais freisin, agus chun comhar na mBallstát a éascú maidir leis an ábhar trasteorann sin. Chun comparáid a dhéanamh, ba ghá breis agus trí bliana ón togra ón gCoimisiún⁴³ go glacadh an togra⁴⁴, agus an treoir CCLE a ghlacadh thar thréimhse dhá bhliain⁴⁵. Bhí níos mó ama fós ag teastáil chun na treoracha a thrasuí i gcórais dlí náisiúnta na mBallstát (féach freisin mír 36 agus mír 37).

51 Glacadh an bosca uirlisí de chuid an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G ceithre bliana tar éis an beartas 5G a chur i láthair sa Phlean Gníomhaíochta 5G, agus ba ghá garspriocanna imlonnaithe idirmheánacha a leagtar amach faoin bPlean Gníomhaíochta 5G sin a bhaint amach. Sa chomhthéacs sin, mheas ionadaithe aireachtaí na mBallstát, na n-Údarás Rialála Náisiúnta agus MNOnna a cuireadh faoi agallamh don iniúchadh sin gur thosaigh na bearta maidir le gnéithe slándála 5G ródhéanach.

52 Ag an am céanna, foilsíodh an bosca uirlisí nuair a bhí imscaradh 5G agus pleananna fós ag céim luath i bhformhór na mBallstát. Tugadh an chuid is mó de na conarthaí idir soláthróirí agus oibreoirí le haghaidh trealamh 5G i gcrích in 2020 agus in 2021. Mar sin féin, de réir an Chomhlachais Eorpaigh d’Oibreoirí Líonraí Teileachumarsáide (ETNO), bhí díoltóirí roghnaithe cheana féin ag roinnt MNOnna nuair a bhí bosca uirlisí an Aontais ar 5G ar fáil.

Chuir bosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G creat ar fáil chun measúnú a dhéanamh ar phróifíl riosca na soláthróirí, ach d’fhan na heasnaimh fós

Measann roinnt Ballstát agus údarás náisiúnta nach bhfuil cuid de na critéir a úsáidtear chun díoltóirí a aicmiú mar ardriosca sách soiléir

53 Príomhghné de bhosca uirlisí an Aontais maidir le cibearshlándáil 5G is ea gur gá do na Ballstáit measúnú a dhéanamh ar dhíoltóirí agus srianta a chur i bhfeidhm ar dhíoltóirí a aicmítear mar ardriosca i gcás príomhshócmhainní a shainítear mar shócmhainní criticiúla. Ba cheart do na Ballstáit an measúnú sin a dhéanamh ar bhonn liosta neamh-uileghabhálach de chritéir a baineadh as measúnú comhordaithe riosca AE. Is iad seo a leanas, mar shampla, na critéir sin:

• an dóchúlacht go gcuirfí isteach ar dhíoltóir ó thír nach tír de chuid an Aontais í; mar shampla, trí nasc láidir a bheith ann idir an díoltóir agus rialtas tíre nach bhfuil san Aontas; nó trí reachtaíocht na tíre nach bhfuil san Aontas, go háirithe i gcás nach bhfuil aon seiceálacha agus cothromaíochtaí reachtacha nó daonlathacha i bhfeidhm, nó in éagmais comhaontuithe slándála nó cosanta sonraí idir an tAontas agus an tír nach bhfuil san Aontas;
• cumas an díoltóra soláthar a áirithiú; agus
• cáilíocht fhoriomlán tháirgí agus chleachtais chibearshlándála na ndíoltóirí.

54 Forbraíodh an bosca uirlisí chun ilroinnt a sheachaint agus chun comhsheasmhacht sa mhargadh inmheánach a chur chun cinn. Cuireann na critéir sa bhosca uirlisí creat oibríochtúil ar fáil atá úsáideach chun próifíl riosca soláthróirí a mheasúnú ar bhealach comhordaithe ar fud na mBallstát go léir. Chuir sí ar chumas an Choimisiúin freisin freagairt go tapa d’ábhair imní slándála 5G atá ag teacht chun cinn, i gcomhar leis na Ballstáit. Ag an am céanna, is ar na húdaráis náisiúnta atá sé na critéir sin a chur i bhfeidhm agus measúnú á dhéanamh ar na rioscaí a bhaineann le soláthróirí sonracha. Faoi Dheireadh Fómhair 2021, agus an creat sin á chur san áireamh, rinne 13 Bhallstát reachtaíocht maidir le slándáil 5G a achtú nó a leasú (féach mír 75 agus Figiúr 6).

55 Mar sin féin, mheas ionadaithe ó dhá cheann de na ceithre aireachtaí Ballstát a chuir muid faoi agallamh don iniúchadh seo go bhfuil léirmhíniú ar chuid de na critéir sin maidir le haicmiú díoltóirí 5G agus gur ghá iad a shoiléiriú a thuilleadh. D’iarradar freisin ar an gCoimisiún tacaíocht bhreise agus treoir bhreise a chur ar fáil maidir le haicmiú díoltóirí ardriosca. Thug ionadaithe na mBallstát a cuireadh faoi agallamh le fios freisin go raibh baol ann go gcuirfeadh na Ballstáit cineálacha éagsúla cur chuige i bhfeidhm maidir le díoltóirí ardriosca (féach freisin mír 74 agus mír 75, agus Bosca 5). Léirigh aon cheann déag de na húdaráis rialála náisiúnta a ndearnadh suirbhé orthu, a bhfuil leibhéil éagsúla rannpháirtíochta acu i slándáil 5G, ábhair imní den chineál céanna.

Bionn tionchar ag tír thionscnaimh na díoltóirí 5G ar an measúnú ar rioscaí slándála

56 Tá díoltóirí 5G éagsúil ó thaobh a dtréithe corparáideacha de, agus is ó thíortha a bhfuil naisc éagsúla acu leis an Aontas a thagann siad. Cuirtear i láthair i bhFigiúr 5 roinnt cosúlachtaí agus difríochtaí idir na príomhdhíoltóirí 5G agus a dtíortha tionscnaimh, go háirithe sna réimsí dá dtagraítear sa bhosca uirlisí gur dócha go n-imreoidh siad tionchar ar an measúnú ar a bpróifíl riosca (féach mír 53).

57 Fachtóir riosca amháin is ea a mhéid a chomhlíonann tír thionscnaimh an díoltóra bunluachanna polaitiúla agus eacnamaíocha AE. Is féidir gnéithe a bhaineann go sonrach le tír ar leith, amhail an smacht reachta, neamhspleáchas na mbreithiúna, oscailteacht d’infheistíochtaí coigríche agus comhaontuithe cosanta sonraí a bheith ann a ghlacadh mar bheart chun cosaint dhlíthiúil a thabhairt do chuideachta ar chur isteach ón rialtas agus ar an gcosaint is féidir léi a chur ar aghaidh chuig a cuid custaiméirí.

58 Cé go bhfuil sé de cheangal ar dhíoltóirí atá bunaithe i mBallstáit AE caighdeáin agus ceanglais dhlíthiúla an Aontais a chomhlíonadh, ní amhlaidh atá i gcás sé cinn de na príomhdhíoltóirí atá lonnaithe i dtíortha nach bhfuil san Aontas agus atá ag feidhmiú faoi chuimsiú reachtaíocht tríú tíortha (féach Figiúr 5). D’fhéadfadh difríocht shuntasach a bheith idir reachtaíocht den sórt sin agus caighdeáin AE, mar shampla i dtéarmaí cosanta sonraí a thugtar do shaoránaigh, éifeachtacht na cosanta sin, nó níos ginearálta maidir leis an gcaoi a ndéantar neamhspleáchas breithiúnach a áirithiú le seiceálacha agus cothromaíochtaí reachtacha agus/nó daonlathacha. Maidir le neamhspleáchas breithiúnach, is airde na torthaí atá ag SAM agus ag an tSeapáin ná na tíortha tionscnaimh eile de chuid díoltóirí 5G nach bhfuil san Aontas, agus maidir le rátáil an smachta reachta, is í an Chóiré Theas a bhfuil an toradh is fearr aici i measc na dtíortha nach bhfuil san Aontas.

59 Feidhmíonn líonraí 5G ag bogearraí den chuid is mó. D‘fhéadfadh sé gur ábhar imní ar leith é go n-oibríonn díoltóirí áirithe faoi chuimsiú reachtaíocht neamh-AE i gcás ina bhfuil na hionaid rialaithe bogearraí lasmuigh den Aontas freisin, rud a d’fhéadfadh úsáideoirí an Aontais a chur faoi réir reachtaíocht nach reachtaíocht de chuid an Aontais í.

60 Tá tús curtha ag an gCoimisiún le haghaidh a thabhairt ar na hábhair imní sin, ós rud é gur cheart d’aon ghnólacht a sholáthraíonn seirbhísí do shaoránaigh an Aontais rialacha agus luachanna an Aontais a urramú⁴⁶. Tá tús curtha aige le hidirphlé le roinnt tíortha chun cosaint láidir phríobháideachais a chinntiú do shonraí pearsanta⁴⁷. Léirítear i bhFigiúr 5 freisin gur aithin an Coimisiún cheana féin leordhóthanacht na gcóras cosanta sonraí atá ag an tSeapáin (agus ag SAM, san am atá caite). Ba cheart a thabhairt faoi deara, áfach, gur féidir agóid a dhéanamh i gcoinne cinntí leordhóthanachta agus go bhfuil siad faoi réir dianscrúdú breithiúnach. Mar shampla, in 2015, leag Cúirt Bhreithiúnais an Aontais Eorpaigh síos an ionstraim dlí a bhí infheidhme ag an am maidir le malartú sonraí leis na Stáit Aontaithe, leis an socrú um Chuan Sábháilte⁴⁸, agus níos déanaí in 2020, rialaigh sí nach raibh cosaint leordhóthanach ar fáil do shaoránaigh an Aontais leis an Sciath Phríobháideachais – a tháinig in ionad an Chomhaontaithe um Chuan Sábháilte⁴⁹. Níl aon chinneadh leordhóthanachta do SAM faoi láthair dá bharr. Ar bhonn níos ginearálta, agus lasmuigh de chóras cosanta sonraí a bheith ann, tá sé tábhachtach an creat dlíthiúil agus institiúideach níos leithne a chur san áireamh, lena n-áirítear, mar shampla, urraim don smacht reachta agus an chaoi a n-áirithítear neamhspleáchas breithiúnach.

61 Léiríonn Figiúr 5 freisin athraitheacht shuntasach idir díoltóirí 5G i dtéarmaí sciar de phaitinní, ioncam agus líon 5G. Bíonn tionchar aige sin ar na hacmhainní atá ar fáil dóibh, rud a d’fhéadfadh difear a dhéanamh dá n-athléimneacht agus dá gcumas soláthar leanúnach a áirithiú. Mar shampla, tá Samsung agus Huawei na díoltóirí a bhfuil an sciar is airde de paitinní 5G agus a ghiniúint an t-ioncam is airde mar chorparáidí agus tá an líon is airde de na fostaithe ar an iomlán.

62 Fachtóir tábhachtach eile a shainítear sa bhosca uirlisí mar fhachtóir riosca lena gcinntear próifíl riosca díoltóra is ea an dóchúlacht go mbeidh díoltóir faoi réir cur isteach ó rialtas tíre nach bhfuil san Aontas. Sa chomhthéacs sin, tá ról tábhachtach ag an úinéireacht, mar d’fhéadfadh úinéirí a bhfuil líon mór scaireanna acu brú nó tionchar a imirt ar chinntí bainistíochta. Ina theannta sin, meastar nach bhfuil cuideachtaí atá faoi úinéireacht phríobháideach nó úinéireacht stáit chomh hoscailte lena scrúdú ag an bpobal i dtéarmaí iniúchtaí agus cuntasachta, i gcomparáid le cuideachtaí poiblí atá faoi réir ceanglais nochta dhiana i rith na bliana ar mhaithe le hinfheisteoirí agus rialtóirí ginearálta. Tá an chuid is mó de na díoltóirí 5G liostaithe go poiblí ar stocmhalartán, ina dtír bhunaidh nó thar lear, ach tá sé níos deacra do na díoltóirí Síneacha aicmiú a dhéanamh agus meastar go ginearálta go bhfuil dlúthbhaint acu le rialtas na Síne⁵⁰.

Fuair na Ballstáit amach go raibh tacaíocht an Choimisiúin agus ENISA úsáideach agus bosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G á chur chun feidhme acu

63 Thug an Coimisiún tacaíocht do na Ballstáit trí dhea-chleachtais a mhalartú maidir le roinnt príomhbhearta sa bhosca uirlisí de chuid an Aontais maidir le cibearshlándáil 5G, lena n-áirítear maidir le díoltóirí ardriosca. Comhlánaíodh an tacaíocht sin, a chuirtear ar fáil go minic i gcomhthéacs Ghrúpa Comhair NIS, le gníomhaíochtaí sonracha ENISA amhail seimineáir ghréasáin a eagrú nó treoir a thabhairt maidir leis an méid seo a leanas:

• cur chun feidhme an bhosca uirlisí ag díriú ar na bearta teicniúla; agus
• dea-chleachtais maidir le slándáil líonra, go háirithe maidir leis an méid seo a leanas:

• tírdhreacha bagartha 5G⁵¹;
• measúnuithe riosca náisiúnta 5G a ullmhú; agus
• bearta slándála faoi CCLE⁵², lena n-áirítear treoirlínte tiomnaithe maidir le slándáil 5G⁵³.

64 Chuir an Coimisiún de chúram ar ENISA freisin scéim an Aontais um dheimhniú i ndáil le cibearshlándáil a ullmhú do líonraí 5G ar cheart go gcabhródh sé le haghaidh a thabhairt ar na rioscaí a bhaineann le leochaileachtaí teicniúla na líonraí agus an chibearshlándáil a fheabhsú tuilleadh⁵⁴. Cé go bhféadfadh an deimhniú sin cuidiú leis an tslándáil a fheabhsú, ní féidir leis cosc a chur le bagairtí a bheith leabaithe sna córais trí nuashonruithe bogearraí.

65 Chuir ionadaithe uile údaráis na mBallstát a chuireamar faoi agallamh le haghaidh an iniúchta seo béim ar a úsáidí atá tacaíocht an Choimisiúin agus ENISA chun bosca uirlisí an Aontais maidir le slándáil 5G a chur chun feidhme. Thairis sin, luaigh formhór na n-údarás rialála náisiúnta teileachumarsáide (15 as 21) gur thug an Coimisiún agus/nó ENISA tacaíocht do na húdaráis náisiúnta dea-chleachtas a mhalartú chun na príomhbhearta straitéiseacha a chur chun feidhme.

Glacadh bosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G ródhéanach le gur cuireadh san áireamh é do thionscadail chómhaoinithe de chuid an Aontais le linn na tréimhse 2014-2020

66 Ceann de chuspóirí bhosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G is ea a áirithiú go gcuirfear rioscaí cibearshlándála san áireamh i dtionscadail 5G a fhaigheann cómhaoiniú ón Aontas. Mar sin féin, níor glacadh an bosca uirlisí go dtí mí Eanáir 2020. Ós rud é gur roghnaíodh na tionscadail uile a d’athbhreithníomar don iniúchadh seo sular glacadh bosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G, ní rabhthas ag súil gur chloíodar leis an gcur chuige atá molta maidir leis an gcibearshlándáil, lena n-áirítear i leith díoltóirí ardriosca. Mar shampla, inár sampla, d’aithineamar tionscadal amháin Fís 2020 agus dhá thionscadal CFRE sa Spáinn ag baint úsáide as trealamh 5G Síneach, rud a coisceadh ina dhiaidh sin sa tSualainn (féach mír 15).

67 Don tréimhse 2021-2027, tá sé beartaithe ag an gCoimisiún cur chuige comhleanúnach a chur chun cinn maidir le slándáil 5G do thionscadail chomhchistithe AE trína áirithiú go mbeidh comhlíonadh an bhosca uirlisí ina choinníoll do chistiú AE. Beidh sé sin éagsúil, áfach, ag brath ar an modh chur chun feidhme:

• Le cláir atá á mbainistiú go díreach ag an gCoimisiún (mar shampla Fís Eorpach 2021-2027), beifear in ann díoltóirí a eisiamh faoi réir cur isteach ó rialtas tíre nach bhfuil san Aontas. Is dócha go gcinnteofar leis sin go gcuirfear rioscaí cibearshlándála san áireamh i dtionscadail a fhaigheann maoiniú ón Aontas Eorpach agus go gcuirfear cosc ar chásanna ina meastar díoltóir a fhaigheann cómhaoiniú ón Aontas i mBallstát amháin a bheith ina dhíoltóir ardriosca agus ina n-eisiatar é i mBallstát eile;
• I gcás cláir arna gcur chun feidhme faoi bhainistíocht chomhroinnte, níl ceanglais maidir le rioscaí cibearshlándála sa reachtaíocht. Dá bhrí sin, tá sé beartaithe ag an gCoimisiún tagairt don bhosca uirlisí i gcomhaontuithe comhpháirtíochta na mBallstát a chur chun cinn mar bhealach lena gceadófar cistiú CFRE do thionscadail a bhaineann le 5G chun rioscaí cibearshlándála a chur san áireamh; agus
• Do Invest-EU (an clár a chuirtear in ionad CEIS)⁵⁵ agus do RRF, tá sé beartaithe ag an gCoimisiún na comhlachtaí atá freagrach a spreagadh chun tagairt a dhéanamh do bhosca uirlisí an Aontais sna comhaontuithe cistiúcháin.

Ní thugann na Ballstáit aghaidh ar ghnéithe slándála ar bhealach comhbheartaithe agus líonraí 5G á n-úsáid acu

Ní leor an fhaisnéis maidir leis an gcaoi a dtéann na Ballstáit i ngleic le cúrsaí slándála

68 Déanann an Coimisiún rianú agus tuarascálacha ar dhul chun cinn chur chun feidhme bhosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G trí Ghrúpa Comhair NIS, trí chainteanna déthaobhacha leis na Ballstáit agus go hindíreach trí na meáin. Foilsíodh na chéad torthaí a bhí ar an monatóireacht sin i mí Iúil 2020⁵⁶. I mí na Nollag 2020, d’fhoilsigh an Coimisiún tuarascáil freisin ar thionchar a Mholta maidir le Cibearshlándáil líonraí 5G⁵⁷. Ó mhí Mheán Fómhair 2021, níl aon tuairisciú beartaithe amach anseo.

69 Mar sin féin, tá tacar coiteann príomhtháscairí feidhmíochta in easnamh sna tuarascálacha thuasluaite agus níl tacar inchomparáide d’fhaisnéis mhionsonraithe iontu faoin gcaoi a bhfuil na Ballstáit ag druidim le himní slándála 5G.

70 Ina theannta sin, is beag faisnéis atá ar fáil go poiblí faoin gcaoi a dtéann na Ballstáit i ngleic le díoltóirí ardriosca, i.e. cé acu an bhfuil nó nach bhfuil díoltóirí á eisiamh óna dtrealamh 5G a sholáthar, agus fiú amháin sin atá bréagnaitheach agus neamhiomlán. Mar shampla:

• Ina thuarascáil i mí Iúil 2020 ar dhul chun cinn na mBallstát i gcur chun feidhme an bhosca uirlisí (féach mír 68), deir an Coimisiún go ndearna thart ar leath de na Ballstáit (14 as 27) próifíl riosca na ndíoltóirí a mheas agus na srianta curtha i bhfeidhm do dhíoltóirí a mheastar a bheith ardriosca.
• I dtuarascáil ó mhí na Nollag 2020⁵⁸, dúirt BEREC nach raibh ach naoi mBallstát tar éis srianta den sórt sin a chur i bhfeidhm, agus nach raibh sé ar intinn ag seacht gcinn de na 18 mBallstát eile srianta den sórt sin a chur chun feidhme amach anseo.

71 Fiú nuair a ghlacann na Ballstáit reachtaíocht maidir le slándáil líonraí 5G (féach mír 75 freisin), ní dhéanann siad soiléiriú fós ar chur chuige na mBallstát i leith díoltóirí ardriosca. Is dócha nach ndéanfar aon chinntí go cinnte ach amháin trí ghníomhartha cur chun feidhme nó trí chinntí neamhphoiblí riaracháin nó tráchtála.

72 De réir na bpáirtithe leasmhara agus na gcinntí a chuireamar faoi agallamh (mar shampla i bParlaimint na hEorpa), tá faisnéis neamhphoiblí (mar shampla trí thuarascálacha an Choimisiúin nó an Ghrúpa NIS) maidir le cur chuige na mBallstát i leith díoltóirí ardriosca gann freisin, agus ní mór do na heintitis sin brath ar fhoinsí meán agus neamhoifigiúla.

73 In ainneoin nádúr trasteorann na himní slándála 5G, is beag faisnéis phoiblí atá ar fáil ar an iomlán maidir leis an gcaoi a dtéann na Ballstáit i ngleic le cúrsaí slándála, go háirithe an tsaincheist maidir le díoltóirí ardriosca. Cuireann sé sin bac ar chomhroinnt eolais idir na Ballstáit agus ar an bhféidearthacht bearta comhbheartaithe a chur i bhfeidhm. Cuireann sé teorainn freisin leis an deis atá ag an gCoimisiún feabhsuithe ar shlándáil líonraí 5G a mholadh.

Tá cosúlachtaí ann go leanann roinnt Ballstát cineálacha éagsúla cur chuige i leith díoltóirí 5G

74 Tá corrlach lánroghnach leathan ag údaráis náisiúnta agus príomhbhearta maidir le slándáil 5G á gcur chun feidhme acu (féach mír 48 agus mír 49). Cuirtear san áireamh sa bhosca uirlisí inniúlachtaí náisiúnta agus tosca tír-shonracha agus ábhartha (measúnú ar an staid ó na seirbhísí slándála náisiúnta, creat ama chun 5G a imscaradh, soláthróirí a bheith ann, cumais chibearshlándála). Go dtí seo, tá cineálacha éagsúla cur chuige curtha i bhfeidhm ag na Ballstáit maidir le húsáid trealaimh ó dhíoltóirí sonracha nó maidir le raon feidhme na srianta ar dhíoltóirí ardriosca (féach samplaí de cheithre Bhallstát i mBosca 5).

75 Ó glacadh an bosca uirlisí, tá dul chun cinn déanta chun slándáil líonraí 5G a threisiú, agus tá srianta á gcur i bhfeidhm nó i mbun chur i bhfeidhm ag formhór na mBallstát ar dhíoltóirí ardriosca. Faoi dheireadh 2021, tá dlíthe náisiúnta maidir le slándáil 5G glactha nó leasaithe ag 13 Bhallstát. Cuireann na bearta rialála sin na critéir a leagtar amach sa bhosca uirlisí san áireamh, ach tá cineálacha éagsúla cur chuige ann (féach Figiúr 6). Tá na Ballstáit eile i mbun reachtaíocht den sórt sin a chur síos. Sna blianta amach romhainn, d’fhéadfadh sé go mbeadh cur chuige níos coinbhéirsí ann maidir le díoltóirí 5G lena mbaineann ardriosca, i measc na mBallstát sin ar a laghad a d’achtaigh reachtaíocht den sórt sin.

76 Go dtí seo, ní dhearna an Coimisiún measúnú ar an tionchar a bheadh ag cineálacha éagsúla cur chuige den sórt sin, i gcás ina gcuireann Ballstát amháin lena líonraí 5G ag baint úsáide as trealamh ó dhíoltóir a mheastar a bheith ardriosca i mBallstát eile. D’fhéadfadh tionchar a bheith aige sin ar shlándáil trasteorann nó ar iomaíocht idir MNOnna atá ag feidhmiú i margadh aonair AE.

Tá tús curtha ag an gCoimisiún le déanaí le haghaidh a thabhairt ar shaincheist na bhfóirdheontas eachtrach a shaobhann an margadh inmheánach

77 Ó mhí na Nollag 2020 i leith, bhí níos mó ná leath den trealamh 4G agus 5G ar fad san Aontas á fháil ó dhíoltóirí nach díoltóirí AE iad (féach Figiúr 7).

78 Go háirithe, ó dheireadh 2019, bhí 286 milliún custaiméir in AE-27 (64 % den daonra iomlán) ag úsáid líonraí teileachumarsáide bunaithe ar threalamh 4G díoltóirí Síneacha⁵⁹. I mí Dheireadh Fómhair 2020, chuir grúpa FPEnna ábhair imní in iúl d’Airí teileachumarsáide agus trádála na mBallstát agus don Choimisiún gurb é ceann de na cúiseanna leis an sciar mór den mhargadh atá ag díoltóirí Síneacha ná gur bhaineadar tairbhe as buntáiste eacnamaíoch éagórach, i.e. fuaireadar fóirdheontais phoiblí nach bhfuil ar fáil do dhíoltóirí AE faoi rialacha státchabhrach AE⁶⁰. In athbhreithniú a rinneadh le déanaí, leagamar béim ar rioscaí comhchosúla i ndáil leis sin⁶¹. D‘fhéadfadh fóirdheontais den sórt sin an margadh inmheánach a shaobhadh, rud a chruthódh míchothrom iomaíochta i measc díoltóirí 5G, le himpleachtaí slándála a d’fhéadfadh a bheith ann. I mí na Bealtaine 2021, chun dul i ngleic leis an bhfadhb sin, mhol an Coimisiún Rialachán nua⁶², lena leagtar síos nósanna imeachta maidir le himscrúdú a dhéanamh ar na fóirdheontais sin agus maidir leis an saobhadh margaidh gaolmhar a chur ina cheart.

Níl a dhóthain faisnéise ag an gCoimisiún maidir leis na costais a d’fhéadfadh a bheith ar threalamh díoltóirí Síneacha a ionadú

79 De réir tuarascála i mí an Mheithimh 2020⁶³, dá gcuirfí srian ar phríomhdhíoltóir bonneagair 5G san Aontas, thiocfadh méadú beagnach EUR 2.4 billiún in aghaidh na bliana ar na costais iomlána infheistíochta sna 10 mbliana amach romhainn (i.e. EUR 24 billiún). De réir staidéar eile⁶⁴, tá uasghrádú ar líonraí 4G a tógadh idir 2012 agus 2016 os comhair oibreoirí Eorpacha cheana féin, toisc gur gnáthchleachtas gnó é trealamh líonra a ollchóiriú agus a nuachóiriú, ar trealamh é atá níos sine ná trí go ceithre bliana d’aois. Meastar sa staidéar sin gur thart ar EUR 3 billiún a bheidh sa chostas iomlán ar threalamh in-uasghrádaithe is féidir a cheannach ó dhíoltóirí Síneacha ó 2016 i leith.

80 D’fhéadfadh costais ionadaíochta na mbilliún euro a bheith mar thoradh ar sciar ard an trealaimh ó dhíoltóirí Síneacha, mar aon lena n-aicmiú mar threalamh ardriosca i mBallstáit áirithe, i gcás na mbilliún euro dá mbeadh ar MNOnna trealamh díoltóirí ón tSín a bhaint de líonraí Eorpacha agus a ionadú gan idirthréimhse (féach mír 77 go mír 79). I bprionsabal, ní féidir státchabhair a dheonú chun oibreoirí a chúiteamh as oibleagáidí dlíthiúla a chomhlíonadh, ach amháin más féidir leis na Ballstáit a léiriú don Choimisiún go gcomhlíontar na ceanglais is gá (amhail éifeacht dreasachta). Aithníodh san anailís a rinneamar cás amháin ina bhféadfadh dlíthe náisiúnta tacú le costais ionadaíochta trí mhaoiniú poiblí náisiúnta (féach an Ionstraim maidir le Seirbhísí Cumarsáide Leictreonaí san Fhionlainn⁶⁵). Ceanglaítear ar na Ballstáit fógra a thabhairt don Choimisiún maidir le haon chás ina bhfuil státchabhair chun MNOnna a chúiteamh as na costais sin. De réir an Choimisiúin, go dtí seo níor chuaigh aon Bhallstát ná aon gheallsealbhóir i dteagmháil leo chun an státchabhair do chostais ionadacha trealaimh a phlé. Dar leis na páirtithe leasmhara de chuid an tionscail a cuireadh faoi agallamh le linn na hiniúchóireachta, neamhchinnteacht maidir leis an gcaoi a gcaitheann na Ballstáit le costais den sórt sin, agus na difríochtaí a d’fhéadfadh a bheith ann idir na Ballstáit, rud a bhain an bonn den chinnteacht ghnó agus den riosca go n-imreofaí tionchar ar imscaradh tráthúil 5G.

Conclúidí agus moltaí

81 Ar an iomlán, léiríodh inár n-iniúchadh go bhfuil moilleanna suntasacha ar chur chun feidhme líonraí 5G ag na Ballstáit, in ainneoin thacaíocht an Choimisiúin, agus go bhfuil gá le tuilleadh iarrachtaí chun aghaidh a thabhairt ar shaincheisteanna slándála i gcur chun feidhme 5G.

82 Ina Phlean Gníomhaíochta 2016 5G, d’iarr an Coimisiún go mbeadh clúdach 5G ar na limistéir uirbeacha uile agus feadh na bpríomhchonairí iompair faoi 2025 agus, i Márta 2021, go mbeadh clúdach iomlán ann faoi 2030. Ó dheireadh 2020, bhí seirbhísí tráchtála 5G seolta ag 23 Bhallstát agus bhí an cuspóir idirmheánach bainte amach acu go mbeadh ar a laghad cathair mhór amháin ag a mbeadh rochtain ar na seirbhísí sin. Mar sin féin, chinneamar nach ndéanann na Ballstáit uile tagairt do chuspóirí an Choimisiúin ina straitéisí náisiúnta 5G ná ina bpleananna leathanbhanda. Ina theannta sin, i roinnt tíortha, níor trasuíodh an Cód Eorpach um Chumarsáid Leictreonach go fóill sa dlí náisiúnta agus cuireadh moill ar shannadh speictream 5G. Éileamh lag ag Oibreoirí Líonra Soghluaiste (MNOnna), saincheisteanna maidir le comhordú trasteorann le tíortha nach bhfuil san Aontas feadh theorainneacha an oirthir, tionchar COVID-19 ar sceidil cheantála agus éiginnteacht faoi conas déileáil le saincheisteanna slándála. De réir an Choimisiúin, ní dócha go mbainfidh ach 11 Bhallstát cuspóir 2025 amach (féach mír 22 go mír 43).

83 Thug an Coimisiún tacaíocht do na Ballstáit agus Plean Gníomhaíochta 2016 5G á chur chun feidhme acu trí thionscnaimh, trí threoir agus trí mhaoiniú a thabhairt do thaighde a bhaineann le 5G. Níor shainigh an Coimisiún, áfach, an cháilíocht seirbhíse a rabhthas ag súil léi do líonraí 5G, amhail feidhmíocht ar cheart dó a thairiscint i dtéarmaí íosluais agus aga folaigh uasta. Is é an toradh atá air sin go bhfuil tuiscint éagsúil ag na Ballstáit ar an téarma “cáilíocht 5G”. Thugamar faoi deara go raibh cineálacha éagsúla cur chuige ag na Ballstáit maidir le seirbhísí 5G a chur chun feidhme, amhail nach bhfuil ach dhá Bhallstát a bhfuil luas íosta agus aga folaigh uasta sainithe acu. I ndeireadh na dála, tá an baol ann go mbeidh éagothroime ann maidir le rochtain agus cáilíocht sheirbhísí 5G san Aontas, rud a mhéadaíonn an “deighilt dhigiteach” idir na Ballstáit agus na réigiúin, seachas í a laghdú (féach mír 22 go mír 31).

Moladh 1 – Cur chun feidhme cothrom agus tráthúil maidir le líonraí 5G laistigh den Aontas a chur chun cinn

Ba cheart don Choimisiún:

1. sainmhíniú comhchoiteann a fhorbairt, i gcomhar leis na Ballstáit, ar cháilíocht na seirbhíse a bhfuiltear ag súil léi i líonraí 5G, amhail na ceanglais feidhmíochta ba cheart a chur ar fáil leo i dtéarmaí íosluais agus aga folaigh uasta;
2. na Ballstáit a spreagadh chun na cuspóirí 2025 agus 2030 maidir le cur chun feidhme 5G a chur san áireamh, agus na bearta a bheidh ag teastáil chun iad a bhaint amach, sna chéad nuashonruithe eile ar a straitéisí 5G/digite nó ar a bpleananna leathanbhanda; agus
3. tacú leis na Ballstáit agus aghaidh á tabhairt acu ar shaincheisteanna a bhaineann le comhordú speictrim le tíortha comharsanachta nach bhfuil san Aontas, mar shampla, trína mholadh go bhfuil an t-ábhar ar an gclár oibre do gach cruinniú ábhartha.

Amchlár: Nollaig 2022

84 Ní raibh gnéithe slándála na líonraí 5G ina n-ábhar mór imní ar leibhéal AE go dtí le déanaí. Leag an Chomhairle Eorpach béim ar an ngá gaolmhar le gníomhaíocht ar leibhéal an Aontais in 2019, nuair a d’iarr sí go mbeadh cur chuige agus comhar comhbheartaithe ann i measc na mBallstát maidir leis an ábhar trasteorann sin. D’fhreagair an Coimisiún, in éineacht leis na Ballstáit, go pras d’ábhair imní slándála 5G atá ag teacht chun cinn. In 2020, ghlac Grúpa Comhair NIS bosca uirlisí de chuid an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G, ina sonraítear roinnt beart straitéiseach, teicniúil agus tacaíochta chun déileáil le bagairtí líonraí slándála 5G agus lena sainaithnítear na gníomhaithe atá freagrach as gach ceann de na bearta sin. Tugtar aghaidh i roinnt beart ar shaincheist dhíoltóirí ardriosca trealaimh 5G. D’fhormhuinigh an Coimisiún agus an Chomhairle Eorpach an bosca uirlisí sin ina dhiaidh sin (féach mír 45 go 47). Ós rud é gur ionstraim dlí bhoig é an bosca uirlisí, níl aon éifeacht cheangailteach ag na bearta sin ar na Ballstáit. Le déanaí, luadh bosca uirlisí an Aontais maidir le cibearshlándáil 5G sa Straitéis Eorpach nua chun borradh a chur faoi naisc chliste, ghlana agus shlána i gcórais dhigiteacha ar fud an domhain, mar uirlis chun infheistíocht sa bhonneagar digiteach a threorú (féach mír 50).

85 Cuireann na critéir sa bhosca uirlisí creat oibríochtúil ar fáil atá úsáideach chun próifíl riosca soláthróirí a mheasúnú ar bhealach comhordaithe ar fud na mBallstát go léir. Ag an am céanna, is ar an leibhéal náisiúnta a bheidh sé an measúnú sin a dhéanamh (féach mír 54).

86 Ó glacadh an bosca uirlisí, tá dul chun cinn déanta chun slándáil líonraí 5G a threisiú, agus tá srianta á gcur i bhfeidhm nó i mbun chur i bhfeidhm ag formhór na mBallstát ar dhíoltóirí ardriosca. Faoi Dheireadh Fómhair 2021, agus an creat sin á chur san áireamh, tá reachtaíocht maidir le slándáil 5G achtaithe nó leasaithe ag 13 Bhallstát. Tá reachtaíocht á cur síos ag Ballstáit eile a chuireann critéir an bhosca uirlisí san áireamh (féach mír 54 agus mír 75).

87 Glacadh an bosca uirlisí ag céim luath den chur chun feidhme 5G, ach bhí a soláthraithe le haghaidh trealamh 5G roghnaithe cheana féin ag roinnt MNOnna (féach mír 52). Gan aghaidh a thabhairt ar ábhair imní maidir leis an tslándáil mar thoradh ar na rioscaí beartais a cheapadh a mbeadh tionchar diúltach acu ar a chur chun feidhme, amhail go bhféadfaí na tairbhí a bhfuiltear ag súil leo (mar shampla fás OTI) a chreimeadh tríd an gcostas a bhaineann le déileáil le bagairtí (mar shampla costas na cibearchoireachta) (féach mír 02 agus mír 04).

88 Cuirtear inniúlachtaí náisiúnta agus tosca tír-shonracha ábhartha san áireamh sa bhosca uirlisí. Léiríodh san iniúchadh a rinneamar go dtí seo gur chuir na Ballstáit cineálacha éagsúla cur chuige i bhfeidhm maidir le húsáid trealaimh ó dhíoltóirí ardriosca nó maidir le raon feidhme na srianta (mar shampla codanna lárnacha nó codanna criticiúla den líonra 5G amháin, nó líonra rochtana raidió nó cuid de) (féach mír 74 agus mír 75).

89 Sna blianta amach romhainn, d’fhéadfadh cur chuige níos coinbhéirsí i leith díoltóirí 5G ardriosca teacht as reachtaíocht maidir le slándáil 5G arna achtú ag na Ballstáit bunaithe ar an mbosca uirlisí. Mar sin féin, ós rud é nach bhfuil aon cheann de na bearta a leagtar síos sa bhosca uirlisí seo ceangailteach ó thaobh dlí, níl aon chumhacht ag an gCoimisiún iad a fhorfheidhmiú. Dá bhrí sin, tá baol ann i gcónaí nach féidir leis an mbosca uirlisí ann féin a ráthú go dtabharfaidh na Ballstáit aghaidh ar ghnéithe slándála ar bhealach comhbheartaithe (féach mír 49 go 75).

90 Tá go leor díoltóirí 5G lonnaithe lasmuigh den Aontas agus dá bhrí sin, tá siad ag feidhmiú laistigh de chreat reachtaíochta tríú tíortha, rud a d’fhéadfadh a bheith an-éagsúil le caighdeáin an Aontais, mar shampla, i dtéarmaí cosaint éifeachtach sonraí a thugtar do shaoránaigh, agus ar bhonn níos ginearálta maidir leis an gcaoi a n-áirithítear neamhspleáchas na mbreithiúna le seiceálacha agus cothromaíochtaí reachtacha nó daonlathacha. D‘fhéadfadh sé gur ábhar imní slándála ar leith iad líonraí 5G den chuid is mó, má chuirtear ionaid rialaithe na mbogearraí sin i dtíortha nach bhfuil san Aontas, rud a d’fhéadfadh saoránaigh an AE a chur faoi reachtaíocht tríú tír. Tá tús curtha ag an gCoimisiún le haghaidh a thabhairt ar na hábhair imní sin, ós rud é gur cheart d’aon ghnólacht a sholáthraíonn seirbhísí do shaoránaigh an Aontais rialacha agus luachanna an Aontais a urramú. Tá tús curtha aige le hidirphlé freisin le roinnt tíortha chun cosaint láidir phríobháideachais a chinntiú do shonraí pearsanta (féach mír 56 go 62).

91 In ainneoin chineál trasteorann imní slándála 5G, tá easpa faisnéise poiblí ar fáil maidir leis an gcaoi a dtéann na Ballstáit i ngleic le cúrsaí slándála agus maidir lena spleáchas ar dhíoltóirí ardriosca. Déanann an Coimisiún rianú agus tuarascálacha ar chur chun feidhme an bhosca uirlisí. Mar sin féin, ní chuirtear i láthair sna tuarascálacha faisnéis mhionsonraithe agus inchomparáide maidir leis an gcaoi a dtéann na Ballstáit i ngleic le himní slándála 5G. Ina theannta sin, ó mhí Mheán Fómhair 2021, níl aon tuairisciú beartaithe amach anseo. Cuireann an easpa faisnéise sin bac ar eolais a chomhroinnt idir na Ballstáit agus ar an bhféidearthacht bearta comhbheartaithe a chur i bhfeidhm. Cuireann sé teorainn freisin leis an deis atá ag an gCoimisiún feabhsuithe ar shlándáil líonraí 5G a mholadh (féach mír 68 go mír 73).

Moladh 2 – Cur chuige comhbheartaithe a chothú maidir le slándáil 5G i measc na mBallstát

Ba cheart don Choimisiún:

1. tuilleadh treorach nó gníomhaíochtaí tacaíochta a chur ar fáil maidir le príomhghnéithe bhosca uirlisí an Aontais maidir le cibearshlándáil 5G, amhail maidir le critéir chun measúnú a dhéanamh ar dhíoltóirí 5G agus iad a aicmiú mar dhíoltóirí ardriosca, agus maidir le ceisteanna cosanta sonraí.
   Amchlár: Nollaig 2022
2. trédhearcacht a chur chun cinn maidir le cur chuige na mBallstát i leith shlándáil 5G, trí fhaireachán agus tuairisciú a dhéanamh ar chur chun feidhme bhearta slándála bhosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G. Ba cheart sin a dhéanamh trí úsáid a bhaint as sraith choiteann de phríomhtháscairí feidhmíochta.
   Amchlár: Nollaig 2022
3. measúnú a dhéanamh, i gcomhar leis na Ballstáit, ar na gnéithe sin den tslándáil líonraí 5G a bhfuil gá le ceanglais in-fhorfheidhmithe a shonrú ina leith agus, i gcás inarb iomchuí, reachtaíocht a thionscnamh.
   Amchlár: Nollaig 2022

92 Tá an Coimisiún tosaithe ag tabhairt aghaidh ar na líomhaintí gaolmhara maidir le buntáiste eacnamaíoch éagórach de bharr fóirdheontas eachtrach. D‘fhéadfadh fóirdheontais den sórt sin an margadh inmheánach a shaobhadh, rud a chruthódh míchothrom iomaíochta i measc díoltóirí 5G, le himpleachtaí slándála a d’fhéadfadh a bheith ann (féach mír 78).

93 Níl dóthain faisnéise ag an gCoimisiún faoin gcaoi a gcaitheann na Ballstáit le costais ionadaíochta a d’fhéadfadh teacht chun cinn dá mbeadh gá le MNOnna chun trealamh díoltóirí ardriosca a bhaint de líonraí AE gan idirthréimhse. D‘fhéadfadh difríochtaí sa chóir an bonn a bhaint den chinnteacht ghnó agus de na rioscaí a d’fhéadfadh dul i bhfeidhm ar chur chun feidhme tráthúil 5G (féach mír 79 agus mír 80). Ag an am céanna, d’fhéadfadh tionchar a bheith ag cur chuige na mBallstát i leith shlándáil 5G, agus go háirithe in éagmais cur chuige comhbheartaithe ar fud an Aontais, ar fheidhmiú éifeachtach an mhargaidh aonair. Go dtí seo, níor mheas an Coimisiún an tsaincheist sin (féach mír 74 go mír 76).

Moladh 3 – Faireachán a dhéanamh ar chur chuige na mBallstát maidir le slándáil 5G agus measúnú a dhéanamh ar thionchar na ndibhéirseachtaí ar fheidhmiú éifeachtach an mhargaidh aonair.

Ba cheart don Choimisiún:

1. cur chuige trédhearcach comhsheasmhach a chur chun cinn maidir leis an gcaoi a gcaitheann na Ballstáit le costais na mBallstát maidir le trealamh 5G a cheannach ó dhíoltóirí ardriosca a ionadú trí fhaireachán agus tuairisciú rialta a dhéanamh ar an tsaincheist sin laistigh de chur chun feidhme bhosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G.
2. measúnú a dhéanamh ar an tionchar a bheadh ar an margadh aonair ag Ballstát a mbeadh a líonraí 5G á dtógáil aige agus trealamh ó dhíoltóir á úsáid aige a mheastar a bheith mar ardriosca i mBallstát eile.

Amchlár: Nollaig 2022

Bhí an Tuarascáil seo glactha ag Seomra II, faoi cheannas Iliana Ivanova, Comhalta na Cúirte Iniúchóirí, i Lucsamburg an 15 Nollaig 2021.

Iarscríbhinní

Iarscríbhinn I – Príomhdheiseanna agus príomhrioscaí 5G

Foinse: CIE, bunaithe ar Sheirbhís Taighde Pharlaimint na hEorpa – Mol Eolaíochta-Meán na hEorpa.

Iarscríbhinn II – Samplaí a léiríonn an tionchar a bhíonn ag cur isteach ar an líonra teileachumarsáide agus ag teagmhais chibearshlándála

Teip ar uimhreacha éigeandála de chuid na Fraince ^{66, 67}

01 An 3 Meitheamh 2021, chuir éaradh seirbhíse i líonra Orange, cuideachta teileachumarsáide is mó na Fraince, cosc ar ghlaonna éigeandála ar feadh tréimhse roinnt uaireanta an chloig. Cé go bhfuil cibear-ionsaí curtha as an áireamh mar chúis leis, léiríonn an teagmhas an tionchar a d’fhéadfadh a bheith ag cur isteach ar bhonneagar criticiúil líonra.

Ionsaithe le bogearraí éirice ar an tsláinte poiblí in Éirinn^{68, 69, 70}

02 I mí na Bealtaine 2021, dúnann seirbhís sláinte na hÉireann (Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte) a córais TF go léir mar gheall ar ionsaí le bogearraí éirice. Chuir an t-ionsaí isteach ar gach gné de chúram othar mar chruthaigh sé deacrachtaí rochtain a fháil ar thaifid othar, rud a mhéadaigh an baol go mbeadh moilleanna agus earráidí ann. Cé nach bhfuil oifigigh Éireannacha ar an eolas go ndearnadh aon sonraí othar a chur i mbaol, d’fhéadfadh gach cineál coireanna teagmhasacha amhail calaois agus dúmháil a bheith mar thoradh ar thaifid sláinte a roinnt. De réir Ard-Stiúrthóir Feidhmiúcháin na Seirbhíse Sláinte, is dócha go mbeidh na costais aisghabhála mheasta ar EUR 500 milliún ($600 milliún).

SolarWinds^{71, 72, 73}

03 Is cuideachta Mheiriceá í SolarWinds a fhorbraíonn bogearraí chun cabhrú le gnólachtaí agus gníomhaireachtaí stáit agus cónaidhme chun cabhrú le bainistiú a gcuid líonraí, córais, agus bonneagar teicneolaíochta faisnéise. Go luath in 2020, rinneadh ionsaí ar bhogearraí Solarwinds. D’éirigh leis na haiceálaithe a n-ionsuithe a scaipeadh go cliaint Solarwind trí bhogearraí a uasghrádú ina raibh cóid mailíseach. Rinneadh na cúldhoirsí a oscailt in ardáin na gcliant dá bharr, rud a d’fhag iontráil éasca le haghaidh ionsaithe agus tuilleadh bhogearraí mailíseacha agus spiaireachta a shuiteáil.

Iarscríbhinn III – Creat dlíthiúil agus beartais

Iarscríbhinn IV – Samplaí de thionscadail chomhchistithe CEIS

Tionscadail a bhaineann le CEIS 5G

Bhain an dá thionscadal CEIS a d’athbhreithníomar leis na hinfheistíochtaí taighde, forbartha agus nuálaíochta chun punanna táirgí líonra 5G a fhorbairt. Chlúdaíodar forbairt crua-earraí agus bogearraí don Líonra Rochtana Raidió agus don Chroíghréasán. Chuidigh an dá thionscadal le himscaradh ceall a dhlúsú, thacaíodar le caighdeánú agus rinneadh príomhthrialacha teicneolaíochta a éascú.

Cuireadh tús leis na tionscadail in 2018 agus tháinig deireadh leo i mí na Nollag 2020. Bhí costais iomlána infheistíochta de EUR 3.9 billiún curtha le chéile acu, lena n-áirítear EUR 1 billiún de mhaoiniú ó CEIS.

Iarscríbhinn V – Samplaí de thionscadail Fís 2020 agus de thionscadail CFRE

Tionscadal a bhaineann le Fís 2020

Baineann an tionscadal seo úsáid as trealamh ó na trí phríomhdhíoltóirí 5G (Ericsson, Huawei agus Nokia) chun tástáil a dhéanamh ar theicneolaíochtaí 5G sa chonair trasteorann a nascann cathracha Metz, Merzig (an Ghearmáin) agus Lucsamburg le chéile. Thosaigh sé i mí na Samhna 2018 agus bhí sé beartaithe a reáchtáil ar feadh 31 mhí. Dheonaigh an tAontas Eorpach EUR 12.9 milliún le haghaidh foriomlán an bhuiséid de EUR 17.1 milliún.

Tionscadal a bhaineann le CFRE 5G

Tá sé mar aidhm ag an tionscadal seo sa Spáinn léargas a thabhairt ar chur chun feidhme líonraí 5G. Áirítear leis sin tástáil a dhéanamh ar theicnící bainistíochta líonra arna chumasú le teicneolaíocht 5G, amhail fíorúchán líonra, ríomhaireacht chiumhais, leithdháileadh dinimiciúil seirbhíse gréasáin agus slisniú líonra, agus cásanna úsáide 5G a fhorbairt. Thosaigh an tionscadal in 2019 agus bhí sé beartaithe é a chur ar siúl ar feadh 30 mí. Is ionann ranníocaíocht AE agus EUR 2.2 milliún as an gcostas iomlán ionchais de EUR 7.1 milliún.

Iarscríbhinn VI – Clúdach 5G i gcathracha roghnaithe

Tá na figiúirí thíos bunaithe ar shonraí maidir le nascacht leathanbhanda soghluaiste arna mbailiú ó thástálacha a dhéanann úsáideoirí an aip Nperf. Ní gá go mbeadh na limistéir inar braitheadh 5G oscailte ó thaobh tráchtála de. Toisc go mbraitheann feidhmíocht an líonra ar MNOnna aonair, na léarscáileanna seo a leanas, a baineadh an 4 Deireadh Fómhair 2021, ní léiríonn siad ach clúdach, agus ní feidhmíocht amhail luas agus aga folaigh.

Iarscríbhinn VII – Bosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G

Sa bhosca uirlisí de chuid an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G, a ghlac Grúpa Comhair NIS agus a d’fhormhuinigh an Coimisiún, tá trí chineál beart neamhcheangailteach (bearta straitéiseacha, teicniúla agus tacaíochta) a bheidh le cur chun feidhme ag gníomhaithe éagsúla, mar a bhfuil achoimre thíos.

Bearta	Gníomhaithe ábhartha
	Údaráis na mBallstát	MNOnna	An Coimisiún Eorpach	ENISA	Páirtithe leasmhara (soláthraithe san áireamh)
Bearta straitéiseacha
BS01 – Ról na n-údarás náisiúnta a neartú	✓	✓
BS02 – Iniúchtaí a dhéanamh ar oibreoirí agus faisnéis a éileamh	✓	✓
BS03 – Próifíl riosca na soláthróirí a mheasúnú agus srianta a chur i bhfeidhm ar sholáthraithe a mheastar a bheith ardriosca – lena n-áirítear eisiaimh riachtanacha chun rioscaí a mhaolú go héifeachtach – i gcás príomhshócmhainní	✓	✓
BS04 – Rialú a dhéanamh ar úsáid Soláthraithe Seirbhíse Bainistithe agus tacaíochta tríú líne do sholáthraithe trealaimh	✓	✓
BS05 – Éagsúlacht na soláthróirí a áirithiú do MNOnna aonair trí na straitéisí il-uaire cuí	✓	✓
BS06 – Athléimneacht ar leibhéal náisiúnta a neartú	✓	✓
BS07 – Príomhshócmhainní a aithint agus éiceachóras 5G éagsúil agus inbhuanaithe a chothú san Aontas Eorpach	✓		✓
BS08 – Éagsúlacht agus cumais an Aontais a chothabháil agus a fhorbairt i dteicneolaíochtaí gréasáin amach anseo	✓		✓		✓
Bearta teicniúla
BT01 – Cur i bhfeidhm na gceanglas bunlíne slándála a áirithiú (dearadh agus ailtireacht líonraí slán)	✓	✓
BT02 – Cur chun feidhme na mbeart slándála a áirithiú agus a mheas i gcaighdeáin 5G atá ann cheana	✓	✓			✓
BT03 – Rialuithe dianrochtana a áirithiú	✓	✓
BT04 – Slándáil na bhfeidhmeanna líonra fíorúil a mhéadú	✓	✓
BT05 – Bainistíocht, oibriú agus faireachán gréasáin slán 5G a áirithiú	✓	✓
BT06 – Slándáil fhisiciúil a threisiú	✓	✓
BT07 – Sláine bogearraí a threisiú, nuashonrú agus bainistíocht paiste	✓	✓
BT08 – Na caighdeáin slándála i bpróisis na soláthraithe a ardú trí choinníollacha daingne soláthair	✓	✓			✓
BT09 – Deimhniú AE a úsáid le haghaidh comhpháirteanna líonra 5G, trealamh do chustaiméirí agus/nó próisis soláthraithe	✓	✓	✓	✓	✓
BT10 – Deimhniú AE a úsáid le haghaidh táirgí agus seirbhísí TFC eile nach mbaineann le 5G (gléasanna nasctha, néalseirbhísí)	✓		✓	✓	✓
BT11 – Pleananna athléimneachta agus leanúnachais a threisiú	✓	✓			✓
Gníomhaíochtaí tacaíochta
GT01 – Treoirlínte agus dea-chleachtais maidir le slándáil líonraí a athbhreithniú nó a fhorbairt	✓	✓		✓
GT02 – Acmhainní tástála agus iniúchóireachta a threisiú ar an leibhéal náisiúnta agus ar leibhéal an Aontais	✓		✓	✓
GT03 – Tacú le caighdeánú 5G agus é a mhúnlú	✓	✓	✓	✓	✓
GT04 – Treoir a fhorbairt maidir le bearta slándála a chur chun feidhme sna caighdeáin 5G atá ann cheana	✓			✓
GT05 – Cur i bhfeidhm beart caighdeánach teicniúil agus eagraíochtúil slándála a áirithiú trí scéim deimhniúcháin ar fud an Aontais Eorpaigh	✓			✓	✓
GT06 – Dea-chleachtais a mhalartú maidir le bearta straitéiseacha a chur chun feidhme, go háirithe creataí náisiúnta chun próifíl riosca soláthróirí a mheasúnú	✓
GT07 – Comhordú a fheabhsú maidir le freagairt ar theagmhais agus bainistiú géarchéime	✓			✓
GT08 – Iniúchtaí ar idirthuilleamaíochtaí idir líonraí 5G agus seirbhísí criticiúla eile a dhéanamh	✓
GT09 – Comhar, comhordú agus sásraí comhroinnte faisnéise a fheabhsú	✓			✓
GT10 – Na rioscaí cibearshlándála a chur san áireamh nuair a bheidh tionscadail 5G á dtacú le maoiniú poiblí á n-áirithiú	✓		✓

Foinse: Bosca uirlisí an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil 5G.

Acrainmneacha agus giorrúcháin

BEI: an Banc Eorpach Infheistíochta

BEREC: Comhlacht na rialálaithe Eorpacha um chumarsáid leictreonach

CCLE: an Cód um Chumarsáid Leictreonach Eorpach

CEIS: an Ciste Eorpach le haghaidh Infheistíochtaí Straitéiseacha

CFRE: Ciste Forbraíochta Réigiúnaí na hEorpa

ENISA: Gníomhaireacht an Aontais Eorpaigh um Shlándáil Gréasáin agus Faisnéise

MNO: Oibreoir líonra soghluaiste

NBP: Plean leathanbhanda náisiúnta

NIS: Córas Gréasán agus Faisnéise

OTI: Olltáirgeacht intíre

RAN: Líonra rochtana raidió

RRF: an tSaoráid Téarnaimh agus Athléimneachta

RSPG: an Grúpa um Beartas Speictrim Raidió

Gluais

Aga folaigh: I líonraí ríomhaireachta, an t-am is gá do shraith sonraí chun taisteal idir dhá phointe.

an Ciste Eorpach le haghaidh Infheistíochtaí Straitéiseacha: Sásra tacaíochta infheistíochta arna sheoladh ag an mBanc Eorpach Infheistíochta (BEI) agus ag an gCoimisiún, mar chuid den Phlean Infheistíochta don Eoraip, chun infheistíocht phríobháideach a spreagadh i dtionscadail a bhfuil tábhacht straitéiseach ag baint leo don Aontas.

an Grúpa um Beartas Speictrim Raidió: Grúpa comhairleach ardleibhéil, atá comhdhéanta d’ionadaithe ó na Ballstáit, a thugann cúnamh agus comhairle d’institiúidí an Aontais maidir le forbairt an mhargaidh aonair i dtáirgí agus seirbhísí gan sreang.

Bogearraí éirice: Bogearraí mailíseacha a shéanann rochtain íospartaigh ar chóras ríomhaireachta nó a dhéanann comhaid neamh-inléite, ag cur brú ar an íospartach airgead fuascailte a íoc chun rochtain a thabhairt ar ais.

Comhlacht na Rialálaithe Eorpacha um Chumarsáid Leictreonach: Comhlacht atá comhdhéanta d’ionadaithe ó údaráis rialála náisiúnta na mBallstát, a chuidíonn leis na húdaráis sin agus leis an gCoimisiún creat rialála an Aontais a chur chun feidhme d’fhonn margadh aonair a chruthú don chumarsáid leictreonach.

Córas Domhanda don Chumann Cumarsáide Soghluaiste (GSMA): Eagraíocht tionscail a dhéanann ionadaíocht ar leasanna oibreoirí sohluaiste ar fud an domhain, chomh maith le cuideachtaí déantúsaíochta agus seirbhísí agus eagraíochtaí a bhfuil leas acu i mbonneagar soghluaiste.

Eicsibheart: Beart maidir le hacmhainn dhigiteach do stóráil faisnéise, arb ionann é agus 1 billiún gigibheart.

Gníomhaireacht an Aontais Eorpaigh um Chibearshlándáil: Cuireadh gníomhaireacht AE ar bun chun ardleibhéal slándála líonra agus faisnéise a fhorbairt agus a chothabháil i ngach earnáil den saol príobháideach agus poiblí.

Grúpa Comhair na gCóras Gréasáin agus Faisnéise: Comhlacht a bunaíodh leis an Treoir maidir le slándáil gréasán agus faisnéise (NIS) chun comhar agus malartú faisnéise a áirithiú i measc na mBallstát agus atá comhdhéanta d’ionadaithe ó Bhallstáit an Aontais Eorpaigh, ón gCoimisiún Eorpach agus ó Ghníomhaireacht an Aontais Eorpaigh um Chibearshlándáil.

Idirlíon na nithe: Rudaí fisiciúla leabaithe le braiteoirí, bogearraí agus teicneolaíochtaí eile a chuireann ar a gcumas nascadh gan sreang agus sonraí a mhalartú le gléasanna agus córais eile.

Leathanbhanda: Faisnéis ar ard-luas, in ilfhormáidí (amhail sonraí, guth agus físeán) a tharchur go comhuaineach.

Líonra rochtana raidió: Cuid mhór den teicneolaíocht nua-aimseartha teileachumarsáide, a nascann gléasanna aonair le codanna eile de líonra trí naisc raidió.

Oibreoir líonra soghluaiste: Comhlacht teileachumarsáide a sholáthraíonn guth gan sreang agus cumarsáid sonraí le haghaidh úsáideoirí fón póca liostáilte.

Plean leathanbhanda náisiúnta: Doiciméid na mBallstát ina bhfuil cuspóirí straitéiseacha chun spriocanna leathanbhanda AE a bhaint amach.

Speictream raidió: An chuid sin den speictream leictreamaighnéadach a chomhfhreagraíonn do mhinicíochtaí raidió.

Freagraí ón gCoimisiún

https://www.eca.europa.eu/ga/Pages/DocItem.aspx?did=60614

Amlíne

https://www.eca.europa.eu/ga/Pages/DocItem.aspx?did=60614

Foireann iniúchóireachta

I dtuarascálacha speisialta CIE, leagtar amach torthaí a gcuid iniúchtaí ar bheartais agus ar chláir an Aontais, nó ar ábhair a bhaineann le bainistíocht ó réimsí buiséadacha sonracha. Roghnaíonn agus ceapann CIE na cúraimí iniúchóireachta sin a mbeidh an tionchar is mó acu trí na rioscaí don fheidhmíocht nó don chomhlíonadh a mheas, chomh maith leis an leibhéal ioncaim nó caiteachais lena mbaineann, dul chun cinn atá le teacht, agus spéis pholaitiúil agus phoiblí iontu.

Is é Seomra Iniúchta II, Infheistíocht maidir le comhtháthú, fás agus cuimsiú, a rinne an t-iniúchadh feidhmíochta sin agus is í Iliana Ivanova, Comhalta CIE, atá mar cheannaire air. Ba í Annemie Turtelboom, Comhalta CIE, a bhí i gceannas ar an iniúchadh, le tacaíocht ó Florence Fornaroli, Ceann na hOifige Príobháidí agus Celil Ishik, an Oifig Phríobháideach Attaché, Niels-Erik Brokopp, Príomhbhainisteoir; Paolo Pesce, Ceann Tasc; Jussi Bright, Rafal Gorajski, Zuzana Gullová, Alexandre Tan, Aleksandar Latinov, agus Nils Westphal, Iniúchóirí.

 

Críochnótaí

¹ Statista, Líon na bhfeistí nasctha ar fud an domhain (IoT) in 2018, 2025 agus 2030.

² Innéacs Líonraithe Físe Cisco:Réamhaisnéis Dhomhanda maidir le Trácht Sonraí Soghluaiste, 2017-2022, Feabhra 2019.

³ ITU-R, Meastacháin tráchta IMT do na blianta 2020 go 2030.

⁴ Príomhshonraí socheacnamaíocha a shainaithint agus a chainníochtú chun tacú le pleanáil straitéiseach agus 5G a thabhairt isteach san Eoraip, Feabhra 2017.

⁵ Accenture Strategy, Tionchar 5G ar an nGeilleagar Eorpach, Feabhra 2021.

⁶ Athbhreithniú 02/2019:Dúshláin do bheartas éifeachtach cibearshlándála an Aontais (Páipéar Faisnéise); 2020 Coimre Iniúchóireachta an Choiste Tadhaill – an Chibearshlándáil; agus Seirbhís Taighde Pharlaimint na hEorpa – Mol Eolaíochta-Meáin na hEorpa.

⁷ Grúpa comhair NIS, Measúnú comhordaithe riosca an Aontais ar chibearshlándáil líonraí 5G, 9.10.2019. Pointe 3.4.

⁸ Fóram Domhanda Eacnamaíoch, Gréasán Fiáin – Iarmhairtí de Mhaitheadh Digiteach, 2021.

⁹ Grúpa Comhair NIS, Measúnú comhordaithe riosca an Aontais ar chibearshlándáil líonraí 5G, 9.10.2019.

¹⁰ https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_15_5715

¹¹ Rún ó Pharlaimint na hEorpa an 12 Márta 2019; Dlí Faisnéise Náisiúnta do Dhaon-Phoblacht na Síne, alt 14. Féach freisin ar an aistriúchán ag https://www.chinalawtranslate.com/en/national-intelligence-law-of-the-p-r-c-2017/

¹² https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_20_12

¹³ Meastachán an Choimisiúin bunaithe ar shonraí ó fhógraí ón mBanc Eorpach Infheistíochta, Anailís, GSMA agus cuideachta, agus ETNO – Teileachumarsáid Eorpach, Connectivity & Beyond: How Telcos Can Accelerate a Digital Future for All, Márta 2021.

¹⁴ Liosta tionscadal BEI.

¹⁵ Athbhreithniú 03/2020 ‘Freagairt an Aontais do straitéis infheistíochta na Síne faoi stiúir an stáit’.

¹⁶ Tuarascáil Speisialta 12/2018 ‘Leathanbhanda i mBallstáit AE: d’ainneoin an dul chun cinn, ní chomhlíonfar spriocanna uile Eoraip 2020'.

¹⁷ Tuarascáil Speisialta 19/2020 ‘Tionsclaíocht na hEorpa a Dhigitiú: tionscnamh uaillmhianach a bhfuil a rath ag brath ar thiomantas leanúnach an Aontais, na rialtas agus na ngnólachtaí’.

¹⁸ Athbhreithniú 02/2019 ‘Dúshláin maidir le beartas éifeachtach cibearshlándála an Aontais Eorpaigh (Páipéar Faisnéise)’.

¹⁹ An Coimisiún Eorpach 2030 Compás Digiteach: an bealach Eorpach don 10 mBliana Digiteach, COM(2021) 118 deireadh.

²⁰ Staidéar ar Phleananna Leathanbhanda Náisiúnta in AE-27.

²¹ Faireachlann 5G maidir le Tuarascáil Ráithiúil 12, go dtí Meitheamh 2021.

²² An Coimisiún Eorpach, Togra le haghaidh Rialachán maidir le fánaíocht a dhéanamh ar líonraí poiblí cumarsáide soghluaiste laistigh den Aontas (athmhúnlú), COM(2021) 85 deireadh an 24.02.2021.

²³ Staidéar ar Phleananna Leathanbhanda Náisiúnta in AE-27 ón gCoimisiún.

²⁴ Treoir (AE) 2018/1972 lena mbunaítear an Cód Eorpach don Chumarsáid Leictreonach.

²⁵ Teachtaireacht ón gCoimisiún Eorpach, Cur chun feidhme Slán 5G san Aontas Eorpach – Bosca Uirlisí an Aontais Eorpaigh a chur chun feidhme, COM(2020) 50 deireadh.

²⁶ Staidéar ar Phleananna Leathanbhanda Náisiúnta in AE-27.

²⁷ Preaseisiúint ón gCoimisiún IP/21/206 an 4.2.2021.

²⁸ Preaseisiúint ón gCoimisiún IP/21/4612 an 23.9.2021.

²⁹ Cinneadh (AE) 2017/899 maidir le húsáid an bhanda minicíochta 470-790 MHz.

³⁰ Treoir (AE) 2018/1972 lena mbunaítear an Cód Eorpach don Chumarsáid Leictreonach.

³¹ Faireachlann 5G agus RSPG.

³² Rún ó Pharlaimint na hEorpa an 12 Márta 2019 (2019/2575(RSP)).

³³ JOIN(2019) 5 deireadh an 12.3.2019.AE-an tSín – Dearcadh straitéiseach.

³⁴ Conclúidí ón gComhairle Eorpach, 21 agus 22 Márta 2019.

³⁵ Moladh (AE) 2019/534 ón gCoimisiún an 26 Márta 2019 maidir le cibearshlándáil líonraí 5G.

³⁶ Preaseisiúint an 19 Iúil 2019.

³⁷ Cibearshlándáil líonraí 5G – Bosca Uirlisí an Aontais Eorpaigh de bhearta maolaithe riosca.Grúpa Comhair NIS, 01/2020.

³⁸ Teachtaireacht ón gCoimisiún Eorpach, Cur chun feidhme Slán 5G san Aontas Eorpach – Bosca Uirlisí an Aontais Eorpaigh a chur chun feidhme, COM(2020) 50 deireadh agus conclúidí ón gComhairle Eorpach an 1 agus 2 Deireadh Fómhair 2020 (EUCO 13/20).

³⁹ An Conradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh.

⁴⁰ Treoir (AE) 2016/1148 maidir le bearta le haghaidh ardleibhéal comhchoiteann slándála do líonraí agus do chórais faisnéise ar fud an Aontais.

⁴¹ Athbhreithniú 02/2019 ‘Dúshláin maidir le beartas éifeachtach cibearshlándála an Aontais Eorpaigh (Páipéar Faisnéise)’, mír 36.

⁴² Teachtaireacht Chomhpháirteach chuig Parlaimint na hEorpa, chuig an gComhairle, chuig Coiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa, chuig Coiste na Réigiún agus chuig an mBanc Eorpach Infheistíochta – An Tairseach Dhomhanda. JOIN(2021) 30 deireadh, 1.12.2021.

⁴³ COM(2013) 48 deireadh an 7.2.2013.

⁴⁴ Treoir (AE) 2016/1148.

⁴⁵ COM(2016) 590 deireadh/2 an 12.10.2016 agus Treoir (AE) 2018/1972 lena mbunaítear an Cód Eorpach um Chumarsáid Leictreonach.

⁴⁶ Teachtaireacht ón gCoimisiún Eorpach, Shaping Europe’s digital future [Todhchaí digiteach na hEorpa a mhúnlú], COM(2020) 67 deireadh.

⁴⁷ AE-an tSín – Dearcadh straitéiseach.

⁴⁸ Breithiúnas i gCás C-362/14 agus https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2015-10/cp150117en.pdf

⁴⁹ Breithiúnas i gCás C-311/18 agus https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2020-07/cp200091en.pdf

⁵⁰ https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2020-004305_EN.html agus https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2019/637912/EPRS_ATA(2019)637912_EN.pdf

⁵¹ ENISA, Timpeallacht na Bagartha do Líonraí 5G, 14.12.2020.

⁵² ENISA, Treoirlíne maidir le Bearta Slándála faoi CCLE, 10.12.2020.

⁵³ ENISA, Forlíonadh 5G do na Treoir maidir le Bearta Slándála faoi CCLE, 07.07.2021.

⁵⁴ Preaseisiúint an 3 Feabhra 2021.

⁵⁵ Rialachán (AE) 2021/523 lena mbunaítear Clár InvestEU.

⁵⁶ Tuarascáil ar Dhul chun cinn na mBallstát i ndáil le Bosca Uirlisí an Aontais Eorpaigh a Chur chun feidhme maidir leis an gCibearshlándáil 5G, Iúil 2020.

⁵⁷ Report on the impact of the Commission Recommendation of 26 March 2019 on the Cybersecurity of 5G networks [Tuarascáil ar thionchair an Mholta ón gCoimisiún an 26 Márta 2019 maidir le Cibearshlándáil líonraí 5G], SWD(2020) 357 deireadh an 16.12.2020.

⁵⁸ BEREC, Tuarascáil Inmheánach a bhaineann leis an mBosca Uirlisí don Chibearshlándáil 5G AE, Bearta Straitéiseacha 5 agus 6 (Éagsúlú soláthróirí agus neartú na hathléimneachta náisiúnta), BoR 20 (227), 10.12.2020.

⁵⁹ StrandConsult, Margadh na RAN 4G san Eoraip a thuiscint:Sciar na nDíoltóirí Síne agus Neamh-Síneacha i 102 Líonra Soghluaiste.

⁶⁰ Litir ó FPEnna chuig airí teileachumarsáide agus trádála an Aontais agus chuig na Coimisinéirí Eorpacha Thierry Breton, Margrethe Vestager agus Valdis Dombrovskis, 14.10.2020.

⁶¹ Athbhreithniú CIE 03/2020:Freagairt an Aontais do straitéis infheistíochta na Síne faoi stiúir an stáit.

⁶² Togra le haghaidh Rialacháin maidir le fóirdheontais eachtracha a shaobhann an margadh inmheánach, COM(2021) 223 deireadh an 5.5.2021.

⁶³ Oxford Economics, Comórtas srianta i dtrealamh líonra 5G ar fud na hEorpa, Meitheamh 2020. (Urraithe ag Huawei).

⁶⁴ StrandConsult, An fíorhcostas chun trealamh Síneach ó líonraí teileachumarsáide ‘a bhaint agus a ionadú’.

⁶⁵ An Ionstraim maidir le Seirbhísí Cumarsáide Leictreonaí 1207/2020 an 30.12.2020, airteagal 301.

⁶⁶ https://www.euronews.com/2021/06/03/french-telecom-operator-orange-apologises-after-emergency-numbers-crash-nationwide

⁶⁷ https://www.reuters.com/business/media-telecom/orange-blames-network-outage-software-failure-audit-2021-06-11/

⁶⁸ https://www.wsj.com/articles/irish-healthcare-service-shuts-down-it-systems-after-ransomware-attack-11620998875

⁶⁹ https://www.reuters.com/technology/irish-health-service-hit-by-ransomware-attack-vaccine-rollout-unaffected-2021-05-14/

⁷⁰ https://www.cert.europa.eu/cert/moreclusteredition/en/blog_DataBreachTodayinRSS Syndication-in-299786a86ffeab5aec16d55392d94819.20210624.en.html

⁷¹ https://www.solarwinds.com/

⁷² https://www.reuters.com/article/us-cyber-solarwinds-microsoft-idUSKBN2AF03R

⁷³ https://www.businessinsider.com/solarwinds-hack-explained-government-agencies-cyber-security-2020-12?international=true&r=US&IR=T

Déan teagmháil le

European Court of Auditors
12, rue Alcide De Gasperi
L-1615 Luxembourg
LUXEMBURG

Teil. +352 4398-1
Fiosrúcháin: eca.europa.eu/en/Pages/ContactForm.aspx
Suíomh gréasáin: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Tá tuilleadh eolais faoin Aontas Eorpach ar fáil ar an idirlíon (https://europa.eu).

Lucsamburg: Oifig na bhFoilseachán (don Aontas Eorpach), 2022

PDF	ISBN 978-92-847-7403-6	ISSN 2529-3370	doi:10.2865/350783	QJ-AB-21-029-GA-N
HTML	ISBN 978-92-847-7375-6	ISSN 2529-3370	doi:10.2865/852007	QJ-AB-21-029-GA-Q

CÓIPCHEART

© An tAontas Eorpach, 2022.

Cuirtear an beartas athúsáide do Chúirt Iniúchóirí na hEorpa (CIE) chun feidhme le Cinneadh ó Chúirt Iniúchóirí na hEorpa Uimh. 6-2019 maidir leis an mbeartas sonraí oscailte agus athúsáid doiciméad.

Mura léirítear a mhalairt (e.g. i bhfógraí cóipchirt aonair), déanfar ábhar CIE atá faoi úinéireacht an Aontais a cheadúnú faoin gceadúnas Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0). Ciallaíonn sé sin go gceadaítear athúsáid, ar choinníoll go dtugtar creidmheas cuí agus go léirítear athruithe. Níor cheart don athúsáideoir bunbhrí ná teachtaireacht na ndoiciméad a shaobhadh. Ní bheidh CIE faoi dhliteanas i leith aon iarmhairt a bhaineann le hathúsáid.

Ní mór duit cearta breise a imréiteach má léirítear daoine príobháideacha inaitheanta in ábhar ar leith, e.g. i bpictiúir d’fhoireann CIE nó ina bhfuil oibreacha tríú páirtí san áireamh. I gcás ina bhfaighfear cead, cuirfear an cead sin ar ceal agus beidh sé in ionad an ceada ghinearálta atá thuasluaite agus léireofar aon srian ar úsáid ann go soiléir.

B’fhéidir go mbeidh ort cead a lorg go díreach ó shealbhóirí an chóipchirt chun ábhar nach leis an Aontas Eorpach é a úsáid nó a atáirgeadh:

• Iarscríbhinn Pictiúir VI: © nPerf. Cuideachta nPerf SAS.

Maidir le bogearraí nó doiciméid atá cumhdaithe ag cearta maoine tionsclaíche, amhail paitinní, trádmharcanna, dearaí cláraithe, lógónna agus ainmneacha, eisiatar iad ó bheartas athúsáide CIE agus ní cheadaítear iad duit.

Tá naisc chuig suíomhanna gréasáin tríú páirtí le fáil ar Shuíomhanna Gréasáin an Aontais Eorpaigh atá san fhearann europa.eu. Ós rud é nach bhfuil aon smacht ag an gCúirt orthu, moltar duit athbhreithniú a dhéanamh ar a mbeartais phríobháideachais agus cóipchirt.

Lógó Chúirt Iniúchóirí na hEorpa a úsáid

Níor cheart lógó Chúirt Iniúchóirí na hEorpa a úsáid gan toiliú a fháil ó Chúirt Iniúchóirí na hEorpa roimh ré.

TEAGMHÁIL A DHÉANAMH LE HINSTITIÚIDÍ AN AONTAIS EORPAIGH

Dul ann tú féin
Tá na céadta Ionad Eolais “Europe Direct” ann ar fud an Aontais Eorpaigh. Is féidir leat seoladh an ionaid is gaire duit a fháil anseo: https://europa.eu/european-union/contact_ga

Ar an bhfón nó le ríomhphost
Seirbhís is ea Europe Direct a thabharfaidh freagra duit ar cheisteanna faoin Aontas Eorpach: Is féidir leat dul i dteagmháil leis an tseirbhís sin:

• ag uimhir shaorghlao: 00 800 6 7 8 9 10 11 (dʼfhéadfadh oibreoirí áirithe táille a ghearradh as na glaonna sin),
• ag an ngnáthuimhir seo a leanas: +32 22999696, nó
• le ríomhphost, tríd an suíomh: https://europa.eu/european-union/contact_ga

EOLAS A FHÁIL FAOIN AONTAS EORPACH

Ar líne
Tá eolas faoin Aontas Eorpach ar fáil i ngach ceann de theangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh ar an suíomh gréasáin Europa ag: https://europa.eu/european-union/index_ga

Foilseacháin de chuid an Aontais
Is féidir leat foilseacháin de chuid an Aontais Eorpaigh, idir cinn saor in aisce agus cinn a bhfuil praghas orthu, a íoslódáil nó a ordú ag: https://op.europa.eu/ga/publications. Más mian leat a lán cóipeanna de na foilseacháin saor in aisce a fháil, is féidir dul i dteagmháil le Europe Direct nó le dʼionad eolais áitiúil chun é sin a dhéanamh (https://europa.eu/european-union/contact_ga).

Dlí an Aontais Eorpaigh agus doiciméid ghaolmhara
Chun teacht ar eolas dlíthiúil ón Aontas Eorpach, dlí an Aontais Eorpaigh ón mbliain 1951 ar aghaidh sna teangacha oifigiúla san áireamh, téigh chuig EUR-Lex ag: https://eur-lex.europa.eu

Sonraí oscailte ón Aontas Eorpach
Is féidir teacht ar thacair shonraí ón Aontas Eorpach ag Tairseach Sonraí Oscailte an Aontais (https://data.europa.eu/ga). Is féidir sonraí a íoslódáil agus a athúsáid saor in aisce, ar bhonn tráchtála nó ar bhonn neamhthráchtála.