Doelmatigheidsonderzoek van het beheer van rechtszaken bij het Hof van Justitie van de Europese Unie

Samenvatting

I

Onze evaluatie van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) was bedoeld om de doelmatigheid van zijn proces voor het beheer van rechtszaken te beoordelen, in het bijzonder, om na te gaan of de bestaande procedures de efficiënte behandeling van de aanhangig gemaakte zaken bevorderen en of de tijdige afhandeling ervan kan worden verbeterd. Ook wilden we de beoordelings- en verantwoordingsinstrumenten onderzoeken die bij het HvJ-EU worden gebruikt.

II

De afgelopen jaren heeft het HvJ-EU aanzienlijke organisatorische en procedurele maatregelen getroffen om de behandeling van zaken, en de rapportages in samenhang daarmee efficiënter te maken. In het bijzonder wordt door de invoering van indicatieve termijnen voor de afronding van belangrijke fasen in de levenscyclus van een zaak, in combinatie met de geleidelijke ontwikkeling van monitoringinstrumenten en -verslagen, meer nadruk gelegd op tijdigheid. Eind 2016 was er vooruitgang geboekt bij het wegwerken van de aanzienlijke achterstand bij de behandeling van rechtszaken die bij het Gerecht was ontstaan; dit gebeurde voordat de gevolgen van de hervorming van dat Gerecht, waarbij het aantal rechters en hun respectieve kabinetten zal verdubbelen, merkbaar zullen worden.

III

In de evaluatie werd geconcludeerd dat het HvJ-EU deze positieve resultaten verder zou kunnen verbeteren door te overwegen afzonderlijke rechtszaken actiever te beheren, waarbij gebruik zou worden gemaakt van zaakspecifieke termijnen en het werkelijke gebruik van de ingezette personele middelen zou worden gemonitord. Door de prestaties op deze basis te meten in plaats van gebruik te maken van indicatieve termijnen die gemiddeld genomen nageleefd moeten worden, zou de leiding inzicht krijgen in zowel problematische zaken als in elementen van goede praktijken. Deze aanpak zou beheersinformatie opleveren om het besluitvormingsproces te ondersteunen en zo te zorgen voor een verdere toename van de efficiëntie. Deze informatie zou ook kunnen worden gebruikt om de verslaglegging over de prestaties te verbeteren teneinde de verantwoording te versterken, doordat er inzicht wordt gegeven in het daadwerkelijke functioneren van het HvJ-EU en de benutting van de beschikbare middelen.

Het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU)

01

Het HvJ-EU is de rechtsprekende instantie van de Europese Unie (EU). Het heeft tot taak de naleving van het Europese recht te waarborgen door toezicht te houden op de uitlegging en uniforme toepassing van de Verdragen¹.

02

Het HvJ-EU bestaat uit twee rechtsprekende instanties: het Hof van Justitie en het Gerecht. Het Hof van Justitie is samengesteld uit 28 rechters, die worden bijgestaan door 11 advocaten-generaal². Het Gerecht telt momenteel 45 rechters; dit aantal moet in 2019 gestegen zijn tot 56. Rechters en advocaten-generaal worden in onderlinge overeenstemming benoemd door de regeringen van de lidstaten voor een hernieuwbare vaste ambtstermijn van zes jaar. De rechters en advocaten-generaal worden bijgestaan door 386 in hun kabinetten werkzame personeelsleden. De instelling telt in totaal 2 168 personeelsleden³. Elke rechtsprekende instantie heeft zijn eigen griffie. De rechtsprekende instanties delen taalkundige, informatietechnologische (IT) en andere diensten. De totale kosten van het HvJ-EU voor de EU-begroting bedragen in 2017 ongeveer 400 miljoen euro.

03

Het Hof van Justitie en het Gerecht behandelen verschillende soorten procedures (zie tekstvak 1).

04

De rechtsprekende instanties moeten alle zaken behandelen die door nationale rechtbanken, lidstaten, EU-instellingen, organen, bureaus of agentschappen van de Unie, alsmede door natuurlijke en rechtspersonen aan hen zijn voorgelegd. Dit is een factor waarop zij geen invloed hebben. In de periode 2006-2016 werden er gemiddeld ongeveer 1 500 zaken per jaar aanhangig gemaakt bij het HvJ-EU. Het totale aantal zaken dat nog moet worden behandeld (inventaris van lopende zaken) is met ongeveer 20 % gestegen (zie figuur 1).

05

Bij beide rechtsprekende instanties kunnen zaken aanhangig worden gemaakt in een van de 24 officiële talen van de EU. De rechters beraadslagen in het Frans.

06

De rechtspraak van het HvJ-EU moet van onberispelijke kwaliteit zijn en binnen een redelijke termijn plaatsvinden⁴, terwijl het er als EU-instelling ook voor moet zorgen dat het de publieke middelen die tot zijn beschikking staan zo doelmatig en doeltreffend mogelijk gebruikt, op basis van de beginselen van goed financieel beheer⁵

07

De kwaliteit en snelheid waarmee het HvJ-EU zijn beslissingen vaststelt kan belangrijke gevolgen hebben voor individuele personen, rechtspersonen, lidstaten en de EU als geheel. Elk nalaten door het HvJ-EU om binnen een redelijke termijn uitspraak te doen, kan aanzienlijke kosten voor de betrokken partijen met zich meebrengen, evenals rechtstreekse kosten voor de EU-begroting voor schadevergoedingen⁶ die voortvloeien uit de buitensporig lange duur van de procedure⁷. Zaken die naar het HvJ-EU worden verwezen, zijn vaak het gevolg van een procedure die in de lidstaten is geïnitieerd. In die zaken, die bijzonder relevant zijn voor het Hof van Justitie, kan een tijdige afsluiting van de zaak een belangrijke rol spelen in het vermogen van de rechtsstelsels van de desbetreffende lidstaten om ook op nationaal niveau burgers en bedrijven een doeltreffende voorziening in rechte te verschaffen.

08

In de loop van de jaren is het HvJ-EU steeds meer nadruk gaan leggen op een efficiënte bedrijfsvoering. In het bijzonder heeft het de achterstand bij de behandeling van zaken aangepakt (met name bij het Gerecht, zie paragraaf 59). In verband daarmee heeft het HvJ-EU een aantal organisatorische en procedurele maatregelen genomen om efficiënter te gaan werken, zoals:

• het aanpassen van het reglement voor de procesvoering van zowel het Hof van Justitie als het Gerecht om de behandeling van zaken te versnellen,
• het monitoren van de voortgang bij de behandeling van afzonderlijke zaken ten opzichte van de indicatieve interne termijnen voor de belangrijkste fasen van de gerechtelijke procedures,
• het digitaliseren van de circulatie van processtukken, en
• het verbeteren van de verantwoording⁸.

09

Deze maatregelen hebben bijgedragen tot een vermindering van de gemiddelde tijd die beide rechtsprekende instanties nodig hebben om gerechtelijke beslissingen vast te stellen. Zo was in 2016 de totale gemiddelde procesduur 14,7 maanden bij het Hof van Justitie en 18,7 maanden bij het Gerecht, een vermindering van respectievelijk 0,9 maand en 1,9 maand ten opzichte van 2015. Er kan echter nog geen neerwaartse trend worden bevestigd voor elk soort proces (zie figuur 2).

10

In 2015 besloot de EU om de rechterlijke organisatie van het HvJ-EU te hervormen, met name door het aantal rechters bij het Gerecht in 2019 te hebben verdubbeld en door op 1 september 2016 de werkzaamheden van het Gerecht van ambtenarenzaken onder te brengen bij het Gerecht⁹. De hervorming was bedoeld om de achterstand bij de behandeling van lopende zaken¹⁰ te verminderen, een positief effect op de kwaliteit van de arresten tot stand te brengen en om de flexibiliteit en snelheid te vergroten door rechters toe te wijzen aan de kamers op basis van het aantal te behandelen zaken op de verschillende gebieden¹¹. De extra financiële nettokosten van de hervorming werden door de wetgever op 13,5 miljoen euro per jaar geschat bij de volledige doorvoering ervan¹², ofwel ongeveer 3,4 % van de totale begroting van het HvJ-EU.

Reikwijdte en aanpak van het doelmatigheidsonderzoek

Werkingssfeer en doelstelling

11

Onze evaluatie was opgezet om te beoordelen of de procedures van het HvJ-EU voor het beheer van rechtszaken resulteerden in een efficiënte behandeling van zaken en of ze tijdig werden afgedaan. De evaluatie had geen betrekking op de kwaliteit van gerechtelijke beslissingen en de lopende hervorming van het Gerecht¹³. Ook wilden we de beoordelings- en verantwoordingsinstrumenten van het HvJ-EU onderzoeken. Bovendien kwam dit tegemoet aan de belangstelling die het Europees Parlement hiervoor had.

12

We hebben een steekproef van afgesloten zaken onderzocht (zie de paragrafen 17-19), alsmede de rol en activiteiten van de verschillende actoren die er gedurende de levenscyclus van het beheer van de rechtszaken bij betrokken waren. We hebben toegang gevraagd tot alle gerechtelijke documenten en waren van plan dit onderzoek van stukken aan te vullen met gesprekken met personeelsleden die zich bezighielden met het beheer van rechtszaken, onder wie juridische secretarissen (hierna “référendaires” genoemd) (zie paragraaf 23).

13

Het HvJ-EU was van oordeel dat krachtens de Verdragsverplichting tot geheimhouding van de beraadslagingen¹⁴ de toegang tot bepaalde documenten (zoals interne nota’s en memoranda tussen de griffier en de rechters/advocaten-generaal en tussen rechters/advocaten-generaal onderling, en bepaalde gedeelten van de voorlopige rapporten van de rechter) voorbehouden moest blijven tot de rechters, advocaten-generaal en geselecteerd personeel van het HvJ-EU en niet open mocht worden gesteld voor de Europese Rekenkamer (ERK). Daarom konden we de impact van factoren zoals de complexiteit van de rechtszaken en de beschikbare middelen niet onafhankelijk beoordelen ten aanzien van de onderdelen van het proces voor het beheer van rechtszaken die betrekking hadden op deze documenten.

14

Om het effect van deze beperking te verminderen, is deze evaluatie gebaseerd op informatie die is verzameld via bevestiging van de leiding¹⁵ van het HvJ-EU in plaats van op rechtstreeks bewijs. Voor de steekproef van zaken is bij de evaluatie met name gebruikgemaakt van enquêtes om van de betrokken personeelsleden informatie te verkrijgen over het beheer van rechtszaken. In deze enquêtes werden de meest relevante factoren aan de orde gesteld die van invloed zijn op de tijd die aan de behandeling van een zaak is besteed. Deze factoren zijn vastgesteld in overleg met de griffies en de kabinetten van de presidenten van de rechtsprekende instanties van het HvJ-EU¹⁶. We hebben ook gesprekken gevoerd met een aantal rechters en advocaten-generaal.

Aanpak en criteria

15

We hebben het beheer van rechtszaken door beide rechtsprekende instanties onderzocht. Daarbij hebben we rekening gehouden met de richtsnoeren inzake efficiëntie en tijdbeheer van de Europese Commissie voor Efficiëntie in Justitie (Cepej), die werkzaam is op het gebied van mensenrechten en de rechtstaat binnen de Raad van Europa¹⁷.

16

We hebben de duur van de belangrijkste fasen geanalyseerd van ongeveer 2 800 rechtszaken die in 2014 en 2015 door het Hof van Justitie en het Gerecht werden afgesloten; samen waren zij goed voor 90 % van alle in die periode afgesloten zaken. Ook hebben we de correlatie geanalyseerd tussen factoren die naar ons oordeel bijdroegen tot de complexiteit van de rechtszaak en de duur van de gerechtelijke procedures.

17

Om de efficiëntie van het beheer van rechtszaken in individuele zaken te beoordelen, hebben we geprobeerd factoren vast te stellen die een positieve of negatieve invloed hadden op processen voor het beheer van rechtszaken en op de duur van de procedures. Daartoe selecteerden we een steekproef van zaken (30 zaken per rechtsprekende instantie) die in 2014 en 2015 werden afgesloten.

18

De steekproef werd genomen om de verschillende kenmerken van de populatie af te dekken¹⁸. De langste¹⁹ en de kortste zaken werden uitgesloten. De steekproef bestond voornamelijk uit zaken die iets langer dan gemiddeld duurden, samen met een aantal zaken met een korte behandelingsperiode, met het oog op de vaststelling van mogelijke goede praktijken (zie bijlage I). Om deze redenen is geen sprake van een aselecte representatieve steekproef, maar een steekproef die gericht is op bepaalde kwesties.

19

We onderzochten de gehele levensduur van de zestig zaken (zie figuur 3). We vergeleken de tijd die aan de verschillende fasen van de procedure werd besteed met de eigen indicatieve standaardtermijnen van het HvJ-EU, en met de gemiddelde tijdsduur van zaken²⁰. Met betrekking tot de fasen vanaf het indienen van de zaak tot het eind van de schriftelijke procedure analyseerden we interne procedures, documenten van de griffie betreffende de geselecteerde zaken en de door de griffie ingevulde enquêtes en voerden we gesprekken met het betrokken personeel in die diensten. Met betrekking tot de fasen na de schriftelijke procedure bestudeerden we documenten die tot onze beschikking waren gesteld, waarvoor de in paragraaf 13 beschreven beperking gold, en de door de rechters/advocaten-generaal of hun référendaires ingevulde enquêtes. Daarnaast analyseerden we de informatie in de arresten en beschikkingen, en belegden we verschillende bijeenkomsten met personeel van de kabinetten van beide presidenten om uitleg en op de procedure gerichte beschrijvingen van systemen te verkrijgen²¹.

20

Voor de diensten die de gerechtelijke procedure ondersteunen (vertaling, IT, onderzoek en documentatie) analyseerden we de systemen die in gebruik waren en voerden we gesprekken met verantwoordelijke personeelsleden. Bij de vertaaldienst beoordeelden we met name de procedure voor het vastleggen van termijnen, voor planning en verslaglegging over prestaties. Ook evalueerden we de voortgang bij het toepassen van interinstitutionele essentiële activiteit- en prestatie-indicatoren (KIAPI). Bij IT onderzochten we de algemene architectuur van de systemen voor het beheer van rechtszaken en de strategische planning voor 2016-2020.

21

Daarnaast onderzochten we of het HvJ-EU had beoordeeld of er enige efficiëntiewinst zou kunnen worden behaald met een verandering van de taalpraktijken.

Opmerkingen

Het proces van het beheer van rechtszaken en de tijdsduur ervan

22

Zoals weergegeven in figuur 3 worden rechtszaken in ontvangst genomen en eerst behandeld door de griffies, zowel bij het Hof van Justitie als bij het Gerecht. Het verloop van het eerste deel van de procedure (de schriftelijke procedure) wordt in detail beschreven in het reglement voor de procesvoering van de beide rechtsprekende instanties; met name worden daarin de relevante documenten en de toepasselijke termijnen gespecificeerd. De zaken worden toegewezen door de presidenten van de twee rechtsprekende instanties aan de kamers en/of de rechters-rapporteurs en, in het geval van het Hof van Justitie, wijst de eerste advocaat-generaal de zaak toe aan een advocaat-generaal.

23

De rechters en de advocaten-generaal werken aan de zaken die rechtstreeks aan hen toegewezen zijn, maar ze analyseren ook andere zaken op het niveau van de kamer of de rechtsprekende instantie waar ze deel van uitmaken. Rechters kunnen verantwoordelijk zijn voor zaken waarin ze de functie vervullen van rechter-rapporteur, rechter-bijzitter of, in voorkomende gevallen, president van een kamer. Zij worden bij de uitoefening van hun taken bijgestaan door het personeel van hun kabinet: référendaires en assistenten. In kabinetten van rechters zitten drie référendaires en in kabinetten van advocaten-generaal vier référendaires. Référendaires spelen een belangrijke rol in de ondersteuning van rechters en advocaten-generaal bij zaken waarvoor ze verantwoordelijk zijn, alsmede in de voorbereiding van algemene vergaderingen of kamervergaderingen en in het verrichten van analyses van andere zaken die in de kamers worden behandeld waaraan de rechter is toegewezen. De kwaliteit, aansturing en beschikbaarheid van deze personeelsleden zijn dus belangrijke factoren die bijdragen tot een efficiënt beheer van rechtszaken.

24

In het algemeen wordt er één référendaire toegewezen voor de gehele levenscyclus, die ook helpt bij het opstellen van voorlopige rapporten, conclusies en gerechtelijke beslissingen. Als een référendaire niet de hele tijd beschikbaar is, kan dit negatieve gevolgen hebben voor de efficiënte behandeling van zaken.

25

Na de toewijzing van de zaak en de afronding van de schriftelijke procedure wordt er een voorlopig rapport²² opgesteld en voorgelegd door de rechter-rapporteur (bij het Gerecht wordt dit aangevuld met een rapport ter terechtzitting). Dit wordt besproken op de algemene vergadering van het Hof van Justitie of de kamervergadering van het Gerecht. De volgende fasen in de levenscyclus van de zaak zijn de hoorzitting²³ (die onder bepaalde voorwaarden achterweg kan blijven²⁴) en, in veel zaken bij het Hof van Justitie²⁵, het uitbrengen van een conclusie door de advocaat-generaal.

26

De afsluiting van de procedure bestaat in de beraadslaging en uitspraak van de beslissing²⁶. De conceptarresten en in sommige gevallen de conceptbeschikking worden getoetst door een team van personeelsleden dat zorg moeten dragen voor de kwaliteit en consistentie van de tekst met betrekking tot de praktijk en jurisprudentie (hierna “cellule des lecteurs d’arrêts” genoemd). Afhankelijk van de criteria die elke rechtsprekende instantie heeft vastgesteld, kan vervolgens publicatie in de digitale Jurisprudentie (“Recueil numérique de la jurisprudence”)²⁷ plaatsvinden.

27

Hoewel de rechtsprekende instanties beide werken als een collegiaal lichaam dat gezamenlijk de verantwoordelijkheid neemt voor zijn beslissingen, is het algemene toezicht op de voortgang van afzonderlijke rechtszaken uiteindelijk de verantwoordelijkheid van de presidenten van de twee rechtsprekende instanties. Uiteraard is het ook de verantwoordelijkheid van de rechter-rapporteur en de president van de desbetreffende kamer om te zorgen voor passend toezicht. Bij het Hof van Justitie neemt de eerste advocaat-generaal de algehele verantwoordelijkheid voor het monitoren van de voortgang van conclusies die door de advocaten-generaal worden opgesteld.

28

Zoals beschreven in paragraaf 9 publiceert het HvJ-EU de totale gemiddelde doorlooptijd van rechtszaken als essentiële prestatie-indicator. Wij kunnen bevestigen dat de berekening van de gemiddelde tijdsduur van de belangrijkste fasen (per soort beslissing, en per soort procedure of onderwerp), die door het HvJ-EU voor interne doeleinden wordt gebruikt, correct is uitgevoerd voor procedures die in 2014 en 2015 bij het Hof van Justitie en het Gerecht werden afgesloten. Verder hebben we een gedetailleerdere berekening uitgevoerd van de gemiddelde tijdsduur die wij relevant achten voor het beheer van rechtszaken (zie figuur 4).

29

Voor een aantal belangrijke fasen worden door de twee rechtsprekende instanties indicatieve standaardtermijnen vastgesteld (zie de paragrafen 54 en 57). Gezien het feit dat de aard van de rechtszaken en de factoren die van invloed zijn op de rechtszaken kunnen verschillen, zijn deze termijnen indicatief en kunnen ze niet bij elke zaak in acht worden genomen. Zoals weergegeven in figuur 4 overschrijdt de gemiddelde tijdsduur van belangrijke fasen in het algemeen de indicatieve termijnen, hoewel er verschillen bestaan tussen de twee rechtsprekende instanties.

30

Zo nam het opstellen van het voorlopig rapport voor zaken die in 2014 en 2015 werden afgesloten bij het Hof van Justitie gemiddeld drie maanden in beslag (ten opzichte van een indicatieve streeftermijn van twee maanden) en bij het Gerecht ongeveer negen maanden (ten opzichte van een indicatieve streeftermijn van twee of vier maanden, afhankelijk van het soort rechtszaak²⁸).

31

Wat betreft de gemiddelde procesduur bestaat er een aanzienlijk verschil tussen zaken die bij arrest worden gewezen en die welke bij beschikking worden afgehandeld²⁹, maar ongeacht het soort zaak en het soort beslissing (arrest of beschikking) zijn de schriftelijke procedure, de voorbereiding van het voorlopig rapport en de afsluiting de langste fasen in de levenscyclus van een zaak.

32

Onze evaluatie betrof de volgende belangrijke processen voor het beheer van rechtszaken:

• de aanhangigmaking en eerste behandeling (met inbegrip van de ontvangst en het doorgeven van de processtukken), ook wel bekend als de schriftelijke procedure, door de desbetreffende griffie (zie de paragrafen 36-40);
• de toewijzing door de presidenten van de twee rechtsprekende instanties, en waar van toepassing, door de eerste advocaat-generaal (zie de paragrafen 41-45);
• de behandeling van de zaken door de kamers en rechters-rapporteurs na toewijzing ervan, waarbij de in paragraaf 13 beschreven beperkingen van toepassing zijn (zie de paragrafen 46-50); en
• de monitoring en het beheer van de voortgang van de zaken door de presidenten van de twee rechtsprekende instanties (zie de paragrafen 51-60).

Het gebruik van de antwoorden op onze enquêtes

33

De enquêtes hadden betrekking op de zestig zaken die bij de griffies en bij de rechters (en, indien van toepassing, de advocaat-generaal) waren ingediend; het doel ervan was informatie te verkrijgen over de factoren die van invloed waren op de procesduur (zie paragraaf 19), informatie over de tijd die aan elke reden werd toegeschreven en een verdere gedetailleerde toelichting voor iedere specifieke zaak (bijv. goede praktijken). De hoeveelheid informatie in de antwoorden die wij ontvingen varieerde echter.

34

Op basis van de ontvangen antwoorden analyseerden wij de frequentie van de factoren die door het HvJ-EU werden genoemd. De hieropvolgende gesprekken met de rechters en advocaten-generaal bevestigden dat die redenen van invloed zijn op de totale doorlooptijd van zaken. In de overgrote meerderheid van de zaken verstrekten de griffies informatie over de aan elke factor toegeschreven tijd die van invloed was op de tijdsduur. De rechters en advocaten-generaal verstrekten dergelijke informatie voor een beperkter aantal zaken. Daarom waren we niet in staat om voor alle zaken in de steekproef het effect te beoordelen van de genoemde factoren op de tijdsduur.

35

Bijlage II biedt een gedetailleerde analyse van de antwoorden op de enquêtes met daarin de frequentie van de door de griffies, rechters en advocaten-generaal genoemde factoren die van invloed waren op de procesduur. De figuren 5-8 bevatten een samenvatting van die informatie.

De aanhangigmaking en eerste behandeling in de griffies (schriftelijke procedure)

36

De schriftelijke procedure wordt beheerd door de griffies, die daarbij de bepalingen van hun respectieve reglement voor de procesvoering toepassen. Daarin zijn onder andere de toepasselijke termijnen vastgelegd voor de partijen om opmerkingen of memories in te dienen.

37

Uit onze analyse blijkt dat deze fase in de jaren 2014 en 2015 gemiddeld 6,6 maanden duurde bij het Hof van Justitie en 9,1 maanden bij het Gerecht. In beide gevallen vertegenwoordigde dit een aanzienlijk deel van de totale doorlooptijd van de zaak. Opgemerkt dient te worden dat de tijdsduur van deze fase wordt bepaald door het reglement voor de procesvoering, waarin de termijnen voor de indiening van de verschillende processtukken zijn vastgelegd, maar ook afhangt van de betrokken partijen (indien deze bijv. verzoeken om een verlenging van de termijnen of de vertrouwelijke behandeling van bepaalde informatie) en van de vraag of derden een verzoek tot interventie in de procedure hebben ingediend.

38

Een overzicht van de meest frequente factoren die in de antwoorden met betrekking tot de zestig geselecteerde zaken volgens de griffies van invloed waren op de tijdsduur van de schriftelijke procedure, is weergegeven in figuur 5 voor het Hof van Justitie en in figuur 6 voor het Gerecht.

39

Uit het overzicht blijkt dat voor het Hof van Justitie de vaakst genoemde factoren verband houden met de vertalingen door andere EU-instellingen³⁰ en de werkbelasting van de Algemene directie vertaling (DG TRAD)³¹ van het HvJ-EU. We hebben het effect van de werkzaamheden van DG TRAD op het beheer van rechtszaken verder geanalyseerd (zie de paragrafen 74-79); hieruit bleek dat het effect van deze factor op de totale doorlooptijd van de zaken beperkt is. Bij het Gerecht hadden de genoemde factoren voornamelijk betrekking op procedures die krachtens de regels gelden in verband met de uitwisseling van documenten met partijen³² en de tijd die nodig was om de grote hoeveelheid gerechtelijke documenten te verwerken. Voorbeelden van de redenen voor het verlengen van de schriftelijke procedure voor het Hof van Justitie en voor het Gerecht zijn weergegeven in tekstvak 2.

40

Tijdens onze evaluatie constateerden we dat beide rechtsprekende instanties al proactief maatregelen hadden genomen om bepaalde procedures die van invloed waren op de schriftelijke procedure te veranderen en te verbeteren om buitensporige vertragingen in deze fase te voorkomen. De voortdurende verbetering van het reglement voor de procesvoering, vereenvoudigingen in besluitvormingsprocedures en het continu bevorderen van de elektronische indienen van zaken (E-Curia) sinds 2011 om het gebruik van papieren stukken zo beperkt mogelijk te houden, zijn voorbeelden van deze maatregelen.

Het toewijzingsproces van zaken die aan de rechtsprekende instanties zijn voorgelegd

41

Bij beide rechtsprekende instanties worden zaken toegewezen wanneer zich een voldoende grote voorraad nieuwe zaken heeft gevormd, zodat het werk evenredig kan worden verdeeld onder de rechters. Uit de analyse van gegevens met betrekking tot de in 2014 en 2015 afgesloten zaken blijkt dat er tussen de ontvangst van een zaak en de toewijzing ervan aan een rechter gemiddeld 2,3 maanden liggen bij het Hof van Justitie en 1,5 maand bij het Gerecht. De invloed daarvan op de totale tijd die benodigd is om de zaken te behandelen is echter niet groot, omdat er tegelijkertijd in de desbetreffende griffie essentiële voorbereidende werkzaamheden worden uitgevoerd.

Hof van Justitie

42

De president van het Hof van Justitie is verantwoordelijk voor de toewijzing van de zaak aan een van de rechters-rapporteurs, en de eerste advocaat-generaal wijst de zaak toe aan een advocaat-generaal. Bij de toewijzing wordt rekening gehouden met een aantal factoren, waaronder de huidige werkbelasting van rechters en de vergelijkbaarheid van de zaak met andere zaken. Daarnaast worden er regels toegepast om te voorkomen dat de zaak wordt toegewezen aan rechters met de nationaliteit van het land waaruit de zaak afkomstig is en, in het geval van hogere voorzieningen die afkomstig zijn van het Gerecht, dat de zaak niet wordt toegewezen aan een rechter met dezelfde nationaliteit als de oorspronkelijke rechter-rapporteur.

43

Ad-hoctoewijzingen vinden plaats wanneer er onverwijld procedurele beslissingen moeten worden genomen en in gevallen waarin versnelde procedures nodig zijn. Zaken waarin een prejudiciële spoedprocedure³³ is vereist, worden in een speciaal voor dat doel opgezette kamer behandeld. In het algemeen probeert de president in gevallen waarin een zaak snel bij beschikking kan worden behandeld, deze onverwijld aan een rechter-rapporteur toe te wijzen krachtens het reglement voor de procesvoering³⁴.

Gerecht

44

De president van het Gerecht wijst zaken bij toerbeurt toe aan de negen kamers op basis van interne regels³⁵. Deze voorzien in vier onderscheiden toerbeurten met betrekking tot respectievelijk: i) zaken betreffende de toepassing van de mededingingsregels voor ondernemingen, de regels betreffende staatssteun en de regels betreffende handelspolitieke beschermingsmaatregelen; ii) zaken betreffende intellectuele eigendomsrechten; iii) ambtenarenzaken (pas sinds 2016) en iv) andere dan hierboven genoemde zaken.

45

In overeenstemming met de toepasselijke regels kan de president afwijken van deze toerbeurten op grond van het feit dat ontvangen zaken verbonden zijn met andere zaken die nog in behandeling zijn of al zijn afgesloten, of ter verzekering van een gelijkmatige werkverdeling. De door het Gerecht verstrekte informatie wijst erop dat ongeveer 40 % van de zaken in 2014 en 2015 buiten het toerbeurtsysteem werd toegewezen. Na de toewijzing aan een kamer stelt de president van die kamer voor iedere afzonderlijke zaak een rechter-rapporteur voor; de president van het Gerecht neemt vervolgens de uiteindelijke beslissing.

Het proces van de behandeling van zaken door de kamers en rechters-rapporteurs na toewijzing ervan

46

De behandeling van zaken na toewijzing tot aan de afsluiting ervan omvat verschillende fasen en neemt een zeer aanzienlijk deel van de totale tijdsduur in beslag: met name het opstellen van de voorlopige rapporten duurde gemiddeld 3,2 maanden bij het Hof van Justitie en 9,4 maanden bij het Gerecht, en de afsluiting van de zaken duurde gemiddeld 4 maanden bij het Hof van Justitie en 5,3 maanden bij het Gerecht in de jaren 2014 en 2015. Zoals beschreven in de paragrafen 33 en 34, kon uit de informatie die door de rechters en advocaten-generaal in de enquêtes werd verstrekt, in de meeste gevallen weliswaar de frequentie van de verschillende factoren die van invloed waren op de tijdsduur worden afgeleid, maar niet de tijd die aan deze factoren kon worden toegeschreven. Verder zijn er, hoewel we informatie hebben over de hoeveelheid tijd die elke fase in beslag nam, geen gegevens beschikbaar over het aantal werkdagen dat rechters, advocaten-generaal en hun personeelsleden in de kabinetten werkelijk nodig hadden om elke fase te doorlopen.

47

De in de enquêtes gegeven antwoorden zijn echter een eerste informatiebron op basis waarvan het HvJ-EU een verdere analyse kan verrichten. Een overzicht van de meest frequent door de rechters (en voor zover van toepassing door de advocaten-generaal) met betrekking tot de desbetreffende zaken genoemde factoren die van invloed waren op de tijdsduur van de behandeling van zaken, is weergegeven in figuur 7 voor het Hof van Justitie en in figuur 8 voor het Gerecht. De volledige analyse van de factoren die van invloed zijn op de doorlooptijd van de zestig zaken is te vinden in bijlage II.

48

Voor het Hof van Justitie zijn de meest genoemde factoren in de enquête die van invloed zijn op de tijdsduur van de behandeling van zaken de gerechtelijke vakanties³⁶, de werkbelasting en het ziekteverlof, zwangerschaps-/ouderschapsverlof of vertrek van de référendaires, de werkbelasting van de rechters-rapporteurs en advocaten-generaal, de complexiteit en de omvang van de zaken.

49

Bij het Gerecht is de meest frequente factor die de doorlooptijd van de zaken in de steekproef beïnvloedde, de tijd die de “cellule des lecteurs d’arrêts” nodig had. Dit werd veroorzaakt door de aanzienlijke werkbelasting waarmee deze dienst te kampen had als gevolg van de inspanningen in de jaren 2014 en 2015 om de achterstand bij de behandeling van zaken weg te werken. Desondanks moet worden opgemerkt dat de interne termijnen voor deze werkzaamheden in het algemeen werden gehaald. De andere factoren die vaak werden genoemd, waren de werkbelasting van de rechters-rapporteurs en van hun référendaires, de wijziging van de samenstelling van de kamer waarin de zaak werd behandeld, de hertoewijzing van zaken en de maatregelen tot organisatie van de procesgang. Vergelijkingen tussen de frequentie van specifieke factoren bij het Hof van Justitie en het Gerecht worden in tekstvak 3 weergegeven.

50

Uit onze gesprekken met de rechters en advocaten-generaal bleek dat ze zich ervan bewust waren dat zaken zoveel mogelijk binnen de indicatieve termijnen moesten worden behandeld zonder de kwaliteit van de werkzaamheden op het spel te zetten. Zij benadrukten ook het effect dat de niet-beschikbaarheid van de référendaire die aan een bepaalde zaak was toegewezen, kan hebben op de efficiënte behandeling ervan, met name wanneer er geen adequate vervanging was. Onzekerheid over het eind van de ambtstermijn van rechters en de overdracht van de werkzaamheden van vertrekkende rechters werden ook genoemd als gebieden waarop verbeteringen kunnen worden doorgevoerd.

Monitoring

51

De monitoring en follow-up van de behandeling van zaken, met inbegrip van de ontwikkeling van online monitoringinstrumenten, heeft zich in de loop van de tijd positief ontwikkeld. De rechters met wie we gesprekken hebben gevoerd, erkenden het effect ervan op de efficiëntie van de behandeling van zaken.

52

De aanpak door het HvJ-EU van het monitoren van de inachtneming van indicatieve termijnen is gebaseerd op afzonderlijke zaken; wanneer deze niet in acht kunnen worden genomen, worden ze gesignaleerd. Gezien het indicatieve karakter van de termijnen, zijn deze echter bedoeld om door beide rechtsprekende instanties gemiddeld in acht te worden genomen, waarbij zaken met een lange doorlooptijd mogen worden gecompenseerd door zaken die minder tijd in beslag nemen.

Hof van Justitie

53

De algehele verantwoordelijkheid voor de monitoring en follow-up van zaken ligt bij de president. De inachtneming van termijnen wordt door hem gemonitord, met name via een wekelijkse vergadering met de presidenten van de kamers en de eerste advocaat-generaal. Het monitoringproces heeft zich in de loop van de jaren steeds verder ontwikkeld, waarbij er geleidelijk gedetailleerdere rapporten en analyses werden geproduceerd ten behoeve van de follow-up, met ondersteuning van diverse rapporten en bepaalde IT-instrumenten, zoals Suivi des affaires. Van deze rapporten geeft “État des affaires” met een asterisk de zaken aan waar de indicatieve termijn voor de productie door de rechter-rapporteur van het voorlopig rapport is overschreden, en de nieuwere “Fiche délai”³⁸ bevat gedetailleerdere informatie en legt geschatte data voor de volgende fasen van een zaak vast. Eveneens in 2016 voerde het Hof van Justitie een “Plan de rattrapage” in, dat moet worden gegenereerd voor zaken waarbij de indicatieve termijnen niet in acht werden genomen.

54

Het Hof van Justitie heeft geleidelijk een reeks maatregelen ingevoerd om de tijd die aan zaken wordt besteed te verminderen en om verlengingen van de procesfasen vast te stellen en te corrigeren. Met name maakt het sinds 2004 gebruik van een “Échéancier” in het kader van de praktische gids³⁹ voor de behandeling van zaken die bij het Hof aanhangig zijn gemaakt. Daarmee worden indicatieve termijnen vastgesteld voor de verschillende fasen in het beheer en de behandeling van de meeste zaken.

55

Het systeem van indicatieve termijnen vormt een daadwerkelijke prikkel om de verschillende fasen in het proces af te ronden door inachtneming van de vastgelegde termijnen. Het betreft echter een uniforme aanpak. Dat wil zeggen dat bij het vastleggen van de termijn geen rekening wordt gehouden met de aard, de complexiteit of andere kenmerken van individuele zaken; mogelijk is de termijn dus te krap voor complexe zaken en te ruim voor eenvoudiger zaken.

Gerecht

56

Ook bij het Gerecht draagt de president de algehele verantwoordelijkheid voor de monitoring en follow-up van zaken nadat ze aan de rechters zijn toegewezen. Er is sprake van een bredere collectieve verantwoordelijkheid, die gedeeld wordt door de president, de president van de kamer en de rechter-rapporteur voor elke afzonderlijke zaak. De noodzaak van nauwgezettere monitoring en follow-up is, net als bij het Hof van Justitie, ingezien en in de loop van de tijd zijn met het oog hierop instrumenten ontwikkeld.

57

Het Gerecht heeft analyses van gegevens en rapporten ontwikkeld en maakt daar gebruik van om de inachtneming van algemene termijnen die voor sommige belangrijke fasen in het beheer van rechtszaken zijn vastgesteld aan te moedigen⁴⁰ en om de gemiddelde tijd die aan zaken wordt besteed te verminderen. Naast het IT-instrument Suivi des affaires heeft het Gerecht in 2011 een “tableau de productivité” ingevoerd en een tabel met cumulatieve vertragingen, die een keer in de drie maanden naar iedere rechter wordt verstuurd. De informatie in dit rapport wordt elk kwartaal door de president en de presidenten van de kamers besproken om vast te stellen in welke fasen van de procedure verdere inspanningen nodig zijn.

58

Naast dit rapport zijn er instrumenten die worden gebruikt om, eveneens om de drie maanden, de prestaties te meten. Deze omvatten een memorandum van zaken waarin analyses van verlengingen zijn weergegeven, een lijst van zaken die “aanzienlijke”⁴¹ verlengingen kennen en specifieke via e-mail verstuurde herinneringen aan afzonderlijke rechters waarin de zaken met een verlenging worden vermeld die onder hun verantwoordelijkheid vallen. De gedetailleerde informatie op het niveau van de afzonderlijke rechters heeft geleid tot grotere transparantie en bewustwording, en een tijdiger behandeling van zaken bevorderd.

59

Het is duidelijk dat een actiever beheer van rechtszaken de afgelopen jaren een hogere prioriteit heeft gekregen en in het algemeen al positieve resultaten heeft opgeleverd voordat de hervorming in werking trad. Zo blijkt uit de eigen analyse van het Gerecht dat voor alle lopende zaken het totaalaantal dagen waarmee de indicatieve termijn voor het opstellen van het voorlopig rapport werd overschreden, is gedaald van 130 000 dagen in 2010 tot 15 000 dagen eind 2016, een vermindering van bijna 90 %⁴².

60

Voor beide rechtsprekende instanties moet de voortdurende ontwikkeling van IT-systemen zoals Business Intelligence-rapporten (voorheen Business Objects) en het ARGOS-systeem, dat in 2017 zal worden ingevoerd, gedetailleerdere informatie verschaffen via een gepersonaliseerd dashboard waarin alle openstaande taken en fasen in het proces voor rechters, advocaten-generaal en référendaires worden weergegeven. Hoewel deze ontwikkelingen het mogelijk moeten maken om de situatie met betrekking tot potentiële verlengingen in de behandeling van zaken nauwlettender te monitoren, kon bij deze evaluatie de waarschijnlijke impact ervan niet worden beoordeeld. In de tussentijd heeft een aantal geïnterviewde rechters hun eigen ad-hocsysteem ontwikkeld (vaak Excel-spreadsheets) om de voortgang van zaken te monitoren.

Overgang van gerechtelijke statistieken naar zaakspecifieke termijnen en prestatie-indicatoren op maat

61

Het HvJ-EU legt rekenschap af van zijn prestaties aan de hand van gerechtelijke statistieken, met name het aantal zaken dat aanhangig werd gemaakt, dat in de loop van het jaar werd afgesloten en dat nog aanhangig was aan het eind van het jaar, samen met de gemiddelde tijdsduur van procedures die in de loop van het jaar werden afgesloten. Intern gebruikt de instelling voor informatiedoeleinden een gedetailleerdere uitsplitsing van het aantal zaken, in combinatie met meer analytische gemiddelden van de doorlooptijd.

62

Hoewel de door het HvJ-EU gepubliceerde cijfers over de gemiddelde tijdsduur een overzicht bieden van de totale gerechtelijke werkzaamheden, worden zaken waarvan de complexiteit sterk uiteenloopt op één hoop gegooid. Dit levert een onvolledig beeld op van de prestaties van het HvJ-EU wat betreft de procesduur.

Ontwikkelingen in het meten van gerechtelijke prestaties

63

Het HvJ-EU meet zijn efficiëntie voornamelijk door de ontwikkeling van het aantal afgesloten zaken te beoordelen en door, met name voor het Hof van Justitie, de gemiddelde doorlooptijd van zaken te vergelijken met de indicatieve, uniforme termijnen die voor de verschillende fasen van de procedures zijn vastgelegd. Hierdoor baseert het HvJ-EU een groot deel van zijn prestatiemetingen op outputindicatoren zonder te verwijzen naar de gebruikte hulpmiddelen (input).

64

Bij deze beheersaanpak worden de prestaties in het algemeen gemeten. Het HvJ-EU monitort zijn procedures niet aan de hand van gevestigde normen op basis van de doorlooptijd van rechtszaken die is afgestemd aan de complexiteit en de aard ervan. Doordat informatie over de complexiteit van de betrokken zaken ontbreekt, houdt een stijging van het aantal afgesloten zaken en/of een daling van de gemiddelde doorlooptijd niet noodzakelijkerwijs een toename van de efficiëntie in.

65

Bij onze evaluatie werd rekening gehouden met bredere ontwikkelingen in de meting van gerechtelijke prestaties. In dit verband hebben we vastgesteld dat de werkzaamheden van de door de Raad van Europe opgerichte Cepej⁴³ bijzonder relevant zijn.

66

We hebben de toepassingsleidraad van de Cepej over termijnen⁴⁴ voor gerechtelijke procedures onderzocht. De vaststelling van deze termijnen is een essentiële stap in de richting van het meten en vergelijken van de prestaties op het gebied van het beheer van rechtszaken en het conceptueel definiëren van de achterstand als het aantal of het percentage lopende zaken waarvoor de geplande termijn niet in acht wordt genomen.

67

Volgens de toepassingsleidraad moeten termijnen worden toegepast op procedurecategorieën en moet daarbij rekening worden gehouden met de complexiteit van zaken. Zo kunnen de prestaties worden gemeten door het vaststellen van termijnen, dat wil zeggen 90 % of 95 % van de zaken moet binnen een termijn van 12-36 maanden worden afgesloten, afhankelijk van de aard en complexiteit van de procedure.

68

Ook hebben we de belangrijkste Cepej-richtsnoeren over tijdbeheer geanalyseerd⁴⁵ om goede praktijken vast te stellen die ook op de procedures van het HvJ-EU zouden kunnen worden toegepast. We constateerden dat met name de “controlelijst voor tijdbeheer” van de Cepej een goed instrument zou kunnen zijn om te beoordelen in welke mate het HvJ-EU passende informatie tot zijn beschikking heeft en relevante aspecten van de gerechtelijke procedure analyseert. De controlelijst is gebaseerd op zes tijdbeheerindicatoren. De specifieke punten op de controlelijst met betrekking tot elk van deze indicatoren zijn te vinden in bijlage III. Figuur 9 bevat onze beoordeling van de mate waarin de beschikbare informatie en hieropvolgende analyses door het HvJ-EU in overeenstemming zijn met de desbetreffende Cejep-richtsnoeren voor deze indicatoren. Deze is gebaseerd op het onderzoek van de systemen voor het beheer van rechtszaken van het HvJ-EU en op de analyse van een steekproef van zestig afgesloten zaken (zie de paragrafen 36-60). Hoewel er al substantiële vooruitgang is geboekt op de meeste gebieden die door de zes Cepej-indicatoren voor tijdbeheer worden bestreken, werd er bij de evaluatie geconstateerd dat er ruimte is voor verbetering van het meten van de gerechtelijke prestaties.

69

De Cepej heeft de noodzaak benadrukt van het vaststellen van normen voor de procesduur en heeft geconstateerd dat indien afwijkingen van normen en streefdoelen voor gerechtelijke termijnen worden opgemerkt of verwacht, er snel maatregelen moeten worden genomen om de oorzaken van die afwijkingen aan te pakken⁴⁶. Uit de analyse van de antwoorden op de enquêtes betreffende onze steekproef van rechtszaken bleek dat afwijkingen van de indicatieve termijnen voorkomen, bijvoorbeeld vanwege de hoeveelheid en de complexiteit van de zaken die een rechter moet behandelen, om redenen die samenhangen met het eind van de ambtstermijn van rechters en in gevallen waarin bepaalde référendaires niet beschikbaar zijn (zie de paragrafen 48 en 49).

Analyse van de complexiteit van zaken: een mogelijke aanpak ter ondersteuning van het beheerproces

70

Volgens de antwoorden van het HvJ-EU op de vragen in de enquête over onze steekproef van rechtszaken is complexiteit een belangrijke factor die van invloed is op de totale procesduur (zie de paragrafen 47 en 48). Wij zijn van oordeel dat de analyse van de complexiteit van zaken verder kan worden ontwikkeld met behulp van bestaande gegevens om het proces voor het beheer van rechtszaken bij het HvJ-EU potentieel te verbeteren. Om dit potentieel te onderzoeken, hebben we een analyse verricht om te bepalen of er een correlatie⁴⁷ bestaat tussen bepaalde factoren⁴⁸ die wijzen op complexiteit en de totale doorlooptijd van de rechtszaken die in 2014 en 2015 zijn afgesloten.

71

Uit de uitkomst van onze analyse, zoals weergegeven in bijlage IV, blijkt dat er een relatief sterke positieve correlatie⁴⁹ is tussen deze complexiteitsfactoren en de doorlooptijd van een zaak. Elk van de gebruikte factoren kan als relevant worden beschouwd voor de totale doorlooptijd van de zaken. Uit dit resultaat blijkt dat historische gegevens over zaken verder geanalyseerd kunnen worden om gedetailleerdere beheersinformatie te genereren dan momenteel het geval is, waarbij zaken kunnen worden geïdentificeerd die aanzienlijk langer of korter duurden dan op basis van de kenmerken van de zaak werd verwacht. Deze informatie zou vervolgens kunnen worden gebruikt om bijvoorbeeld terugkerende problemen vast te stellen die in een buitensporig lange procesduur resulteerden, alsmede goede praktijken die ertoe leidden dat zaken binnen een kortere termijn konden worden afgesloten. Dit kan potentieel het besluitvormingsproces gedurende de hele levenscyclus van een zaak ondersteunen en bijdragen tot de verbetering van de efficiëntie van het algehele beheer van rechtszaken.

72

De weergegeven analyse is een eerste poging om bestaande gegevens te benutten. Natuurlijk kan deze verder worden verfijnd op basis van de ervaring van het HvJ-EU, waarbij rekening kan worden gehouden met meer factoren en de coëfficiënt die aan verschillende factoren wordt toegekend, kan worden aangepast.

Ondersteuning van het proces van het beheer van rechtszaken

73

De functie van ondersteunende diensten is de efficiënte werking van de verschillende fasen in het beheer van rechtszaken te faciliteren. We hebben bepaalde aspecten van de vertaalactiviteiten onderzocht (zie de paragrafen 74-79) en van de IT-systemen (zie de paragrafen 80-85).

Vertaling

74

De vertaling van documenten speelt een essentiële rol bij de ondersteuning van de gerechtelijke werkzaamheden van het HvJ-EU vanwege zijn verplichting om zaken te behandelen in alle officiële EU-talen en een aanzienlijk aantal juridische beslissingen te verspreiden in die talen. De beschikbaarheid van vertaling op bepaalde belangrijke momenten in het proces⁵⁰ kan rechtstreeks van invloed zijn op de doorlooptijd van een rechtszaak. In de zaken in onze steekproef (zie de paragrafen 36-40 en 46-50) is het effect hiervan op de totale doorlooptijd van een zaak beperkt.

75

In de periode 2014-2016 werden er bij het HvJ-EU 1,1 miljoen bladzijden per jaar vertaald. Tussen 26 % en 36 % van de vertalingen werd verricht door externe juristen-linguïsten, waarvan de jaarlijkse kosten uiteenliepen van 9 tot 12 miljoen euro.

Vaststellen van termijnen

76

Het HvJ-EU heeft verschillende manieren om termijnen vast te stellen voor de vertaling van gerechtelijke documenten. Voor de meeste vertalingen worden zaakspecifieke termijnen vastgesteld⁵¹. Als alternatief worden vaste termijnen gebruikt, waarbij geen rekening wordt gehouden met de kenmerken van de zaak⁵². In dat geval komt in de termijnen niet de gemiddelde potentiële dagelijkse vertaalcapaciteit van een jurist-linguïst tot uitdrukking. Door een combinatie van zaakspecifieke en vaste termijnen kan een zekere flexibiliteit in het beheer van de werkbelasting van DG TRAD worden ingebouwd.

Centrale en lokale planning

77

Termijnen worden overeengekomen tussen de aanvragende dienst⁵³ en de centrale planningsafdeling. Er bestaan beheersinstrumenten om het werk op wekelijkse basis te plannen en de vertaling van de documenten met het oog op de termijnen te monitoren. De tijd die juristen-linguïsten daadwerkelijk besteden aan de specifieke documenten wordt echter niet geregistreerd. Indien dit soort informatie beschikbaar was, zouden er gebieden kunnen worden vastgesteld waarop de efficiëntie zou kunnen worden verbeterd of waarop goede praktijken bestaan.

Inachtneming van termijnen voor de vertaling van documenten

78

We merkten op dat voor de jaren 2014 en 2015 de termijnen voor vertalingen grotendeels in acht werden genomen. De datum waarop de vertaling van de laatste processtukken in het kader van de schriftelijke procedure wordt afgeleverd is belangrijk omdat op deze dag de indicatieve termijn voor de voorlopige rapporten van de rechters ingaat. We stelden vast dat in een aanzienlijk aantal zaken (29 % voor het Hof van Justitie en 57 % voor het Gerecht) vertalingen respectievelijk 5,5 en 9 dagen vóór de vaste interne termijn die was vastgelegd, beschikbaar werden gesteld.

Vergelijking van de prestaties met die van andere EU-instellingen

79

Het HvJ-EU neemt deel aan het interinstitutioneel Uitvoerend Comité voor vertaling (ECT), dat tot doel heeft goede praktijken te bevorderen. Het HvJ-EU heeft vorderingen gemaakt met de vaststelling van prestatie-indicatoren (bekend als KIAPI) met het oog op de toepassing van een methodologie voor het meten van vertaalactiviteiten⁵⁴, waardoor er vergelijkingen kunnen worden gemaakt met andere EU-instellingen⁵⁵.

IT-systemen

80

Het gebruik van ondersteunende computersystemen zou, naast andere doelstellingen, een manier moeten zijn om de rechtsbedeling te verbeteren en de toegang van gebruikers tot de rechtsprekende instanties te vergemakkelijken teneinde de procedures te versnellen en zo de procesduur te verkorten⁵⁶.

Complexiteit en gebrek aan integratie

81

Er zijn 95 verschillende IT-applicaties voor de gerechtelijke en administratieve activiteiten in het HvJ-EU. Volgens het HvJ-EU hangt het hoge aantal applicaties samen met het feit dat er meer dan een rechtsprekende instantie is en met de complexiteit van onderling afhankelijke processen. Daarnaast is het HvJ-EU gebruik blijven maken van een kerndatabase, Litige, die in 1995 werd ingevoerd, terwijl er tegelijkertijd nog steeds afzonderlijke applicaties worden ontwikkeld om te voorzien in specifieke behoeften. De noodzaak om continuïteit te waarborgen bij de behandeling van rechtszaken is altijd de hoogste prioriteit geweest.

Interfaces met andere applicaties

82

Door het gebrek aan integratie tussen Litige en de andere applicaties voor de behandeling van zaken is het bij sommige zaken nodig om gegevens handmatig en dubbel in te voeren, wat inefficiënt is en waardoor het risico ontstaat dat er onjuiste gegevens worden gecreëerd.

Verbeteringen van de IT-architectuur voor de behandeling van zaken

83

In het meerjarig strategisch plan van de Directie informatietechnologie (DIT) voor de jaren 2016-2020⁵⁷ wordt erkend dat IT-ontwikkeling aanzienlijke voordelen kan helpen brengen op het gebied van doeltreffendheid, door vertragingen en de behoefte aan middelen te verminderen.

84

Er zijn verschillende pogingen gedaan door het HvJ-EU om de bestaande IT-systemen voor het beheer van rechtszaken te verbeteren. Met name moet hier een ambitieus, in 2000 gestart project van het Gerecht worden genoemd voor een geïntegreerd IT-systeem voor het beheer van rechtszaken met de naam Pro-Curia, met als doel Litige te vervangen door vereenvoudigde en gestandaardiseerde functionaliteiten. Vanwege problemen met de invoering is de ontwikkeling van dit systeem stopgezet.

85

Als gevolg daarvan heeft het HvJ-EU Litige gehouden en besloten om twee andere projecten die op dat systeem waren gebaseerd, het programma Enterprise Content Management (ECM) en de modernisering van Litige, uit te voeren teneinde de IT-ondersteuning van het beheer van rechtszaken te verbeteren. De uitvoering van deze ontwikkelingen liep nog ten tijde van de evaluatie.

Taalpraktijken

86

Praktijken op het gebied van talen hebben rechtstreekse gevolgen voor de gerechtelijke werkzaamheden van het HvJ-EU. Doordat het Frans de enige taal is die voor beraadslagingen wordt gebruikt en de facto de enige werktaal is (met uitzondering van de conclusies van de advocaten-generaal⁵⁸) moeten alle processtukken vanuit de officiële EU-taal waarin ze worden ontvangen in die taal worden vertaald, met uitzondering van de bijlagen bij memories, die alleen op aanvraag worden vertaald.

87

We merkten op dat tussen 2014 en 2016, in vergelijking met het Frans (13 %), een aanzienlijk aandeel van de zaken die bij het HvJ-EU aanhangig werden gemaakt, en met name bij het Gerecht, Engels (28 %) of Duits (20 %) als procestaal hadden. Hoewel we de complexiteit, potentiële effecten en gevoeligheid erkennen van de kwestie van taalpraktijken, duidt dit erop dat moet worden overwogen om de beraadslagingstalen van het HvJ-Eu uit te breiden tot andere talen dan het Frans, met name bij het Gerecht. Een van de gevolgen daarvan zou zijn dat interne memo’s, voorlopige rapporten, arresten en beschikkingen rechtstreeks in die talen zouden kunnen worden opgesteld. Verder zou een bepaald aantal processtukken dat in deze twee talen wordt ingediend, niet in het Frans hoeven te worden vertaald.

88

Elk argument voor een verandering in de taalpraktijken moet echter worden afgewogen tegen de voordelen die het blijven gebruiken van het Frans als enige beraadslagingstaal biedt. Volgens het HvJ-EU zijn deze voordelen dat mogelijke verschillen worden voorkomen tussen de juridische concepten die in elk van de als beraadslagingstaal gekozen talen worden gebruikt, en dat de consistentie wordt gewaarborgd bij verwijzing naar eerdere EU-rechtspraak.

89

De president van het Gerecht verstuurde in februari 2016 een nota naar de griffier van het Hof van Justitie met daarin het verzoek om een effectbeoordeling te verrichten van een verandering van de taal van beraadslaging. In de effectbeoordeling moesten de organisatorische voorwaarden worden uiteengezet en een kosten-batenanalyse worden gemaakt van de begrotingskosten en de duur van de procedures. Deze beoordeling is nog niet afgerond vanwege de onzekerheden in verband met de uitkomst van het Brexit-proces.

Conclusies

90

De afgelopen jaren heeft het HvJ-EU aanzienlijke organisatorische en procedurele maatregelen getroffen om de behandeling van zaken, en de rapportages in samenhang daarmee efficiënter te maken. In het bijzonder wordt door de invoering van indicatieve termijnen voor de afronding van belangrijke fasen in de levenscyclus van een zaak, in combinatie met de geleidelijke ontwikkeling van monitoringinstrumenten en -verslagen, meer nadruk gelegd op tijdigheid. Het HvJ-EU publiceert statistieken en analyses over de uitkomst van zijn gerechtelijke werkzaamheden. Uit de statistieken blijkt dat de gemiddelde tijd die nodig is om uitspraak te doen is gedaald of gelijk is gebleven ondanks de stijging van het aantal aanhangig gemaakte zaken. Ook dient te worden benadrukt dat er inspanningen zijn geleverd om de aanzienlijke achterstand bij de behandeling van rechtszaken die bij het Gerecht was ontstaan, te verminderen, en dat er eind 2016 vorderingen waren gemaakt met het aanzienlijk terugdringen van het totaalaantal dagen waarmee een belangrijke fase in de gerechtelijke procedure werd verlengd (zie paragraaf 59). Dit is het gevolg van verbeterde beheersinspanningen en -initiatieven, en niet van een toename van personele middelen. Het effect van de hervorming van die rechterlijke instantie, met name via de verdubbeling van het aantal rechters en dus van het aantal kabinetten, kan pas in de toekomst tot uitdrukking komen (zie de paragrafen 8-10).

91

Momenteel is de aanpak van het HvJ-EU voor het vastleggen van indicatieve termijnen gebaseerd op de verwachting dat de vastgelegde termijnen gemiddeld in acht dienen te worden genomen. De verwachting is dat langdurige zaken worden gecompenseerd door zaken die minder tijd vergen. Zaken worden toch afzonderlijk gemonitord en er worden herinneringen verstuurd wanneer de indicatieve termijnen zijn overschreden om ervoor te zorgen dat zaken waarbij die termijnen worden overschreden onder de aandacht blijven (zie de paragrafen 51 en 52).

92

Bij onze evaluatie van het eerste deel van het proces voor het beheer van rechtszaken, dat bekend staat als de schriftelijke procedure, kwam naar voren dat er slechts beperkte ruimte is om de duur van deze fase te beperken. Dit deel is voornamelijk de verantwoordelijkheid van de griffies; het omvat de ontvangst van de zaak en de voorbereiding van de gerechtelijke documenten. Met betrekking tot de zaken die we hebben onderzocht, legden de griffies uit waarom de procedure was verlengd, en verstrekten bij de meeste zaken informatie over het effect daarvan op de procesduur. De redenen hielden voornamelijk verband met de toepassing van de procedureregels van het HvJ-EU, die voorzagen in vaste termijnen voor bepaalde situaties, bijvoorbeeld het recht van partijen om te antwoorden. Het HvJ-EU gaf echter blijk van een proactieve aanpak bij het oplossen van bepaalde problemen, bijvoorbeeld door zijn reglement voor de procesvoering aan te passen wat betreft de vertrouwelijke behandeling van zaken en door het gebruik van E-Curia in te voeren om de procedure voor het aanhangig maken van zaken te versnellen (zie de paragrafen 36-40).

93

De fasen na de schriftelijke procedure, die voornamelijk in handen zijn van de rechters in verschillende gerechtelijke formaties, de advocaten-generaal en hun référendaires, zijn normaliter de langste onderdelen van het proces voor het beheer van rechtszaken. Gezien de in paragraaf 12-14 beschreven beperking van de reikwijdte, kregen we via de bevestiging van de leiding van de entiteit informatie over de belangrijkste redenen dat de indicatieve termijnen niet altijd in acht werden genomen. Deze omvatten de werkbelasting van rechters, de beschikbaarheid van référendaires en de complexiteit van de zaken. Door deze analyse konden we ook inzicht krijgen in de factoren die van invloed kunnen zijn op de tijdsduur van deze fase. Er was echter onvoldoende informatie beschikbaar over de specifieke tijd die kon worden toegeschreven aan de vastgestelde factoren. Daarnaast werd er weinig informatie verschaft over de beschikbaarheid en het gebruik van personele middelen met betrekking tot specifieke zaken. Hierdoor konden wij niet concluderen of, en in welke mate, de doorlooptijd van de geselecteerde zaken verminderd had kunnen worden (zie de paragrafen 33-35 en 46-50).

94

Bij onze evaluatie werd de rol van vertaling in het proces van het beheer van rechtszaken onderzocht. Wij merken op dat de vertaaldienst ook toewerkt naar een reeks vaste termijnen in combinatie met zaakspecifieke termijnen. Uit onze analyse van rechtszaken bleek niet dat het vertaalonderdeel van het proces leidde tot een aanzienlijk langere totale doorlooptijd van zaken, omdat een aanzienlijke hoeveelheid vertaaltaken binnen de termijnen wordt afgerond. Verder wordt gewerkt aan de invoering van essentiële prestatie-indicatoren, waarmee interinstitutionele vergelijkingen kunnen worden gemaakt (zie de paragrafen 74-79).

95

De bestaande IT-systemen bij het HvJ-EU zijn complex en zijn gebaseerd op een ouder wordende centrale database waaraan in de loop van de tijd een groot aantal subsystemen zijn toegevoegd. Het HvJ-EU heeft nog geen volledig geïntegreerd IT-systeem ontwikkeld ter ondersteuning van het beheer van rechtszaken. Wij concluderen dat het doel op langere termijn om een meer geïntegreerde aanpak te ontwikkelen moet leiden tot grotere efficiëntie, de noodzaak van dubbel werk moet beperken, de noodzaak van handmatige invoering moet minimaliseren en de noodzaak om een groot aantal toepassingen te ondersteunen moet verminderen (zie de paragrafen 80-85).

96

Er zijn voordelen en nadelen verbonden aan de huidige regeling waarbij Frans de taal van de beraadslagingen is en de facto de werktaal van de instelling. Binnen het HvJ-EU wordt gewerkt aan een kosten-batenanalyse in verband met de mogelijkheid om de beraadslagingstaal uit te breiden tot andere talen dan het Frans bij het Gerecht en deze kan een bijdrage leveren aan de beoordeling van de situatie en een toekomstige beslissing helpen onderbouwen (zie de paragrafen 86-89).

97

Over het geheel genomen concluderen wij dat er mogelijkheden zijn om de prestaties verder te verbeteren door over te gaan op een actiever beheer van afzonderlijke zaken. De huidige aanpak door het HvJ-EU van prestatiemetingen is niet gebaseerd op termijnen die zijn afgestemd op afzonderlijke zaken, waarbij rekening is gehouden met de complexiteit, werkbelasting, benodigde middelen en de beschikbaarheid van personeel. Momenteel dienen de indicatieve termijnen die voor bepaalde soorten zaken zijn vastgelegd alleen als algemene beheersdoelstelling die gemiddeld in acht moet worden genomen (zie paragraaf 91). Hoewel deze aanpak ongetwijfeld heeft geleid tot verbeteringen, kan de gemiddelde tijd die nodig is om bepaalde soorten zaken of procedures af te ronden niet gelijk worden gesteld aan de redelijke tijd voor de behandeling van een afzonderlijke zaak.

Verklarende woordenlijst

Advocaat-generaal: het Hof van Justitie beschikt over elf advocaten-generaal. Zij staan het Hof van Justitie bij en zijn verantwoordelijk voor het, waar nodig, verstrekken van een juridisch advies (“conclusie”). Deze conclusies worden opgesteld in de taal van hun keuze.

Algemene vergadering: de algemene vergadering is een wekelijkse bijeenkomst van de president van het Hof van Justitie, de rechters, de advocaten-generaal en de griffier. Zij beslist over de rechtsprekende formatie voor afzonderlijke zaken en over de vraag of er een conclusie van de advocaat-generaal nodig is.

ARGOS: een IT-systeem dat binnenkort in beide rechtsprekende instanties in gebruik zal worden genomen en is bedoeld om meer gedetailleerde informatie over zaken te verstrekken via een gepersonaliseerd dashboard voor rechters, advocaten-generaal en hun kabinetten.

Arrest: beslissingen van het Hof van Justitie en van het Gerecht worden genomen op basis van een conceptarrest dat door de rechter-rapporteur is opgesteld. Deze arresten worden in het openbaar gewezen.

Beraadslaging en uitspraak van de beslissing: de rechters beraadslagen op basis van een conceptarrest dat is opgesteld door de rechter-rapporteur. Iedere rechter van de betrokken formatie kan wijzigingen voorstellen. Beslissingen worden bij meerderheid van stemmen genomen en er wordt niet openbaar gemaakt of er rechters met een afwijkend oordeel waren. Arresten worden door alle rechters die hebben deelgenomen aan de beraadslaging ondertekend en het dictum wordt in een open zitting uitgesproken.

Beroep tot nietigverklaring: een verzoek tot nietigverklaring van een handeling door een instelling, orgaan of agentschap van de Unie.

Beroep wegens niet nakoming: op grond van dit beroep kan het Hof van Justitie bepalen of een lidstaat zijn verplichtingen uit hoofde van het EU-recht is nagekomen.

Beschikking: wanneer de rechtsprekende instanties van oordeel zijn dat ze over voldoende informatie beschikken om uitspraak te doen op basis van de schriftelijke procedure of in gevallen waarin een zaak kennelijk niet-ontvankelijk of kennelijk ongegrond wordt geacht, wanneer er geen uitspraak hoeft te worden gedaan of wanneer de partijen afstand doen van instantie, kan de zaak bij beschikking worden afgesloten.

Bevestigingen van de leiding van de entiteit: schriftelijke bevestigingen door de leiding van de entiteit van bepaalde aangelegenheden. Hoewel ze informatie verschaffen, bevatten ze op zichzelf niet voldoende en geschikte controle-informatie over de aangelegenheden waarop ze betrekking hebben.

Business Object en Business Intelligence: Deze IT-systemen worden bij het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) gebruikt voor rapportagedoeleinden en de productie van gerechtelijke statistieken.

Cellule des lecteurs d’arrêts: juristen die werken voor de president van het HvJ-EU of het Gerecht en die de formele harmonisatie, alsmede de samenhang van conceptarresten, en in sommige gevallen, van de beschikkingen beoordelen.

E-Curia: dit is een IT-applicatie van het HvJ-EU voor juristen en gemachtigden van de lidstaten en instellingen, organen, bureaus en agentschappen van de EU. Hiermee kunnen processtukken elektronisch met de griffies worden uitgewisseld.

Eerste advocaat-generaal: de eerste advocaat-generaal neemt de algehele verantwoordelijkheid voor het monitoren van de voortgang bij het opstellen van de conclusies door de advocaten-generaal.

Europese Commissie voor Efficiëntie in Justitie (Cepej): de Europese Commissie voor Efficiëntie in Justitie (Cepej) beoogt de verbetering van de efficiëntie en werking van de rechtspraak in de lidstaten en de uitvoering van door de Raad van Europa ontwikkelde instrumenten.

Geheimhouding van de beraadslagingen: beraadslagingen van het HvJ-EU vinden tussen rechters plaats. Ze zijn en blijven geheim. Beraadslagingen zijn altijd in het Frans, zonder vertolking.

Gerechtelijke vakanties: het HvJ-EU blijft permanent zitting houden, maar stelt gerechtelijke vakanties vast: perioden waarin normaliter geen hoorzittingen en beraadslagingen plaatsvinden. Beide rechtsprekende instanties en de bijbehorende afdelingen blijven gedurende die perioden, waarin hoorzittingen en beraadslagingen bij wijze van uitzondering kunnen plaatsvinden, echter normaal doorwerken.

Griffie: De rechtsprekende instanties die samen het HvJ-EU vormen, hebben elk hun eigen griffie. Deze is verantwoordelijk voor de inontvangstneming, kennisgeving en bewaring van alle processtukken. De griffier van het Hof van Justitie is tevens de secretaris-generaal van de instelling.

Grote kamer: het Hof van Justitie of het Gerecht kan zitting houden in grote kamer (vijftien rechters) wanneer de juridische complexiteit, het belang van de zaak of speciale omstandigheden dit rechtvaardigen.

Hogere voorziening: er kan, uitsluitend in het geval van rechtsvragen, bij het Hof van Justitie hogere voorziening worden ingesteld tegen arresten en beschikkingen van het Gerecht.

Hoorzitting (mondelinge behandeling): de mondelinge behandeling omvat het horen door beide rechtsprekende instanties van de gemachtigden, raadslieden en advocaten, en, zo nodig, het horen van getuigen en deskundigen.

Jurist-linguïst: een vertaler in de Algemene directie vertaling die over een juridische kwalificatie dient te beschikken.

Kamer: een formatie van een variabel aantal rechters die bijeenkomen om een individuele zaak te bespreken.

Kamervergadering: elke kamer van het Gerecht komt regelmatig bijeen, voornamelijk om de door de rechter-rapporteur verzonden voorlopige rapporten te bespreken.

Litige: Litige is de hoofddatabase van het HvJ-EU en bevat informatie over individuele zaken.

Onderzoek en documentatie: Directie onderzoek en documentatie verschaft beide rechtsprekende instanties informatie over rechtsvergelijking en jurisprudentie.

Opschortingen (schorsing van de behandeling): de behandeling kan worden geschorst indien er bij het Hof van Justitie en het Gerecht zaken zijn aangebracht over hetzelfde onderwerp, waarin hetzelfde vraagstuk aan de orde wordt gesteld of de geldigheid van dezelfde handeling wordt betwist. De behandeling kan ook worden opgeschort in andere bijzondere situaties die in het reglement voor de procesvoering zijn vastgelegd.

Prejudiciële spoedprocedure: via deze procedure kan het Hof van Justitie in veel kortere tijd de dringendste kwesties inzake de ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid afhandelen (bijv. ten aanzien van politiële en juridische samenwerking in burgerlijke zaken).

Prejudiciële verwijzingen: ter waarborging van de doeltreffende en uniforme toepassing van de wetgeving van de Europese Unie (EU) en ter voorkoming van uiteenlopende interpretaties kunnen, of in sommige gevallen, moeten nationale rechtbanken zich wenden tot het Hof van Justitie en het vragen een punt betreffende de uitleg of geldigheid van EU-wetgeving te verduidelijken.

Processtuk: processtukken zijn alle documenten die tussen de partijen en de griffie tijdens de procedure worden uitgewisseld (memories, bijlagen, correspondentie, enz.).

Pro-Curia: het project voor een geïntegreerd IT-systeem voor de behandeling van zaken bij het Gerecht, dat werd stopgezet vanwege problemen bij de implementatie ervan.

Rapport ter terechtzitting: dit document, dat door de rechter-rapporteur bij het Gerecht wordt opgesteld, omvat een samenvatting van de vermeende feiten en de argumenten die door iedere partij, en zo nodig door de interveniënten zijn aangevoerd. Het wordt naar de partijen gestuurd en vóór de hoorzitting beschikbaar gesteld voor het publiek.

Rechter-bijzitter: de rechter-bijzitter is een van de rechters die deel uitmaakt van de kamer, maar niet de rechter-rapporteur.

Rechter-rapporteur: de rechter-rapporteur is de rechter aan wie de president een zaak toewijst. Zijn/haar belangrijkste taak bestaat erin de algemene vergadering van het Hof van Justitie of de kamervergadering bij het Gerecht een voorlopig rapport te verstrekken, dat een analyse van de juridische vraagstukken van de zaak en de voorgestelde procedurele stappen bevat. Hij/zij stelt ook het conceptarrest op.

Rechtsprekende formatie: samenstelling van de kamer (het aantal rechters) waarin over elke zaak wordt beraadslaagd.

Référendaire (gerechtssecretaris): gerechtssecretarissen die onder toezicht staan van rechters en advocaten-generaal van het HvJ-EU. Ze assisteren de leden bij het opstellen van de rapporten ter terechtzitting, voorlopige rapporten, arresten, beschikkingen en/of conclusies en de motivering daarvoor; daarnaast verlenen zij assistentie tijdens de hoorzitting.

Reglement voor de procesvoering: beide rechtsprekende instanties hebben hun eigen reglement voor de procesvoering gepubliceerd voor de behandeling van zaken in iedere fase van de procedure.

(Schriftelijke) memories: documenten waarin de partijen hun argumenten voor de rechtsprekende instanties uiteenzetten (verzoekschrift/verweerschrift en, waar passend, memorie van repliek en memorie van dupliek). Ze moeten in het Frans worden vertaald.

Schriftelijke procedure: deze procedure wordt beheerd door de griffies; zij volgt op de ontvangst van een zaak en omvat de opstelling en vertaling van gerechtelijke documenten.

Suivi des Affaires: Suivi des Affaires is een gecomputeriseerd instrument bij het HvJ-EU waarmee de voortgang in het beheer van lopende zaken kan worden gevolgd.

Toerbeurten: bij het Gerecht worden zaken door de president om de beurt aan de negen kamers toegewezen volgens vier onderscheiden toerbeurten.

Versnelde procedure: bij deze procedure kan het Hof van Justitie snel uitspraak doen in uiterst dringende zaken door de termijn van deze zaken te verkorten en er hoge prioriteit aan toe te kennen. Deze procedure bestaat ook voor prejudiciële beslissingen.

Verzoek tot interventie: een interventie is de handeling van een instelling of een natuurlijke of rechtspersoon tot tussenkomst in een zaak die door een derde is ingeleid.

Voeging van zaken: in elke stand van het geding kunnen meerdere zaken van eenzelfde aard die hetzelfde voorwerp hebben, wegens verknochtheid worden gevoegd voor de schriftelijke of de mondelinge behandeling of voor het eindarrest.

Voorlopig rapport: vertrouwelijk intern document dat door de rechter-rapporteur wordt opgesteld na afloop van de schriftelijke procedure en dat een analyse omvat van de relevante vragen, feitelijk en rechtens, die de rechtszaak opwerpt, alsmede voor zover van toepassing maatregelen tot organisatie van de procesgang of maatregelen van instructie. Ook wordt daarin de samenstelling van de formatie die de zaak zal behandelen, voorgesteld, en vermeld of er al dan niet een hoorzitting zal plaatsvinden en of de advocaat-generaal is verzocht een conclusie uit te brengen.

Evaluatieteam

In de speciale verslagen van de ERK worden de resultaten van haar controles van EU-beleid en -programma’s of beheersthema’s met betrekking tot specifieke begrotingsterreinen uiteengezet. Bij haar selectie en opzet van deze controletaken zorgt de ERK ervoor dat deze een maximale impact hebben door rekening te houden met de risico’s voor de doelmatigheid of de naleving, de omvang van de betrokken inkomsten of uitgaven, de verwachte ontwikkelingen en de politieke en publieke belangstelling.

Deze doelmatigheidsonderzoek werd uitgevoerd door controlekamer V, die onder leiding staat van ERK-lid Lazaros S. Lazarou en gericht is op de terreinen financiering en administratie van de Unie. De evaluatie werd geleid door ERK-lid Kevin Cardiff, ondersteund door Gabriele Cipriani, hoofdadviseur; Michael Bain, hoofdmanager; Alberto Gasperoni, taakleider en hoofdmanager; Christophe Lesauvage, hoofdmanager (juridische zaken); João Nuno Coelho dos Santos, hoofdcontroleur; Diana Voinea, controleur; Birgit Schaefer, Ide Ni Riagain, Georgios-Marios Prantzos en Marine Mina, juristen.

Contact

EUROPESE REKENKAMER
12, rue Alcide De Gasperi
1615 Luxemburg
LUXEMBURG

Tel. +352 4398-1
E-mail: eca-info@eca.europa.eu
Website: eca.europa.eu
Twitter: @EUAuditors

Meer gegevens over de Europese Unie vindt u op internet via de Europaserver (http://europa.eu).

Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, 2017

PDF	ISBN 978-92-872-8099-2	ISSN 1977-575X	doi:10.2865/209762	QJ-AB-17-014-NL-N
HTML	ISBN 978-92-872-8142-5	ISSN 1977-575X	doi:10.2865/253692	QJ-AB-17-014-NL-Q

© Europese Unie, 2017.

Voor iedere vorm van gebruik of reproductie van (beeld)materiaal dat niet onder het auteursrecht van de Europese Unie valt, dient rechtstreeks toestemming aan de auteursrechthebbende te worden gevraagd.

HOE NEEMT U CONTACT OP MET DE EU?

Kom langs
Er zijn honderden Europe Direct-informatiecentra overal in de Europese Unie. U vindt het adres van het dichtstbijzijnde informatiecentrum op: http://europa.eu/contact

Bel of mail
Europe Direct is een dienst die uw vragen over de Europese Unie beantwoordt. U kunt met deze dienst contact opnemen door:

• te bellen naar het gratis nummer: 00 800 6 7 8 9 10 11 (bepaalde telecomaanbieders kunnen wel kosten in rekening brengen),
• te bellen naar het gewone nummer: +32 22999696, of
• een e mail te sturen via: http://europa.eu/contact

Waar vindt u informatie over de EU?

Online
Informatie over de Europese Unie in alle officiële talen van de EU is beschikbaar op de Europa-website op: http://europa.eu

EU-publicaties
U kunt publicaties van de EU downloaden of bestellen bij EU Bookshop op: http://publications.europa.eu/eubookshop (sommige zijn gratis, andere niet). Als u meerdere exemplaren van gratis publicaties wenst, neem dan contact op met Europe Direct of uw plaatselijke informatiecentrum (zie http://europa.eu/contact).

EU-wetgeving en aanverwante documenten
Toegang tot juridische informatie van de EU, waaronder alle EU-wetgeving sinds 1951 in alle officiële talen, krijgt u op EUR-Lex op: http://eur-lex.europa.eu

Open data van de EU
Het opendataportaal van de EU (http://data.europa.eu/euodp/nl/data) biedt toegang tot datasets uit de EU. Deze gegevens kunnen gratis worden gedownload en hergebruikt, zowel voor commerciële als voor niet-commerciële doeleinden.