Wykorzystanie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla oraz innowacyjnych odnawialnych źródeł energii w projektach demonstracyjnych na skalę komercyjną w UE – w ostatnim dziesięcioleciu nie zostały osiągnięte zamierzone postępy

Streszczenie

I

W 2007 r. UE przedstawiła swój pakiet klimatyczno-energetyczny do 2020 r. obejmujący wymóg zwiększonego wykorzystania i rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE) i technologii niskoemisyjnych. UE i jej państwa członkowskie podjęły działania w celu wsparcia innowacyjnych technologii związanych z energią ze źródeł odnawialnych oraz budowy i eksploatacji instalacji wytwarzania energii i obiektów przemysłowych, które wychwytują i składują dwutlenek węgla w celu przyspieszenia oddania do użytku pierwszych instalacji komercyjnych.

II

W 2009 r. UE zapoczątkowała Europejski program energetyczny na rzecz naprawy gospodarczej (EPENG) o budżecie 1,6 mld euro w celu wsparcia projektów wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) oraz projektów dotyczących morskiej energii wiatrowej. Jednocześnie UE ustanowiła program „Rezerwa dla nowych instalacji 300” (NER300) finansowany ze sprzedaży 300 mln uprawnień do emisji (2,1 mld euro) w celu wsparcia projektów CCS i dotyczących innowacyjnej energii odnawialnej.

III

UE sfinansowała także działania demonstracyjne w dziedzinie energii oraz zapewniła wkład w zarządzane przez EBI instrumenty finansowe za pośrednictwem programów badawczych w tym samym okresie. UE dążyła do lepszego dostosowania priorytetów w obszarze innowacji w dziedzinie energii i finansowania za pomocą europejskiego strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych (planu EPSTE) zapoczątkowanego w 2008 r. i zaktualizowanego w 2015 r., tak aby odpowiadały one priorytetom unii energetycznej.

IV

UE prawdopodobnie osiągnie swoje docelowe poziomy energii ze źródeł odnawialnych na 2020 r. Europejska Agencja Środowiska (EEA) informuje jednak, że UE powinna zintensyfikować działania zmierzające do osiągnięcia ogólnych ambitnych celów w dziedzinie gospodarki niskoemisyjnej na 2050 r.

V

Głównym celem Trybunału było dokonanie oceny, czy działania UE mające na celu wsparcie wykorzystania technologii CCS i innowacyjnych technologii związanych z energią ze źródeł odnawialnych w projektach demonstracyjnych na skalę komercyjną między 2008 r. a 2017 r. w ramach programów EPENG i NER300 były prawidłowo zaplanowane, zarządzane i koordynowane oraz czy w ramach programów NER300 i EPENG osiągnięto oczekiwane postępy we wspomaganiu prac prowadzących do komercyjnego zastosowania CCS i innowacyjnych odnawialnych źródeł energii.

VI

Trybunał stwierdził, że żaden z programów nie doprowadził do wdrożenia CCS w UE. EPENG przyczynił się do rozwoju sektora morskiej energii wiatrowej, jednak w ramach NER300 nie poczyniono oczekiwanych postępów w wykorzystywaniu szerszego zakresu innowacyjnych technologii związanych z odnawialnymi źródłami energii w projektach demonstracyjnych.

VII

Niekorzystne warunki inwestycyjne, w tym brak pewności ram prawnych i strategii politycznych, hamowały postępy w przypadku wielu projektów CCS i dotyczących innowacyjnych technologii związanych z energią ze źródeł odnawialnych. Głównym powodem, dla którego nie udało się zastosować CCS z dobrym skutkiem, była niska cena dwutlenku węgla na rynku po 2011 r.

VIII

Trybunał stwierdził także, że koncepcja programu NER300 ograniczała zdolności Komisji i państw członkowskich do skutecznego reagowania na zmieniające się okoliczności. W szczególności, gdy do dyrektywy w sprawie wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych wprowadzono podstawę prawną programu NER300, brakowało uzasadnienia wybranego modelu finansowania, a sam model nie ograniczył skutecznie zagrożeń dla projektów demonstracyjnych. Procesy wyboru projektów i podejmowania decyzji były skomplikowane, a inne cechy projektu ograniczały elastyczność programu.

IX

Ponadto Trybunał stwierdził, że rozwiązania w zakresie koordynacji i rozliczalności wymagają ulepszenia. Pomimo wolniejszych postępów niż zamierzone plan EPSTE stanowi podstawę dla lepszego dostosowania priorytetów i zasobów publicznych i prywatnych. Odpowiednie departamenty Komisji muszą usprawnić proces koordynacji, tak aby poprawić spójność unijnego wsparcia na rzecz niskoemisyjnych projektów demonstracyjnych. Ustalenia dotyczące rozliczalności względem podmiotów zarządzających programem NER300 nie są wystarczająco jasne.

X

UE przygotowuje się do uruchomienia funduszu innowacyjnego zastępującego program NER300 i zamierza przyspieszyć przejście na gospodarkę niskoemisyjną. W tym kontekście Trybunał zaleca Komisji:

• zwiększenie potencjału skutecznego wsparcia unijnego na rzecz takich projektów;
• udoskonalenie procedur wyboru projektów i podejmowania decyzji na potrzeby funduszu innowacyjnego w porównaniu z NER300 oraz zapewnienie elastyczności funduszu w reagowaniu na zdarzenia zewnętrzne;
• poprawę koordynacji wewnętrznej w celu bardziej spójnego ukierunkowania wsparcia unijnego;
• zapewnienie rozliczalności w odniesieniu do środków finansowych funduszu innowacyjnego i NER300.

Wprowadzenie

Unijne wsparcie na rzecz projektów demonstracyjnych w sektorze energii niskoemisyjnej

01

W 2007 r. i 2008 r. UE opracowała pakiet klimatyczno-energetyczny do 2020 r. Pakiet ten stanowił zestaw wiążących przepisów uchwalonych w 2009 r. w celu zapewnienia, by UE osiągnęła założone cele w zakresie energii i klimatu do 2020 r. W pakiecie ustanowiono trzy cele: redukcję o 20% emisji gazów cieplarnianych (w porównaniu z 1990 r.), produkcję 20% energii w UE z odnawialnych źródeł energii oraz wzrost efektywności energetycznej o 20%.

02

W tym kontekście w konkluzjach prezydencji Rady Europejskiej w czerwcu 2008 r. wezwano³ Komisję do zaproponowania mechanizmu zapewniającego budowę i uruchomienie do 2015 r. maksymalnie 12 komercyjnych elektrowni pokazowych (zob. ramka 1) wyposażonych w system wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS – opis na rys. 1).

03

Po 2008 r. UE zainicjowała dwa duże programy ukierunkowane na wsparcie wykorzystania wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, jak również innowacyjnych odnawialnych źródeł energii, w projektach demonstracyjnych na skalę komercyjną (zob. rys. 2).

Europejski program energetyczny na rzecz naprawy gospodarczej (EPENG)

04

Pierwszym dużym programem UE wspierającym komercyjne wykorzystanie CCS, a także morskiej energii wiatrowej w projektach demonstracyjnych, był Europejski program energetyczny na rzecz naprawy gospodarczej (EPENG) uruchomiony w 2009 r.⁴. EPENG stanowił część większego pakietu naprawy gospodarczej⁵. Budżet samego EPENG wynosił cztery miliardy euro i był przeznaczony na udzielanie dofinansowania na rzecz projektów. Kwota ta obejmowała jeden miliard euro na rzecz programu demonstracyjnego dotyczącego CCS i 565 mln euro na rzecz morskiej energii wiatrowej. Dotacje EPENG zapewniały standardowo wkład w wydatki kapitałowe na rzecz planowania, rozwoju i budowy.

NER300

05

UE ustanowiła program „Rezerwa dla nowych instalacji 300” (NER300) w 2009 r. w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) w celu wsparcia komercyjnych projektów demonstracyjnych dotyczących CCS i innowacyjnych odnawialnych źródeł energii⁶. Na rys. 3 wymieniono technologie związane z energią odnawialną, jakie program ten ma wspierać.

06

Projekty demonstracyjne wspierane przez NER300 miały doprowadzić do wychwytywania i składowania CO₂ lub produkcji czystej energii ze źródeł odnawialnych, mogły zatem przyczynić się do osiągnięcia celów redukcji emisji do 2020 r., gdyby zostały wprowadzone do eksploatacji przed tym rokiem. Ich głównym celem było jednak wykazanie komercyjnego potencjału wybranych technologii oraz zapewnienie większego i długoterminowego wkładu w gospodarkę niskoemisyjną po 2020 r. w przypadku zastosowania w kolejnych obszarach w Europie i na świecie⁷. Wsparcie pionierów rynkowych miało przyczynić się do osiągnięcia ambitnego celu UE, zgodnie z którym miała ona stać się światowym liderem w obszarze rozwoju technologii dotyczących energii ze źródeł odnawialnych⁸.

07

Dyrektywa w sprawie EU ETS przewidywała odłożenie 300 mln uprawnień z ogólnowspólnotowej rezerwy EU ETS dla nowych instalacji. EBI sprzedał je i uzyskał 2,1 mld euro na sfinansowanie programu. Komisja zajmuje się ogólną koordynacją programu. Państwa członkowskie wyznaczają krajowe punkty kontaktowe i posiadają szereg obowiązków⁹. Komisja przydzieliła środki finansowe na rzecz 39¹⁰ projektów w 2012 r. i 2014 r. w drodze dwóch zaproszeń do składania wniosków przewidzianych w ustawodawstwie. EBI zarządza przyznanymi, ale jeszcze niewypłaconymi środkami finansowymi¹¹.

08

Do finansowania z programu NER300 w wysokości 50% szacowanych kosztów kwalifikowały się zarówno dodatkowe koszty inwestycji, jak i dodatkowe koszty operacyjne (na pięć lat w przypadku energii ze źródeł odnawialnych i dziesięć lat w przypadku projektów CCS) związane z realizacją i obsługą projektów innowacyjnych. Dotacje przyznane z programu NER300 wypłacane są w rocznych transzach dopiero po rozpoczęciu eksploatacji projektu, tj. po tym, gdy w wyniku projektu rozpoczęto wychwytywanie i składowanie CO₂ lub produkcję energii ze źródeł odnawialnych oraz poniesiono wydatki operacyjne, chyba że państwa członkowskie wnioskują o wypłaty z góry finansowania na rzecz części lub całości przyznanej dotacji i gwarantują je. Na rys. 4 opisane zostały wyzwania i różne etapy finansowania projektu demonstracyjnego w dziedzinie energii.

Inne inicjatywy UE mające na celu wsparcie projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii niskoemisyjnej

09

W tych samych ramach czasowych z komponentów programów ramowych w zakresie badań – 7PR (2007-2013) i „Horyzont 2020” (2014-2020) – dotyczących energii przeznaczano środki finansowe na rzecz projektów demonstracyjnych obejmujących szereg technologii energetycznych. Programy te zapewniły i zapewniają także środki finansowe z budżetu UE na rzecz zarządzanych przez EBI instrumentów finansowych takich jak mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka (RSFF, 2007-2013) oraz InnovFin (2014-2020), które obejmują cele związane z wykorzystaniem technologii w projektach demonstracyjnych w dziedzinie energii.

10

Równolegle z uruchomieniem tych mechanizmów finansowania UE dążyła do lepszego dostosowania priorytetów w obszarze innowacji energetycznych i finansowania przez europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych (plan EPSTE), zatwierdzony przez Radę w 2008 r.¹². W 2015 r. plan został zaktualizowany (zintegrowany plan EPSTE) w celu dostosowania go do priorytetów unii energetycznej w dziedzinie badań naukowych i innowacji. Wszystkie mechanizmy finansowania opisane powyżej wspierają priorytety planu EPSTE.

Ciągłe zapotrzebowanie na innowacje w obszarze czystej energii

11

W 2015 r. UE podpisała porozumienie paryskie. Celem porozumienia jest wzmocnienie globalnej odpowiedzi na zagrożenia związane ze zmianą klimatu oraz utrzymanie w obecnym stuleciu znacznie niższego wzrostu temperatury na świecie niż 2 stopnie Celsjusza powyżej poziomu sprzed okresu uprzemysłowienia. UE zobowiązała się do redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40% do 2030 r., uzupełniając swój ambitny cel przejścia na gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.¹³. Oznacza to, że wszystkie sektory gospodarki muszą drastycznie ograniczyć emisje. Na przykład plan działania Komisji z 2011 r. przewidywał, że do 2050 r. sektor dostaw energii powinien ograniczyć emisje do zera. Na rys. 5 przedstawiona została prognozowana redukcja wszystkich emisji gazów cieplarnianych w UE.

12

UE zmierza obecnie do osiągnięcia swojego celu na 2020 r. polegającego na zapewnieniu, by 20% zużywanej energii pochodziło z odnawialnych źródeł energii, a koszty w szczególności lądowej energii wiatrowej i energii słonecznej (fotowoltaicznej) zostały znacznie obniżone. Perspektywa bardziej długoterminowa wciąż jednak stanowi wyzwanie. Według Europejskiej Agencji Środowiska (EEA)¹⁴, UE powinna zintensyfikować działania zmierzające do osiągnięcia ogólnych ambitnych celów w dziedzinie gospodarki niskoemisyjnej na 2050 r. (zob. rys. 6).

13

W swoim komunikacie z 2016 r.¹⁵ w sprawie przyspieszenia innowacji w dziedzinie energii Komisja zwróciła uwagę na wyzwania związane ze wspieraniem projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii niskoemisyjnej oraz podkreśliła ambitny cel UE, zgodnie z którym miała ona stać się światowym liderem w obszarze odnawialnych źródeł energii.

14

W 2018 r. zmieniona dyrektywa w sprawie EU ETS¹⁶ zapewniła podstawę prawną dla nowego funduszu innowacyjnego, który wykorzysta wszelkie niewydane środki finansowe z programu NER300 oraz zapewni finansowanie innowacyjnych niskoemisyjnych technologii przemysłowych i energetycznych w okresie do 2030 r. Technologie, na rzecz których przekazywane jest wsparcie z funduszu innowacyjnego, powinny stanowić przełomowe rozwiązania lub być na tyle rozwinięte, by można je było od razu wykorzystać w projektach demonstracyjnych w fazie przed wprowadzeniem na rynek.

Zakres kontroli i podejście kontrolne

15

Kontrola wykonania zadań przeprowadzona przez Trybunał miała na celu dokonanie oceny, czy

wsparcie przez UE wykorzystania CCS i innowacyjnych technologii związanych z energią ze źródeł odnawialnych w projektach demonstracyjnych na skalę komercyjną za pośrednictwem programów EPENG i NER300 było odpowiednio przygotowane pod względem koncepcji, zarządzane i koordynowane na tyle, aby skutecznie przyczynić się do osiągnięcia długoterminowych celów w zakresie klimatu i energii.

16

W szczególności Trybunał zbadał, czy:

• programy NER300 i EPENG doprowadziły do oczekiwanych postępów we wspieraniu dążenia do komercyjnego zastosowania CCS i innowacyjnych odnawialnych źródeł energii;
• koncepcja programu NER300 i zarządzanie nim zapewniły wsparcie w skutecznym podejmowaniu decyzji;
• solidne mechanizmy koordynacji w Komisji oraz między nią a organami krajowymi stanowią wsparcie procesu innowacji w dziedzinie czystej energii.

17

Kontrola prowadzona przez Trybunał objęła okres od rozpoczęcia działań w ramach NER300, EPENG i planu EPSTE w 2008 r. do końca 2017 r.¹⁷. Celem kontroli nie była weryfikacja kwalifikowalności, legalności czy prawidłowości wydatków. Nie obejmowała ona także bezpośrednio analizy strategii politycznych, funduszy czy instrumentów wspierających zastosowanie rozwiniętych technologii dotyczących energii ze źródeł odnawialnych¹⁸. Kontrola nie przewidywała oceny działań EBI podjętych w celu monetyzacji ani działań w ramach zarządzania aktywami w odniesieniu do środków finansowych programu NER300.

18

W 2017 r. Trybunał prowadził prace kontrolne w Komisji Europejskiej (DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu, DG ds. Energii oraz DG ds. Badań Naukowych i Innowacji). Przeprowadził także wizyty w EBI i Wspólnym Centrum Badawczym Komisji (JRC) w celach informacyjnych. Prace obejmowały rozmowy i przeglądy dokumentów, w tym 26 sprawozdań EBI z oceny projektów i 36 rocznych sprawozdań dotyczących projektów NER300 z pięciu¹⁹ państw członkowskich, dokumentacji projektowej dotyczącej wszystkich dziewięciu projektów dotyczących morskiej energii wiatrowej i sześciu projektów dotyczących CCS w ramach EPENG. Trybunał odwiedził te państwa członkowskie w celu przeprowadzenia rozmów z krajowymi punktami kontaktowymi programu NER300 oraz krajowymi przedstawicielami grupy sterującej planu EPSTE. Trybunał przeprowadził wizyty w miejscach realizacji pięciu projektów CCS i dokonał przeglądu tych projektów, aby ocenić, co w ich ramach udało się osiągnąć przy wykorzystaniu dostępnych środków finansowych. Ponadto Trybunał przeprowadził ankietę skierowaną do platform technologii i innowacji²⁰, europejskiego stowarzyszenia termicznej energii słonecznej i WWiI-InnoEnergy²¹. Platformy są częścią struktury planu EPSTE i obejmują zainteresowane strony z państw członkowskich, środowiska akademickiego i przemysłu.

Uwagi

Zarówno EPENG, jak i NER300 ustanowiły ambitne cele dotyczące wychwytywania i składowania dwutlenku węgla oraz innowacyjnych odnawialnych źródeł energii

19

Trybunał zbadał, czy w programach EPENG i NER300 dokonano skutecznych postępów na rzecz osiągnięcia celów tych programów w dziedzinie wsparcia komercyjnego wykorzystania CCS i innowacyjnych odnawialnych źródeł energii w projektach demonstracyjnych. Trybunał ocenił także, czy Komisja zapewniła, by unijne środki finansowe otrzymane na rzecz projektów były wydawane w odpowiedni sposób i by projekty te przyczyniały się do osiągnięcia celów programu.

EPENG nie doprowadził do osiągnięcia wyznaczonych w nim ambitnych celów w dziedzinie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla…

20

W konkluzjach prezydencji Rady Europejskiej w czerwcu 2008 r. wezwano Komisję do złożenia propozycji dotyczącej mechanizmu zapewniającego budowę i eksploatację 12 działających na skalę komercyjną elektrowni demonstracyjnych wyposażonych w system CCS w UE do 2015 r. Projekty demonstracyjne dotyczące CCS miały doprowadzić do osiągnięcia znacznych redukcji emisji podczas wytwarzania energii, zapewniając jednocześnie technologiczną i komercyjną podstawę dla powielania technologii w innych obszarach. Do realizacji tego celu miał przyczynić się EPENG²².

21

Komisja przydzieliła jeden miliard euro dla sześciu projektów. Na koniec 2017 r. Komisja wypłaciła 424 mln euro (zob. tabela 1). Cztery z sześciu współfinansowanych projektów zakończyły się po wygaśnięciu umowy o dotację, a jeden został przerwany, mimo iż nie został ukończony. Jedyny ukończony projekt nie stanowił projektu demonstracyjnego dotyczącego CCS na skalę komercyjną, ale obejmował mniejsze obiekty pilotażowe na potrzeby wychwytywania, składowania i utylizacji.

Tabela 1

Przegląd statusu programu CCS w ramach EPENG na koniec 2017 r.

Lokalizacja projektu	Status działania EPENG na październik 2017 r.	Kategoria	Oczekiwany wkład w przejście na energię niskoemisyjną*	Łączne koszty kwalifikowalne działania EPENG (na umowę o dotację) w mln euro	Dotacja KE w mln euro	Współfinansowanie działania % (umowa o dotację)	Wypłacona dotacja KE netto (po odzyskaniu środków – październik 2017 r.)
DE	Zakończony	CCS	10	305	180	59%	15
PL	Zakończony	CCS	9	610	180	29%	21
IT	Zakończony	CCS	5	143	100	70%	35
NL	Zakończony	CCS	6	371	180	48%	67
UK	Przerwany bez ukończenia	CCS	17	274	180	66%	120
ES	Obiekty pilotażowe – ograniczone wykorzystanie – brak wykorzystania CCS w projektach demonstracyjnych na pełną skalę	CCS	5	263	180	69%	166
				Łączne przyznane finansowanie z UE:	1 000	Łączne wypłacone finansowanie z UE:	424

* Przewidywana ilość wychwyconego i składowanego CO₂ w pierwszych pięciu latach zgodnie z wnioskiem o dotację (mln ton).

Uwaga: w przypadku projektów w Zjednoczonym Królestwie i Niderlandach mogą wystąpić dalsze korekty ze względu na postępowania likwidacyjne.

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy na podstawie danych Komisji²³.

22

Podprogram CCS w ramach EPENG nie przyczynił się w związku z tym do budowy i rozpoczęcia eksploatacji ani jednego projektu demonstracyjnego dotyczącego CCS. W ramce 2 podane zostały przykłady wydatkowania unijnych środków finansowych w ramach projektów. Podczas gdy w programach innowacyjnych zwykle występują pewne niedociągnięcia, rezultaty osiągnięte w związku z inwestycjami UE w nieukończone projekty są znacznie mniejsze od pierwotnie oczekiwanych. W ramach tych projektów nie osiągnięto również oczekiwanej redukcji emisji²⁴ dla danych państw członkowskich.

… jednak zapewnił pozytywny wkład w szybko rozwijający się sektor morskiej energii wiatrowej

23

Podprogram morskiej energii wiatrowej w ramach EPENG miał na celu finansowanie projektów morskiej energii wiatrowej o innowacyjnych cechach w latach 2009-2015. Obejmował na przykład projekty wykorzystujące innowacyjne turbiny i konstrukcje fundamentowe umożliwiające wybudowanie pierwszych farm wiatrowych na dużą skalę (400 MWh) daleko od brzegu (> 100 km) i na dużych głębokościach (> 40 m) w celu wytwarzania czystej energii elektrycznej. Celem programu było także zwiększenie połączeń sieciowych między farmami wiatrowymi na morzu a różnymi państwami członkowskimi, w szczególności na Morzu Północnym i Bałtyckim. Obejmowało to wykorzystanie na skalę komercyjną technologii przyłączy sieciowych.

24

Na koniec 2017 r. Komisja wypłaciła 255 mln euro z kwoty 565 mln euro przyznanej na dziewięć projektów dotyczących morskiej energii wiatrowej. Cztery projekty zostały w pełni ukończone. W przypadku dwóch projektów umowy o dotację wygasły wkrótce po wypłaceniu przez Komisję 7,4 mln euro. Trzy projekty są nadal realizowane w 2018 r. W tabeli 2 podsumowano ich rezultaty.

Tabela 2

Przegląd statusu programu morskiej energii wiatrowej w ramach EPENG na koniec 2017 r.

Lokalizacja projektu	Status działania EPENG na październik 2017 r.	Kategoria	Oczekiwany wkład w przejście na energię niskoemisyjną*	Łączne koszty kwalifikowalne działania EPENG (na umowę o dotację) w mln euro	Dotacja KE w mln euro	Współfinansowanie działania % (umowa o dotację)	Wypłacona dotacja KE netto (po odzyskaniu środków – październik 2017 r.)
UK	Zakończony	SIEĆ MORSKIEJ ENERGII WIATROWEJ	N.D. (sieć)	149	74	50%	3
DE	Zakończony	TURBINY I KONSTRUKCJE DLA MORSKIEJ ENERGII WIATROWEJ	Brak danych	205	59	29%	4
DK/NL	W trakcie realizacji (opóźniony)	SIEĆ MORSKIEJ ENERGII WIATROWEJ	N.D. (sieć)	173	87	50%	5
DE/DK	W trakcie realizacji (opóźniony)	SIEĆ MORSKIEJ ENERGII WIATROWEJ	N.D. (sieć)	507	150	30%	58
UK	W trakcie realizacji (opóźniony)	TURBINY I KONSTRUKCJE DLA MORSKIEJ ENERGII WIATROWEJ	> 80 MWh	190	40	21%	28
DE	Ukończony	TURBINY I KONSTRUKCJE DLA MORSKIEJ ENERGII WIATROWEJ	> 400 MWh	118	53	45%	53
DE	Ukończony	TURBINY I KONSTRUKCJE DLA MORSKIEJ ENERGII WIATROWEJ	> 295 MWh	488	50	10%	50
DE	Ukończony	TURBINY I KONSTRUKCJE DLA MORSKIEJ ENERGII WIATROWEJ	> 400 MWh	220	43	19%	43
BE	Ukończony	TURBINY I KONSTRUKCJE DLA MORSKIEJ ENERGII WIATROWEJ	> 270 MWh	24	10	42%	10
			> 1 445 MWh	Łączne przyznane finansowanie z UE:	565	Łączne wypłacone finansowanie z UE:	255

* Oczekiwane roczne moce wytwórcze czystej energii elektrycznej.

Źródło: Europejski Trybunał Obrachunkowy na podstawie danych Komisji²⁶.

25

Cztery projekty doprowadziły do pomyślnego ustanowienia dużych mocy wytwórczych czystej energii elektrycznej, podczas gdy trzy projekty o opóźnionej realizacji nadal mogą przyczynić się do osiągnięcia tego samego celu lub lepszych połączeń w ramach sieci energetycznej UE. Unijne środki finansowe przeznaczone na projekty dotyczące morskiej energii wiatrowej od 2009 r. stanowiły pozytywny sygnał dla szybko rozwijającego się obecnie sektora²⁷.

26

Ze względu na szybki rozwój sektora (który doprowadził do powstania pewnych wąskich gardeł w dostawach) w szczególności trzy opóźnione programy wymagały częstych dostosowań. Komisja wykazała znaczną elastyczność w zatwierdzaniu zmian w umowach o dotację.

Te programy EPENG nie osiągnęły celu w zakresie szybkiego stymulowania wzrostu gospodarczego

27

W kontekście kryzysu gospodarczego głównym celem programu EPENG było stymulowanie wzrostu gospodarczego przez pobudzanie inwestycji i tworzenie miejsc pracy. Wymagało to wydania znacznej części dostępnych środków finansowych do końca 2010 r.²⁸. Podczas gdy wydawanie środków finansowych nie stanowi celu samo w sobie, programy CCS i morskiej energii wiatrowej w ramach EPENG nie doprowadziły do osiągnięcia tego celu ożywienia gospodarczego. Poziomy płatności wynosiły około 10% na koniec 2010 r. i nadal nie przekraczały 50% dla obydwu programów na koniec 2017 r.

Program NER300 nie zapewnił pomyślnej realizacji żadnego projektu dotyczącego wychwytywania i składowania dwutlenku węgla…

28

Program NER300 miał na celu sfinansowanie ośmiu projektów, które wykazałyby wykonalność komercyjną w zakresie CCS. Środki finansowe mogły zostać przyznane na rzecz projektów już finansowanych w ramach EPENG lub innych projektów demonstracyjnych dotyczących CCS. W następstwie pierwszego zaproszenia do składania wniosków w ramach NER300 w 2011 r. dziesięć projektów demonstracyjnych dotyczących CCS uzyskało kwalifikację i z pozytywnym wynikiem przeszło ocenę należytej staranności przeprowadzoną przez EBI (zob. pkt 66-75). Komisja przygotowała wykaz rankingowy ośmiu projektów do rozważenia w celu finansowania oraz umieściła dwa na liście rezerwowej²⁹.

29

Opierając się na tym wykazie rankingowym, Komisja zwróciła się do państw członkowskich o potwierdzenie wsparcia dla tych projektów. Trzy państwa członkowskie potwierdziły pięć z tych dziesięciu projektów. Komisja stwierdziła jednak, że potwierdzenia te nie były zgodne z wymogami prawnymi NER300 (przykłady podano w ramce 3) i w pierwszym zaproszeniu do składania wniosków nie przyznała żadnych dotacji na rzecz projektów CCS.

30

W ramach drugiego zaproszenia do składania wniosków w 2014 r. tylko Zjednoczone Królestwo przedłożyło projekt CCS. Komisja przyznała dotację w wysokości 300 mln euro na rzecz projektu, który był także ujęty w krajowym programie wsparcia CCS w Zjednoczonym Królestwie. Projekt ten miał na celu wychwycenie i składowanie prawie 18 mln ton CO₂ w okresie demonstracyjnym wynoszącym dziesięć lat. W listopadzie 2015 r. Zjednoczone Królestwo anulowało jednak swój program wsparcia po przeprowadzeniu przeglądu wydatków. Doprowadziło to do znacznego niedopasowania poziomu płynności i konsorcjum zostało rozwiązane. W momencie kontroli przygotowywane było wycofanie projektu z programu NER300, co oznacza, że przyznana, ale jeszcze niewypłacona kwota 300 mln euro nie będzie wydana na cel NER300 dotyczący CCS³⁰.

… i może nie doprowadzić do osiągnięcia oczekiwanego oddziaływania na innowacyjne odnawialne źródła energii

31

Oprócz CCS celem programu NER300³¹ było wsparcie co najmniej jednego projektu w każdej podkategorii projektów dotyczących energii odnawialnej w celu wykazania wykonalności szeregu innowacyjnych odnawialnych źródeł energii niedostępnych jeszcze na skalę komercyjną³².

32

Komisja przyznała 1,8 mld euro ze środków finansowych programu NER300 na 38 projektów dotyczących innowacyjnej energii odnawialnej w 2012 r. i 2014 r.³³. Na podstawie oczekiwanych danych dotyczących produktów, określonych przed podjęciem decyzji o przyznaniu finansowania, stwierdzono, że projekty energii odnawialnej miały generować prawie 85 TWh czystej energii w pierwszych pięciu latach eksploatacji. Na rys. 7 przedstawiono przegląd statusu tych projektów NER300 według stanu na luty 2018 r. W załączniku II przedstawione zostały dane.

33

Na podstawie pierwotnego ustawodawstwa w sprawie programu NER300 ostateczna decyzja inwestycyjna dotycząca projektów musiałaby zostać podjęta w ciągu dwóch lat (tj. w 2014 r. i 2016 r.), a działalność operacyjna rozpoczęta nie później niż w ciągu czterech lat (tj. w 2016 r. i 2018 r.) od wydania decyzji o przyznaniu finansowania.

34

W lutym 2015 r. Komisja zmieniła decyzję w sprawie NER300, przedłużając termin ostatecznej decyzji inwestycyjnej i rozpoczęcia eksploatacji o dwa lata³⁴. W decyzji zmieniającej wspomniano, że główną przyczyną braku możliwości uzyskania ostatecznej decyzji inwestycyjnej w pierwotnym terminie w przypadku dużej liczby projektów, które uzyskały środki finansowe w ramach NER300, był kryzys gospodarczy. Pomimo przedłużenia tych terminów siedem projektów (o łącznej wartości udzielonych dotacji przekraczającej pół miliarda euro) do początku 2018 r. wycofało się z programu NER300. Istniało prawdopodobieństwo, że kolejny projekt odpowiadający kolejnym 31 mln euro zostanie wycofany w 2018 r. Jeżeli chodzi o czternaście projektów, na rzecz których udzielono dotacji w 2014 r., ostateczna decyzja inwestycyjna nadal powinna zostać podjęta w 2018 r.

35

W celu uzyskania 100% dotacji projekt powinien osiągnąć 75% oczekiwanej ilości wytwarzanej energii w ciągu pięciu lat eksploatacji. Na koniec 2017 r. dokonano rocznych wypłat na rzecz trzech funkcjonujących projektów dotyczących odnawialnych źródeł energii na podstawie ich wydajności energetycznej. W dwóch projektach dotyczących bioenergii, których eksploatacja została rozpoczęta zgodnie z planem, wytwarzano znacznie mniej energii niż oczekiwano. Nie zmierzały one zatem do osiągnięcia wymaganego progu 75% wydajności, aby ubiegać się o pełne dofinansowanie. Projekt dotyczący energii wiatrowej, na rzecz którego dokonywano wypłat od 2014 r., był realizowany zgodnie z planem.

36

Ze względu na wycofywanie projektów, opóźnienia i niższą niż oczekiwana wydajność projektów program NER300 może nie doprowadzić do osiągnięcia zakładanego oddziaływania za pomocą szerokiego zakresu technologii dotyczących energii ze źródeł odnawialnych i umożliwienia ich pierwszego wykorzystania w projektach demonstracyjnych na skalę komercyjną.

Na projekty w ramach EPENG i NER300 wpłynęły niekorzystne warunki inwestycyjne

37

Projekty demonstracyjne dotyczące energii niskoemisyjnej wiążą się z wysokim ryzykiem technologicznym i finansowym, a zatem napotykają wiele wyzwań przed wprowadzeniem ich na rynek. Na ich dostęp do finansowania wpływają bardziej ogólne kwestie gospodarcze i regulacyjne. W tej sekcji Trybunał przeanalizował, w jaki sposób takie czynniki wpłynęły na wykonanie programów EPENG i NER300.

38

Trybunał przeprowadził ankietę dotyczącą platform technologii i innowacji w dziedzinie energii powiązanej z architekturą planu EPSTE oraz dwóch innych organizacji (zob. pkt 18) w celu określenia głównych barier dla znajdowania finansowania na potrzeby komercyjnych projektów demonstracyjnych w UE. Wyniki przedstawione na rys. 8 wskazują, że zainteresowane strony wyrażają zgodną opinię na temat znaczenia szeregu kluczowych barier.

39

Gdy programy takie jak EPENG i NER300 były opracowywane w 2008 r., ceny ropy, węgla, gazu i energii elektrycznej na rynku hurtowym osiągały bardzo wysokie historyczne poziomy. Ceny te gwałtownej spadły w 2009 r., tuż przed uruchomieniem programów. Ceny ropy wzrosły co prawda przed kolejnym spadkiem w 2014 r., jednak czynniki te są ważnymi siłami napędowymi inwestycji w technologie niskoemisyjne. Spadek i zmienność cen paliw kopalnych sprawiły, że inwestycje w nowe technologie energii niskoemisyjnej były mniej atrakcyjne w porównaniu ze źródłami energii w postaci paliw kopalnych.

40

W kolejnych punktach opisano, w jaki sposób inne kluczowe bariery wpływają na warunki finansowania projektów NER300 i EPENG (w załączniku III połączono te bariery z danymi na temat wykonania tych programów).

Na klimat inwestycyjny dla projektów demonstracyjnych wpływał brak pewności w ramach regulacyjnych i strategiach politycznych

41

W świetle wyzwań związanych z finansowaniem projektów demonstracyjnych obarczonych wysokim ryzykiem dyrektywa w sprawie EU ETS i decyzja w sprawie NER300 zwiększyły oczekiwania w ramach potencjalnych projektów, że państwa członkowskie przekażą krajowe finansowanie publiczne na rzecz projektów wybranych w ramach programu NER300. Komisja zwróciła się do państw członkowskich o potwierdzenie tego w odniesieniu do wybranych projektów przed przyznaniem im środków finansowych z NER300.

42

Wsparcie ze strony państw członkowskich mogło obejmować dotacje kapitałowe na rozwój i budowę infrastruktury. Mogło także obejmować dodatkowe korzyści, takie jak taryfy gwarantowane (zob. ramka 4) lub premie gwarantowane w celu wsparcia eksploatacji nowo wybudowanych instalacji. Zasady programu NER300 umożliwiały także państwom członkowskim udzielenie gwarancji, aby pozwolić EBI na uruchomienie wypłaty części przyznanych środków finansowych na rzecz projektów przed osiągnięciem przez nie etapu funkcjonowania. W momencie przeprowadzania kontroli Trybunał stwierdził, że tylko cztery projekty w czterech państwach członkowskich faktycznie skorzystały z takich gwarancji i otrzymały z góry płatności z EBI.

43

W 2012 r., przed wydaniem pierwszej decyzji o przyznaniu finansowania, EBI poinformował Komisję, że wykonalność przedłożonych planów finansowania w dużej mierze zależała od wsparcia, które mogły zapewnić państwa członkowskie w formie taryf gwarantowanych, dotacji lub innych mechanizmów. W niektórych przypadkach w projektach założono, że dodatkowe dotacje i subsydia od państw członkowskich w pełni uzupełniłyby dotację z NER300 w celu sfinansowania odpowiednich kosztów. EBI odnotował, że w większości przypadków państwa członkowskie nie określiły jeszcze wyraźnie lub nie uzgodniły tych mechanizmów wsparcia na zakończenie procesu oceny projektu.

44

Od 2014 r.³⁶ Komisja wymagała od państw członkowskich korzystania z przetargów konkurencyjnych w celu określenia poziomów wsparcia wypłacanego promotorom energii odnawialnej. Wcześniej państwa członkowskie często stosowały stałe taryfy gwarantowane uzgodnione z dostawcami energii dla długich okresów (np. 25 lat). Od 2017 r. jedyny model dotowania w ramach wsparcia operacyjnego powinny stanowić konkurencyjne aukcje. Nowe podejście dotyczące zapewniania takiego wsparcia na rzecz energii ze źródeł odnawialnych nie przeszkodziłoby państwom członkowskim w dalszym wspieraniu innowacyjnych projektów demonstracyjnych. Wytyczne Komisji zapewniły możliwość odstępstwa od procedury przetargowej w przypadku nowych technologii o wyższych kosztach na jednostkę wytworzonej energii. Podczas gdy programy krajowe dotyczące wsparcia operacyjnego zmieniały się na terenie całej UE, w przypadku projektów NER300 opracowanych w czasie obowiązywania taryf gwarantowanych nadal próbowano osiągnąć etap ostatecznej decyzji inwestycyjnej. W związku towarzyszyła im niepewność prawna dotycząca dostępności przyszłego wsparcia operacyjnego.

45

W ramce 5 przedstawiony został przykład projektu, który ostatecznie został wycofany ze względu na zmiany w otoczeniu regulacyjnym i wsparciu finansowym.

46

W przypadku projektów CCS w ramach EPENG wsparcie finansowe pochodzące z państw członkowskich także nie urzeczywistniło się zgodnie z oczekiwaniami. W ramce 6 zawarte zostały przykłady.

47

Systemy regulacyjne i mechanizmy wsparcia finansowego na rzecz innowacyjnych odnawialnych źródeł energii mają przyczyniać się do osiągnięcia celów państw członkowskich i UE w zakresie klimatu i energii. Muszą być one dostosowane do międzynarodowych porozumień klimatycznych oraz długoterminowych celów redukcji emisji (tj. do 2050 r. i później). W przypadku jednak gdy takie cele w zakresie klimatu i energii nie są jasno określone (np. uchwalone w prawie) i nie mają stabilnej perspektywy długoterminowej, prowadzi to do dalszego braku pewności, który jest szkodliwy dla warunków inwestycyjnych dla tego typu innowacyjnych i ryzykownych projektów. W ramce 7 zwięźle opisano, jak dużego zakresu prac wymaga się jeszcze w tym względzie.

48

Brak pewności w zakresie strategii politycznych, regulacji i publicznego wsparcia finansowego wpływa na finansową wykonalność i postępy innowacyjnych projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii niskoemisyjnej w ramach programów NER300 i EPENG. Wobec pojawiających się opóźnień wzrosło prawdopodobieństwo, że poza programem NER300 będą realizowane nowe, bardziej innowacyjne projekty.

W przypadku projektów CCS kluczowymi barierami były zmniejszające się ceny na rynku emisji oraz brak innego wsparcia i dochodów

49

Sześć projektów CCS wspieranych przez program EPENG powinno było osiągnąć etap ostatecznej decyzji inwestycyjnej w 2011 r. lub w 2012 r. i zostać uruchomionych przed 2015 r. Oprócz wielu innych istotnych wyzwań kluczowym czynnikiem stojącym tutaj na przeszkodzie była niższa niż oczekiwana cena na rynku emisji w ramach EU ETS. Na rys. 9 pokazane zostały zmiany tej ceny.

50

Trybunał stwierdził, że w projektach CCS, na rzecz których ubiegano się w 2009 r. o dotację z programu EPENG, opierały się na założeniu wysokich i rosnących cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla jako podstawie planów finansowych. Przegląd wniosków o dotację z EPENG przedłożonych w 2009 r. przez sześciu promotorów, którym następnie udzielono dotacji, pokazał, że oczekiwali oni ceny uprawnień do emisji dwutlenku węgla wynoszącej od 20 do 40 euro za tonę CO₂ na etapie budowy i demonstracji. W przypadku jednego z projektów wykazano, jak wykonalność jego planu finansowego zależała także od cen energii elektrycznej. Szacowano, że tylko cena uprawnień do emisji wynosząca od 65 do 90 euro za tonę CO₂ faktycznie umożliwiłaby funkcjonowanie projektu demonstracyjnego CCS bez ponoszenia strat.

51

W planach finansowych projektów często wyrażano oczekiwanie, że w przyszłości otrzymają one znaczne środki finansowe z NER300, mimo iż w tamtym czasie (w 2009 r.) ostateczna koncepcja NER300 nie była znana. W ramce 8 przedstawiono, w jaki sposób cena na rynku emisji wpłynęła także na maksymalną wielkość dotacji z NER300⁴⁰. Komisja zaakceptowała te bardzo niepewne plany finansowe, podpisała umowy o dotację i wypłaciła 43% środków finansowych przyznanych w ramach EPENG.

52

W świetle malejących cen nigdy nie można było zapewnić (ponownie) wykonalności finansowej projektów CCS w ramach EPENG w Zjednoczonym Królestwie i Niderlandach (jedyne, które były kontynuowane po 2013 r.). Oczekiwane korzyści finansowe związane z wychwytywanie i składowaniem CO₂, a tym samym unikaniem wysokich kosztów w ramach EU ETS, nigdy nie urzeczywistniły się zgodnie z oczekiwaniami.

53

W 2012 r. Komisja przeprowadziła wewnętrzną ocenę⁴² oddziaływania zmniejszającej się ceny na rynku emisji. Odnotowała, że projekty te napotkały bardzo duże trudności w osiągnięciu etapu ostatecznej decyzji inwestycyjnej. Utrzymała jednak wsparcie finansowe w ramach EPENG oraz pozwoliła na kontynuowanie pewnych prac nad pakietami dotyczącymi transportu i składowania w Zjednoczonym Królestwie i Niderlandach. Komisja uzasadniała, że projekty te mogłyby wiązać się z potencjalnymi korzyściami dla innych źródeł emisji na tych samych obszarach, gdyby umożliwiały budowę infrastruktury do wspólnego wykorzystania.

54

Komisja i sponsor projektu w 2011 r. podjęli decyzję o spowolnieniu prac nad projektem w Niderlandach w świetle niskich cen na rynku emisji. W latach 2015-2017 Komisja poczyniła znaczne postępy w znajdowaniu dodatkowych źródeł finansowania w celu wypełnienia luk. Zorganizowała w Brukseli rundy obrad okrągłego stołu z kluczowymi zainteresowanymi stronami z branży i z państwa członkowskiego, a także dążyła do określenia wspólnych interesów w celu kontynuowania projektu. Celem było przynajmniej zbudowanie wymaganej infrastruktury i eksploatowanie jej przez krótki okres demonstracyjny. Sponsor projektu ostatecznie wycofał wsparcie na rzecz projektu w 2017 r.

55

Brak wykonalności finansowej jest głównym czynnikiem blokującym wdrożenie CCS w UE. Gwałtowny spadek ceny na rynku emisji oraz fakt, że żadnej z projektów EPENG nie zapewnił odpowiedniej kwoty dodatkowego finansowania publicznego za pośrednictwem NER300 lub programów krajowych do 2012 r. bądź innych dochodów osłabiły ich wykonalność. Komisja nie zawiesiła ani nie przerwała swojego wsparcia finansowego na rzecz wykorzystania CCS w projektach demonstracyjnych w ramach programu EPENG w tamtym czasie i po 2013 r. nadal dokonywała płatności na rzecz projektów, które ostatecznie zakończyły się niepowodzeniem.

Koncepcja programu NER300 ograniczała zdolności Komisji i państw członkowskich do reagowania na zmieniające się okoliczności

56

Trybunał zbadał, czy ogólna koncepcja programu NER300 odpowiadała stwierdzonym potrzebom oraz czy procedury wyboru projektów zapewniały przyznawanie dotacji najlepszym dostępnym projektom. Trybunał zbadał także, czy zasady zarządzania programem NER300 pozwalały na skuteczne i elastyczne wykonywanie zadań przez podmioty zarządzające tym programem na rzecz innowacji.

Wybrany model finansowania NER300 nie ograniczył skutecznie ryzyka dotyczącego projektów demonstracyjnych

57

Od Komisji wymaga się przeprowadzenia oceny skutków w odniesieniu do swoich najważniejszych inicjatyw oraz tych inicjatyw, które będą miały największe oddziaływanie. Ma to zastosowanie do zmiany dyrektywy w sprawie EU ETS z 2009 r. (która następnie będzie stanowiła podstawę prawną do utworzenia programu NER300), a także do decyzji Komisji z 2010 r. ustanawiającej przepisy wykonawcze w sprawie NER300.

58

Podczas przeglądu ocen skutków dotyczących podstawy prawnej programu NER300 przeprowadzonych przez Komisję Trybunał zauważył, że wstępny wniosek⁴³ Komisji dotyczący przeglądu EU ETS nie obejmował mechanizmu zachęt dla projektów demonstracyjnych dotyczących CCS. Towarzysząca wnioskowi ocena skutków dokonana przez Komisję⁴⁴ także nie zawierała żadnej stosownej oceny potrzeb. Taka ocena określiłaby na przykład potrzeby projektów demonstracyjnych w zakresie finansowania we wszystkich kategoriach technologii przewidzianych do uzyskania wsparcia. Wskazano by także dzięki niej dostępne krajowe mechanizmy wsparcia oraz uzasadniono by, dlaczego musiały one zostać uzupełnione programem na szczeblu UE.

59

Pomysł dotyczący mechanizmu po raz pierwszy pojawił się podczas procesu legislacyjnego dotyczącego przeglądu EU ETS. W swoim dokumencie z 2008 r. nakreślającym warianty strategiczne pt. „Financing large scale demonstration of emerging energy technologies (e.g. CCS Demonstration Plants)” (Finansowanie w projektach demonstracyjnych na dużą skalę powstających technologii energetycznych (np. elektrowni demonstracyjnych wyposażonych w system CCS)) Komisja odnotowała, że tylko ograniczona grupa państw członkowskich prawdopodobnie wspierałaby mechanizm na rzecz CCS.

60

Ostateczna koncepcja programu NER300 obejmowała zarówno CCS, jak i innowacyjne odnawialne źródła energii. Parlament Europejski i Rada umieściły artykuł ustanawiający podstawę prawną dla programu NER300 w zmienionej dyrektywie w sprawie EU ETS oraz poszerzyły jego zakres o energię odnawialną.

61

Trybunał stwierdził, że dostępne były niewystarczające dowody uzasadniające zapotrzebowanie na dodatkowy mechanizm finansowania tego typu na szczeblu UE. Nie była dostępna zadowalająca ocena, która uzasadniałaby podstawę prawną dla programu NER300, wyjaśniająca, jakiego rodzaju wsparcie byłoby potrzebne na rzecz wczesnych projektów demonstracyjnych dotyczących szerokiej gamy technologii energii ze źródeł odnawialnej i na rzecz CCS oraz dlaczego dostarczanie wsparcia po rozpoczęciu eksploatacji zaspokoiłoby potrzeby w zakresie ograniczania ryzyka dotyczącego projektów z wszystkich kategorii.

62

Trybunał zweryfikował także, czy przepisy nowego artykułu w sprawie NER300 zawartego w aktualizacji dyrektywy w sprawie EU ETS z 2009 r. zapobiegały możliwości wypłaty środków finansowych na wczesnych etapach projektów. Dyrektywa stanowiła, że dotacje powinny być przydzielane na podstawie zweryfikowanych emisji CO₂, których uniknięto. Zgodnie z interpretacją prawną Komisji mógłby to być warunek wstępny wypłaty, ale także warunek zwrotu płatności w przypadku niepowodzenia projektu.

63

W swojej opublikowanej ocenie skutków⁴⁵ Komisja stwierdziła, że odzyskiwanie pieniędzy z projektów kończących się niepowodzeniem byłoby trudne, ponieważ musiałyby dokonać tego państwa członkowskie. Komisja wybrała zatem opcję wypłaty środków finansowych po rozpoczęciu eksploatacji. Wybór ten odzwierciedla ostateczny akt wykonawczy dotyczący NER300. Najprawdopodobniej wywarł on wpływ na wykorzystanie środków finansowych przez projekty demonstracyjne, ale stanowi ochronę dla środków programu NER300.

64

Przegląd dokumentów dokonany przez Trybunał, rozmowy przeprowadzone w ramach prac kontrolnych oraz odpowiedzi na ankietę Trybunału potwierdziły, że koncepcja NER300 jako programu, który miał zapewniać wsparcie finansowe na rzecz projektów po rozpoczęciu ich eksploatacji, nie ograniczała wystarczająco ryzyka dotyczącego tych projektów.

65

Wobec braku jasnych i przekonujących ocen potrzeb jako uzasadnienia dla tej kluczowej cechy koncepcji w podstawie prawnej, podejście NER300 do finansowania w niewystarczający sposób zaspokajało potrzeby związane z ograniczaniem ryzyka i finansowaniem projektów demonstracyjnych dotyczących szerokiego zakresu technologii innowacyjnych. W przepisach zmienionej dyrektywy w sprawie EU ETS na lata 2021-2030⁴⁶ podjęto próbę rozwiązania tego problemu i wprowadzono opcję wypłaty 40% kwoty dotacji na wcześniejszych etapach projektu pod warunkiem osiągnięcia pewnych celów pośrednich.

Procesy wyboru projektów i podejmowania decyzji w ramach NER300 były skomplikowane

66

Zgodnie z decyzją w sprawie NER300 celem programu był wybór i wsparcie najlepszych potencjalnych projektów wykorzystujących szeroką gamę technologii w równomiernie rozmieszczonych pod względem geograficznym lokalizacjach.

67

Państwa członkowskie, EBI i Komisja miały swój udział w procesie przedkładania i wyboru projektów oraz przyznawania finansowania. Na rys. 10 przedstawiono przegląd funkcji, jakie przypisano podmiotom zaangażowanym w zarządzanie programem NER300.

68

Komisja i EBI opracowały podręcznik procedur, na podstawie którego EBI powinien przeprowadzić ocenę należytej staranności (tj. wykonalności technicznej i finansowej). EBI powinien uszeregować projekty, które uzyskały pozytywną ocenę, według kosztu na jednostkę wydajności (CPUP)⁴⁷. Przed podjęciem decyzji o przyznaniu finansowania Komisja, zgodnie z zasadami NER300⁴⁸, powinna ponownie skonsultować się z państwami członkowskimi w celu potwierdzenia ich wsparcia. Trybunał uważa, że Komisja powinna zapewniać zgodne z wymogami i skuteczne wdrażanie tych procedur.

Ocena należytej staranności prowadzona przez EBI

69

EBI przeprowadził ocenę należytej staranności w imieniu Komisji oraz zgodnie z podręcznikiem procedur. Ocena ta była dogłębna i dokumentowana w szczegółowych sprawozdaniach dotyczących każdego przedłożonego projektu. W ramach oceny nie była jednak przewidziana punktacja ani uszeregowanie pod względem zakresu, w jakim wnioski spełniały kryteria cząstkowe oceny należytej staranności. EBI wyciągał pozytywny lub negatywny wniosek w odniesieniu do wyniku oceny należytej staranności⁴⁹.

70

W ramach procedury oceny należytej staranności, opracowanej pod nadzorem Komisji, nie wymagano od EBI oceny wykonalności ekonomicznej projektów. Jest to zasadniczy element oceny dokonywanej zwykle przez banki i określanej jako akceptowalność projektu przez banki, tj. zdolność do wykazania jasnego źródła dochodów w projektach umożliwiającego obsługę zadłużenia i generowanie zwrotu z inwestycji. Ze względu na tę różnicę pozytywna ocena należytej staranności przeprowadzona przez EBI względem projektu NER300 nie oznaczała, że projekt kwalifikowałby się także do uzyskania finansowania z EBI (np. pożyczki).

71

Podczas oceny pierwszego zaproszenia do składania wniosków EBI odnotował istotne problemy związane z wykonalnością finansową. EBI doradził Komisji zwrócenie uwagi na ryzyko finansowe związane z niektórymi projektami, głównie ze względu na ujęte we wnioskach duże kwoty finansowania dłużnego i niewielkie dowody na jego dostępność. Pomimo tych ogólnych obaw EBI stwierdził, że 88% projektów było wykonalnych (pod względem technicznym i finansowym)⁵⁰, a Komisja wzięła je pod uwagę na potrzeby przyznania finansowania.

Ranking dostępnych projektów

72

Po przeprowadzeniu oceny należytej staranności Komisja uszeregowała dostępne i wykonalne projekty w poszczególnych podkategoriach projektów na podstawie wskaźnika kosztu na jednostkę wydajności⁵¹. EBI poinformował Komisję, że występował istotny współczynnik niepewności w odniesieniu do kosztów na jednostkę wydajności. Przedłożone projekty znajdowały się zasadniczo na wczesnym etapie planowania. Dane dotyczące kosztów i planowanej wydajności wykorzystane do obliczenia tego parametru, a także wymagane finansowanie publiczne były nadal bardzo niepewne.

Uwzględnianie ryzyka i zaleceń przed przyznawaniem środków finansowych

73

Trybunał dokonał przeglądu próby 26 sprawozdań EBI z pięciu wybranych państw członkowskich. W przypadku siedmiu projektów, którym Komisja przyznała środki finansowe, EBI wyraźnie zwrócił uwagę na ważne czynniki ryzyka, które Komisja powinna rozważyć przed podjęciem decyzji o przyznaniu finansowania. Cztery z tych projektów zostały wycofane. W sprawozdaniach rocznych dotyczących tych samym projektów pokazano, że kluczowe zagrożenia wskazane przez EBI w odpowiednich sprawozdaniach z oceny należytej staranności faktycznie urzeczywistniły się. W ramce 9 przedstawiono przykłady.

74

W tym kontekście Trybunał zbadał, w jaki sposób Komisja i państwa członkowskie uwzględniały zalecenia EBI przed podjęciem decyzji o przyznaniu finansowania. Trybunał nie znalazł żadnych dowodów potwierdzających, że państwa członkowskie miały dostęp do sprawozdań EBI z oceny należytej staranności, gdy Komisja zwracała się do nich o ponowne potwierdzenie wsparcia dla projektów. Większość państw członkowskich wnioskowała o poufne dokumenty EBI po podjęciu decyzji o przyznaniu finansowania.

75

Procesy wyboru projektów i przyznawania finansowania w ramach NER300 były skomplikowane i długotrwałe, jednak nie uwzględniały kluczowej kwestii, jaką jest wykonalność ekonomiczna. W ramach opracowywania koncepcji procesu nie położono wystarczającego nacisku na porównywalną jakość, poziomy innowacji oraz wykonalność finansową projektów. Ważne jest także, by przed podjęciem decyzji o przyznaniu finansowania i podpisaniem umów z tymi projektami instytucje przyznające finansowanie (tj. Komisja i państwa członkowskie/Komitet ds. Zmian Klimatu) w pełni zdawały sobie sprawę z ryzyka związanego z projektem zidentyfikowanego podczas przeprowadzania ocen należytej staranności. Łącznie czynniki te mogły zmniejszać pewność co do tego, czy projekty te mogły osiągnąć oczekiwane cele w ramach ograniczeń programowych.

W podejmowaniu decyzji w ramach programu NER300 uczestniczy wiele stron

76

W modelu zarządzania NER300 Komisja ponosi ogólną odpowiedzialność za program oraz prowadzi dyskusje z państwami członkowskimi i Komitetem ds. Zmian Klimatu.

77

Komisja odgrywa wprawdzie tę ogólną rolę w zakresie koordynacji, niekoniecznie jednak uzyskuje pełne i terminowe informacje na temat postępów projektów. Państwa członkowskie wysyłają poufne roczne sprawozdania z postępu prac do Komisji. Wzór rocznego sprawozdania nie wymaga przekazywania żadnych informacji na temat wkładu z finansowania krajowego ani planu finansowego projektu. Takie informacje są zatem udostępniane Komisji tylko wówczas, gdy państwa członkowskie dobrowolnie ujmują je w sprawozdaniu.

78

Państwa członkowskie nie mogą bezpośrednio odpowiedzieć na wnioski o zasadniczą zmianę projektu, gdyż Komisja odgrywa swoją rolę w ich ocenie i zatwierdzaniu⁵². Ta rola Komisji wynika z faktu, że zasadnicze zmiany wpływające na decyzję o przyznaniu finansowania (np. wielkość projektu, zakres, terminy osiągnięcia celów pośrednich) wymagają zatwierdzenia w ramach procedury komitetowej. Zanim państwa członkowskie będą mogły zastosować zmiany w umowach podpisanych z projektami, Komisja musi przyjąć decyzje wykonawcze zmieniające odpowiednią decyzję o przyznaniu finansowania. Jest to uciążliwa procedura angażująca Komisję, stałe przedstawicielstwa państw członkowskich i sponsorów projektów.

79

Innowacyjne projekty wymagają szybkich reakcji i decyzji ze strony instytucji zarządzających w świetle gwałtownie zmieniających się technologii i rynków. Model zarządzania NER300 niewystarczająco zaspokaja te potrzeby i jest nadmiernie złożony. Komisja potwierdziła to także w swojej ocenie skutków w ramach przeglądu przepisów na potrzeby etapu 4. EU ETS (2021-2030)⁵³.

Inne cechy koncepcji NER300 spowolniły reakcję na zmieniające się środowisko

80

Projekty demonstracyjne w dziedzinie energii niskoemisyjnej wiążą się z wieloma zagrożeniami. W związku z tym prawdopodobieństwo zmian lub niepowodzenia (tj. w zdobyciu finansowania lub uzyskaniu oczekiwanej wydajności energetycznej) jest w ich przypadku większe w porównaniu z projektami dotyczącymi rozwiniętych technologii. Koncepcja programów finansowania publicznego ukierunkowana na takie typy inwestycji powinna zatem umożliwiać instytucjom zarządzającym znalezienie elastycznych i terminowych rozwiązań w celu umożliwienia osiągnięcia celów w ramach programów.

Wstępnie ustanowione kryteria dotyczące technologii ograniczały elastyczność na poziomie programu

81

Komisja przyznawała dotacje z NER300 projektom w oparciu o wstępnie ustanowiony wykaz kategorii technologii i wartości progowych. Wykaz z 2009 r. był podstawą dla obydwu zaproszeń do składania wniosków, które miały zostać zorganizowane w okresie dwóch lat. W ramach prawnych nie przewidziano zatem żadnych przyszłych przeglądów ani dostosowań tego wykazu.

82

Przed uruchomieniem projektów, które zostały zaklasyfikowane jako pionierzy w swoich kategoriach w momencie ich zatwierdzenia w 2012 r. i 2014 r., często miały miejsce niespodziewane wydarzenia na rynkach i w sektorach technologii. W niektórych przypadkach wydarzenia te następowały bardzo szybko. W ramce 10 przedstawiono przykład.

83

Ustalanie bardzo szczegółowych kryteriów technologicznych programu wsparcia z wyprzedzeniem wiąże się zatem z ograniczeniami. Gwałtowne zmiany na rynkach i w technologiach mogą sprawić, że projekty wybrane na podstawie tych kryteriów nie będą tak przełomowe, jak oczekiwano, w szczególności w przypadku wystąpienia opóźnień.

Wymagane były rozwiązania, które zapewniłyby odpowiednie wydatkowanie niewykorzystanych środków finansowych z wycofywanych projektów na pilne priorytety UE

84

Zasady programu NER300 przewidywały, że po dniu 31 grudnia 2015 r. wszelkie pozostałe środki przypadałyby państwom członkowskim. Pomimo wcześniejszej zmiany decyzji w sprawie NER300 polegającej na przesunięciu terminów o dwa lata w 2016 r. nadal wycofywano projekty z NER300, gdyż nie były one w stanie dotrzymać terminu osiągnięcia ostatecznej decyzji inwestycyjnej. Ze względu na brak odpowiedniej listy rezerwowej obejmującej właściwe projekty po drugim zaproszeniu do składania wniosków Komisja nie mogła ich zastąpić projektami już poddanymi kontroli EBI. Ramy prawne NER300 nie obejmowały także żadnej opcji ogłoszenia dodatkowego zaproszenia do składania wniosków. Wycofywane projekty prawdopodobnie doprowadzą do tego, że do połowy 2018 r. nie zostaną wydane środki finansowe w wysokości co najmniej 840 mln euro (40% z przyznanej kwoty 2,1 mld euro)⁵⁵.

85

W tym kontekście zgodnie z opinią Komitetu ds. Zmian Klimatu Komisja zdecydowała⁵⁶ o udostępnieniu niewydanych środków finansowych z pierwszego zaproszenia do składania wniosków (co najmniej 436 mln euro) na potrzeby zasilenia instrumentów finansowych zarządzanych przez EBI⁵⁷. Umożliwi to wykorzystanie niewydanych środków finansowych NER300 na powiązane działania do czasu rozpoczęcia funkcjonowania funduszu innowacyjnego. Charakter i cel tych instrumentów nie są jednak identyczne z charakterem i celami NER300⁵⁸. Obawy zgłoszone przez Trybunał w następnej sekcji dotyczące rozliczalności względem wydatkowania środków finansowych NER300 odnoszą się także do sytuacji, w której te środki finansowe mogą być potencjalnie skierowane do instrumentów finansowych.

Ustalenia dotyczące koordynacji i rozliczalności wymagają ulepszenia

86

Istnieje wiele instrumentów i programów UE o celach podobnych do NER300 (zob. załącznik V). W świetle tego złożonego systemu Trybunał przeanalizował, czy Komisja i państwa członkowskie dokonały postępów w dostosowywaniu europejskich działań publicznych i prywatnych na rzecz innowacji w dziedzinie energii niskoemisyjnej. Zbadał także, czy służby Komisji odpowiedzialne za programy związane z przyspieszaniem innowacji w dziedzinie czystej energii skutecznie ze sobą współpracują w celu koordynowania zarządzania trwającymi programami takimi jak NER300, „Horyzont 2020” i InnovFin EDP oraz wykorzystują swoją wspólną wiedzę ekspercką do opracowywania spójnych pakietów i rozwiązań w dziedzinie finansowania. Trybunał ocenił także, w jaki sposób państwa członkowskie i Komisja są rozliczane za zarządzanie programem NER300 i jego rezultaty.

Pomimo postępów wolniejszych niż oczekiwane, plan EPSTE stanowi podstawę dla lepszej koordynacji w Europie

87

Odpowiednią koordynację można osiągnąć, gdy Komisja i państwa członkowskie współpracują ze sobą w celu osiągnięcia skutecznej koordynacji pionowej (między Komisją i właściwymi organami krajowymi) i horyzontalnej (między właściwymi służbami Komisji i między właściwymi służbami krajowymi oraz zewnętrznymi zainteresowanymi stronami)⁵⁹. Podstawową inicjatywą zmierzającą do osiągnięcia tego typu koordynacji w UE jest (zintegrowany) plan EPSTE, zatwierdzony przez Radę w 2008 r. oraz utrzymywany przez Komisję i państwa członkowskie na zasadzie dobrowolnej. Plan EPSTE ma także zachęcać do współpracy z zainteresowanymi stronami z branży i środowiska akademickiego za pośrednictwem specjalnych platform, które rozwijały się na przestrzeni lat.

88

Plan EPSTE nie jest instrumentem finansowania, jest jednak ukierunkowany na koordynację i wzajemne dostosowanie odpowiednich finansowych zasobów unijnych, krajowych i sektora prywatnego. Państwa członkowskie uczestniczą w grupie sterującej, której przewodniczy Komisja, oraz w grupach roboczych. W Komisji w plan EPSTE zaangażowane były DG ds. Badań Naukowych i Innowacji, DG ds. Energii i Wspólne Centrum Badawcze. Komisja i państwa członkowskie dokonały przeglądu planu EPSTE w 2015 r. w celu dostosowania go do priorytetów badań naukowych i innowacji w ramach unii energetycznej.

89

Przedstawiciele państw członkowskich, z którymi Trybunał konsultował się podczas wizyt, wyrażali pozytywne opinie na temat doświadczeń związanych z planem EPSTE⁶⁰. Odnotowali oni jednak, że wstępny ambitny cel, jakim było osiągnięcie wspólnego programowania i finansowania odpowiednich działań w obszarze innowacji energetycznych, nadal stanowi poważne wyzwanie.

90

W ramach zintegrowanego planu EPSTE od 2015 r. grupa sterująca wyznaczyła 14 tymczasowych grup roboczych do celów opracowania planów wdrażania do zatwierdzenia przed listopadem 2017 r. Na koniec 2017 r. grupa sterująca zatwierdziła i wydała pięć planów wdrażania⁶¹. Nie zdecydowała jeszcze, w jaki sposób będzie przekazywać informacje na temat ich osiągnięć.

91

Komisja zwróciła się do państw członkowskich, aby kontynuowały prace zmierzające do osiągnięcia ambitnego celu, jakim jest wspólne programowanie i finansowanie. Państwa członkowskie nie zgodziły się na przekazanie zasobów krajowych na rzecz tych planów wdrażania. Zainteresowane strony z sektora prywatnego reprezentowane w platformach technologii i innowacji także nie zapewniły wkładów finansowych w plany wdrażania w ramach planu EPSTE.

92

Pomimo swojej koordynującej roli w największym programie demonstracyjnym w dziedzinie energii w Europie oraz znaczenia dla celów planu EPSTE DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu dołączyła do grupy sterującej planu EPSTE dopiero w październiku 2016 r. Nie uczestniczyła w tymczasowych grupach roboczych istotnych dla zakresu programu NER300 czy przyszłego funduszu innowacyjnego. DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu zorganizowała odrębne wszechstronne posiedzenia okrągłego stołu z zainteresowanymi stronami, z udziałem przedstawicieli sektora energii ze źródeł odnawialnych, energochłonnego i CCS w 2017 r. w celu omówienia przyszłej koncepcji funduszu innowacyjnego.

93

Zintegrowany plan EPSTE z 2015 r. przewidywał dostosowanie celów do priorytetów unii energetycznej oraz wskazał na brak postępów w realizacji pewnych kluczowych ambitnych celów od czasu jego uruchomienia w 2008 r. Wobec braku zorganizowanych i regularnych sprawozdań z postępów dotyczących mierzalnych rezultatów trudno jest zidentyfikować korzyści wynikające bezpośrednio ze współpracy w ramach planu EPSTE.

Służby Komisji muszą usprawnić koordynację wewnętrzną i spójność wsparcia UE na rzecz niskoemisyjnych projektów demonstracyjnych

94

W 2009 r. Komisja opublikowała komunikat pt. „Inwestowanie w rozwój technologii niskoemisyjnych (plan EPSTE)”⁶², który opierał się na celach planu EPSTE wyznaczonych w 2008 r. Komisja poszukiwała nowych możliwości łączenia środków pochodzących od różnych podmiotów i z różnych instrumentów, takich jak dotacje, pożyczki i gwarancje pożyczek w celu zgromadzenia wystarczających środków na finansowanie dużych projektów demonstracyjnych. Odnotowała, że EBI mógłby odegrać kluczową rolę w poprawie koordynacji i ciągłości dostępnego finansowania, odnosząc się w szczególności do mechanizmu finansowania opartego na podziale ryzyka (RSFF) wspieranego przez 7PR.

Komplementarność między NER300 a innymi unijnymi programami dotacji

95

W swojej ocenie skutków programu NER300 z 2010 r.⁶³ Komisja zauważyła, że NER300 musi mieć charakter uzupełniający względem programu ramowego w zakresie badań (tj. 7PR w latach 2007-2013) i być ukierunkowany na bardziej zaawansowane projekty.

96

7PR (a następnie program „Horyzont 2020” w latach 2014-2020) był realizowany równolegle względem NER300 i EPENG od 2009/2010 r. Rola programów badawczych pod względem finansowania projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii nie była tak dobrze określona, gdy Komisja uruchomiła program NER300 w 2010 r. Trybunał stwierdził, że między 7PR a programem „Horyzont 2020” wzrosła liczba dużych projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii otrzymujących dotacje, a także wielkość poszczególnych dotacji. Największa pojedyncza dotacja na rzecz takiego projektu w ramach programu „Horyzont 2020” wynosiła nieco poniżej 40 mln euro⁶⁴, podczas gdy średnia wielkość dotacji w ramach NER300 wynosiła 54 mln euro. Program „Horyzont 2020” ma na celu finansowanie większych projektów niż 7PR, aby wywrzeć większe oddziaływanie. Duże znaczenie ma zatem monitorowanie, w jaki sposób programy „Horyzont 2020” (i jego następca po 2020 r.) i NER300 (i jego następca po 2021 r.) uzupełniają się nawzajem lub zaspokajają różne potrzeby oraz w jaki sposób oddziałują między sobą.

Program NER300 i instrumenty finansowe

97

Decyzja w sprawie NER300 odnosiła się także do możliwości łączenia NER300 z finansowaniem kredytów w ramach mechanizmu finansowania opartego na podziale ryzyka⁶⁵. Mechanizm ten faktycznie zapewnił wsparcie na rzecz szeregu projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii odnawialnej. Ilustruje on co prawda współpracę Komisji z EBI w celu opracowania innych rozwiązań finansowych, lecz rozwiązania te nie obejmowały żadnych projektów NER300. Nie doszło zatem do połączenia produktów zapewnianych przez te dwa programy.

98

W obecnym okresie programowania (2014-2020) mechanizm finansowania opartego na podziale ryzyka został zastąpiony przez InnovFin. Jeden z obszarów tematycznych interwencji InnovFin dotyczy projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii (EDP)⁶⁶. Komisja uruchomiła ten nowy instrument finansowy w celu wsparcia projektów takich jak wspierane przez program NER300, które w tamtym czasie miały opóźnienia w planowaniu finansowym.

99

Pomimo tych prób zapewnienia projektom demonstracyjnym szerszego zakresu produktów finansowych i dodatkowych wkładów ze strony UE (zob. ramka 11) dla żadnego z dziesięciu projektów NER300, które ubiegały się o pożyczki z InnovFin, do końca 2017 r. nie podpisano umowy pożyczki po zakończeniu niniejszej kontroli. Szczególny charakter projektów demonstracyjnych NER300 (np. większe ryzyko technologiczne i finansowe niż w przypadków projektów dotyczących rozwiniętych technologii, brak pewności co do oczekiwanej wydajności i dochodów) powoduje, że napotykają one trudności dotyczące spełnieniem standardowych wymogów banku dotyczących należytej staranności.

Fundusz innowacyjny oraz zapewnianie komplementarności po 2020 r.

100

W 2017 r. DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu zorganizowała posiedzenia okrągłego stołu z zainteresowanymi stronami, aby wyciągnąć wnioski z programu NER300 i przygotować koncepcję nowego funduszu inwestycyjnego. Zainteresowane strony także namawiały do utworzenia programu łączonego obejmującego wsparcie na rzecz instrumentów finansowych, zapewniającego jednocześnie dotacje na inwestycje dla wcześniejszych etapów rozwoju projektu.

101

W sprawozdaniu końcowym⁶⁹ zalecono, by fundusz innowacyjny oferował głównie dotacje, uzupełniane częściowymi dotacjami lub pożyczkami o ograniczonym ryzyku czy inwestycjami kapitałowymi, z większym poziomem dotacji na wczesnych etapach projektów. W sprawozdaniu podkreślono ponadto, że nowy fundusz powinien uzupełniać istniejące unijne i krajowe programy finansowania, a nie powielać ich zakres; konkretne przykłady obejmowały program „Horyzont 2020”, InnovFin, instrument „Łącząc Europę”, kapitał wysokiego ryzyka z Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego i EFIS.

102

W związku z tym zarówno DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu, jak i DG ds. Badań Naukowych i Innowacji oceniają, w jaki sposób można lepiej projektować podstawowe mechanizmy wsparcia (tj. fundusz innowacyjny i InnovFin EDP w powiązaniu z dotacjami programu „Horyzont 2020”) dla projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii niskoemisyjnej. Finansowanie dotacji w ramach programu „Horyzont 2020” na rzecz bardziej zaawansowanych projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii (w tym poprzez wkład w InnovFin EDP) także zwiększyło się od czasu uruchomienia NER300. Nie jest jasne, czy program NER300 (i fundusz innowacyjny) z jednej strony oraz program „Horyzont 2020”/9PR (łącznie z ich wkładami w instrumenty finansowe) z drugiej strony będą wystarczająco komplementarne, aby uzasadnić istnienie równoległych programów finansowania publicznego o różnych podmiotach zarządzających (w Komisji) i organach nadzoru.

103

W ujęciu ogólnym Komisja nie osiągnęła jeszcze ambitnego celu określonego w 2009 r. i powtórzonego w 2016 r.⁷⁰, jakim jest zapewnienie spójnego i lepszego ukierunkowania zasobów i produktów finansowych, w tym dotacji UE, produktów kredytowych i inwestycji kapitałowych, przeznaczonych na różne etapy dużych projektów demonstracyjnych.

Uzgodnienia dotyczące rozliczalności w ramach programu NER300 nie są wystarczająco jasne

104

Środki finansowe NER300 nie stanowią części budżetu ogólnego Unii Europejskiej, w związku z czym do zarządzania nimi nie ma zastosowania rozporządzenie finansowe UE. Są to środki finansowe państw członkowskich przydzielone z instrumentu polityki UE (tj. EU ETS). Podstawa prawna programu NER300 (tj. dyrektywa w sprawie EU ETS i decyzja w sprawie NER300) nie zawiera wyraźnych odniesień do kontroli finansowej (np. płatności) ani audytów (wewnętrznych lub zewnętrznych).

105

Krajowe punkty kontaktowe, z którymi konsultował się Trybunał podczas kontroli, zasadniczo postrzegały środki finansowe NER300 jako środki finansowe UE⁷¹. Nie istnieją wymogi prawne dotyczące przygotowywania przez Komisję rocznych sprawozdań na temat wyników operacyjnych lub finansowych programu w celu zapewnienia pełnej rozliczalności publicznej. Nie jest stosowana procedura udzielania absolutorium za zarządzanie tymi środkami finansowymi przez Komisję. EBI wydaje poufne sprawozdania finansowe dla Komisji na temat swoich działań związanych z zarządzaniem aktywami w programie NER300 i informuje o środkach finansowych jako o pozycji pozabilansowej ujętej w imieniu strony trzeciej⁷². Komisja nie informuje o środkach programu NER300 w bilansie UE.

106

W ujęciu ogólnym ustalenia dotyczące kontroli finansowej i rozliczalności programu NER300 nie są wystarczająco jasne. Takie ustalenia są niezbędne w celu gwarantowania należytego zarządzania finansami tych funduszy publicznych przez podmioty zaangażowane w zarządzanie programem.

107

W 2016 r. Grupa Wysokiego Szczebla ds. Zasobów Własnych odnotowała, że jedną z opcji dla nowych zasobów własnych byłoby włączenie dochodów z unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS)⁷³.

Wnioski i zalecenia

108

Trybunał dostrzega wprawdzie trudne warunki rynkowe dla tego typu działalności po 2008 r., w ujęciu ogólnym stwierdza jednak, że programy EPENG i NER300 nie doprowadziły do oczekiwanych postępów na rzecz wykazania wykonalności komercyjnej CCS i szeregu innowacyjnych odnawialnych źródeł energii.

109

W ramach EPENG nie zostały osiągnięte wyznaczone w nim ambitne cele w dziedzinie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, gdyż żaden z projektów otrzymujących finansowanie ze środków UE nie skutkował wykorzystaniem technologii w projektach demonstracyjnych na skalę komercyjną (zob. pkt 20-22). Pięć z sześciu współfinansowanych projektów nie zostało ukończonych.

110

Wsparcie w ramach programu EPENG na rzecz morskiej energii wiatrowej miało na celu dostarczenie innowacyjnych turbin i konstrukcji fundamentowych, z jednoczesnym zwiększeniem połączeń sieciowych między państwami członkowskimi. Program ten zapewnił pozytywny wkład w szybko rozwijający się sektor pomimo kilku przypadków opóźnień i dwóch projektów, których realizację przerwano (zob. pkt 23-26).

111

Trybunał stwierdził ponadto, że program NER300 nie skutkował żadnymi udanymi projektami demonstracyjnymi dotyczącymi CCS (zob. pkt 28-30). W przypadku jedynego projektu CCS, któremu Komisja przyznała finansowanie w 2014 r., wstrzymano działalność po wycofaniu przez państwo członkowskie wsparcia krajowego w 2015 r. Projekt nie mógł w związku z tym osiągnąć etapu ostatecznej decyzji inwestycyjnej i prawdopodobnie zostanie wycofany z NER300 w 2018 r.

112

Program NER300 może także nie doprowadzić do osiągnięcia zamierzonego oddziaływania na innowacyjne odnawialne źródła energii, które nie były jeszcze dostępne na skalę komercyjną podczas dokonywania wyboru projektów przez Komisję (zob. pkt 31-36). Pomimo podjęcia decyzji w 2015 r. o przesunięciu wszystkich terminów o dwa lata, na początku 2018 r. siedem projektów zostało wycofanych. W projektach tych nie wykorzystano przyznanych dotacji i nie zapewniają one oczekiwanej wydajności w zakresie czystej energii.

113

W odniesieniu do przyczyn niepowodzeń i opóźnień Trybunał stwierdził, że na projekty dotyczące energii niskoemisyjnej w ramach EPENG i NER300 wpłynęły niekorzystne warunki inwestycyjne (zob. pkt 37-55). Podczas gdy niektóre warunki inwestycyjne są determinowane przez bardziej ogólne wydarzenia gospodarcze, inne mogą być ustanawiane przez decydentów politycznych, którzy mogą wywierać na nie wpływ. Brak pewności co do długoterminowych strategii w dziedzinie klimatu i energii oraz leżących u ich podstaw strategii politycznych, regulacji i publicznego wsparcia finansowego wpływał na zdolność projektów do przyciągania inwestycji prywatnych i osiągania na czas etapu ostatecznej decyzji inwestycyjnej (zob. pkt 41-48).

114

Oprócz gospodarczych i innych czynników wspomnianych powyżej obniżająca się cena rynkowa emisji dwutlenku węgla w ramach EU ETS od 2011 r. stanowiła kluczową barierę dla projektów demonstracyjnych dotyczących CCS w UE (zob. pkt 49-55). Wywarło to wpływ na i tak już ryzykowne uzasadnienia biznesowe projektów demonstracyjnych dotyczących CCS, na podstawie których Komisja przyznawała dotacje z EPENG w 2009 r. Niskie ceny spowodowały także, że niż dostępne kwoty dotacji w ramach NER300 były niższe niż oczekiwano, co powodowało dalsze luki w finansowaniu.

115

Ponadto brak zagwarantowania przez jakikolwiek projekt EPENG odpowiedniej kwoty finansowania publicznego za pośrednictwem NER300 lub programów krajowych do 2012 r. osłabił wykonalność tych projektów. Komisja podjęła wysiłki w celu umożliwienia dalszych prac nad wykorzystaniem CCS w projektach demonstracyjnych, ale nie zawiesiła ani nie przerwała w tym czasie swojego wsparcia finansowego na rzecz projektów, które ostatecznie odniosły niepowodzenie.

116

Innowacyjne projekty w dziedzinie energii, które przyczyniają się do przejścia na energię niskoemisyjną, wymagają lepszego klimatu inwestycyjnego. W tym kontekście zaproponowane rozporządzenie w sprawie zarządzania unią energetyczną przewiduje, że państwa członkowskie opracują i przedłożą Komisji plany krajowe w zakresie energii i klimatu opisujące długoterminowe strategie rozwoju niskoemisyjnego (zob. ramka 7), oparte na stabilnych strategiach politycznych i regulacjach w celu promowania i wsparcia wykorzystania odnawialnych źródeł energii i dalszego ograniczania emisji⁷⁴. Komisja będzie uczestniczyć w kontrolowaniu planów i sprawozdań państw członkowskich w celu określenia, czy zawierają one wszystkie wymagane elementy. Powinna wykorzystywać te informacje podczas przyznawania środków finansowych UE.

Zalecenie 1 – Zwiększenie potencjału skutecznego wsparcia unijnego na rzecz innowacji w dziedzinie energii niskoemisyjnej

Aby zwiększyć skuteczność unijnego wsparcia finansowego na rzecz innowacyjnych projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii niskoemisyjnej, Komisja powinna – w przypadku gdy duże, kapitałochłonne projekty wymagające połączonego wsparcia krajowego oraz unijnego są zgłaszane do finansowania w ramach proponowanego funduszu innowacyjnego i innych odpowiednich programów UE zarządzanych w sposób centralny – ocenić ich zgodność z krajowymi planami w zakresie energii i klimatu oraz zapewnić, by przed przyznaniem unijnych środków finansowych pozyskiwane były zdecydowane i jasne zobowiązania ze strony państw członkowskich.

Docelowy termin wdrożenia: do końca 2021 r.

117

Trybunał stwierdził także, że aspekty koncepcji programu NER300 ograniczały zdolności Komisji i państw członkowskich do skutecznego reagowania na zmieniające się okoliczności (zob. pkt 56-85).

118

Wybrany model programu NER300 przewidujący przekazanie funduszy publicznych na rzecz projektów dopiero po rozpoczęciu ich eksploatacji nie był odpowiednio uzasadniony ocenami potrzeb i przenosił większą część ryzyka na promotorów projektów. Przed ustanowieniem programu NER300 dyrektywą w sprawie EU ETS nie przeprowadzono jasnej oceny pokazującej, jakiego rodzaju wsparcie jest potrzebne na rzecz wczesnych projektów demonstracyjnych dotyczących szerokiej gamy technologii energii odnawialnej i CCS, które napotykają wiele różnych wyzwań inwestycyjnych i regulacyjnych w całej UE. Podstawa prawna przyjęta w 2018 r. dla nowego funduszu innowacyjnego ma rozwiązać problem ograniczania ryzyka (zob. pkt 57-65).

119

Procesy wyboru projektów i podejmowania decyzji w ramach NER300 były skomplikowane (zob. pkt 66-75). Proces wyboru i przyznawania dotacji stosowany przez Komisję i państwa członkowskie kładł niewystarczający nacisk na porównywalną jakość oraz ryzyko związane z wykonalnością finansową i ekonomiczną projektów. Trybunał nie mógł także potwierdzić, że państwa członkowskie zdawały sobie w wystarczającym stopniu sprawę z zagrożeń i zaleceń określonych przez EBI przed zatwierdzeniem projektów uszeregowanych na potrzeby decyzji Komisji o przyznaniu finansowania. Czynniki te zmniejszyły pewność co do tego, czy w ramach ograniczeń programowych można było osiągnąć cele projektów. Istnieje również możliwość usprawnienia procesu podejmowania decyzji w ramach NER300, w szczególności w odniesieniu do wniosków o dużą zmianę projektów, które obecnie wymagają zmiany w ustawodawstwie.

Zalecenie 2 – Udoskonalenie procedur wyboru projektów i podejmowania decyzji na potrzeby przyszłego funduszu innowacyjnego

W świetle planowanego uruchomienia nowego funduszu innowacyjnego w 2021 r. Komisja powinna udoskonalić elementy krytyczne procesu wyboru projektów i podejmowania decyzji w porównaniu z NER300. W szczególności powinna:

1. ustanowić kryteria dla wycofania finansowania w przypadkach, gdy projekty nie osiągają uzgodnionych celów pośrednich;
2. oceniać aspekty wykonalności ekonomicznej projektów (akceptowalności przez banki), łącznie z wymienionymi w zaleceniu 1;
3. zdefiniować precyzyjne i mierzalne wartości progowe dla każdego kryterium należytej staranności / przyznania finansowania;
4. udostępniać z zachowaniem poufności wyniki oceny należytej staranności organom danego państwa członkowskiego przed podjęciem decyzji o przyznaniu finansowania;
5. wspierać projekty, w przypadku których procedury wyboru pokazały, że prawdopodobnie zapewnią one największy wkład w osiąganie priorytetów UE;
6. uprościć procedurę dotyczącą wniosków o zmianę projektów, tak aby nie wymagała ona zmiany aktów prawnych Komisji.

Docelowy termin wdrożenia: do końca 2020 r.

120

Inne cechy koncepcji NER300 spowolniły także reakcję programu na zmieniające się środowisko (zob. pkt 80-85). Stosowanie szczegółowych kryteriów technologicznych ustanowionych z wyprzedzeniem w 2009 r. ograniczało zdolność programu do reagowania na wydarzenia na rynku i w sektorach technologii. W przypadku wystąpienia opóźnień projekty wybrane na podstawie tych kryteriów mogą nie być tak przełomowe, jak oczekiwano.

121

W związku z wycofywaniem się projektów w przypadku, gdy nie można było dotrzymać (przedłużonych) terminów programu, Komisja szukała rozwiązań w celu przydzielenia dużych sum niewydanych środków finansowych do innych programów oraz zapewnienia, by były one dostępne na zwiększanie inwestycji w innowacyjne projekty. Charakter i cel tych programów nie są identyczne z charakterem i celami NER300 i należy zapewnić rozliczalność względem sposobu wydatkowania tych środków finansowych.

Zalecenie 3 – Zapewnianie elastyczności funduszu innowacyjnego w celu reagowania na wydarzenia na rynku i w sektorach technologii

Komisja powinna zapewnić, by koncepcja funduszu innowacyjnego umożliwiała bardziej elastyczne reakcje na wydarzenia w sektorach technologii oraz wycofywanie się projektów niż w przypadku koncepcji programu NER300.

Może to obejmować:

1. elastyczne podejście do definiowania i aktualizacji kwalifikujących się technologii i wartości progowych;
2. organizację zaproszeń do składania wniosków i decyzji o przyznaniu finansowania w sposób ciągły.

Docelowy termin wdrożenia: do końca 2021 r.

122

Istnieje wiele mechanizmów finansowania wspierających innowacje w dziedzinie energii w UE. W tym kontekście Trybunał stwierdził, że należy wyeliminować uchybienia w koordynacji i rozliczalności (zob. pkt 86-107).

123

Pomimo wolniejszych postępów niż oczekiwane, plan EPSTE zapewnia podstawę dla lepszego dostosowania europejskich publicznych i prywatnych działań na rzecz innowacji w dziedzinie energii niskoemisyjnej. Przegląd planu EPSTE w 2015 r. miał duże znaczenie dla dostosowania pierwotnego planu EPSTE do priorytetów badań naukowych i innowacji w ramach unii energetycznej oraz wskazał na brak postępów w osiąganiu pewnych kluczowych ambitnych celów. Nadal trudno jest jednak jasno określać i mierzyć korzyści wynikające bezpośrednio ze współpracy w ramach planu EPSTE (zob. pkt 87-93).

124

Trybunał stwierdził także uchybienia w koordynacji między własnymi departamentami Komisji zajmującymi się innowacjami w dziedzinie czystej energii, które to uchybienia mogą uniemożliwiać bardziej spójne i wydajne łączenie zasobów publicznych i produktów finansowych, ukierunkowanych na poszczególne etapy dużych projektów demonstracyjnych (zob. pkt 94-103).

125

Do końca 2017 r. nie udzielono pożyczki na rzecz żadnego z projektów NER300 z instrumentów finansowych zarządzanych przez EBI, które wspierają projekty demonstracyjne w dziedzinie energii. Szczególny charakter tych projektów powoduje, że występują w nich trudności w spełnieniu standardowych wymogów należytej staranności określonych przez bank. Różne służby Komisji oceniają, w jaki sposób można lepiej opracować koncepcję ich podstawowych mechanizmów finansowania. Zwiększenie wsparcia w ramach programu „Horyzont 2020” dla bardziej rozwiniętych projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii rodzi pytanie, czy program NER300 (i przyszły fundusz innowacyjny) z jednej strony i program „Horyzont 2020”/9PR (łącznie z ich wkładami w instrumenty finansowe) z drugiej strony wykazują wystarczającą komplementarność, aby uzasadnić ewentualne istnienie w przyszłości równoległych programów o różnych podmiotach zarządzających i organach nadzoru.

126

Trwają negocjacje dotyczące nowych wieloletnich ram finansowych, upraszczanie programu „Horyzont 2020” oraz dyskusje na temat przyszłości finansów UE. Stwarza to możliwość określenia, które programy są najbardziej odpowiednie do wspierania (różnych etapów) projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii niskoemisyjnej, oraz sposobów uzyskania synergii w celu stawienia czoła wyzwaniom związanym z ich finansowaniem.

Zalecenie 4 – Lepsza koordynacja w Komisji w celu bardziej spójnego ukierunkowania wsparcia UE

Aby zwiększyć spójność i skuteczność ukierunkowania wsparcia UE na rzecz innowacji w dziedzinie energii niskoemisyjnej, odpowiednie służby Komisji (w szczególności DG ds. Badań Naukowych, DG ds. Energii, DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu, DG ds. Rynku Wewnętrznego, Przemysłu, Przedsiębiorczości i MŚP oraz DG do Spraw Gospodarczych i Finansowych) powinny:

1. przeprowadzać oceny obejmujące wiele służb w celu wykazania, że fundusz innowacyjny, program „Horyzont 2020” i InnovFin EDP (oraz ich następcy po 2020 r.) uzupełniają się wzajemnie i są w spójny sposób ukierunkowane na projekty demonstracyjne w dziedzinie energii niskoemisyjnej;
2. usprawnić procesy selekcji projektów⁷⁵ między programami w celu ograniczania niedociągnięć i powielania prac.

Docelowy termin wdrożenia: do końca 2021 r.

127

Ponadto ustalenia dotyczące rozliczalności i kontroli finansowej programu NER300 nie są wystarczająco jasne, aby wykazać, że podmioty zarządzające programem zapewniają stosowanie zasad należytego zarządzanie finansami (zob. pkt 104-107).

Zalecenie 5 – Zapewnienie rozliczalności

W świetle uruchomienia nowego funduszu innowacyjnego w 2021 r. Komisja powinna udoskonalić elementy krytyczne zarządzania i rozliczalności w porównaniu z NER300, a w szczególności:

1. sprecyzować przepisy w sprawie odpowiedzialności i rozliczalności względem funduszu innowacyjnego i niewydanych środków finansowych NER300;
2. zapewnić, by wszystkie takie środki finansowe zarządzane przez Komisję były rejestrowane w budżecie i bilansach oraz podlegały rocznej kontroli i procedurze udzielania absolutorium przez Parlament i Radę;
3. włączyć do ram prawnych przepisy w sprawie regularnego przekazywania władzom budżetowym sprawozdań z postępów.

Docelowy termin wdrożenia: do końca 2021 r.

Niniejsze sprawozdanie zostało przyjęte przez Izbę I, której przewodniczył członek Trybunału Obrachunkowego Nikolaos Milionis, na posiedzeniu w Luksemburgu w dniu 5 września 2018 r.

Glosariusz

Akceptowalność przez banki: kryterium zasadniczo stosowane przez bank, zgodnie z którym należy wykazać, że projekt będzie generował wystarczające dochody, aby być akceptowalny dla banków.

CCUS: wychwytywanie, składowanie i utylizacja dwutlenku węgla. Programy badawcze UE zapewniają obecnie środki finansowe dla badań w dziedzinie CCUS. Wykorzystywanie wychwyconego dwutlenku węgla jako surowca do procesów przemysłowych i chemicznych może przekształcić dwutlenek węgla w towar, który będzie przedmiotem handlu i źródłem dochodów.

Komitet ds. Zmian Klimatu: zob. „procedura komitetowa”.

Procedura komitetowa: termin „procedura komitetowa” odnosi się do zestawu procedur, według których Komisja Europejska wykonuje przyznane jej przez unijnego prawodawcę uprawnienia wykonawcze, przy wsparciu komitetów przedstawicieli państw UE. Takim komitetom w ramach procedury komitetowej przewodniczy urzędnik Komisji; wydają one opinie na temat aktów wykonawczych wnioskowanych przez Komisję¹. W przypadku programu NER300 właściwym komitetem jest Komitet ds. Zmian Klimatu.

Ocena należytej staranności: w kontekście niniejszego sprawozdania odnosi się ona do przeprowadzanej przez EBI oceny wykonalności technicznej i finansowej wniosku o dotację ze środków finansowych programu NER300.

Ostateczna decyzja inwestycyjna: zarząd przedsiębiorstwa podejmuje ostateczną decyzję inwestycyjną w odniesieniu do projektu energetycznego po opracowaniu początkowych założeń projektowych i inżynierskich (FEED), uzyskaniu wszystkich koniecznych pozwoleń i potwierdzeniu źródeł finansowania dla całej inwestycji. Po podjęciu ostatecznej decyzji inwestycyjnej przez zarząd można rozpocząć prace inżynierskie, procedury udzielania zamówień i roboty budowlane w ramach projektu.

Instrument finansowy: instrumenty finansowe stanowią narzędzie służące do udzielania wsparcia finansowego z budżetu UE w formie pożyczek, gwarancji i inwestycji kapitałowych (lub quasi-kapitałowych) przeznaczonych na realizację projektów². Zgodnie z międzynarodowym standardem rachunkowości 32 instrument finansowy to „każdy kontrakt, który skutkuje powstaniem składnika aktywów finansowych u jednej jednostki i zobowiązania finansowego lub instrumentu kapitałowego u drugiej jednostki”.

Rezerwa dla nowych instalacji: rezerwa dla nowych instalacji to ogólnowspólnotowa rezerwa w wysokości 780 mln uprawnień do emisji ustanowiona na podstawie unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) na lata 2013-2020. W tym czasie nowi operatorzy EU ETS mogą ubiegać się o przydział uprawnień z tej rezerwy. Uprawnienia z rezerwy są przydzielane według kolejności zgłoszeń. W 2012 r. odłożono 300 mln uprawnień z tej rezerwy na finansowanie programu NER300.

Skróty

6PR/7PR/9PR: szósty/siódmy/dziewiąty program ramowy w zakresie badań naukowych

CCS: wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla

CCUS: wychwytywanie, składowanie i utylizacja dwutlenku węgla

EBI: Europejski Bank Inwestycyjny

EEA: Europejska Agencja Środowiska

EFIS: Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (tj. plan inwestycyjny dla Europy)

EFSI: europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne

EPENG: Europejski program energetyczny na rzecz naprawy gospodarczej

EU ETS: unijny system handlu uprawnieniami do emisji

FEED: początkowe założenia projektowe i inżynierskie

IPCC: Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu

IRENA: Międzynarodowa Agencja Energii Odnawialnej

JRC: Wspólne Centrum Badawcze

MAE: Międzynarodowa Agencja Energetyczna

NER300: program „Rezerwa dla nowych instalacji 300”

OZE: odnawialne źródła energii

RSFF: mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka

Przypisy

¹ https://eur-lex.europa.eu/summary/glossary/comitology.html?locale=pl.

² Zob. sprawozdanie specjalne Europejskiego Trybunału Obrachunkowego nr 19/2016 „Wykonywanie budżetu UE za pośrednictwem instrumentów finansowych – wnioski na przyszłość z okresu programowania 2007-2013”.

³ Rada Europejska w Brukseli, 19-20 czerwca 2008 r., konkluzje prezydencji, 11018/1/08 z dnia 17 lipca 2008 r., pkt. 45.

⁴ Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 663/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. ustanawiające program wspomagania naprawy gospodarczej poprzez przyznanie pomocy finansowej Wspólnoty na projekty w dziedzinie energetyki (Dz.U. L 200 z 31.7.2009, s. 31).

⁵ COM(2008) 800 final z dnia 26 listopada 2008 r. – Europejski plan naprawy gospodarczej.

⁶ Zob. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s. 63).

⁷ Motyw 10 decyzji Komisji 2010/670/UE z dnia 3 listopada 2010 r. ustanawiającej kryteria i środki dotyczące finansowania komercyjnych projektów demonstracyjnych mających na celu bezpieczne dla środowiska wychwytywanie i geologiczne składowanie CO₂ oraz projektów demonstracyjnych w zakresie innowacyjnych technologii energetyki odnawialnej realizowanych w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie, ustanowionego dyrektywą 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady („decyzja w sprawie NER300”) (Dz.U L 290 z 6.11.2010, s. 39).

⁸ COM(2009) 519/4 „Inwestowanie w rozwój technologii niskoemisyjnych (plan EPSTE)”.

⁹ Obejmują one identyfikowanie projektów kwalifikowalnych, podpisywanie prawnie wiążących aktów (umów) z projektami i zarządzanie nimi, monitorowanie projektów, sprawozdawczość na rzecz Komisji i przekazywanie płatności z projektów EBI. Zob. przegląd na rys. 10 w głównym tekście.

¹⁰ 38 projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych oraz jeden dotyczący wychwytywania i składowania dwutlenku węgla.

¹¹ To zarządzanie aktywami przyniosło dotychczas około 70 mln euro dodatkowych dochodów. Do końca 2017 r. Komisja przekazała 39 mln euro ze środków NER300 na płatności na rzecz EBI za powierzone mu zadania. Łączna kwota opłat nie może przekroczyć 45 mln euro, co stanowi 2,1% łaczych przychodów w wysokości 2,1 mld euro.

¹² Konkluzje Rady w sprawie europejskiego strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych, 2854. posiedzenie Rady ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii z dnia 28 lutego 2008 r.

¹³ COM(2011) 112 final z dnia 8.3.2011 r. „Plan działania prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.”: „By wzrost temperatury na świecie nie przekroczył 2ºC, Rada Europejska potwierdziła w lutym 2011 r. cel UE, jakim jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do 2050 r. o 80-95% w porównaniu z poziomem w 1990 r.”.

¹⁴ „Trends and projections in Europe 2017: Tracking progress towards Europe’s climate and energy targets” (Trendy i prognozy w Europie w 2017 r. – monitorowanie postępów na rzecz osiągnięcia celów Europy w dziedzinie energii i klimatu), sprawozdanie EEA 17/2017. Zob. tytuł: Outlook for greenhouse gas trends in 2050 (Prognoza dotycząca trendów w zakresie gazów cieplarnianych w 2050 r.).

¹⁵ COM(2016) 763 final z dnia 30 listopada 2016 r. „Przyspieszenie innowacji w dziedzinie czystej energii”.

¹⁶ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/410 z dnia 14 marca 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu wzmocnienia efektywnych pod względem kosztów redukcji emisji oraz inwestycji niskoemisyjnych oraz decyzję (UE) 2015/1814 (Dz.U. L 76 z 19.3.2018, s. 3).

¹⁷ Załącznik I zawiera harmonogram, w którym zestawiono etapy uruchomienia tych mechanizmów i planu EPSTE z ważnymi zdarzeniami politycznymi i gospodarczymi.

¹⁸ Trybunał odsyła w szczególności do swojego innego sprawozdania specjalnego w sprawie stosowania energii ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich (sprawozdanie specjalne nr 5/2018) oraz dokumentu informacyjnego „Electricity production from wind and solar photovoltaic power in the EU” (Wytwarzanie energii elektrycznej z energii wiatrowej i słonecznej (fotowoltaicznej) w UE) z dnia 20 lutego 2018 r.

¹⁹ Niemcy, Hiszpania, Niderlandy, Polska i Zjednoczone Królestwo. Trybunał dokonał wyboru na podstawie znacznego udziału tych państw w emisjach EU ETS oraz ich zainteresowania CCS w ramach EPENG i NER300.

²⁰ Trybunał wysłał pytania ankietowe do europejskich platform technologii i innowacji w dziedzinie energii wiatrowej, słonecznej energii fotowoltaicznej, energii oceanicznej, CCS, bioenergii, głębokiej energii geotermalnej i inteligentnych sieci energetycznych.

²¹ www.innoenergy.com.

²² 12 projektów kwalifikowalnych wymieniono w załączniku do rozporządzenia EPENG (WE) nr 663/2009.

²³ SWD(2018) 48 final z dnia 5 marca 2018 r. „Data on the budgetary and technical implementation of the European Energy Programme for Recovery” (Dane na temat wykonania budżetu i technicznego wdrażania Europejskiego programu energetycznego na rzecz naprawy gospodarczej).

²⁴ W przypadku projektu w Zjednoczonym Królestwie powiązana nowa elektrownia nie została wybudowana, w związku z czym nigdy nie emitowała CO₂.

²⁵ Dyrektywa w sprawie CCS z 2009 r. zapewnia ramy prawne dla bezpiecznego dla środowiska geologicznego składowania CO₂ w całym cyklu życia oraz ustanawia kryteria dla pozwoleń na składowanie. Zob. https://ec.europa.eu/clima/policies/lowcarbon/ccs/directive_en.

²⁶ SWD(2018) 48 final.

²⁷ Zgodnie ze sprawozdaniem MAE z 2017 r. w sprawie porozumienia o wykorzystaniu technologii dotyczącej energii ze źródeł odnawialnych, „ograniczenie kosztów o 60% między 2010 r. a 2017 r. wskazuje na to, że cele dla branży na 2025 r. zostały przekroczone 8 lat przed czasem, co sugeruje, że morska energia wiatrowa może być w pełni wprowadzona na rynek na zasadzie konkurencyjnej w niektórych państwach europejskich w następnym dziesięcioleciu”. UE jest obecnie światowym liderem w dziedzinie wykorzystania morskiej energii wiatrowej.

²⁸ Zgodnie z kryteriami przyznawania finansowania na rzecz projektów CCS i morskiej energii wiatrowej (np. art. 14 ust. 2 lit. a) rozporządzenia w sprawie EPENG) dotacje powinny być przyznawane na rzecz projektów, w przypadku których nastąpiło „osiągnięcie etapu inwestycyjnego i poniesienie znacznych wydatków kapitałowych do końca roku 2010”.

²⁹ SWD(2012) 225 final z dnia 12 lipca 2012 r. NER300 – Ewolucja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i pobudzenie innowacji, wzrostu gospodarczego i zatrudnienia w całej UE.

³⁰ Niewydane środki finansowe NER300 mogą być nadal wykorzystane w innych programach wspierających CCS lub przeniesione do przyszłego funduszu innowacyjnego, który także będzie wspierać CCS.

³¹ Art. 8 ust. 1 i załącznik I do decyzji Komisji 2010/670/UE.

³² W momencie uruchomienia NER300 w 2010 r. obejmowały one energię wiatrową, energię oceaniczną, bioenergię, energię fotowoltaiczną, skoncentrowaną energię słoneczną, energię wodną, energię geotermalną i inteligentne sieci energetyczne.

³³ Decyzja o przyznaniu finansowania C(2012) 9432 final z dnia 18 grudnia 2012 r. przewidywała udzielenie dotacji dla 20 projektów energii odnawialnej, a decyzja o przyznaniu finansowania C(2014) 4493 final z dnia 8 lipca 2014 r. przewidywała udzielenie dotacji 18 projektom energii odnawialnej i 1 projektowi CCS.

³⁴ Decyzja Komisji (UE) 2015/191 z dnia 5 lutego 2015 r. zmieniająca decyzję 2010/670/UE w odniesieniu do przedłużenia niektórych terminów określonych w art. 9 oraz w art. 11 ust. 1 tej decyzji (Dz.U. L 31 z 7.2.2015, s. 31).

³⁵ Sprawozdanie specjalne nr 5/2018 „Energia ze źródeł odnawialnych na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich – istnieje istotna potencjalna synergia, lecz w większości przypadków nie została ona wykorzystana”.

³⁶ Komunikat Komisji z dnia 28 czerwca 2014 r., Wytyczne w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią w latach 2014-2020 (2014/C 200/01). Zob. także zalecenia z 2013 r.: dokument roboczy służb Komisji, wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące projektowania systemów wsparcia dla odnawialnych źródeł energii, uzupełniający dokument „Komunikat Komisji – Realizacja rynku wewnętrznego energii elektrycznej przy jak najlepszym wykorzystaniu interwencji publicznej”, SWD(2013) 439 final z dnia 5 listopada 2013 r.

³⁷ Zob. „Carbon capture and storage: the second competition for government support” (Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla: drugi konkurs o uzyskanie wsparcia rządowego), sprawozdanie kontrolera i głównego rewidenta, Krajowy Urząd Kontroli, 20 stycznia 2017 r. W ramach programu wydatkowana byłaby kwota 100 mln funtów na sfinansowanie 75% kosztów projektowych i inżynierskich (badania FEED) dwóch oferentów. Na wsparcie kapitałowe dla dwóch projektów dostępnych byłoby 900 mln funtów. Złożono oferty pochodzące z ośmiu projektów, przy czym w niektórych z tych przypadków wnioskowano także o dotacje z NER300.

³⁸ „A climate for the future: assessing the Member States’ low-carbon development strategies and lessons for Energy Union Governance – an update – the outlook in October 2017” (Klimat na przyszłość: ocena strategii rozwoju niskoemisyjnego państw członkowskich oraz wnioski dotyczące zarządzania unią energetyczną – aktualizacja – perspektywa w październiku 2017 r.), projekt Maximiser WWF.

³⁹ W połowie 2017 r. cena na rynku emisji EU ETS zaczęła rosnąć, osiągając maksymalną wartość 16 euro za tonę CO₂ w maju.

⁴⁰ Zob. odpowiednie sekcje dotyczące NER300 w ocenie dyrektywy w sprawie EU ETS przeprowadzonej jako część projektu „Wsparcie dla przeglądu unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji” w listopadzie 2015 r., przygotowanej przez austriacką agencję Umweltbundesamt we współpracy z Ecologic i SQ Consult w listopadzie 2015 r. na podstawie umowy o usługi zawartej z Komisją Europejską.

⁴¹ Art. 3 ust. 2 decyzji w sprawie NER300 zawiera następującą definicję w odniesieniu do CCS: „Odpowiednie koszty projektów demonstracyjnych w zakresie CCS są kosztami inwestycyjnymi, które są ponoszone przez projekt w wyniku zastosowania technologii CCS, pomniejszone o wartość bieżącą netto najdokładniejszego szacunku dotyczącego zysków i kosztów operacyjnych powstałych w związku ze stosowaniem technologii CCS w okresie pierwszych dziesięciu lat eksploatacji”.

⁴² Wewnętrzne wymiany między DG ds. Energii i DG ds. Budżetu na temat poziomów płatności o wiele mniejszych niż oczekiwano w pierwszych latach programu EPENG.

⁴³ COM(2008) 16 final z dnia 23 stycznia 2008 r.

⁴⁴ Dokument roboczy służb Komisji uzupełniający wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych, ocena skutków, SEC(2008) 52 z dnia 23 stycznia 2008 r.

⁴⁵ Ocena skutków, SEC(2010) 1320 final z dnia 3 listopada 2010 r.

⁴⁶ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/410 z dnia 14 marca 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu wzmocnienia efektywnych pod względem kosztów redukcji emisji oraz inwestycji niskoemisyjnych oraz decyzję (UE) 2015/1814 (Dz.U. L 76 z 19.3.2018, s. 3).

⁴⁷ Art. 8 ust. 2 decyzji w sprawie NER300 zawiera definicję kosztu na jednostkę wydajności. Koszt na jednostkę wydajności uzyskuje się przez podzielenie łącznego finansowania publicznego wskazanego we wniosku o dofinansowanie innowacyjnego elementu projektu przez prognozowaną ilość składowanego CO₂ (w okresie dziesięciu lat) w przypadku projektów CCS lub przez prognozowaną ilość wytworzonej energii (w okresie pięciu lat) w przypadków projektów dotyczących energii ze źródeł odnawialnych. Komisja uznawała, że niski koszt na jednostkę wydajności stanowił dobry wskaźnik możliwości ograniczenia kosztów technologii oraz najbardziej odpowiedni parametr na potrzeby uszeregowania projektów w ich podkategoriach.

⁴⁸ Art. 5 ust. 5 decyzji Komisji 2010/670/UE.

⁴⁹ Wniosek EBI dotyczący należytej staranności mógł być pozytywny bez uwag, pozytywny z uwagami do rozważenia przez Komisję lub negatywny.

⁵⁰ Łącznie państwa członkowskie przedłożyły EBI 111 wniosków o dotację z NER300 w ramach dwóch zaproszeń do składania wniosków. Komisja potwierdziła kwalifikowalność 94 projektów, a EBI wydał pozytywny wniosek z oceny należytej staranności względem 83 (lub 88%) z tych projektów.

⁵¹ W załączniku IV przedstawione zostały dwa przykłady programów państw członkowskich, które oprócz ilościowego parametru kosztu finansowania wykorzystywały wiele punktowanych kryteriów na potrzeby uszeregowania innowacyjnych projektów energii niskoemisyjnej.

⁵² Punkt 5 załącznika II do pierwszej (C(2012) 9432 final z dnia 18 grudnia 2012 r.) i drugiej (C(2014) 4493 final z dnia 8 lipca 2014 r.) decyzji o przyznaniu finansowania określa, że zmiany projektów muszą być uzgadniane przez Komisję.

⁵³ Ocena skutków uzupełniająca wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2003/87/WE w celu wzmocnienia efektywnych pod względem kosztów redukcji emisji oraz inwestycji niskoemisyjnych, SWD(2015) 135 final z dnia 15 lipca 2015 r.

⁵⁴ Rozdział 3.2, JRC Wind Energy Status Report (Sprawozdanie JRC na temat statusu energii wiatrowej), wydanie z 2016 r., Wspólne Centrum Badawcze 2017 r.

⁵⁵ W załączniku I przedstawiony został przegląd wszystkich projektów, którym przyznano finansowanie w ramach NER300.

⁵⁶ Decyzja Komisji (UE) 2017/2172 z dnia 20 listopada 2017 r. zmieniająca decyzję 2010/670/UE w odniesieniu do rozdziału niewydatkowanych dochodów z pierwszej rundy zaproszeń do składania wniosków (Dz.U. L 306 z 22.11.2017, s. 24).

⁵⁷ Z priorytetowym traktowaniem InnovFin EDP i instrumentu „Łącząc Europę” na rzecz transportu (tj. instrumentu dłużnego w ramach instrumentu „Łącząc Europę”).

⁵⁸ Np. instrumenty finansowe nie mogą osiągnąć rozkładu geograficznego środków finansowych, co było celem NER300; program NER300 powinien być ukierunkowany na sektory EU ETS (tj. wytwarzanie energii i przemysł, a nie transport); oraz, zgodnie z interpretacją Komisji zasad EU ETS i NER300, środki finansowe w ramach NER300 powinny być przydzielane na podstawie zweryfikowanych emisji CO₂, których uniknięto, podczas gdy z instrumentów finansowych zasadniczo finansowane są wcześniejsze etapy projektów (tj. etapy przed rzeczywistą emisją /uniknięciem emisji CO₂).

⁵⁹ W dokumencie z 2015 r. pt. „Renewable Energy Technology Innovation Policy [RETIP]: a process development guide” (Polityka innowacji technologicznych w obszarze energii odnawialnej [RETIP]: podręcznik opracowywania procesów) Międzynarodowa Agencja Energii Odnawialnej (IRENA) wyjaśniła, jak niezwykle ważne jest zarządzanie dla wdrażania instrumentów RETIP. IRENA podkreśliła, że współpraca między zainteresowanymi stronami ma duże znaczenie dla innowacji, a zapewnienie współpracy na poziomie horyzontalnym jest zasadniczym warunkiem osiągnięcia spójności i unikania sprzeczności między strategiami politycznymi.

⁶⁰ 19 państw członkowskich UE uczestniczy w co najmniej jednej tymczasowej grupie roboczej w ramach planu EPSTE, podobnie jak Turcja, Islandia, Norwegia i Szwajcaria.

⁶¹ Dla sektora energochłonnego, CCUS, fotowoltaiki, skoncentrowanej energii słonecznej oraz baterii i akumulatorów.

⁶² COM(2009) 519/4.

⁶³ SEC(2010) 1320 final z dnia 3 listopada 2010 r.

⁶⁴ W ramach 7PR finansowanych było 31 dużych projektów demonstracyjnych w dziedzinie energii, z największą dotacją wynoszącą 35,5 mln euro. W ramach programu „Horyzont 2020” zostało udzielonych (lub jest przygotowywanych) 47 takich dotacji, przy czym największa wynosi 39,3 mln euro. 16 projektów w ramach NER300 otrzymało wyższe dotacje, ale w momencie przeprowadzania kontroli pięć z nich już zostało lub miało zostać wycofanych.

⁶⁵ Motyw 5 decyzji Komisji 2010/670/UE.

⁶⁶ EBI i Komisja uruchomiły InnovFin EDP w 2015 r. Wstępny wkład UE w InnovFin EDP z programu „Horyzont 2020” wynosił 150 mln euro. Instrument ten zapewnia pożyczki, gwarancje pożyczek i inwestycje kapitałowe w wysokości od 7,5 do 75 mln euro na rzecz innowacyjnych, pionierskich projektów demonstracyjnych na skalę komercyjną w dziedzinach energii odnawialnej i wodoru. Wkład UE ma pokrywać w 100% wszelkie straty poniesione przez EBI, jeśli projekt nie będzie w stanie spłacić pożyczki.

⁶⁷ Decyzja Komisji C (2017)7124 z dnia 27 października 2017 r.

⁶⁸ Program „Horyzont 2020” kończy się w 2020 r., w związku z czym nie będzie pokrywał się z nowym funduszem innowacyjnym, który ma zostać uruchomiony w 2021 r. Obecnie definiowany jest plan działania dla 9PR i powiązanych instrumentów finansowych.

⁶⁹ Zob. sprawozdanie podsumowujące zaprezentowane podczas konferencji zamykającej zorganizowanej przez DG ds. Działań w dziedzinie Klimatu: Finance for Innovation: towards the ETS innovation fund (Finansowanie innowacji: w kierunku funduszu innowacyjnego w dziedzinie ETS), Climate & Strategy Partners, 12 czerwca 2017 r.

⁷⁰ COM(2016) 763 final.

⁷¹ Zob. odniesienie do środków finansowych NER300 jako środków finansowych UE na s. 21 dokumentu „Carbon capture and storage: the second competition for government support” (Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla: drugi konkurs o uzyskanie wsparcia rządowego), sprawozdanie kontrolera i głównego rewidenta, Krajowy Urząd Kontroli, 20 stycznia 2017 r.

⁷² Zob. także zestawienie pozabilansowe na dzień 31 grudnia 2016 r. w sprawozdaniu finansowym EBI z 2016 r. oraz uwaga Z: „EBI wspiera KE jako przedstawiciela wdrażającego inicjatywę NER300 – […]. EBI przygotowuje odrębne sprawozdania finansowe dla NER300”.

⁷³ Future Financing of the EU (Przyszłe finansowanie UE), sprawozdanie końcowe i zalecenia Grupy Wysokiego Szczebla ds. Zasobów Własnych, grudzień 2016 r., zalecenie 4 b).

⁷⁴ W 2014 r. Trybunał zalecał już, by Komisja propagowała ustanowienie przez państwa członkowskie stabilnych i przewidywalnych ram regulacyjnych dla odnawialnych źródeł energii. Zob. zalecenie 1 w sprawozdaniu specjalnym nr 6/2014 „Wsparcie z funduszy polityki spójności na rzecz wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych – czy osiągnięto dobre rezultaty?”, Europejski Trybunał Obrachunkowy, 2014 r.

⁷⁵ Zob. propozycja 5 w dokumencie analitycznym Trybunału pt. „Wkład na rzecz uproszczenia kolejnych programów badawczych UE po programie »Horyzont 2020«” z marca 2018 r.

⁷⁶ Besluit Vaststelling Subsidieprogramma CO₂-reductie Innovatieve Biobrandstoffen voor transport, http://wetten.overheid.nl/BWBR0020703/2006-12-21.

 

¹ Przykładowo w proponowanym rozporządzeniu w sprawie ustanowienia instrumentu „Łącząc Europę” (COM(2018) 438 final) jako jedno z kryteriów przyznania pomocy przewidziano „spójność z unijnymi i krajowymi planami w zakresie energii i klimatu”.

Wydarzenie	Data
Przyjęcie ramowego programu kontroli / rozpoczęcie kontroli	17.5.2017
Oficjalne przesłanie projektu sprawozdania do Komisji (lub innej jednostki kontrolowanej)	8.6.2018
Przyjęcie sprawozdania końcowego po przeprowadzeniu postępowania kontradyktoryjnego	5.9.2018
Otrzymanie oficjalnych odpowiedzi Komisji (lub innej jednostki kontrolowanej) we wszystkich językach	5.10.2018

Zespół kontrolny

Sprawozdania specjalne Trybunału przedstawiają wyniki kontroli dotyczących wybranych obszarów polityki i programów unijnych bądź kwestii związanych z zarządzaniem w wybranych obszarach budżetowych. Trybunał wybiera i opracowuje zadania kontrolne w taki sposób, aby miały one jak największe oddziaływanie, biorąc pod uwagę kryteria takie jak zagrożenia dla wykonania zadań lub zgodności, poziom dochodów lub wydatków w danym obszarze, nadchodzące zmiany oraz interes polityczny i społeczny.

Niniejsza kontrola wykonania zadań została przeprowadzona przez Izbę I, której przewodniczy członek Trybunału Nikolaos Milionis i która zajmuje się wydatkami związanymi ze zrównoważonym użytkowaniem zasobów naturalnych. Kontrolą kierował członek Trybunału Samo Jereb, a w działania kontrolne zaangażowani byli: Jerneja Vrabič, attaché; Helder Faria Viegas, kierownik; Stefan Den Engelsen, koordynator zadania, a także kontrolerzy: Oana Dumitrescu, Joachim Otto, Ernesto Roessing, Juan Antonio Vazquez Rivera i Anna Zalega. Wsparcie językowe zapewniła Zuzanna Filipski.

Kontakt

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY
12 rue Alcide De Gasperi
1615 Luxembourg
LUKSEMBURG

Tel.: +352 4398-1
Formularz kontaktowy: eca.europa.eu/pl/Pages/ContactForm.aspx
Strona internetowa: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Więcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu).

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2018

PDF	ISBN 978-92-847-0802-4	ISSN 1977-5768	doi:10.2865/179214	QJ-AB-18-021-PL-N
HTML	ISBN 978-92-847-0786-7	ISSN 1977-5768	doi:10.2865/95299	QJ-AB-18-021-PL-Q

© Unia Europejska, 2018

W celu wykorzystania lub powielenia zdjęć lub innych materiałów nieobjętych prawem autorskim Unii Europejskiej należy wystąpić o zgodę bezpośrednio do właścicieli praw autorskich.

JAK SKONTAKTOWAĆ SIĘ Z UE

Osobiście
W całej Unii Europejskiej istnieje kilkaset centrów informacyjnych Europe Direct. Adres najbliższego centrum można znaleźć na stronie: https://europa.eu/european-union/contact_pl.

Telefonicznie lub drogą mailową
Europe Direct to serwis informacyjny, który udziela odpowiedzi na pytania na temat Unii Europejskiej. Można się z nim skontaktować:

• dzwoniąc pod bezpłatny numer telefonu: 00 800 6 7 8 9 10 11 (niektórzy operatorzy mogą naliczać opłaty za te połączenia),
• dzwoniąc pod standardowy numer telefonu: +32 22999696,
• drogą mailową: https://europa.eu/european-union/contact_pl.

Wyszukiwanie informacji o UE

Online
Informacje o Unii Europejskiej są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu Europa: https://europa.eu/european-union/index_pl.

Publikacje UE
Bezpłatne i odpłatne publikacje UE można pobrać lub zamówić w serwisie EU Bookshop: https://op.europa.eu/pl/publications. Większą liczbę egzemplarzy bezpłatnych publikacji można otrzymać, kontaktując się z serwisem Europe Direct lub z lokalnym centrum informacyjnym (zob. https://europa.eu/european-union/contact_pl).

Prawo UE i powiązane dokumenty
Informacje prawne dotyczące UE, w tym wszystkie unijne akty prawne od 1951 r., są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu EUR-Lex: http://eur-lex.europa.eu.

Portal Otwartych Danych UE
Unijny portal otwartych danych (http://data.europa.eu/euodp) umożliwia dostęp do zbiorów danych pochodzących z instytucji i innych organów UE. Dane można pobierać i wykorzystywać bezpłatnie, zarówno do celów komercyjnych, jak i niekomercyjnych.