Education and Training Monitor 2022

1. Βασικοί δείκτες

Εικόνα 1: Επισκόπηση βασικών δεικτών

Πηγές: Eurostat (UOE, LFS, COFOG)· ΟΟΣΑ (PISA). Περαιτέρω πληροφορίες διατίθενται στο παράρτημα Ι και στην εργαλειοθήκη παρακολούθησης. Σημειώσεις: Ο μέσος όρος της ΕΕ για τις επιδόσεις στην κατανόηση κειμένου το 2018 με βάση το PISA δεν περιλαμβάνει την Ισπανία· ο δείκτης που χρησιμοποιείται (ECE) αναφέρεται σε προγράμματα προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας τα οποία θεωρούνται από τη Διεθνή Πρότυπη Ταξινόμηση της Εκπαίδευσης (ISCED) ως «εκπαιδευτικά» και, ως εκ τούτου, αποτελούν την πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης στα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης — επίπεδο ISCED 0· ο δείκτης ισότητας δείχνει τη διαφορά στο ποσοστό των χαμηλών επιδόσεων στην κατανόηση κειμένου, τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες (συνδυαστικά) σε άτομα ηλικίας 15 ετών μεταξύ του χαμηλότερου και του υψηλότερου τεταρτημορίου της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης· b = διακοπή στη χρονοσειρά, u = χαμηλή αξιοπιστία, : = μη διαθέσιμο, 09 = 2009, 13 = 2013, 18 = 2018, 20 = 2020.

Εικόνα 2: Θέση σε σχέση με τις υψηλότερες και τις χαμηλότερες επιδόσεις

2. Έμφαση στην εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς και στην πρόωρη εγκατάλειψη της εκπαίδευσης και της κατάρτισης

Η πρόωρη εγκατάλειψη της εκπαίδευσης και της κατάρτισης (ΠΕΕΚ) έχει αυξηθεί από το 2015, με αποτέλεσμα να πλήττονται ιδίως οι νέοι που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό. Με μία από τις υψηλότερες αναλογίες αιτήσεων ασύλου ανά κάτοικο στην ΕΕ, η ένταξη των αιτούντων άσυλο στο εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι εύκολη. Το ποσοστό των νέων (18-34 ετών) μεταξύ των νεοαφιχθέντων αιτούντων άσυλο είναι ιδιαίτερα υψηλό (62 % το 2018). Το ποσοστό πρόωρης εγκατάλειψης (27,9 %), πολύ υψηλότερο μεταξύ των νέων που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό (μέσος όρος της ΕΕ 21,5 %), παρουσιάζει επιδείνωση (+ 1,3 εκατοστιαίες μονάδες από το 2020). Αντίθετα, το ποσοστό των γηγενών που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο ήταν 3,9 % το 2021 έναντι 8,5 % κατά μέσο όρο στην ΕΕ. Το υψηλότερο ποσοστό πρόωρης εγκατάλειψης το 2021 καταγράφηκε σε αστικές περιοχές (10,7 %): αύξηση κατά 6,9 εκατοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2015 (3,8 %). Περίπου τα δύο τρίτα των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο είναι αγόρια. Παρέχεται στήριξη σε μαθητές που κινδυνεύουν να εγκαταλείψουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως ολοκληρωμένο έργο στο πλαίσιο του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης (στο εξής: TSI) της ΕΕ και εφαρμόζονται συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης. Ωστόσο, η συλλογή δεδομένων είναι ανεπαρκής και η μέθοδος που χρησιμοποιείται περισσότερο βασίζεται στην υποβολή σχολικών εκθέσεων που πραγματοποιείται ανά σχολείο (Donlevy V. et al., 2019). Υπάρχουν στοχευμένα μέτρα στήριξης για μαθητές που προέρχονται από οικογένειες μεταναστών, τα οποία υποστηρίζονται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ+) μέσω του έργου ΔΡΑ.Σ.Ε.+ «Δράσεις κοινωνικής και σχολικής ένταξης» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2021). Το Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας (στο εξής: Υπουργείο Παιδείας) βοηθά επίσης τους εκπαιδευτικούς να διαχειρίζονται τη γλωσσική και πολιτιστική πολυμορφία στα σχολεία.

Το Υπουργείο Παιδείας στηρίζει μαθητές με αναπηρία ή άλλες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ΕΕΑ). Η προγραμματισμένη μεταρρύθμιση του πλαισίου πολιτικής θα βασίζεται σε ένα έργο TSI και στις συστάσεις του. Κύριος σκοπός είναι η υποστήριξη της ακαδημαϊκής και κοινωνικής ανάπτυξης των μαθητών με αναπηρία ή άλλες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, ώστε να βοηθηθούν να ενταχθούν σε κανονικές τάξεις. Κατά το σχολικό έτος 2019/2020, 5 679 μαθητές με ΕΕΑ φοίτησαν σε κυπριακές τάξεις στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση και 4 711 μαθητές με ΕΕΑ στη γενική δευτεροβάθμια εκπαίδευση και στη δευτεροβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΕΚ). Παρέχεται ειδική εκπαίδευση και υποστήριξη σε κανονικές τάξεις και επιπλέον της τακτικής σχολικής εκπαίδευσης σε παιδιά από την ηλικία των 3 ετών έως την ολοκλήρωση των σπουδών τους (συμπεριλαμβανομένης της ΕΕΚ και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης). Όπου είναι αναγκαίο, αναπτύσσεται επίσης η κατάλληλη υποδομή στα σχολεία.

Εικόνα 3: Άτομα που εγκατέλειψαν πρόωρα την εκπαίδευση και την κατάρτιση στην Κύπρο το 2021 (%)

Το χαμηλό επίπεδο των βασικών δεξιοτήτων μεταξύ των μαθητών στην Κύπρο υποδηλώνει κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Το πρόγραμμα PISA για το 2018 ανέφερε ότι η Κύπρος παρουσιάζει υψηλό ποσοστό ατόμων με χαμηλές επιδόσεις στην κατανόηση κειμένου, τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες και χαμηλό ποσοστό ατόμων με κορυφαίες επιδόσεις σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ. Σχεδόν δύο στους τρεις μαθητές από το χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό τεταρτημόριο έχουν χαμηλές επιδόσεις στην κατανόηση κειμένου (έναντι 36,4 % του μέσου όρου της ΕΕ). Στο ανώτερο κοινωνικοοικονομικό τεταρτημόριο, ένας στους τρεις μαθητές έχει χαμηλές επιδόσεις, ποσοστό από τα υψηλότερα στην ΕΕ. Με 25,4 εκατοστιαίες μονάδες, η διαφορά στο ποσοστό των ατόμων με χαμηλές επιδόσεις μεταξύ χαμηλής και υψηλής κοινωνικοοικονομικής κατάστασης είναι υψηλή (ΕΕ: 19,3 εκατοστιαίες μονάδες). Υπάρχει επίσης σημαντικό χάσμα μεταξύ των φύλων στην κατανόηση κειμένου, καθώς τα κορίτσια σημειώνουν καλύτερες επιδόσεις από τα αγόρια κατά 47 μονάδες κατά μέσο όρο. Επιπρόσθετα, υπάρχει κίνδυνος η πανδημία να έχει μακροχρόνιες αρνητικές επιπτώσεις στα μαθησιακά αποτελέσματα. Στοχευμένες εκστρατείες κοινωνικής ένταξης στα σχολεία βρίσκονται σε εξέλιξη και τα προγράμματα σπουδών έχουν αναθεωρηθεί σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης για τη στήριξη της απόκτησης δεξιοτήτων και ικανοτήτων (Donlevy, V. et al., 2019).

Η Κύπρος συγκαταλέγεται στα λίγα κράτη μέλη¹ της ΕΕ των οποίων η στρατηγική για την τριτοβάθμια εκπαίδευση επικεντρώνεται αποκλειστικά στην κοινωνική διάσταση, την ισότητα, την ένταξη και την πολυμορφία. Οι ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελούν το υπόβαθρο της στρατηγικής. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα προγράμματα υποτροφιών της κρατικής Υπηρεσίας Φοιτητικής Μέριμνας παρέχουν στους φοιτητές οικονομική ενίσχυση με βάση κοινωνικοοικονομικά κριτήρια και ακαδημαϊκή αριστεία. Επίσης, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου παρέχει δωρεάν διαδικτυακή εκπαίδευση για προπτυχιακά προγράμματα.

3. Προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα

Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες, η προσβάσιμη και οικονομικά προσιτή προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα (ΠΕΦ) συνεχίζει να αποτελεί πρόκληση. Με ποσοστό 91,1 %, η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση από την ηλικία των 3 ετών έως την ηλικία έναρξης της υποχρεωτικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι χαμηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ (93 %) και από τον στόχο σε επίπεδο ΕΕ για το 2030 (96 %) (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020). Οι δημόσιες δαπάνες για την προσχολική εκπαίδευση παραμένουν από τις χαμηλότερες στην ΕΕ. Η Κύπρος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από άτυπα περιβάλλοντα ή ιδιωτικά ιδρύματα (ΟΟΣΑ 2021), ειδικότερα για παιδιά κάτω των 4 ετών. Μέσω του προγράμματος του ΕΚΤ+ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027», τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία αποσκοπούν στην επέκταση των ικανοτήτων και στην παροχή μεγαλύτερου αριθμού οικονομικά προσιτών υπηρεσιών προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2022). Η οικονομική προσιτότητα είναι σημαντική, καθώς το καθαρό κόστος παιδικής φροντίδας στην Κύπρο είναι υψηλό: πάνω από το ένα τρίτο των μέσων αποδοχών των γυναικών (ΟΟΣΑ 2021).

Η επέκταση της δωρεάν υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης από την ηλικία των 4 ετών θα υλοποιηθεί σε τρία στάδια έως το 2026 στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της ΕΕ. Κατά το πρώτο στάδιο, η υποχρεωτική εκπαίδευση θα επεκταθεί για 2 μήνες. Κατά το δεύτερο στάδιο, θα επεκταθεί για 4 μήνες. Στο τελευταίο στάδιο θα επεκταθεί κατά 8 μήνες έως τον Ιούνιο του 2026. Η μείωση της ηλικίας υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης θα συνοδεύεται από επιδοτήσεις για τις μειονεκτούσες οικογένειες. Η ταχεία εφαρμογή της μεταρρύθμισης της ΠΕΦ, σε συνδυασμό με τα ειδικά κονδύλια του ΕΚΤ+, θα μπορούσε να ενισχύσει την πρόσβαση και την οικονομική προσιτότητα της ΠΕΦ. Ωστόσο, οι προσπάθειες παραμένουν κατακερματισμένες και θα χρειαστεί μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση για τις ηλικίες από 0-6 ετών, με έμφαση σε ποιοτικές και εκπαιδευτικές μεθόδους σε όλα τα στάδια της ΠΕΦ. Η αναγκαία εθνική στρατηγική για την ΠΕΦ και το συνοδευτικό σχέδιο δράσης της περιλαμβάνονται στο εθνικό σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου και αναμένεται να ολοκληρωθούν το 2024. Η Επιτροπή υποστηρίζει την Κύπρο στη μεταρρύθμιση αυτή μέσω του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης της ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2021). Αυτό δίνει στις αρχές τον χρόνο να εισαγάγουν ολοκληρωμένες λύσεις για ποιοτική, οικονομικά προσιτή και προσβάσιμη ΠΕΦ για όλους.

4. Σχολική εκπαίδευση

Ένα νέο σύστημα κεντρικών εξετάσεων εξαμήνου θα τεθεί σε εφαρμογή από το σχολικό έτος 2022/2023 και μετά. Οι νέες κεντρικές εξετάσεις θα επεκταθούν σε όλα τα επίπεδα της κατώτερης και ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕΚ. Για τους μαθητές της δωδέκατης βαθμίδας (Γ’ τάξης, 18 ετών), οι εξετάσεις εξασφαλίζουν πρόσβαση στο σχολικό απολυτήριο. Η παρακολούθηση και η ανάλυση των αποτελεσμάτων θα υποστηρίξουν την ποιότητα της διδασκαλίας και τη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων (Υπουργείο Παιδείας). Για τον σκοπό αυτόν, είναι απαραίτητος ένας μηχανισμός αξιολόγησης για την ανάλυση των αποτελεσμάτων των εξετάσεων (Christoforidou και Kyriakides, 2021), ο οποίος έχει τεθεί σε εφαρμογή. Ωστόσο, η πείρα των εκπαιδευτικών στη χρήση τέτοιων μέσων διαμορφωτικής αξιολόγησης είναι ελλιπής και απαιτείται ειδική κατάρτιση.

Εικόνα 4: Μαθητές στην προσχολική εκπαίδευση από την ηλικία των 3 έως την ηλικία έναρξης της υποχρεωτικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, 2019 και 2020 (%)

Οι περισσότεροι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί απέτυχαν στις εξετάσεις για τον διορισμό τους. Στην Κύπρο, οι απόφοιτοι εκπαιδευτικοί πρέπει να υποβληθούν σε πρόσθετες εξετάσεις για να διοριστούν. Οι εξετάσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν τον Νοέμβριο του 2021 και είχαν ως αποτέλεσμα υψηλό ποσοστό αποτυχίας. Το ποσοστό επιτυχίας για τους εκπαιδευτικούς προσχολικής εκπαίδευσης ήταν το υψηλότερο, με μόλις το 42,42 % των υποψηφίων να σημειώνουν επίδοση πάνω από την ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογία (10 από τους 20). Για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, το ποσοστό επιτυχίας ήταν ακόμη χαμηλότερο: μόνο 1 από τους 5 υποψηφίους πέτυχε υψηλότερη επίδοση από την ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογία. Το ποσοστό επιτυχίας των υποψήφιων εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης διέφερε ανάλογα με το γνωστικό αντικείμενο. Για παράδειγμα, οι επιδόσεις των υποψήφιων εκπαιδευτικών μαθηματικών ήταν ιδιαίτερα χαμηλές, ενώ 9 στους 10 εκπαιδευτικούς βιολογίας βαθμολογήθηκαν πάνω από την ελάχιστη απαιτούμενη βαθμολογία. Για την υποστήριξη της επαγγελματικής ανάπτυξης των ήδη απασχολούμενων εκπαιδευτικών, διοργανώνονται δραστηριότητες αφιερωμένες στην κατάρτιση των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο του σχεδίου βελτίωσης κάθε σχολείου².

Οι μαθητές της πρώτης βαθμίδας της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης εξετάστηκαν ως προς την κατανόηση και την ικανότητά τους να παράγουν γραπτά κείμενα στην ελληνική γλώσσα. Το PISA 2018 αποκάλυψε ότι το ποσοστό των ατόμων με χαμηλές επιδόσεις στην κατανόηση κειμένου ήταν ιδιαίτερα υψηλό στην Κύπρο (43,7 % έναντι 22,46 % κατά μέσο όρο στην ΕΕ). Επιπλέον, το 25,7 % των μαθητών έχουν χαμηλές επιδόσεις και στα τρία εξεταζόμενα μαθήματα (κατανόηση κειμένου, θετικές επιστήμες και μαθηματικά), σε σύγκριση με το 13 % του μέσου όρου της ΕΕ. Στόχος του Κυπριακού προγράμματος είναι η παρατήρηση και η ανάλυση των βασικών δεξιοτήτων των μαθητών κατά το πρώτο έτος της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ώστε να προσαρμοστούν ανάλογα οι μέθοδοι διδασκαλίας. Το πρόγραμμα αναπτύχθηκε από τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης (ΚΕΕΑ) του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου (ΠΙΚ). Ωστόσο, η ανάλυση δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.

Η πολυγλωσσία προωθείται στα κυπριακά σχολεία στο πλαίσιο της δημιουργίας του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης. Το 2020 η Κύπρος ήταν μεταξύ των χωρών της ΕΕ με το χαμηλότερο ποσοστό μαθητών ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που μαθαίνουν δύο ή περισσότερες ξένες γλώσσες (38 % έναντι 49 % του μέσου όρου της ΕΕ). Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2021/2022, εκτός από τα αγγλικά, που διδάσκονται σε όλα τα κυπριακά σχολεία, ξεκίνησαν υποχρεωτικά μαθήματα γαλλικής γλώσσας στην 11η βαθμίδα (Β' τάξη) έξι σχολείων της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (λύκεια) και στην 10η και 11η βαθμίδα (Α' και Β' τάξη, 16 έως 17 ετών) τεσσάρων τεχνικών και επαγγελματικών σχολών. Από το σχολικό έτος 2022/2023, η υποχρεωτική διδασκαλία των γαλλικών επεκτείνεται σε όλες τις βαθμίδες της κατώτερης και ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Παράλληλα, από τον Σεπτέμβριο του 2021 προσφέρεται δωρεάν πιλοτικό πρόγραμμα πιστοποίησης στα γαλλικά σε μαθητές δημόσιων σχολείων³. Ένα δεύτερο πιλοτικό πρόγραμμα λειτουργεί ήδη σε 25 σχολεία ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για την πιστοποίηση επάρκειας στην αγγλική γλώσσα⁴.

Η χρήση των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση βρίσκεται σε άνοδο στην Κύπρο. Αυτό συμβαίνει περισσότερο στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου οι ΤΠΕ είναι υποχρεωτικό μάθημα, με ένα από τα υψηλότερα επίπεδα ετήσιου αριθμού ωρών διδασκαλίας (135) στην ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020). Τα διάφορα μέτρα που εφαρμόστηκαν σ’ αυτόν τον τομέα κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων λόγω της νόσου COVID-19 βελτίωσαν τα πράγματα. Ο ΜΑΑ και το ΕΚΤ+ στηρίζουν μεταξύ άλλων την Κύπρο σ’ αυτόν τον τομέα. Η χώρα έχει πολλά άτομα ηλικίας 16-19 ετών με βασικές ή πάνω από τις βασικές γενικές ψηφιακές δεξιότητες: 82 % σε σύγκριση με το 69 % του μέσου όρου της ΕΕ (2021).

Η εκπαίδευση για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα αποτελεί βασική πτυχή της κυπριακής εκπαίδευσης. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των νέων προγραμμάτων σπουδών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στόχος είναι να δημιουργηθεί μια μακρόχρονη ευαισθητοποίηση στα σχολεία σχετικά με την ανάγκη αντιμετώπισης της υπερθέρμανσης του πλανήτη, της κλιματικής αλλαγής, της ενέργειας και της αστικής ανάπτυξης (Υπουργείο Παιδείας). Τα σχολεία μπορούν να ενταχθούν στο δίκτυο κέντρων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Διοργανώνονται επίσης μεμονωμένες δράσεις, όπως σεμινάρια για συγκεκριμένα θέματα, συμμετοχή σε έργα της ΕΕ⁵ ή εκστρατείες ευαισθητοποίησης για το περιβάλλον. Ακόμα, η εκπαίδευση για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα αποτελεί μέρος των μαθημάτων επαγγελματικής ανάπτυξης για εκπαιδευτικούς σε όλα τα επίπεδα. Η Κύπρος βρίσκεται στη διαδικασία αναθεώρησης της οικείας εθνικής στρατηγικής για την εκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη στο πλαίσιο της εκπαίδευσης για το περιβάλλον, της βιώσιμης ανάπτυξης και της πράσινης μετάβασης 2030.

Η ενεργειακή απόδοση των σχολείων θα βελτιωθεί στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) και του προγράμματος «Ορίζων 2020». Τουλάχιστον 405 δημόσια σχολικά κτίρια, που αντιπροσωπεύουν το 55 % των κυπριακών σχολείων, θα αναβαθμιστούν στο πλαίσιο των προγραμμάτων ενεργειακής απόδοσης του ΜΑΑ. Η επένδυση αφορά την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε σχολικά κτίρια (Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας). Φωτοβολταϊκοί συλλέκτες έχουν ήδη εγκατασταθεί σε 114 δημόσια σχολεία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020). Ως εκ τούτου, πάνω από το 70 % των κυπριακών σχολείων θα χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στόχος είναι να επιτευχθεί μείωση της κατανάλωσης ενέργειας κατά τουλάχιστον 30 %. Από εκπαιδευτική άποψη, τα έργα θα αυξήσουν την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των μαθητών. Η Κύπρος αναπτύσσει επίσης καινοτόμες προσεγγίσεις ενεργειακής απόδοσης σε 25 δημόσια σχολεία μέσω του προγράμματος «Ορίζων 2020». Τα κτίρια θα μετατραπούν σε κτίρια σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας και θα αντιμετωπιστούν μακροχρόνια προβλήματα θέρμανσης, κλιματισμού και φωτισμού. Το έργο αποσκοπεί στην ενεργοποίηση 7,5 εκατ. EUR σε δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις και στην ανάπτυξη μακροπρόθεσμης στρατηγικής ενεργειακής ανακαίνισης για όλα τα δημόσια σχολικά κτίρια. Παράλληλα, θα θεσπιστεί πλαίσιο για τις ενεργειακές αναβαθμίσεις με βάση περιβαλλοντικά, ενεργειακά και κοινωνικοοικονομικά κριτήρια.

5. Επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και εκπαίδευση ενηλίκων

Η ΕΕΚ θα συνεχίσει να υποστηρίζεται από το ΕΚΤ+ και τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Ο τομέας ΕΕΚ της Κύπρου παραμένει σχετικά μικρός, με μόλις το 16,8 % των μαθητών της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να είναι εγγεγραμμένοι στην ΕΕΚ το 2021 (σε σύγκριση με 48,7 % κατά μέσο όρο στην ΕΕ). Η έκθεση στη μάθηση στον χώρο εργασίας είναι επίσης αρκετά περιορισμένη (38 % το 2021, σε σύγκριση με 60,7 % στην ΕΕ). Ωστόσο, οι προοπτικές απασχόλησης των πρόσφατων αποφοίτων ΕΕΚ έχουν βελτιωθεί, φθάνοντας το 74,6 % το 2021, κοντά στον μέσο όρο της ΕΕ (76,4 %). Η στήριξη της ΕΕ για την ΕΕΚ θα προέλθει από το συγχρηματοδοτούμενο έργο του Υπουργείου Παιδείας «Αναβάθμιση της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης». Ο γενικός στόχος είναι η περαιτέρω ανάπτυξη και βελτίωση της ΕΕΚ, με την παροχή των απαραίτητων γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της αγοράς εργασίας. Οι ενδεικτικές δράσεις και πρωτοβουλίες του έργου περιλαμβάνουν:

• την ανάπτυξη και την εισαγωγή νέων προγραμμάτων σπουδών·
• την αγορά τεχνικού εξοπλισμού·
• τη διοργάνωση εκστρατειών προώθησης·
• την παροχή υψηλής ποιότητας επαγγελματικής κατάρτισης για τους εκπαιδευτικούς ΕΕΚ·
• την ανάπτυξη εθνικού συστήματος παρακολούθησης για την παρακολούθηση των αποφοίτων ΕΕΚ·
• την κατασκευή νέων τεχνικών σχολών.

Επιπλέον, το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της Κύπρου περιλαμβάνει την κατασκευή δύο πρότυπων τεχνικών σχολών που θα παρέχουν στους σπουδαστές και τους εκπαιδευτές ένα σύγχρονο, καλά εξοπλισμένο περιβάλλον μάθησης, το οποίο θα αυξάνει την ικανότητα, την ποιότητα και την ελκυστικότητα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) στην Κύπρο. Από το 2019 έχουν ανοίξει τρία νέα σχολεία ΕΕΚ δεύτερης ευκαιρίας. Καταβάλλονται επίσης προσπάθειες για τη βελτίωση των προγραμμάτων σπουδών για τα εσπερινά σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με την ευθυγράμμισή τους με εκείνα των πρωινών σχολείων. Κατά το σχολικό έτος 2021/2022, καθιερώθηκε η υποχρεωτική διδασκαλία της γαλλικής γλώσσας στην 1η και 2η βαθμίδα (15 και 16 ετών) τεσσάρων τεχνικών και επαγγελματικών σχολών.

Η Κύπρος έχει αναπτύξει εθνικό πλαίσιο προσόντων (ΕΠΠ) για όλα τα επίπεδα επαγγελματικών προσόντων. Το ΕΠΠ έχει διασταυρωθεί με το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων (ΕΠΕΠ) και στόχος είναι να διατηρείται επικαιροποιημένο σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Ένα ξεχωριστό μέρος του ΕΠΠ είναι το Σύστημα Επαγγελματικών Προσόντων (ΣΕΠ), το οποίο αναπτύχθηκε από την Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού της Κύπρου. Είναι αφιερωμένο στην αναγνώριση των επαγγελματικών δεξιοτήτων με βάση μια σειρά προτύπων επαγγελματικών προσόντων που έχουν δημιουργηθεί για συγκεκριμένους επαγγελματικούς τομείς.

Μια νέα στρατηγική για τη διά βίου μάθηση υιοθετήθηκε για την περίοδο 2021-2027. Πρόθεση του Υπουργείου Παιδείας με την υιοθέτηση της στρατηγικής είναι η αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων στη διά βίου μάθηση μέσω της βελτίωσης της ποιότητας της εκπαίδευσης ενηλίκων, της θέσπισης κινήτρων για συμμετοχή και της εξάλειψης των εμποδίων, της βελτίωσης της προβολής και της ευαισθητοποίησης, καθώς και της ανάπτυξης προγραμμάτων μάθησης που δεν σχετίζονται με την εργασία. Στις συνοδευτικές δράσεις περιλαμβάνονται:

• η ανάπτυξη, έως το 2022, ενός πλαισίου για τον τομέα της εκπαίδευσης ενηλίκων, το οποίο θα περιλαμβάνει επεξηγήσεις των σχετικών εννοιών, λειτουργιών, διαδικασιών και κριτηρίων διασφάλισης της ποιότητας για τα προγράμματα και τους εκπαιδευτές·
• η συνεχής εποπτεία της στρατηγικής για τη διασφάλιση της καταλληλότητας και της χρησιμότητάς της·
• η προώθηση μηχανισμών για την επικύρωση και την αναγνώριση των μαθησιακών αποτελεσμάτων·
• ολοκληρωμένη ανάλυση κατακερματισμού και αναγκών, η οποία θα διενεργείται κάθε 3 έτη·
• κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις διαδρομές αναβάθμισης των δεξιοτήτων και επανειδίκευσης·
• προγράμματα για την ανάπτυξη βασικών και ψηφιακών δεξιοτήτων·
• η προώθηση προγραμμάτων εξ αποστάσεως μάθησης·
• επικοινωνιακή στρατηγική και γενικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά με τη σημασία της διά βίου μάθησης.

Η στρατηγική ορίζει ότι η διά βίου μάθηση θα πρέπει να είναι προσβάσιμη και συναφής για όλους τους ενήλικες και να επιτυγχάνει ισορροπία μεταξύ ακαδημαϊκών μαθημάτων, επαγγελματικής ανάπτυξης, κοινωνικοσυναισθηματικής ολοκλήρωσης, αγωγής του πολίτη και ευημερίας, και παράλληλα να βοηθά τους ενήλικες να αναπτύξουν δεξιότητες ζωής.

Η Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού παρέχει ευκαιρίες για ευέλικτη ανάπτυξη γνώσεων και αναβάθμιση δεξιοτήτων. Αυτό θα πραγματοποιηθεί με βάση τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, μεταξύ άλλων μέσω της εισαγωγής ατομικών λογαριασμών μάθησης (στο εξής: ILA) και μικροδιαπιστευτηρίων. Οι ILA θα παρέχουν σε επιλέξιμες ομάδες εργαζομένων και ανέργων πιστώσεις για την απόκτηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων και/ή για την αναβάθμιση των υφιστάμενων γνώσεων και δεξιοτήτων. Μέσω των ILA, θα προσφέρεται ένα ευρύ φάσμα προγραμμάτων κατάρτισης στο πλαίσιο των πολυεταιρικών προγραμμάτων κατάρτισης της Αρχής Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού, ιδίως όσον αφορά την πράσινη και τη γαλάζια οικονομία και την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων. Η εισαγωγή των ILA, μέρος του προγράμματος «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027» της Κύπρου, θα συγχρηματοδοτηθεί από το ΕΚΤ+. Τα μικροδιαπιστευτήρια είναι προσόντα που αποδεικνύουν τα μαθησιακά αποτελέσματα και πιστοποιούν δεξιότητες που αποκτώνται μέσω σύντομων εμπειριών μάθησης. Μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για τα άτομα που επιθυμούν να αναπτυχθούν επαγγελματικά αξιοποιώντας τις γνώσεις τους χωρίς να ολοκληρώσουν ένα πλήρες πρόγραμμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Η έγκριση του «σχεδίου δράσης για τις ηλεκτρονικές δεξιότητες 2021-2025» θα καταστήσει δυνατή την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων και τη συνεχή αναβάθμιση των δεξιοτήτων όλων των πληθυσμιακών ομάδων. Εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Υφυπουργείου Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής και χρηματοδοτήθηκε μέσω του ΜΑΑ. Στο σχέδιο δράσης περιλαμβάνονται:

• πλατφόρμα που περιλαμβάνει εργαλείο αυτοαξιολόγησης και κατάλογο εξατομικευμένων προτάσεων για τάξεις αναβάθμισης των δεξιοτήτων·
• προγράμματα για επαγγελματίες του δημόσιου τομέα·
• ευκαιρίες αναβάθμισης δεξιοτήτων / επανειδίκευσης για το εργατικό δυναμικό εν γένει·
• επενδύσεις σε εξοπλισμό και συνδεσιμότητα·
• η ανάπτυξη επικοινωνιακής στρατηγικής για την ευαισθητοποίηση και την προώθηση της διά βίου μάθησης και της ψηφιακής κουλτούρας.

6. Τριτοβάθμια εκπαίδευση

Το επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της Κύπρου (58,3 % το 2021 έναντι 45 % σε επίπεδο ΕΕ) είναι από τα υψηλότερα στην ΕΕ, αλλά η συνάφεια της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας πρέπει να αυξηθεί. Υπάρχει επίσης σημαντικό χάσμα μεταξύ των φύλων, καθώς το ποσοστό ολοκλήρωσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης των ανδρών είναι περίπου 16 εκατοστιαίες μονάδες χαμηλότερο από εκείνο των γυναικών. Υπάρχει επίσης μεγάλη διαφορά 31,9 εκατοστιαίων μονάδων μεταξύ των ατόμων που γεννήθηκαν εντός και εκτός Κύπρου. Μέχρι στιγμής, η αλληλεπίδραση μεταξύ της ακαδημαϊκής κοινότητας και του επιχειρηματικού τομέα είναι περιορισμένη και δεν έχουν αναλυθεί οι διαδρομές των αποφοίτων μετά την ολοκλήρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Για να συνδεθεί καλύτερα η τριτοβάθμια εκπαίδευση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και να βελτιωθεί η συγκρισιμότητα με τις αγορές εργασίας άλλων χωρών της ΕΕ, η διεύθυνση ανώτερης εκπαίδευσης (ΔΑΕ) του Υπουργείου Παιδείας αναπτύσσει μηχανισμό παρακολούθησης των αποφοίτων με χρηματοδότηση από τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Για τον σκοπό αυτόν, σχεδιάζεται έρευνα δεξιοτήτων για τους εργοδότες.

Ο αριθμός των αποφοίτων στους τομείς STEM υπολείπεται της ζήτησης στην αγορά εργασίας. Το 2020 το ποσοστό των αποφοίτων STEM επί του συνόλου των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ανήλθε σε 13,1 %, το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό στην ΕΕ (μέσος όρος της ΕΕ: 24,9 %). Στην Κύπρο, τα δημοφιλέστερα πεδία σπουδών είναι η εκπαίδευση, οι επιχειρήσεις, η διοίκηση και το δίκαιο. Αυτό έρχεται σε έντονη αντίθεση με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Απασχόλησης για τις καλύτερες προοπτικές απασχόλησης για το 2021 όσον αφορά τις θέσεις εργασίας που απαιτούν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Στην κορυφή των καταλόγων EURES βρίσκονται οι τεχνικές υπηρεσίες, οι σύμβουλοι και οι προγραμματιστές, οι ειδικοί σε θέματα ΤΠΕ, το ιατρικό προσωπικό και οι μηχανικοί. Το 2020, από τους συνολικά 10 403 αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, μόλις το 7,7 % είχε σπουδάσει μηχανική, μεταποίηση και κατασκευές, το 2,7 % ΤΠΕ και ένα άλλο 2,7 % φυσικές επιστήμες, μαθηματικά και στατιστική. Το 2020, το 4,6 % των αποφοίτων STEM ήταν γυναίκες, ποσοστό που αντιστοιχεί σχεδόν στο ήμισυ του μέσου όρου της ΕΕ (8,1 %). Πρόκειται για μείωση κατά 2,6 εκατοστιαίες μονάδες από το 2015, μία από τις υψηλότερες μειώσεις στην ΕΕ κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Το ποσοστό του συνόλου των αποφοίτων STEM επί του συνόλου των αποφοίτων στην Κύπρο μειώθηκε από το 2015 έως το 2020 κατά 4,3 εκατοστιαίες μονάδες. Παρά τον πολύ χαμηλό αριθμό αποφοίτων STEM συνολικά, ένας στους τρεις αποφοίτους STEM είναι γυναίκα (34,8 % το 2020), μια ικανοποιητική επίδοση σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ (32,5 %). Το Υπουργείο Παιδείας έχει θεσπίσει προγράμματα STEM σε ολόκληρη την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ώστε να ενθαρρύνει τη συμμετοχή των μαθητών σε αυτά. Η πρωτοβουλία αυτή αποσκοπεί στην αύξηση του αριθμού φοιτητών σε προγράμματα STEM στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας.

Το Υπουργείο Παιδείας βελτιώνει τη διεθνοποίηση των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Στόχος είναι να καταστεί η Κύπρος διεθνής κόμβος στον τομέα της εκπαίδευσης και της έρευνας. Η Διεύθυνση Ανώτερης Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας βρίσκεται σε διαδικασία προώθησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και προσέλκυσης φοιτητών για σπουδές στην Κύπρο, για παράδειγμα μέσω της συμμετοχής σε διεθνείς εκθέσεις. Οι εκπαιδευτικές συμφωνίες και τα μνημόνια συνεννόησης (ΜΣ) παρέχουν στήριξη στις προσπάθειες διεθνοποίησης. Έχουν συναφθεί συμφωνίες⁶ για την αμοιβαία ακαδημαϊκή αναγνώριση των τίτλων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και μνημόνια συνεννόησης⁷ με ορισμένες χώρες. Επιπλέον, τρία ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το Πανεπιστήμιο Κύπρου⁸, το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου⁹ και το Πανεπιστήμιο Frederick¹⁰ συμμετέχουν σε συμμαχίες ευρωπαϊκών πανεπιστημίων. Στο πλαίσιο του Υπουργείου Παιδείας συγκροτήθηκε εθνική ομάδα εργασίας για να αξιοποιηθούν στο έπακρο οι νέες ευκαιρίες που προσφέρουν οι ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι κύριες προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι το κοινό σήμα ευρωπαϊκών πτυχίων και τα θεσμοθετημένα μέσα συνεργασίας της ΕΕ για τη διερεύνηση σκοπιμότητας ενός ευρωπαϊκού νομικού καθεστώτος σχετικά με τις συμμαχίες ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Παράρτημα I: Πηγές βασικών δεικτών

Παράρτημα II: Διάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος