Racjonalne usprawnienia w miejscu pracyWytyczne i dobre praktyki

Wytyczne te zawierają informacje, praktyczne przykłady i odniesienia, które mają pomóc pracodawcom w spełnieniu tego wymogu. Przygotowano je z pomocą członków platformy ds. niepełnosprawności i partnerów społecznych, którzy przedstawili nie tylko sugestie, ale także przykłady dobrych praktyk. Wytyczne mogą służyć jako użyteczny zasób pomagający dostosować praktyki w miejscu pracy w celu lepszego wspierania ogółu personelu oraz stworzenia bardziej inkluzywnego i przyjaznego środowiska pracy dla wszystkich pracowników, niezależnie od ich zdolności.

Niezależnie od tego, czy jesteś pracodawcą, właścicielem przedsiębiorstwa, kierownikiem czy liderem zespołu, specjalistą ds. zasobów ludzkich czy po prostu współpracownikiem, praktyczne spostrzeżenia i przykłady dobrych praktyk zawarte w tej broszurze mają w założeniu stanowić inspirację przy rekrutacji, zatrudnianiu i zatrzymywaniu osób z niepełnosprawnościami z wykorzystaniem usprawnień lub dostosowań, które przynoszą korzyści zarówno pracownikom, jak i pracodawcom³. Znajomość praktycznych aspektów racjonalnych usprawnień i związanego z nimi kontekstu pozwoli lepiej wykorzystywać umiejętności i wkład pracowników z niepełnosprawnościami, co wzbogaci miejsce pracy i przyniesie korzyści Twojej organizacji.

1.1 Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (CRPD)²

Wszystkie państwa członkowskie UE podpisały i ratyfikowały Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, co oznacza, że każde z nich jest zobowiązane na mocy prawa międzynarodowego do ochrony praw osób z niepełnosprawnościami zgodnie z tą konwencją. Unia Europejska jest również stroną konwencji we własnym imieniu.

Konwencja przyniosła zmianę paradygmatu w postawach i podejściach do osób z niepełnosprawnościami – od postrzegania osób z niepełnosprawnościami jako „przedmiotów” działalności charytatywnej, leczenia i ochrony socjalnej do zrozumienia, że osoby z niepełnosprawnościami są „podmiotami” posiadającymi prawa, zdolnymi do podejmowania decyzji i będącymi aktywnymi członkami społeczeństwa.

Pracodawcy są zobowiązani do zapewnienia racjonalnych usprawnień umożliwiających osobie z niepełnosprawnościami wykonywanie zadań związanych z pracą. Nieuzasadniony brak racjonalnych usprawnień może kwalifikować się jako zakazana forma dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność na mocy krajowego lub europejskiego prawa o niedyskryminacji, a także na mocy konwencji.

Szczególnie istotny jest art. 27 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych³ dotyczący pracy i zatrudnienia, wraz z komentarzem ogólnym nr 8 (2022)⁴ Komitetu ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami dotyczącym prawa osób z niepełnosprawnościami do pracy i zatrudnienia. Art. 27 zakazuje dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność w odniesieniu do wszelkich kwestii dotyczących wszystkich form zatrudnienia, w tym warunków rekrutacji, przyjmowania do pracy i zatrudnienia, kontynuacji zatrudnienia, awansu zawodowego oraz bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Komentarz ogólny nr 8 wyjaśnia obowiązki rządów wynikające z art. 27 i podkreśla się w nim, że prawo do pracy jest podstawowym prawem człowieka, niezbędnym do przestrzegania innych praw człowieka. Jest to nierozerwalny i nieodłączny element godności ludzkiej, ponieważ potwierdza wartość jednostki i jej potencjał w zakresie wkładu w życie społeczne.

1.2 Dyrektywa w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy⁵

W Unii Europejskiej pracodawcy mają obowiązek zapewnić racjonalne usprawnienia pracownikom z niepełnosprawnościami. Dyrektywa Rady 2000/78/WE ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia („dyrektywa w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy”) zawiera najistotniejsze przepisy prawa UE dotyczące osób z niepełnosprawnościami i racjonalnych usprawnień.

1.3 Strategia na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030

W ramach polityki dotyczącej niepełnosprawności UE stara się wspierać państwa członkowskie w promowaniu zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami.

W grudniu 2022 r. Rada Unii Europejskiej wezwała państwa członkowskie do wdrożenia odpowiednich wytycznych, wspierania kształcenia i szkolenia zawodowego osób z niepełnosprawnościami, ułatwienia przechodzenia do rynku pracy oraz do ustanowienia krajowych celów w zakresie zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami oraz udziału w uczeniu się dorosłych⁶.

Strategia na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030⁷ określa ramy tej polityki, której celem jest poprawa jakości życia osób z niepełnosprawnościami.

Jedną z siedmiu inicjatyw przewodnich strategii jest pakiet dotyczący zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami⁸ – zestaw wytycznych, praktyk i możliwości uczenia się przeznaczonych dla pracodawców, związków pracodawców, organów publicznych i społeczeństwa obywatelskiego w celu poprawy wyników osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy. Przedstawione w bieżącym dokumencie wytyczne stanowią część tego pakietu.

Wydana niedawno dyrektywa w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju nakłada nowe wymogi sprawozdawcze na przedsiębiorstwa prowadzące działalność w UE. W szczególności wprowadza ona wymóg składania sprawozdań na temat polityki różnorodności spółki (obejmującej niepełnosprawność) stosowanej do organów administrujących, zarządzających i nadzorczych spółki¹⁰.

1.4 Strategie i przepisy krajowe

Wszystkie 27 państw członkowskich UE posiada krajowe i regionalne przepisy transponujące i wdrażające dyrektywę w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, co oznacza również, że pracodawcy są zobowiązani do zapewnienia racjonalnych usprawnień we wszystkich tych państwach. Niektóre państwa stosują jednak jedynie szerokie definicje tego, co uznaje się za racjonalne usprawnienia, oraz tego, co można uznać za nieproporcjonalne obciążenie.

W większości krajów dostępne są dotacje, subsydia i wsparcie logistyczne na pokrycie kosztów racjonalnych usprawnień, podobnie jak wsparcie planowania i wdrażania.

W 11 państwach UE dostępne są ulgi podatkowe dla pracodawców, którzy przyjmują pracowników z niepełnosprawnościami na otwartym rynku pracy, a 13 państw oferuje ulgi w zakresie składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne ponoszonych przez pracodawców. Większość państw oferuje dopłaty do wynagrodzeń, aby zachęcać do zatrudniania osób z niepełnosprawnościami, a poziom wykorzystania takich dopłat rośnie. Europejskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami określiło państwa UE, w których wspierane są koszty racjonalnych usprawnień¹¹ (zob. poniżej).

Większość państw wdrożyła inicjatywy na rzecz podnoszenia świadomości oraz udziela informacji, porad i wsparcia w zakresie zatrudniania osób z niepełnosprawnościami. W niektórych państwach istnieją systemy ułatwiające kontakty między osobami z niepełnosprawnościami poszukującymi pracy a potencjalnymi pracodawcami, a także nagrody dla pracodawców, którzy wykazują się dobrymi praktykami. Czasami istnieją przepisy krajowe zobowiązujące organizacje do wyznaczenia kierownika ds. niepełnosprawności lub osoby odpowiedzialnej za wspieranie pracowników z niepełnosprawnościami.

Więcej informacji na temat sytuacji osób z niepełnosprawnościami w UE można znaleźć w sprawozdaniach na temat równości pod względem niepełnosprawności w poszczególnych państwach UE na stronie internetowej Komisji Europejskiej (zob. sprawozdania sieci europejskich ekspertów ds. niepełnosprawności)¹². W sprawozdaniach przedstawiono sytuację, w jakiej znajdują się osoby z niepełnosprawnościami, zarówno na rynku pracy, jak i poza nim w poszczególnych krajach. Może to pomóc w dostosowaniu strategii rekrutacji i zatrzymania osób z niepełnosprawnościami. Takie proaktywne wysiłki – aby przyjrzeć się zatrudnieniu w szerszym kontekście życia osób z niepełnosprawnościami – pomogą stworzyć bardziej inkluzywny rynek pracy, podtrzymujący zasady równości szans, sprawiedliwych warunków pracy oraz ochrony socjalnej i włączenia społecznego (będących aspektami Europejskiego filaru praw socjalnych).

EU Member states that provide support for reasonable accomodation in the form of grant, tax subsidies or direct provision of equipment, ect.

1.5 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Zadaniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) jest ocena, czy prawo UE jest właściwie interpretowane i stosowane we wszystkich państwach UE. Ma to kluczowe znaczenie dla dyrektywy w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, w szczególności w odniesieniu do obowiązku zapewnienia racjonalnych usprawnień, aby sądy krajowe w całej UE nie stosowały przepisów na różne sposoby.

Inkluzywny pracodawca przynosi korzyści wszystkim

2.1 Podstawowe informacje

Celem racjonalnych usprawnień jest umożliwienie osobom z niepełnosprawnościami uzyskania dostępu do zatrudnienia, wykonywania zawodu lub rozwoju zawodowego, aby pracując w nieco inny sposób, mogły osiągać takie same wyniki w pracy i mieć takie same szanse jak pracownicy bez niepełnosprawności.

Innymi słowy, racjonalne usprawnienia to każda zmiana stanowiska pracy lub środowiska pracy, która jest niezbędna, aby umożliwić pracownikowi z niepełnosprawnościami wykonywanie pracy.

Prawo do racjonalnych usprawnień obejmuje wszystkie czynności związane z pracą objęte prawem UE, od procesu ubiegania się o pracę po zakończenie zatrudnienia. Obejmuje również awans, warunki pracy, szkolenia i wszelkie świadczenia dodatkowe oferowane pracownikom.

Kiedy rozpoczyna się obowiązek?

Spoczywający na pracodawcy obowiązek zapewnienia racjonalnych usprawnień rozpoczyna się od momentu, w którym osoba z niepełnosprawnościami wymaga dostępu do miejsc lub umożliwienia sytuacji, które są obecnie niedostępne lub niemożliwe ze względu na bariery mogące na przykład uniemożliwić jej udział w rozmowie kwalifikacyjnej lub zapoznaniu się z ogłoszeniem o pracy.

U pracowników, którzy wcześniej nie napotkali żadnych istotnych barier, może rozwinąć się niepełnosprawność na przykład w następstwie wypadku lub choroby. Pracownicy ci mogą wymagać w miejscu pracy dostosowań, które nie były wcześniej konieczne.

Aby zapewnić osobom z niepełnosprawnościami równy dostęp i szanse, powinieneś podjąć proaktywne działania w celu zidentyfikowania i usunięcia wszelkich barier, które mogą istnieć w zasadach lub praktykach obowiązujących w miejscu pracy lub w fizycznym środowisku pracy. Dobrym punktem wyjścia mogłoby być podejście oparte na uniwersalnych elastycznych środkach pracy dla wszystkich pracowników. Mogłoby to pomóc w zatrzymaniu nie tylko osób z niepełnosprawnościami, ale również innych pracowników, na przykład pracowników starszych.

Pamiętaj, że konieczne jest wprowadzenie racjonalnych usprawnień na wszystkich etapach zatrudnienia, a mianowicie rekrutacji, zatrzymywania pracowników i rozwoju kariery zawodowej.

W tych wytycznych wyjaśniono, w jaki sposób pracodawca może zapewnić, aby środki podjęte w celu przyjęcia osób z niepełnosprawnościami były wystarczające, skuteczne i praktyczne oraz dostosowane do szczególnych wymogów każdego pracownika.

Następujące praktyczne działania mogą pomóc w zapewnieniu zgodności z obowiązkami określonymi w art. 5 dyrektywy w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy:

Środki te nie powinny stanowić nieuzasadnionego obciążenia dla Twojej organizacji, biorąc pod uwagę jej wielkość i możliwości finansowe oraz różne koszty, zarówno finansowe, jak i niefinansowe. Aby pomóc we wdrażaniu wymaganych środków, warto rozważyć możliwości uzyskania finansowania publicznego lub innego rodzaju pomocy. Więcej informacji można znaleźć w sekcji „Wsparcie finansowe” wytycznych.

2.2 Pięć metod racjonalnych usprawnień

Istnieją uzupełniające się metody wprowadzania racjonalnych usprawnień w krótkim czasie w miejscu pracy. Więcej informacji na temat poszczególnych krajów można znaleźć w sprawozdaniach EDE: „Striving for an inclusive labour market”¹⁶

2.3 Czego nie uznaje się za racjonalne usprawnienia?

Niektóre praktyki lub zmiany można błędnie uznać za racjonalne usprawnienia, ale niekoniecznie spełniają one wymogi dyrektywy w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy lub konwencji ONZ. Racjonalne usprawnienia to coś innego niż dostępność. W komentarzu ogólnym do Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych dotyczącym dostępności określono, że dostępność odnosi się do grup, podczas gdy racjonalne usprawnienia dotyczą poszczególnych osób¹⁸.

Wyjaśniono tam również, że dostępność jest warunkiem wstępnym, podczas gdy racjonalne usprawnienia są wprowadzane na późniejszym etapie, jako sposób pokonania utrzymujących się barier i reagowania na indywidualne wymogi¹⁹. W pewnych okolicznościach dostępność może również stanowić element racjonalnych usprawnień. Ponadto, gdy osiągnięto już dostępność, racjonalne usprawnienia w odniesieniu do urządzeń technicznych są znacznie prostsze i tańsze.

W całej Europie nasze nastawienie do niepełnosprawności i osób z niepełnosprawnościami zmieniało się z biegiem czasu. Przyjęcie inkluzywnego podejścia, w którym kładzie się nacisk na poszczególne osoby i pomaga im w przezwyciężaniu barier, a nie koncentruje się na ich upośledzeniach, ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia skutecznych dostosowań w miejscu pracy, aby pomóc wszystkim pracownikom rozwijać się produktywnym środowisku, w którym wszyscy wzajemnie się wspierają.

Skupiaj się na talentach, zaletach, kompetencjach i umiejętnościach osób z niepełnosprawnościami, tak samo jak w przypadku pracowników bez niepełnosprawności.

Jeżeli niepełnosprawność wpływa na daną osobę w pracy, zapytaj się jej, jaką strategię stosuje w życiu codziennym poza pracą, aby poradzić sobie z barierami, z którymi się boryka. Niektóre z tych strategii można by zastosować w miejscu pracy.

Usprawnienia opracuj w sposób ukierunkowany na człowieka, z uwzględnieniem szczególnych wymogów, wyzwań i mocnych stron osób z różnymi niepełnosprawnościami. Otwarty i oparty na szacunku dialog z pracownikami może pomóc w określeniu i zrozumieniu ich wyjątkowych potrzeb.

Warto współpracować ze związkami zawodowymi w miejscu pracy i rozważyć rozwiązania zakresie racjonalnych usprawnień w drodze rokowań zbiorowych.

3.1 Uwzględnienie szerokiego zakresu niepełnosprawności

Biorąc pod uwagę różne rodzaje niepełnosprawności określone w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych oraz przyjmując kompleksowe i ukierunkowane na człowieka podejście do usprawnień, możesz stworzyć inkluzywne środowisko pracy zapewniające równe szanse pracownikom, w tym pracownikom starzejącym się, którzy borykają się z niepełnosprawnością ruchową, sensoryczną, intelektualną i psychospołeczną.

3.2 Wspieranie starzejącej się siły roboczej

Rozszerzając zasady racjonalnych usprawnień w celu uwzględnienia potrzeb starzejącej się siły roboczej, zyskujemy podstawy inkluzywnego środowiska pracy. Skorzystanie z możliwości poprawy ergonomii oraz umożliwienie elastycznego czasu pracy, stopniowego przechodzenia na emeryturę i ustawicznego szkolenia w zakresie umiejętności może przynieść korzyści starszym pracownikom, a jednocześnie uczynić miejsce pracy bardziej elastycznym i odpornym dla wszystkich. To wielopokoleniowe podejście jest zgodne z szerszymi celami zrównoważonego rozwoju społecznego i zapewnia, aby miejsce pracy było zróżnicowaną, inkluzywną i produktywną przestrzenią.

3.3 Zatrudnianie pracowników z niepełnosprawnościami z wykorzystaniem racjonalnych usprawnień: korzyści, jakich można oczekiwać

3.4 Jak zwiększać świadomość?

Pracodawcy coraz częściej rozpoznają i rozumieją potencjalne korzyści płynące z racjonalnych usprawnień oraz aktywnie promują je jako standardową praktykę.

Istnieje kilka sposobów podnoszenia świadomości w organizacji lub przedsiębiorstwie na temat znaczenia racjonalnych usprawnień i płynących z nich korzyści.

3.5 Przydział racjonalnych usprawnień

Dzięki dobrze zorganizowanemu procesowi przydzielania racjonalnych usprawnień możesz osiągnąć trwałe rozwiązanie dla pracowników z niepełnosprawnościami. Zapewniane usprawnienia muszą być skuteczne, wydajne i dostosowane do potrzeb danej osoby. Oferowane rozwiązania muszą być trwałe na przestrzeni czasu. Może być konieczne przeprowadzenie dogłębnych ocen na rzecz pracowników z niepełnosprawnościami, z uwzględnieniem porad ekspertów, jeżeli są dostępne. Powinieneś też angażować pracowników w proces decyzyjny. Celem powinno być zidentyfikowanie usprawnień zaspokajających najpilniejsze potrzeby pracowników, którzy w przeciwnym razie napotkaliby przeszkody w pracy, a jednocześnie powinno się uwzględnić długoterminową trwałość usprawnień.

Proces przydzielania racjonalnych usprawnień opiera się na zobowiązaniach prawnych i przepisach antydyskryminacyjnych. Jeżeli nie masz pewności co do dokładnych wymogów, zaleca się skonsultować z władzami lokalnymi lub organizacjami pracodawców, które mogą pomóc w zidentyfikowaniu odpowiednich przepisów. Przestrzeganie przepisów chroni prawa pracowników z niepełnosprawnościami i zmniejsza ryzyko sporów prawnych lub zarzutów dyskryminacji, a jednocześnie tworzy i utrzymuje sprawiedliwe i uczciwe środowisko pracy.

3.6 Inkluzywne praktyki na wszystkich etapach zatrudnienia

Zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami stanowi drogę, która rozpoczyna się na etapie rekrutacji i obejmuje zatrzymywanie pracowników oraz ułatwianie sprawnego przebiegu kariery zawodowej. W tej sekcji określono działania, które pracodawcy mogą podjąć na każdym etapie zatrudnienia, aby wspierać inkluzywne środowisko pracy.

3.7 Ułatwianie komunikacji na temat racjonalnych usprawnień

Istnieje kilka strategii mających na celu zapewnienie skutecznej komunikacji w przypadku, gdy pracownicy zwracają się o racjonalne usprawnienia i je otrzymują.

Dzięki metodycznemu planowaniu i realizacji szkoleń możesz zadbać o to, by skutecznie służyły one swojemu celowi, wspierając bardziej inkluzywne środowisko.

3.8 Udzielanie wskazówek

Powinno się zapewnić wytyczne i porady, aby spełnić wymagania pracowników z niepełnosprawnościami, kierowników, pracowników odpowiedzialnych za rozpatrywanie wniosków o usprawnienia oraz liderów zespołów lub współpracowników, którzy witają pracowników z niepełnosprawnościami w swoim dziale lub zespole.

3.9 Znajdowanie mniej kosztownych usprawnień: osiąganie równowagi

Ważne jest, aby potrzebę wprowadzenia usprawnień w celu zaspokojenia szczególnych potrzeb każdej osoby zrównoważyć ze względami praktycznymi i kosztami. Celem powinno być znalezienie najprostszych usprawnień po rozsądnych kosztach, które skutecznie zaspokoją potrzeby i będą odpowiadać indywidualnej sytuacji pracownika.

Przyjmując zindywidualizowane podejście do zaspokajania szczególnych potrzeb i uwzględniania sytuacji każdego członka personelu z niepełnosprawnościami, możesz zapewnić dostosowane do potrzeb rozwiązania, które skutecznie eliminują bariery i promują równość szans.

Badanie przeprowadzone przez Job Accommodation Network w Stanach Zjednoczonych wykazało, że 60 proc. usprawnień w miejscu pracy można wprowadzić bezpłatnie, podczas gdy ich średni koszt wynosi 500 dolarów amerykańskich (491 euro) na pracownika²³. Usprawnienia pomagają zatrzymać pracowników, zwiększyć frekwencję i wydajność oraz zaoszczędzić na kosztach ubezpieczenia²⁴.

3.10 Monitorowanie i przegląd

Proces monitorowania i przeglądu racjonalnych usprawnień ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia ich stałej skuteczności oraz uwzględnienia wszelkich zmian lub dostosowań, które mogą być potrzebne.

Powinno się oceniać aktualną skuteczność zastosowanego rozwiązania. Może to obejmować regularne spotkania sprawdzające, przeglądy wskaźników wydajności pracy, gromadzenie informacji zwrotnych od przełożonych lub współpracowników lub wysłuchanie uwag pracownika na temat tego, czy i w jaki sposób usprawnienia ułatwiły mu pracę. Oceniając skuteczność usprawnienia, możesz wskazać obszary wymagające poprawy lub zbadać alternatywne rozwiązania, jeżeli zastosowane rozwiązanie nie odpowiada w wystarczającym stopniu potrzebom danej osoby.

Potrzeby pracowników z niepełnosprawnościami mogą zmieniać się z biegiem czasu, dlatego ważne jest, aby wprowadzać wszelkie niezbędne zmiany lub dostosowania. Konieczne może okazać się dostosowanie usprawnień w świetle nowych informacji lub zmian sytuacji pracownika, takich jak zmiana jego stanu zdrowia lub nowe obowiązki zawodowe. Angażuj się w otwartą i przejrzystą komunikację z pracownikiem, by ustalić, czy w celu zapewnienia dalszej skuteczności konieczne są jakiekolwiek alternatywne rozwiązania lub zmiany w istniejących rozwiązaniach.

W trakcie tego procesu monitorowania i przeglądu kluczowe znaczenie ma prowadzenie dokładnej dokumentacji i zapisów. Obejmuje to dokumentowanie szczegółów dotyczących usprawnień, wszelkich wprowadzonych zmian, informacji zwrotnych od pracownika oraz wyników procesu monitorowania. Dokumentacja pomaga śledzić historię zapewnianych usprawnień, ułatwia dokonywanie odniesień w przyszłości i zapewnia zgodność z wymogami prawnymi.

W przypadku racjonalnych usprawnień najlepiej jest przyjąć podejście oparte na ciągłym doskonaleniu. Liderzy lub kierownicy powinni wyciągać wnioski z każdego usprawnienia, identyfikując najlepsze praktyki i wprowadzając w razie potrzeby zmiany. Regularne przeglądy lub oceny skuteczności usprawnień mogą okazać się bardzo przydatne w procesie podejmowania decyzji w przyszłości.

Chociaż wdrożenie usprawnień dla pracowników z niepełnosprawnościami często pociąga za sobą zmiany i koszty, dostępna jest pomoc zarówno finansowa, jak i praktyczna.

W wielu państwach UE dostępne jest wsparcie finansowe na pokrycie części lub całości kosztów wprowadzenia racjonalnych usprawnień. Może to przybrać formę dotacji lub subsydiów, czasami wraz ze wsparciem logistycznym, aby pomóc w określeniu odpowiednich usprawnień i ubieganiu się o dotacje lub subsydia. Wysokość wsparcia finansowego różni się znacznie w całej Europie, podobnie jak rodzaje usprawnień, które mogą być finansowane, ale w ramach programów powszechnie finansuje się dostosowanie stanowiska pracy wykorzystywanego przez osobę z niepełnosprawnościami. W niektórych przypadkach dostępna jest również pomoc w pokrywaniu kosztów trenerów zawodowych lub kosztów podróży.

Aby kwalifikować się do finansowania, pomoc zawodowa lub techniczna musi być związana z niepełnosprawnością i wykorzystywana do określonych działań w ramach pracy lub innych odpowiednich zadań. Techniczne urządzenia pomocnicze w pracy, zarówno oprogramowanie, jak i sprzęt komputerowy, można uznać za szczególną formę usprawnień. Czasami umożliwiają one pracownikom z niepełnosprawnościami wykonywanie zadań, których w przeciwnym razie nie byliby w stanie w ogóle wykonywać.

Finansowanie publiczne może pokrywać koszty szkolenia danej osoby w zakresie korzystania z urządzeń pomocniczych w pracy. Wysokość przyznanej kwoty ustala się jest indywidualnie dla każdego przypadku i zależy od różnych kryteriów, takich jak stopień upośledzenia, całkowite koszty środków oraz kwota wydatków związanych z niepełnosprawnością, które w przeciwnym razie zostałyby poniesione przez pracodawcę.

4.1 Gdzie szukać pomocy?

• Oficjalne strony internetowe krajowych, regionalnych lub lokalnych resortów rządowych odpowiedzialnych za zatrudnienie, pracę, sprawy społeczne lub prawa osób z niepełnosprawnościami często zawierają informacje na temat dotacji, subsydiów i programów wsparcia, które mogą być dostępne, aby pomóc pracodawcom we wprowadzeniu racjonalnych usprawnień.
• Niektóre organizacje ds. niepełnosprawności i zatrudnienia, stowarzyszenia i organizacje pozarządowe specjalizują się we wspieraniu pracodawców i osób z niepełnosprawnościami. Często zapewniają one zasoby, wytyczne i informacje na temat dostępnego wsparcia finansowego i logistycznego na rzecz racjonalnych usprawnień. Przykładami są Europejskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami²⁵ i Europejska Unia Niewidomych²⁶. Europejska sieć organów ds. równości dokonuje przeglądu najnowszego orzecznictwa w szeregu krajów europejskich²⁷.
• Komisja Europejska i jej różne dyrekcje oferują informacje na temat możliwości finansowania, programów i zasobów dla pracodawców na potrzeby racjonalnych usprawnień, a różne strony internetowe UE często zwracają uwagę na inicjatywy dotyczące praw osób z niepełnosprawnościami, zatrudnienia i włączenia społecznego.
• Seria „Promowanie równości” Międzynarodowej Organizacji Pracy ma pomóc pracodawcom każdej wielkości i we wszystkich sektorach gospodarki w zapewnieniu racjonalnych usprawnień na wszystkich etapach cyklu zatrudnienia²⁸.
• Ośrodki wsparcia biznesu, izby handlowe, organizacje zawodowe lub sektorowe oraz stowarzyszenia przedsiębiorców często wydają wytyczne i zasoby dla pracodawców, w tym informacje na temat wsparcia finansowego, dotacji i pomocy logistycznej.
• Lokalne agencje zatrudnienia lub biura pośrednictwa pracy mogą również dysponować informacjami na temat dotacji, subsydiów lub programów wsparcia dla pracodawców.

4.2 Partnerstwa

W ramach partnerstwa indywidualni pracodawcy i podmioty zewnętrzne mogą współpracować ze sobą w celu określenia i wdrożenia odpowiednich racjonalnych usprawnień dla poszczególnych pracowników. Oprócz partnerstw z biurami pośrednictwa pracy i innymi organizacjami rekrutacyjnymi, ośrodkami rehabilitacji zawodowej lub organizacjami społeczeństwa obywatelskiego pracodawcy mogą również współpracować z lekarzami zakładowymi, zespołami medycyny pracy lub związkami zawodowymi.

Partnerstwa mające na celu pomoc pracodawcom w dokonywaniu racjonalnych usprawnień istnieją w pewnej formie w większości państw UE, często pomagając w znalezieniu odpowiednich usprawnień poprzez doradztwo lub wsparcie. Chociaż czasami mogą one być tworzone z organami publicznymi, takimi jak agencje zatrudnienia odpowiedzialne za zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami, często zaangażowane są w nie również organizacje pozarządowe i organizacje pracodawców.

W całej Europie istnieją liczne przykłady partnerstw oferujących wsparcie, takie jak pomoc finansowa, doradztwo (indywidualne doradztwo w zakresie odpowiednich usprawnień, przewodniki dla pracodawców, doradztwo w zakresie tworzenia miejsc pracy przyjaznych dla osób z niepełnosprawnościami), sieci wsparcia (przedsiębiorstw, sieć pracodawców z doświadczeniem w zatrudnianiu pracowników o ograniczonej zdolności do pracy), koordynator pracy w celu określenia możliwości rekrutacji i zadań odpowiednich dla osób o częściowej zdolności do pracy, bazy danych (rejestrowanie usprawnień w bazie danych oraz służby mediacyjne w celu osiągnięcia porozumienia w sprawie warunków pracy). We współpracę z pracodawcami czasami są zaangażowani również eksperci w dziedzinie medycyny pracy.

4.3 Dobre praktyki

The 'PRZYKŁADY USPRAWNIEŃ' section of the Guide- lines presents best practices for ensuring reasonable accommodation (RA) by employers. Below is an overview of potential measures that can be implemented. For more detailed information, please refer to the 'PRZYKŁADY USPRAWNIEŃ' section.

4.4 Inne źródła informacji

Kilka państw europejskich dysponuje własnymi publikacjami i innymi informacjami dla pracodawców dotyczącymi racjonalnych usprawnień. Mogą być one opracowywane przez ministerstwa rządowe, organy ds. równości lub służby zatrudnienia, a czasem przez jednostki specjalizujące się w zatrudnianiu osób z niepełnosprawnościami w sektorze publicznym. Organizacje pracodawców, związki zawodowe i organizacje pozarządowe (w tym organizacje osób z niepełnosprawnościami) również mają do odegrania pewną rolę w wielu krajach.

Głównymi źródłami wsparcia finansowego dla pracodawców w celu zapewnienia racjonalnych usprawnień w miejscu pracy są fundusze na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Więcej informacji można znaleźć w sprawozdaniach krajowych EDE pt. „Dążenie do inkluzywnego rynku pracy”²⁹.

Program „Horyzont Europa” – unijny program w zakresie badań naukowych i innowacji – zapewnia możliwości finansowania projektów związanych z niepełnosprawnością i dostępnością. Organizacje mogą ubiegać się o finansowanie w ramach konkretnych zaproszeń lub tematów koncentrujących się na inkluzywnych technologiach, urządzeniach wspomagających lub projektach inkluzywnych miejsc pracy. Program wspiera rozwój innowacyjnych rozwiązań i technologii ułatwiających racjonalne usprawnienia w miejscu pracy.

Organizacje mogą zidentyfikować odpowiednie zaproszenia do składania wniosków lub możliwości finansowania opublikowane przez Komisję Europejską lub różne agencje UE. Zaproszenia te zazwyczaj określają szczegółowe cele, kryteria kwalifikowalności i priorytety finansowania związane z dostępnością i racjonalnymi usprawnieniami. Organizacje powinny dokonać dokładnego przeglądu wytycznych, przygotować wniosek dotyczący projektu i przedłożyć go w określonych terminach.

Proces składania wniosków zależy od konkretnego programu finansowania lub inicjatywy. Od organizacji zazwyczaj wymaga się przedłożenia wniosku dotyczącego projektu określającego cele, działania, oczekiwane wyniki i budżet projektu dotyczącego racjonalnych usprawnień. Kryteria kwalifikowalności mogą obejmować dostosowanie projektu do priorytetów UE, jego potencjalny wpływ, wymogi partnerstwa i stabilność finansowania. Może być konieczne wykazanie przez organizacje ich zdolności, wiedzy fachowej i doświadczenia w realizacji podobnych projektów.

Zapewnienie finansowania przez UE inicjatyw w zakresie racjonalnych usprawnień przynosi szereg korzyści. Po pierwsze, zapewnia środki finansowe na wsparcie realizacji projektów promujących dostępność i inkluzywność w miejscu pracy. Oferuje również możliwości tworzenia sieci kontaktów, współpracy i wymiany wiedzy z innymi organizacjami i ekspertami pracującymi w tej samej dziedzinie. Ponadto otrzymanie finansowania unijnego zwiększa widoczność i wiarygodność prac organizacji oraz może prowadzić do większego uznania na szczeblu krajowym i międzynarodowym.

Dzięki wiedzy na temat procesu składania wniosków, kryteriów kwalifikowalności i potencjalnych korzyści z pozyskania finansowania unijnego, organizacje mogą wykorzystać zasoby takie jak europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, program „Horyzont Europa” i EaSI w celu promowania dostępności, inkluzywności i równych szans w miejscu pracy dla pracowników z niepełnosprawnościami.

Państwo	Austria
Pracodawca	Czołowe przedsiębiorstwo w przemyśle farmaceutycznym
Bariera dla pracownika	Spektrum autyzmu, wiążące się z koniecznością zapewnienia ukierunkowanego środowiska dla powtarzalnych zadań wymagających wysokiej koncentracji i dokładności.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Cicha przestrzeń biurowa umożliwiająca pracownikowi pracę bez zakłóceń zewnętrznych.
Cel	Ułatwienie kierowniczce projektu wywiązywania się z obowiązków w zakresie konstruowania zaplecza technicznego i administrowania nim dzięki wykorzystaniu jej unikalnych atutów.
Korzyści dla pracodawcy	Wspomaganie naturalnej zdolności pracownika do wykonywania zadań wymagających skrupulatnego ukierunkowania i precyzji prowadzi do uzyskania lepszych wyników pracy. Niewielkie dostosowanie polegające na zapewnieniu cichego biura przynosi znaczne zyski w postaci wysokiej jakości pracy o zasadniczym znaczeniu. Świadczy to również o zaangażowaniu pracodawcy na rzecz inkluzywnego środowiska pracy, przyciągającego różnorodną pulę talentów i potencjalnie prowadzącego do innowacji wynikających z tej różnorodności.
Koszt	Minimalny, biorąc pod uwagę, że środek wiąże się z dostępnością cichej przestrzeni biurowej.

Państwo	Austria
Pracodawca	Sieć supermarketów
Bariera dla pracownika	Zaburzenie widzenia
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Telefon komórkowy wyposażony w aplikację odczytującą tekst i aplikację skanującą.
Cel	Umożliwienie pracownikowi wykonywania obowiązków takich jak uzupełnianie produktów na półkach i szkolenie nowych pracowników.
Korzyści dla pracodawcy	Dokonując niewielkiej inwestycji w rozwiązanie technologiczne, supermarket nie tylko zapewnia skuteczne wykonywanie zadań, ale także wykorzystuje dogłębną wiedzę pracownika na temat umiejscowienia produktów w celu szkolenia nowych pracowników. Zwiększa to produktywność i tworzy środowisko edukacyjne dla wszystkich pracowników. Sklep cieszy się również renomą inkluzywnego miejsca pracy, co może przyciągnąć różnorodną bazę klientów i pozwala odróżnić się od konkurentów.
Koszt	Minimalny, biorąc pod uwagę niewielką inwestycję w rozwiązanie technologiczne.

Państwo	Austria
Pracodawca	Czołowy usługodawca na austriackim rynku nieruchomości mieszkalnych
Bariera dla pracownika	Zaburzenie widzenia
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Specjalistyczne urządzenia czytające i specjalny ekran komputera.
Cel	Umożliwienie pracownikowi skutecznej koordynacji rozmów i wydajnego rozpatrywania zapytań klientów.
Korzyści dla pracodawcy	Pracodawca korzysta z usług zaangażowanego, skutecznego koordynatora centrum obsługi telefonicznej, który dzięki technologiom wspomagającym może łatwo zarządzać złożonymi interakcjami z klientami. Dostosowania te nie tylko zapewniają kompetentną i lojalną siłę roboczą, ale również przyczyniają się do wyższego poziomu zadowolenia i zatrzymania klientów. Ponadto, wspierając inkluzywne środowisko pracy, przedsiębiorstwo wzmacnia swoją reputację społecznie odpowiedzialnej organizacji, zwiększając atrakcyjność dla potencjalnych klientów i pracowników.
Koszt	Minimalny do umiarkowanego w związku z zakupem specjalistycznych urządzeń.

Państwo	Austria
Pracodawca	Organizacja nienastawiona na zysk w sektorze sprawiedliwego handlu
Bariera dla pracownika	Zaburzenie widzenia
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Lupa elektroniczna, czytnik ekranowy, czytnik monitorowy do materiałów drukowanych oraz specjalne oświetlenie.
Cel	Ułatwienie przejścia z usług terenowych do wyspecjalizowanej roli w rachunkowości i informatyce po urlopie macierzyńskim.
Korzyści dla pracodawcy	Przy stosunkowo niewielkich inwestycjach w technologie wspomagające organizacja utrzymuje zatrudnienie wykwalifikowanego i wszechstronnego pracownika zdolnego do wywiązywania się zarówno z obowiązków księgowych, jak i informatycznych. Nie tylko gwarantuje to, że kluczowe role pełni doświadczona i zaangażowana osoba, ale również stanowi wyraźny sygnał świadczący o zaangażowaniu organizacji na rzecz inkluzywności. Zestaw umiejętności pracownika, w połączeniu z dostosowaną do potrzeb przestrzenią pracy zwiększa wydajność i jakość pracy, co w ostatecznym rozrachunku przynosi korzyści pod względem misji i końcowych wyników organizacji.
Koszt	Minimalny do umiarkowanego, biorąc pod uwagę inwestycje w technologie wspomagające.

Państwo	Chorwacja
Pracodawca	Renomowany chorwacki teatr dla niewidomych, słynący z przyciągania największych krajowych talentów w dziedzinach reżyserii, dramatopisarstwa i projektowania scenografii.
Bariera dla pracownika	Zaburzenie widzenia
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Dostosowana przestrzeń, scenografia, scenariusze, style reżyserii i zapewnienie przewodnika dla niewidomych aktorów.
Cel	Ułatwienie wykonywania zadań niewidomym i słabowidzącym aktorom, a jednocześnie zapewnienie im środków umożliwiających zrozumienie przestrzeni na scenie i poruszanie się po niej.
Korzyści dla pracodawcy	Teatr wyróżnia się nie tylko dzięki talentom, ale także dzięki innowacyjnym i adaptacyjnym podejściom, ciesząc się renomą w zakresie kreatywności i inkluzywności. Usprawnienia umożliwiają zatrudnienie niedostatecznie reprezentowanej puli wysoce utalentowanych, zaangażowanych aktorów, wzbogacając tym samym produkcje realizowane w tym teatrze i dywersyfikując jego bazę talentów. Zatrudnianie aktorów o różnych zdolnościach otwiera nowe możliwości w narracji, potencjalnie przyciągając szerszą i bardziej zaangażowaną publiczność.
Koszt	Umiarkowany, biorąc pod uwagę przystosowaną przestrzeń i zmienioną metodę pracy.

Państwo	Cypr
Pracodawca	Bank zatrudniający około 500 osób
Bariera dla pracownika	Zaburzenia widzenia, w tym ślepota i częściowe widzenie
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Spersonalizowane technologie wspomagające, takie jak czytniki ekranowe, lupy i specjalistyczne konfiguracje komputerów stacjonarnych.
Cel	Dostosowanie poszczególnych stanowisk pracy do potrzeb trzech pracowników z dysfunkcją wzroku, co umożliwia im skuteczne wykonywanie zadań.
Korzyści dla pracodawcy	Poza wywiązaniem się z odpowiedzialności społecznej i wymogów regulacyjnych bank zyskuje zróżnicowaną siłę roboczą, która oferuje wyjątkową perspektywę, potencjalnie przyciągając szerszą bazę klientów. Dostarczanie technologii wspomagających świadczy również o inkluzywnej kulturze, wzmacniając markę pracodawcy i potencjalnie przyciągając największe talenty we wszystkich dziedzinach. Bank korzysta również z zaangażowania i umiejętności tych pracowników, którzy są bardzo zmotywowani, częściowo ze względu na gotowość pracodawcy do zaspokojenia ich potrzeb.
Koszt	Umiarkowany, inwestycje w dostosowane do indywidualnych potrzeb technologie wspomagające.

Państwo	Dania
Pracodawca	Agencja projektowa
Bariera dla pracownika	Wyzwania związane z zarządzaniem czasem po doświadczeniu stresu i poważnej depresji.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Aplikacja, która pomaga projektantowi graficznemu w skutecznym zarządzaniu zadaniami i podzadaniami oraz przydzielaniu na nie czasu.
Cel	Umożliwienie projektantowi graficznemu skupienie się na jego pracy przez zapewnienie mu narzędzi potrzebnych do lepszego zarządzania czasem.
Korzyści dla pracodawcy	Oferując proste, lecz skuteczne usprawnienie, pracodawca utrzymuje zatrudnienie utalentowanego projektanta graficznego, który jest obecnie bardziej produktywny i skupiony. Inwestycja ta nie tylko zwiększa wydajność danej osoby, ale także sygnalizuje wszystkim pracownikom, że przedsiębiorstwo jest zaangażowane w ich dobrostan i sukces, co potencjalnie zwiększa ogólne morale i produktywność w miejscu pracy.
Koszt	Minimalny, biorąc pod uwagę, że usprawnienie obejmuje oprogramowanie wspomagające zarządzanie czasem.

Państwo	Dania
Pracodawca	Przedsiębiorstwo
Bariera dla pracownika	Użytkownik wózka inwalidzkiego z postępującą chorobą
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Początkowo utworzono biuro domowe dla pracownika ze specjalnym wyposażeniem. Opracowano plany zainstalowania podnośników do wózków inwalidzkich, automatycznych drzwi dostępowych oraz wprowadzenia zmian w miejscu pracy i toaletach w celu zapewnienia dostępności dla wózków inwalidzkich. Zaangażowanych było wiele zainteresowanych stron, w tym kluczowe osoby i konsultanci ds. niepełnosprawności.
Cel	Przyjęcie wysoko wykwalifikowanego pracownika, który może w znacznym stopniu przyczynić się do osiągnięcia celów przedsiębiorstwa, ale potrzebuje środowiska dostępnego dla wózków inwalidzkich.
Korzyści dla pracodawcy	Wykorzystanie wiedzy fachowej wysoko wykwalifikowanego pracownika zwiększa produktywność i zapewnia zespołowi wyjątkową perspektywę. Zaangażowanie przedsiębiorstwa w tworzenie kompleksowych usprawnień wzmacnia również jego reputację jako inkluzywnego i adaptacyjnego pracodawcy, co może stanowić przewagę konkurencyjną zarówno w pozyskiwaniu talentów, jak i w relacjach z klientami.
Koszt	Umiarkowany, ale z długoterminowym zwrotem z inwestycji (ROI) z uwzględnieniem zatrzymanych talentów.

Państwo	Estonia
Pracodawca	Średnie przedsiębiorstwo produkujące meble, zatrudniające około 45 pracowników
Bariera dla pracownika	Ograniczona mobilność i ruchy rąk; niezdolność do wykonywania prac fizycznych związanych z przemieszczaniem się na duże odległości lub podnoszeniem rąk powyżej wysokości barków.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Pracodawca dostosował przestrzeń roboczą w celu zminimalizowania potrzeby przemieszczania się na duże odległości i złożył wniosek o pomoc techniczną z estońskiego funduszu ubezpieczeń na wypadek bezrobocia. Fundusz zapewnił pneumatyczne narzędzie podnoszące i zrekompensował koszt podnośnika próżniowego.
Cel	Dostosowanie środowiska pracy i zapewnienie niezbędnych narzędzi umożliwiających pracownikowi wygodną i skuteczną pracę pomimo ograniczeń w zakresie mobilności.
Korzyści dla pracodawcy	Pracodawca zyskuje zaangażowanego i zdolnego pracownika, wzbogacając różnorodność miejsca pracy i potencjalnie kwalifikując się do zachęt z funduszy rządowych do zatrudniania osób z niepełnosprawnościami.
Koszt	Minimalny, finansowany z estońskiego funduszu ubezpieczeń na wypadek bezrobocia.

Państwo	Finlandia
Pracodawca	Przedsiębiorstwo produkujące lampy zatrudniające 20 pracowników, kierowane przez osobę z niepełnosprawnością
Bariera dla pracownika	Różne bariery, w tym niepełnosprawność, wiek, status uchodźcy i status imigranta. Około 30 proc. siły roboczej stanowią grupy szczególnie wrażliwe.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Pracodawca oferuje niezbędne oświetlenie i sprzęt zwiększający widoczność pracownikom z niepełnosprawnością wzrokową natychmiast po ich przybyciu.
Cel	Stworzenie inkluzywnego środowiska pracy, w którym każdy, bez względu na pochodzenie czy stan zdrowia, ma możliwość podjęcia pracy.
Korzyści dla pracodawcy	Promowanie różnorodności i inkluzywności, z zapewnieniem przedsiębiorstwu szeregu perspektyw i doświadczeń. Również możliwość wzmocnienia reputacji przedsiębiorstwa jako sprawiedliwego pracodawcy.
Koszt	Umiarkowany, finansowany samodzielnie przez pracodawcę, który postanowił nie ubiegać się o publiczne wsparcie finansowe ze względu na przeszkody biurokratyczne.

Państwo	Francja
Pracodawca	Grupa Bonduelle
Bariera dla pracownika	Niepełnosprawność wymagająca dostosowań w miejscu pracy
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Zmiany w miejscach pracy dla pracowników z uznaną niepełnosprawnością w celu usunięcia barier i zapewnienia dostępności jak największej liczby miejsc pracy. Zmiany mogą obejmować dostosowania ergonomicznych stanowisk roboczych, specjalistyczny sprzęt, pomoc w transporcie, poprawę dostępności, szkolenia, narzędzia komunikacji dla różnych niepełnosprawności oraz specjalne dostosowanie oprogramowania/sprzętu do różnych upośledzeń.
Cel	Zapewnienie dostępności stanowisk pracy poprzez wprowadzenie niezbędnych dostosowań zalecanych przez lekarza medycyny pracy i inne zaangażowane podmioty, w tym związki zawodowe.
Korzyści dla pracodawcy	Ułatwianie integracji i dostępności dla pracowników z niepełnosprawnościami.
Koszt	Koszty pokrywane przez fundusz Handipol i Agefiph w określonych warunkach, z limitami maksymalnej kwoty faktur. Konsultacje z Komisją, jeżeli budżet przekracza 5 000 euro na osobę rocznie.

Państwo	Francja
Pracodawca	Przedsiębiorstwo świadczące usługi serwisu komputerowego.
Bariera dla pracownika	Nadwrażliwość słuchowa, czyli zaburzenie słuchu, które sprawia, że dana osoba jest nadmiernie wrażliwa na codzienne hałasy, co powoduje dyskomfort i wpływa na wydajność pracy.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Konsultacje z lekarzem medycyny pracy w celu dokonania oceny ergonomicznej przed zatrudnieniem; zakup słuchawek binauralnych w celu odizolowania od hałasu zewnętrznego; instalacja filtra ekranowego w celu ograniczenia ostrego światła; dostosowanie specjalistycznego krzesła dla większego komfortu; zwiększenie odległości klawiatury i myszy pracujących w pobliżu współpracowników w celu zmniejszenia hałasu.
Cel	Umożliwienie pracownikowi skoncentrowania się na jego zadaniach bez niepokojenia go codziennym hałasem biurowym, a tym samym poprawa jego produktywności i dobrego samopoczucia.
Korzyści dla pracodawcy	Poprawa wydajności i produktywności pracowników oraz poprawa kultury w miejscu pracy, ponieważ współpracownicy okazali solidarność i zrozumienie. Podejście przyjęte przez pracodawcę było całościowe i obejmowało wiedzę specjalistyczną w dziedzinie medycyny i ergonomii już od etapu rekrutacji, a także okazało się korzystne zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika.
Koszt	Umiarkowany, biorąc pod uwagę, że koszty ergonomicznych urządzeń i konsultacji zostały pokryte przez pracodawcę, ale skutkowały zwiększeniem produktywności, co czyni je cenną inwestycją.

Państwo	Francja
Pracodawca	Przedsiębiorstwo
Bariera dla pracownika	Porażenie połowicze lewostronne, które wpływa na mobilność i umiejętności ruchowe po lewej stronie ciała.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Wstępne spotkanie ze specjalistą ds. ergonomii i zainteresowanymi stronami w celu określenia celów i narzędzi do zastosowania; obserwacje na stanowisku pracy mające na celu zwrócenie uwagi na trudności, z jakimi boryka się pracownik, takie jak układ pomieszczeń, układ umeblowania i niepodtrzymujące ciała krzesło; przedłożenie sprawozdania z działań wraz z proponowanymi rozwiązaniami organizacyjnymi i materialnymi; zapewnienie pracownikowi kilku opcji biurek do wyboru, a tym samym zapewnienie mu decyzyjności.
Cel	Dostosowanie przestrzeni roboczej w sposób, który rekompensuje niepełnosprawność pracownika, umożliwiając w ten sposób skuteczną kontynuację pracy księgowego.
Korzyści dla pracodawcy	Zatrzymywanie wykwalifikowanej siły roboczej bez konieczności zatrudniania nowego pracownika lub przekwalifikowania oraz poprawa morale wśród pracowników, co świadczy o zaangażowaniu pracodawcy na rzecz inkluzywności i dobrostanu pracowników.
Koszt	Umiarkowany, obejmujący koszt oceny ergonomii, mebli i innych akcesoriów, pokrywany przez pracodawcę.

Państwo	Niemcy
Pracodawca	Placówka opieki zdrowotnej zatrudniająca około 3 400 pracowników i wiele powiązanych szpitali
Bariera dla pracownika	Ubytek słuchu, w szczególności ograniczona percepcja w niektórych sytuacjach, takich jak hałas lub zakłócenia akustyczne, lub podczas korzystania z telefonu.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Wzmocniony sprzęt sygnalizacyjny na oddziale, w tym ostrzeżenia wizualne na wyświetlaczach centralnych na stanowisku pielęgniarek i na korytarzach; zainstalowano system sygnalizacji radiowej w celu wysyłania sygnałów z urządzeń Infusomat do odbiornika noszonego przez pielęgniarkę; zainstalowano również nowy telefon bezprzewodowy, wyposażony w regulację głośności, ustawienia wibracji, migające wskaźniki świetlne oraz łączność Bluetooth w celu połączenia z aparatem słuchowym pielęgniarki.
Cel	Umożliwienie wykwalifikowanej pielęgniarce skutecznego wykonywania obowiązków na oddziale onkologii dziecięcej pomimo jej ubytku słuchu.
Korzyści dla pracodawcy	Wdrożenie tych specjalistycznych usprawnień zapewnia zatrzymanie wysoko wykwalifikowanej i wyspecjalizowanej pielęgniarki w newralgicznych placówkach opieki zdrowotnej. Jest to kolejny przykład zaangażowania organizacji na rzecz inkluzywnej siły roboczej, która może poprawić morale, przyciągnąć największe talenty i wzmocnić reputację przedsiębiorstwa w sektorze opieki zdrowotnej.
Koszt	Umiarkowany, ale przynosi znaczną wartość długoterminową dzięki zatrzymaniu pracownika, poprawie opieki nad pacjentem i budowaniu reputacji.

Państwo	Włochy
Pracodawca	Organ administracji rządowej
Bariera dla pracownika	Niepełnosprawność fizyczna utrudniająca dostęp do wyznaczonego dla pracownika parkingu z powodu korzystania z wózka inwalidzkiego.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Na wniosek pracownika natychmiastowe dostarczenie przepustki do dostępnego miejsca parkingowego, po którym łatwiej jest poruszać się z wózkiem inwalidzkim.
Cel	Ułatwienie pracownikowi przyjazdu do pracy i powrotu z niej bez trudności związanych z korzystaniem z mniej dostępnego miejsca parkingowego. Pracownik przybywa do pracy w odpowiednim czasie i w dobrym nastroju, gotowy do produktywnej pracy.
Korzyści dla pracodawcy	Minimalny koszt i wysiłek związany z dostosowaniem przydziału miejsc parkingowych. Wniosek pracownika szybko rozpatrzono, co sprawiło, że jego codzienny dojazd do pracy była łatwiejszy i mniej stresujący. Pracodawca wykazał się elastycznością i szybkim działaniem w celu zaspokojenia szczególnych potrzeb pracownika. Pokazuje to również, że nawet niewielkie działania mogą przyczynić się do stworzenia bardziej inkluzywnego środowiska pracy, przynosząc korzyści zarówno pracownikom, jak i pracodawcom.
Koszt	Minimalny, ponieważ dotyczył jedynie zmiany miejsca parkingowego.

Państwo	Włochy
Pracodawca	ASL (lokalny organ ds. zdrowia)
Bariera dla pracownika	Trudności w miejscu pracy spowodowane niepełnosprawnością ruchową pogłębione przez chorobę serca.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Przeniesienie miejsca pracy do w pełni dostępnego biura i dostosowanie godzin pracy w celu uwzględnienia zwiększonej niepełnosprawności.
Cel	Zapewnienie inkluzywnego i wspierającego środowiska pracy w związku ze zmianą sytuacji pracownika.
Korzyści dla pracodawcy	Lepsze wyniki pracowników, ich zatrzymywanie i morale dzięki bardziej przyjaznemu miejscu pracy, co sprzyja lojalności i satysfakcji. Zwiększone wsparcie dla pracowników z niepełnosprawnościami, kultywowanie miejsca pracy, w którym ceni się inkluzywność i spełnia określone indywidualne wymagania.
Koszt	Minimalny lub umiarkowany, potencjalnie obejmujący koszt modyfikacji lub dostosowań biura, zrównoważony przez zwiększenie zadowolenia i produktywności pracowników.

Państwo	Luksemburg
Pracodawca	Instytucja szkolnictwa wyższego w Luksemburgu licząca około 300 członków kadry akademickiej i 7 000 studentów
Bariera dla pracownika	Upośledzenie fizyczne wymagające specjalnej regulacji krzesła i biurka.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Współpraca z lokalnymi służbami ochrony zdrowia w miejscu pracy w celu określenia potrzeb pracownika; zapewnienie specjalistycznego krzesła i regulowanego biurka na podstawie zaleceń.
Cel	Stworzenie wygodnej i funkcjonalnej przestrzeni roboczej umożliwiającej pracownikowi skuteczne wykonywanie pracy.
Korzyści dla pracodawcy	Konsultacje z ekspertami gwarantują, że usprawnienie jest zarówno odpowiednie, jak i skuteczne, co zwiększa wydajność i zadowolenie pracowników. Promuje się kulturę inkluzywności, która może wzmocnić reputację instytucji i jej atrakcyjność dla szerszej puli talentów.
Koszt	Umiarkowany, obejmujący zakup specjalistycznych mebli i konsultacje ze służbami ochrony zdrowia w miejscu pracy.

Państwo	Holandia
Pracodawca	Przedsiębiorstwo, w którym pracownik pracował przez 35 lat
Bariera dla pracownika	Wtrętowe zapalenie mięśni – rzadka choroba mięśniowa, która poważnie wpłynęła na mobilność i siłę mięśni pracownika.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Przeniesienie pracownika ze stanowiska hydraulika na inne stanowisko, z którym może sobie fizycznie poradzić. Zakup specjalistycznych krzeseł, w szczególności przesuwnego krzesła i taboretu z siodełkiem, aby zminimalizować naprężenie nogi podczas pracy w dziale aluminium. Pracownik docenia usprawnienie i zdolność do dalszej pracy na rzecz przedsiębiorstwa. Chociaż charakter jego pracy uległ zmianie, nadal dostrzega on wartość swojej zmienionej roli i czuje się w niej spełniony.
Cel	Umożliwienie pracownikowi kontynuowania pracy pomimo jego stanu zdrowia, przy zachowaniu jego wartości dla przedsiębiorstwa i jego osobistego zadowolenia z możliwości pracy.
Korzyści dla pracodawcy	Zatrzymuje się doświadczonego i wyspecjalizowanego pracownika, zachowując wiedzę instytucjonalną. Wykazuje się zaangażowanie na rzecz dobrostanu pracowników i inkluzywności. Częściowe wsparcie finansowe z UWV (Agencji Ubezpieczeń Pracowniczych) na usprawnienie, zmniejszające obciążenie kosztami.
Koszt	Umiarkowany, głównie koszt specjalistycznych krzeseł. Jest on jednak subsydiowany przez UWV, co zmniejsza skutki finansowe dla pracodawcy.

Państwo	Polska
Pracodawca	Znane przedsiębiorstwo telemarketingowe
Bariera dla pracownika	Sprzedawca jest słabowidzący, co może mieć wpływ na jego zdolność do pełnego wykorzystania standardowej technologii biurowej.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Przystosowany komputer, lepiej odpowiadający ograniczeniom pracownika pod względem wzroku; na żądanie na stanowisku roboczym pracownika zainstalowano lupę i syntezator mowy.
Cel	Umożliwienie pracownikowi skutecznego zarządzania zespołem telemarketingowym, przy jednoczesnym promowaniu inkluzywnego miejsca pracy, w którym każdy, niezależnie od swojej niepełnosprawności, może w pełni wykorzystać swój potencjał. Usprawnienia te pomagają pracownikowi w radzeniu sobie z okazjonalnymi trudnościami wynikającymi z jego niepełnosprawności, a jednocześnie w wykonywaniu znakomitej pracy.
Korzyści dla pracodawcy	Zatrzymanie wysoko wykwalifikowanego i empatycznego kierownika zespołu, który może lepiej zrozumieć podwładnych z niepełnosprawnościami. Ustanowiono standard inkluzywności, wzmacniając tym samym markę pracodawcy i potencjalnie przyciągając szerszą pulę talentów. Przyczynia się to do ogólnej pozytywnej kultury pracy. Zobowiązanie pracodawcy do racjonalnych usprawnień służy dwojakim celom: umożliwia pracownikowi skuteczną pracę pomimo jego słabego wzroku, a także zwiększa ogólną wydajność zespołu.
Koszt	Umiarkowany, biorąc pod uwagę zakup specjalistycznego sprzętu komputerowego i oprogramowania komputerowego.

Państwo	Portugalia
Pracodawca	Fabryka lodów
Bariera dla pracownika	Kandydat ma zaburzenia słuchu utrudniające telefoniczne zarządzanie zamówieniami, co jest zwykłą procedurą przedsiębiorstwa.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Zastąpienie telefonicznego systemu zamówień komputerem do odbierania zamówień za pomocą poczty elektronicznej w magazynie. Przejście z systemu zamówień telefonicznych na system oparty na poczcie elektronicznej jest prostym, lecz skutecznym rozwiązaniem, które nie tylko przynosi korzyści pracownikowi, ale może również usprawnić proces zamówień w przedsiębiorstwie.
Cel	Ułatwienie kandydatowi pełnienia roli kierownika magazynu, co pozwala mu skutecznie zarządzać zapasami, realizować zamówienia i koordynować działalność ze sklepami bez konieczności prowadzenia komunikacji mówionej. Kandydat może wykonywać swoje obowiązki kierownicze bez barier w porozumiewaniu się, co czyni go bardziej produktywnym i wydajnym w pracy. Jego zaburzenia słuchu nie ograniczają już jego zdolności do skutecznego zarządzania magazynem.
Korzyści dla pracodawcy	Usprawniony proces zamawiania, co potencjalnie zwiększa skuteczność i zmniejsza ryzyko błędów w komunikacji, które mogą mieć miejsce przez telefon. Wysłanie wyraźnego sygnału na temat zaangażowania przedsiębiorstwa na rzecz różnorodności i inkluzywności, co poprawia jego reputację. Poszerzenie puli talentów przez pokazanie, że przedsiębiorstwo jest gotowe dostosować swoje procedury do potrzeb wykwalifikowanych kandydatów z niepełnosprawnościami.
Koszt	Minimalny do umiarkowanego, biorąc pod uwagę początkową konfigurację komputera i ewentualnego oprogramowania do zarządzania zamówieniami za pośrednictwem poczty elektronicznej.

Państwo	Szwecja
Pracodawca	Szpital sektora publicznego
Bariera dla pracownika	Wielorakie upośledzenia, takie jak dystrofia mięśniowa, utrata wzroku i wrażliwość na przeciążenie poznawcze.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Specjalny program komputerowy i ekran ze względu na utratę wzroku; przestronne biuro w pobliżu toalet i wyznaczone miejsce parkingowe dla użytkownika wózka inwalidzkiego; prywatna przestrzeń biurowa w celu uniknięcia przeciążenia poznawczego; fotel do odpoczynku w biurze; dłuższe przerwy obiadowe; co dwa tygodnie spotkania z kierownikiem w celu dokonania przeglądu harmonogramu i planowania.
Cel	Ułatwienie wykonywania przez pracowniczkę obowiązków administracyjnych poprzez zaspokajanie jej wielorakich potrzeb i zapewnienie, aby jej miejsce pracy wspierało ją we wszystkich aspektach: fizycznych, wzrokowych i poznawczych.
Korzyści dla pracodawcy	Zatrzymanie cennego pracownika posiadającego specjalistyczne umiejętności w zakresie obowiązków administracyjnych. Ustanowiono standard dla kompleksowych racjonalnych usprawnień, poprawiając reputację szpitala jako inkluzywnego pracodawcy. Promuje się dobrostan pracowników i zadowolenie z pracy, co prawdopodobnie zwiększa ogólną produktywność. Szpital w Szwecji ustanawia wysokie standardy dotyczące sposobu, w jaki pracodawcy mogą wykraczać poza minimalne dostosowania, aby faktycznie wspierać inkluzywne środowisko pracy.
Koszt	Umiarkowany lub duży, biorąc pod uwagę zakup specjalistycznego sprzętu, zmiany w biurze i dostosowania harmonogramu.

Państwo	Francja
Pracodawca	ENEDIS
Bariera dla pracownika	Niektóre rodzaje niepełnosprawności wymagają dostosowania stanowiska pracy lub narzędzi, aby pracownik mógł utrzymać miejsce pracy lub powrócić do pracy. Zmiany są zalecane przez lekarza medycyny pracy w przedsiębiorstwie, przeprowadzane w porozumieniu ze związkami zawodowymi i wprowadzane jak najszybciej przed objęciem obowiązków przez pracownika.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Porozumienie zawarte między związkami zawodowymi a pracodawcą przewidywało usługi i wyposażenie związane z dostosowaniem stanowiska pracy, w tym specyficzne dla telepracy, zgodnie z zaleceniami lekarza medycyny pracy. W przypadku pracy zdalnej dokonuje się dostosowań w celu ułatwienia pracownikowi pracy w domu, w miarę możliwości powielając fizyczne dostosowania stanowiska pracy.
Cel	Zapewnienie w przedsiębiorstwie niezawodnych ram umożliwiających pracownikom z niepełnosprawnościami dostęp do niezbędnych dostosowań i usprawnień w miejscu pracy lub podczas pracy zdalnej.
Korzyści dla pracodawcy	Ułatwiając niezbędne dostosowania i usprawnienia, pracodawca wspiera integrację i dalsze zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami.
Koszt	Przedsiębiorstwo przewidziało „budżet na kwestie niepełnosprawności” w celu zapewnienia usług i sprzętu związanego z dostosowaniem stanowisk pracy i telepracą, w tym fizycznego przystosowania stanowisk pracy w domu i sprzętu kompensacyjnego.

Państwo	Belgia
Pracodawca	Antwerp Management School (AMS)
Bariera dla pracownika	Niepełnosprawność intelektualna
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Dostępny proces rekrutacji; racjonalne usprawnienia dostosowane do potrzeb danej osoby; zaangażowanie i szkolenie współpracowników w celu wspierania nowych pracowników i wdrażania systemu opieki mentorskiej. Osoba ta otrzymała pierwszą pracę zarobkową i czuła się w znaczącym stopniu zintegrowana z miejscem pracy.
Cel	Umożliwienie osobie z niepełnosprawnością intelektualną pracy w charakterze młodszego pracownika naukowego, wykonującego istotne zadania badawcze w ramach zespołu.
Korzyści dla pracodawcy	Wykazano wartość zróżnicowanego i inkluzywnego środowiska pracy. Ustanowiono skuteczny system opieki mentorskiej, który będzie stosowany w odniesieniu do przyszłych nowych pracowników, a tym samym usprawniono proces wdrożenia do pracy dla wszystkich współpracowników. Środki te przyczyniły się do poprawy dynamiki zespołu dzięki wspieraniu inkluzywnego środowiska. Inicjatywa wywarła większy wpływ: system opieki mentorskiej jest tak skuteczny, że będzie teraz stosowany w przypadku wszystkich nowych pracowników.
Koszt	Minimalny do umiarkowanego, biorąc pod uwagę dostosowanie procesu rekrutacji, pewne racjonalne usprawnienia przestrzeni roboczej lub narzędzi oraz ustanowienie systemu opieki mentorskiej.

Państwo	Dania
Pracodawca	Lokalny warsztat samochodowy
Bariera dla pracownika	Pracownik z trudnościami w uczeniu się, które wymagają dodatkowego wsparcia w zrozumieniu i inicjowaniu zadań.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Dofinansowanie wynagrodzeń za zatrudnienie pracownika na 20 godzin tygodniowo oraz osobistego asystenta na 10 godzin tygodniowo w celu kierowania i wspierania go w wykonywaniu jego zadań.
Cel	Zapewnienie osobie z rentą inwalidzką możliwości pracy w środowisku, w którym dobrze się czuje i w którym jest wykwalifikowana, tym samym zapewniając wkład w pracę warsztatu. Osobisty asystent pomaga pracownikowi dostosować się do jego zadań, umożliwiając mu pełnienie jego funkcji.
Korzyści dla pracodawcy	Zatrudnienie osoby z rentą inwalidzką różnicuje siłę roboczą i może kwalifikować pracodawcę do objęcia rządowym dofinansowaniem wynagrodzeń, stanowiąc zachętę finansową. Zatrudnienie osoby z niepełnosprawnościami może również poprawić profil odpowiedzialności społecznej warsztatu, przyciągając większą liczbę klientów, którzy cenią inkluzywne przedsiębiorstwa.
Koszt	Minimalny lub umiarkowany, biorąc pod uwagę fakt, że koszt zatrudnienia osobistego asystenta na 10 godzin tygodniowo jest częściowo kompensowany przez dofinansowanie wynagrodzeń ze strony rządu w związku z zatrudnieniem osoby z rentą inwalidzką.

Państwo	Dania
Pracodawca	Przedsiębiorstwo
Bariera dla pracownika	Sekretarka cierpi na problemy z pamięcią spowodowane urazem mózgu, co utrudnia jej zaplanowanie i organizację dnia pracy.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Godzina osobistej pomocy każdego poranka, podczas której współpracownik pomaga sekretarce zorganizować jej zadania.
Cel	Zapewnienie sekretarce niezbędnego wsparcia, aby umożliwić jej skuteczne wykonywanie obowiązków sekretarskich, a tym samym zapewnić jej rozwój zawodowy i zadowolenie z pracy. Pomaga to również utrzymać jej zaangażowanie i produktywność przez cały dzień.
Korzyści dla pracodawcy	Zatrzymanie cenionego pracownika, którego rola ma kluczowe znaczenie dla sprawnego funkcjonowania działalności biura. Wykorzystanie dofinansowania na pięć godzin tygodniowo wspiera koszty płatności, a obecność asystenta nie tylko przynosi korzyści sekretarce, ale także usprawnia planowanie biura, zwiększając ogólną produktywność.
Koszt	Minimalny lub umiarkowany, biorąc pod uwagę, że koszt jest kompensowany dofinansowaniem na pięć godzin tygodniowo, udzielanym w celu wsparcia zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami.

Państwo	Portugalia
Pracodawca	Przedsiębiorstwo wielonarodowe w sektorze energetycznym
Bariera dla pracownika	Inżynier komputerowy cierpi na autyzm, co może mieć wpływ na jego zdolność do spełniania określonych wymogów w zakresie wykształcenia wyższego, uczestniczenia w prezentacjach grupowych, testach pisemnych i rozmowach oraz do bezproblemowej integracji w zespole.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Elastyczność w zakresie wymogu posiadania dyplomu akademickiego: początkowo wymagany był tytuł magistra, ale zaakceptowano został tytuł posiadany przez kandydata; zindywidualizowany proces rekrutacji: prezentację i testy pisemne przeprowadzano indywidualnie w celu zaspokojenia potrzeb kandydata; etap integracji: przedsiębiorstwo wybrało obszar pracy i zespół, które najlepiej pasują do profilu pracownika, oraz zorganizowało spotkania z przyszłymi kierownikami w celu podniesienia ich świadomości i zapewnienia doradztwa w zakresie codziennych procedur.
Cel	Umożliwienie kandydatowi pełnego udziału w procesie rekrutacji i wnoszenia znaczącego wkładu w siłę roboczą, przy jednoczesnym poszanowaniu jego wyjątkowych wyzwań i mocnych stron wynikających z jego schorzenia.
Korzyści dla pracodawcy	Pracodawca zyskuje wykwalifikowanego inżyniera komputerowego o specjalistycznych umiejętnościach. Wspieranie inkluzywnego środowiska świadczy o społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw i może przyciągnąć szerszą pulę talentów. Przyszli kierownicy są informowani o różnorodności panującej w swoich zespołach, co zwiększa ich umiejętności kierownicze i promuje bardziej inkluzywne środowisko pracy.
Koszt	Minimalny, biorąc pod uwagę koszty dostosowania procesu rekrutacji, w tym czas spędzony na zindywidualizowanych testach i prezentacjach, a także czas poświęcany przez kadrę kierowniczą na spotkania mające na celu podnoszenie świadomości.

Państwo	Dania
Pracodawca	Różne przedsiębiorstwa i organizacje
Bariera dla pracownika	Każda osoba autystyczna jest wyjątkowa i potrzebuje dostosowanego do potrzeb wsparcia w dostępie do zatrudnienia, np. w celu zapewnienia dostępności komunikacji i zaspokojenia wszelkich potrzeb sensorycznych w miejscu pracy.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Firma szkoleniowa oferuje pracodawcom wsparcie w celu zapewnienia dostępnego procesu rekrutacji kandydata autystycznego, wsparcia w zakresie onboardingu i regularnego doradztwa na temat pracy dla pracowników autystycznych i kadry kierowniczej.
Cel	Firma szkoleniowa pomaga w dopasowywaniu umiejętności i cech osób autystycznych do ról odpowiadających ich wyjątkowym sposobom pracy, przy jednoczesnym wykorzystaniu ich szczególnych mocnych stron. Pomaga tym osobom znaleźć pracodawców, którzy jak najlepiej wykorzystają ich możliwości, a jednocześnie będą odpowiednio radzić sobie z wyzwaniami.
Korzyści dla pracodawcy	Pracodawcy otrzymują wsparcie w tworzeniu zespołów o różnorodnych zdolnościach.
Koszt	Umiarkowany

Państwo	Belgia
Pracodawca	System sądów sektora publicznego
Bariera dla pracownika	Niepełnosprawność fizyczna po wypadku narciarskim, który doprowadził do paraliżu czterokończynowego, co stanowi wyzwanie w dostępie do tradycyjnej sali rozpraw i pracy w niej.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Stanowisko pracy zostało dostosowane w domu sędziego, gdzie może pracować zdalnie trzy lub cztery dni w tygodniu; inne usprawnienia obejmują elastyczny czas pracy i wsparcie finansowe w celu modyfikacji przestrzeni roboczej.
Cel	Umożliwienie sędziemu ponownego podjęcia obowiązków i skutecznego wnoszenia wkładu w system wymiaru sprawiedliwości, przy jednoczesnym zachowaniu równej pozycji ze sprawnymi współpracownikami.
Korzyści dla pracodawcy	Zatrzymanie doświadczonego sędziego, a tym samym utrzymanie jakości służby świadczonej przez wymiar sprawiedliwości. Wykazanie zaangażowania na rzecz inkluzywności i różnorodności, potencjalnie przyciągając w przyszłości bardziej zróżnicowane talenty. Ustanowienie precedensu dla racjonalnych usprawnień w sektorze publicznym.
Koszt	Umiarkowany, biorąc pod uwagę koszt dostosowania domowego stanowiska pracy.

Państwo	Rumunia
Pracodawca	Przedsiębiorstwo informatyczne
Bariera dla pracownika	Pracownik cierpi na zaburzenia widzenia, co utrudnia korzystanie ze standardowego sprzętu komputerowego i wpływa na jego możliwość dojazdu do pracy ze względu na niedostępny transport publiczny.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Pracodawca pokrył koszt specjalistycznego sprzętu, który pracownik zamówił przez internet; pracodawca oferuje mu bardziej elastyczne terminy realizacji wielu projektów i zezwala na pracę głównie z domu; współpracownicy udzielają dodatkowego wsparcia przy wykonywaniu zadań, z którymi nie może poradzić sobie jego oprogramowanie wspomagające.
Cel	Umożliwienie pracownikowi skutecznej pracy w roli operatora komputera i wniesienia wkładu w projekty przedsiębiorstwa przy jednoczesnym uwzględnieniu jego zaburzeń widzenia.
Korzyści dla pracodawcy	Zatrudnienie i zatrzymanie utalentowanego operatora komputera, który może wnieść do zespołu cenne umiejętności. Wzmocnienie reputacji przedsiębiorstwa pod względem inkluzywności, co może przyciągnąć bardziej zróżnicowaną pulę talentów. Środki związane z usprawnieniami przyczyniają się również do rozwoju wspierającego i opartego na współpracy środowiska pracy.
Koszt	Umiarkowany, biorąc pod uwagę zakup specjalistycznego sprzętu komputerowego i dostosowania oprogramowania.

Państwo	Chorwacja
Pracodawca	Duże przedsiębiorstwo telekomunikacyjne
Bariera dla pracownika	Pracowniczka jest matką dziecka z wieloma niepełnosprawnościami i jest aktywną działaczką na rzecz praw dziecka. Wymaga to elastycznego harmonogramu pracy i wspierającego środowiska zespołowego.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Przedsiębiorstwo umożliwia stosowanie elastycznego czasu pracy i zachęca do wysokiej jakości współpracy w zespole; kultura przedsiębiorstwa promuje kolegialność, która ma kluczowe znaczenie dla równowagi między obowiązkami zawodowymi a rolą aktywnej działaczki i matki.
Cel	Umożliwienie matce utrzymania wysokiej jakości pracy zawodowej, a jednocześnie opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnościami.
Korzyści dla pracodawcy	Zatrzymanie wysoko wykwalifikowanej specjalistki ds. informatyki z 20-letnim doświadczeniem w przedsiębiorstwie. Ponadto wzmocnienie reputacji inkluzywnego i wspierającego pracodawcy, co przyczyniło się do jego wyboru jako jednego z pracodawców roku dla osób z niepełnosprawnościami w 2020 r.
Koszt	Minimalny do umiarkowanego, głównie pod względem zarządzania w celu zapewnienia elastycznego i sprzyjającego środowiska pracy.

Państwo	Dania
Pracodawca	Małe centrum biznesu dla przedsiębiorstw typu start-up w dziedzinie IT
Bariera dla pracownika	Zdiagnozowane zaburzenie zdrowia psychicznego w formie schizofrenii, która wymaga innego harmonogramu pracy dla pracowniczki oraz wiąże się z potrzebą konsultacji psychologicznych w godzinach pracy.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Pracodawca umożliwia pracowniczce pracę głównie w nocy, gdy jest najbardziej produktywna; uwzględnia również potrzebę konsultowania się z psychologiem raz w tygodniu w godzinach pracy.
Cel	Umożliwienie pracowniczce efektywnej pracy zgodnie z jej indywidualnymi potrzebami, a jednocześnie przyczynienie się do osiągania celów centrum obejmujących wspieranie przedsiębiorstw typu start-up w dziedzinie IT.
Korzyści dla pracodawcy	Pracodawca zyskuje zaangażowaną specjalistkę ds. informatyki, której wyjątkowe godziny pracy mogą być atutem w przypadku projektów wymagających całodobowej uwagi. Ponadto podejście inkluzywne stanowi pozytywny przykład dla innych przedsiębiorstw w centrum, wspierając kulturę różnorodności i akceptacji.
Koszt	Minimalny, obejmujący przede wszystkim elastyczność zarządzania w celu dostosowania się do godzin pracy pracowniczki i jej potrzeb w zakresie konsultacji psychologicznych.

Państwo	Austria
Pracodawca	Przedsiębiorstwo prowadzące działalność na skalę światową w dziedzinie inżynierii mechanicznej
Bariera dla pracownika	Młodzi uczniowie z niepełnosprawnościami mogą mieć trudności z ukończeniem standardowego trzyletniego przygotowania zawodowego w ramach kształcenia i szkolenia zawodowego (VET) w dziedzinie inżynierii mechanicznej.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	We współpracy z organizacją pozarządową przedsiębiorstwo oferuje dostosowany do potrzeb dwuletni program VET, który umożliwia uczniom zawodu skupienie się na konkretnych częściach dziedziny inżynierii mechanicznej, które są dostosowane do ich indywidualnych mocnych stron i zdolności; w ramach programu stosuje się takie metody jak analiza elementów stanowiska pracy w celu zbadania najodpowiedniejszych zadań dla każdego uczącego się.
Cel	Oferowanie edukacji włączającej, która zapewnia młodym uczącym się z niepełnosprawnościami uznany stopień kształcenia i szkolenia zawodowego w dziedzinie inżynierii mechanicznej. Ostatecznym celem jest przygotowanie ich do wejścia na ogólny rynek pracy i potencjalnie do przyszłego zatrudnienia w samym przedsiębiorstwie.
Korzyści dla pracodawcy	Oferując ten inkluzywny program, przedsiębiorstwo wnosi wkład w społeczną odpowiedzialność i może zidentyfikować nowe talenty, zmniejszając odsetek osób przedwcześnie kończących naukę w ramach programów przygotowania zawodowego. Włączający program kształcenia i szkolenia zawodowego wzmacnia reputację przedsiębiorstwa i otwiera drzwi dla bardziej zróżnicowanej siły roboczej.
Koszt	Umiarkowany, obejmujący partnerstwo z organizacją pozarządową, dostosowanie programu przygotowania zawodowego i prowadzenie programu w siedzibie przedsiębiorstwa.

Państwo	Chorwacja
Pracodawca	Rodzinne gospodarstwo pszczelarskie
Bariera dla pracownika	Pszczelarz cierpi na zaburzenia widzenia, co sprawia, że zadania wymagające widzenia, takie jak obsługa sprzętu, zamówienia i kontrola jakości, są trudniejsze.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Korzystanie z komputera dostosowanego do umiejętności pracownika wraz z dostosowanymi do potrzeb narzędziami i urządzeniami pomocniczymi zaprojektowanymi przez samego pszczelarza; przeszedł on szkolenie w formie wykładów zawodowych i opieki mentorskiej doświadczonego pszczelarza.
Cel	Zarządzanie wszystkimi aspektami działalności pszczelarskiej, od zamówień i sprzedaży po marketing, projektowanie produktów i kontrolę jakości, przy jednoczesnym dostosowaniu narzędzi i metod do wyjątkowych potrzeb pracownika.
Korzyści dla pracodawcy	Jako kierownik swojego gospodarstwa rodzinnego pszczelarz z powodzeniem przekształcił hobby w zawód. Dostosowane narzędzia i szkolenia nie tylko umożliwiają mu skuteczne wykonywanie zadań, ale także skutkowały przyznaniem wielu nagród za jakość produktów.
Koszt	Minimalny do umiarkowanego, z uwzględnieniem dostosowanego komputera i opracowania narzędzi dostosowanych do indywidualnych potrzeb.

Państwo	Litwa
Pracodawca	Hotel w Wilnie
Bariera dla pracownika	Osoby z różnymi niepełnosprawnościami mogą mieć ograniczenia, które uniemożliwiają im skuteczne wykonywanie wszystkich aspektów tradycyjnych obowiązków hotelowych.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Strategia „rzeźbienia” miejsca pracy, która polega na dostosowywaniu ról zawodowych w oparciu o indywidualne oceny w celu podkreślenia wyjątkowych umiejętności osób z niepełnosprawnościami.
Cel	Dostosowanie ról zawodowych, tak aby osoby z niepełnosprawnościami mogły zmaksymalizować swoją produktywność i zadowolenie z wykonywanego zawodu, a tym samym aby promować różnorodność i inkluzywność w miejscu pracy.
Korzyści dla pracodawcy	Wykorzystanie wyjątkowych umiejętności i kompetencji pracowników z niepełnosprawnościami, potencjalnie wypełniając luki w rolach lub zadaniach, których inni pracownicy mogą nie wykonywać tak dobrze. Zwiększanie różnorodności w miejscu pracy i podkreślenie zaangażowania pracodawcy w odpowiedzialność społeczną.
Koszt	Minimalny lub umiarkowany, biorąc pod uwagę, że początkowe koszty związane z indywidualnymi ocenami i „rzeźbieniem” miejsca pracy są kompensowane korzyściami płynącymi ze skuteczniejszego wypełniania specjalistycznych obowiązków.

Państwo	Dania
Pracodawca	Różne gminy, przedsiębiorstwa i organizacje w ramach inicjatywy KLAPjob
Bariera dla pracownika	Osoby z niepełnosprawnością intelektualną i innymi trudnościami poznawczymi zmagają się z wyzwaniami w tradycyjnych warunkach zatrudnienia.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	KLAPjob oferuje elastyczne, dostosowane do potrzeb zatrudnienie z dotowanymi płacami i pomaga dopasować kandydatów do ról w oparciu o ich umiejętności i preferencje.
Cel	Umożliwienie osobom z niepełnosprawnością intelektualną i innymi niepełnosprawnościami poznawczymi znalezienia istotnego zatrudnienia odpowiadającego ich zdolnościom, zwiększając tym samym ich włączenie społeczne i niezależność.
Korzyści dla pracodawcy	Pracodawcy mogą korzystać z dotacji, zmniejszając wypłacaną stawkę godzinową, a jednocześnie różnicować siłę roboczą i realizować cele w zakresie odpowiedzialności społecznej.
Koszt	Minimalny, biorąc pod uwagę, że pracodawcy korzystają z obniżonej stawki godzinowej o 3 euro, co może zrekompensować koszty związane z wszelkimi potrzebnymi usprawnieniami.

Państwo	Dania
Pracodawca	Krajowa Rada ds. Usług Społecznych
Bariera dla pracownika	Szeroki zakres niepełnosprawności
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Seria 10 filmów, które zawierają przykłady dobrych praktyk w zakresie racjonalnych usprawnień w różnych warunkach zatrudnienia dla osób z niepełnosprawnościami. Seria 10 filmów ilustrujących najlepsze praktyki w zakresie racjonalnych usprawnień, mających na celu pomoc osobom z niepełnosprawnościami w uzyskaniu lub utrzymaniu zatrudnienia.
Cel	Podnoszenie świadomości na temat wyzwań i usprawnień potrzebnych osobom z niepełnosprawnościami do podjęcia lub utrzymania zatrudnienia. Filmy mają edukować zarówno pracodawców, jak i pracowników.
Korzyści dla pracodawcy	Zapewniając te zasoby edukacyjne, Krajowa Rada ds. Usług Społecznych wzmacnia swoją rolę platformy wiedzy i zachęca do stosowania lepszych praktyk w miejscu pracy. To z kolei może prowadzić do wyższych wskaźników zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami, przynosząc korzyści rynkowi pracy i ogółowi społeczeństwa.
Koszt	Umiarkowany, biorąc pod uwagę profil platformy.

Państwo	Irlandia
Pracodawca	Wszyscy: sektor prywatny i publiczny
Bariera dla pracownika	Ubieganie się o racjonalne usprawnienia i dostęp do nich.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Uzgodnione i wdrożone racjonalne usprawnienie.
Cel	Umożliwienie osobom z niepełnosprawnościami ubiegania się o indywidualne racjonalne usprawnienia i ich otrzymywania w niezakłócony sposób. Ten wniosek o racjonalne usprawnienia eliminuje informacje wprowadzające w błąd na temat procesu wprowadzania racjonalnych usprawnień.
Korzyści dla pracodawcy	Paszport ten został uzgodniony przez główną organizację pracodawców i główny związek zawodowy. Tym samym zapewnia zarówno pracodawcy, jak i pracownikowi pewność co do procesu wprowadzania racjonalnych usprawnień.
Koszt	Brak

Państwo	Malta
Pracodawca	Wszyscy
Bariera dla pracownika	Uprzedzenie wobec rekrutacji osób z niepełnosprawnością intelektualną
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Seria 17 filmów – życiorysy przedstawiające umiejętności osób z niepełnosprawnością intelektualną.
Cel	Pokazanie, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną są cennymi pracownikami, gdy tylko otrzymają wsparcie. Filmy wideo zawierają komentarze pracodawców uczestników, trenerów zawodowych, współpracowników, terapeutów, pracowników socjalnych i innych pracujących z nimi osób. Pokazują one, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną często wnoszą do miejsca pracy również inne cenne umiejętności i zdolności, takie jak determinacja, punktualność, kreatywność, praca zespołowa i chęć uczenia się.
Korzyści dla pracodawcy	Wideo z życiorysami są wykorzystywane jako część pakietu zasobów internetowych, który jest dostępny na kanale YouTube Uniwersytetu Maltańskiego i który prezentuje potencjał tych osób, tworząc zasoby dla pracodawców i różnych specjalistów w celu docenienia zdolności osób z niepełnosprawnością intelektualną, a także dla pracowników akademickich i studentów do wykorzystania w nauczaniu, uczeniu się i badaniach naukowych.
Koszt	Umiarkowany

Państwo	Zjednoczone Królestwo
Pracodawca	REISS
Bariera dla pracownika	Osoba z ubytkiem słuchu napotykająca wyzwania związane ze zrozumieniem współpracowników podczas spotkań zespołów i wydarzeń dla pracowników.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Access to Work (Dostęp do pracy) to program zatrudnienia wspierający pracodawców, pracowników i osoby samozatrudnione za pomocą spersonalizowanych dotacji.
Cel	Wspieranie osoby z ubytkiem słuchu, która wymaga wsparcia komunikacyjnego podczas ważnych wydarzeń pracowniczych i spotkań zespołów. Umożliwia to włączenie pracowników i ich znaczące uczestnictwo.
Korzyści dla pracodawcy	Pracodawca może zapewnić pełne włączenie pracowników poprzez dotację Access to Work, bez konieczności pokrywania kosztów tłumaczy mowy na tekst. Pracodawca może w pewny sposób wspierać pracownika w utrzymaniu zatrudnienia.
Koszt	Dotacja pokrywa koszty profesjonalnego wsparcia w zakresie komunikacji (tłumacz mowy na tekst). Ponadto różny odsetek kosztów jest dzielony między program a pracodawców w odniesieniu do sprzętu wspomagającego słyszenie. Maksymalna kwota dotacji wynosi 59 200 funtów brytyjskich (68 000 euro) na pracownika rocznie.

Państwo	Zmienne
Pracodawca	Unia Europejska, parlamenty narodowe lub grupy polityczne
Bariera dla pracownika	Informacje i komunikacja są przekazywane w językach narodowych, co oznacza, że osoby niesłyszące nie mogą wnosić pełnego wkładu w swoje środowisko pracy ze względu na różnice językowe w połączeniu z brakiem dostępnych informacji w narodowym języku migowym.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Parlament Europejski/partie polityczne/rządy krajowe zapewniły dostępność profesjonalnych i akredytowanych krajowych tłumaczy języka migowego dla osób niesłyszących posiadających mandat polityczny. Celem było usunięcie wszelkich barier komunikacyjnych utrudniających im pełne uczestnictwo w miejscu pracy i wykonywanie zadań na równi z ich słyszącymi współpracownikami.
Cel	Zwiększenie szans osób niesłyszących na istotne sprawowanie mandatu politycznego jako środka utrzymania, a tym samym zwiększenie równych szans dla wszystkich we wszystkich sferach społeczeństwa.
Korzyści dla pracodawcy	Pracodawcy mogą wspierać różnorodność i inkluzywność w miejscu pracy oraz przyczyniać się do ograniczania marginalizacji osób z niepełnosprawnościami, a także czynić z nich podmioty wnoszące wkład w gospodarkę, a nie obciążenie dla ich społeczeństw.
Koszt	Zmienny, ale powinien być objęty finansowaniem publicznym, zgodnie z zasadami dostępności, równości i niedyskryminacji określonymi w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (art. 5, 9, 27).

Państwo	Włochy
Pracodawca	Porozumienie potencjalnie mające zastosowanie do wszystkich pracodawców dużych przedsiębiorstw
Bariera dla pracownika	Brak specjalistycznego wsparcia dla pracowników z niepełnosprawnościami w przedsiębiorstwach.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Utworzenie w dużych przedsiębiorstwach jednostek technicznych zajmujących się indywidualnymi problemami, z którymi borykają się pracownicy z niepełnosprawnościami.
Cel	Tworzenie w drodze rokowań zbiorowych dostosowanych do indywidualnych potrzeb projektów dotyczących warunków pracy pracowników z niepełnosprawnościami, zarządzanych przez wykwalifikowanych specjalistów (kierowników ds. niepełnosprawności itp.).
Korzyści dla pracodawcy	Lepsze usprawnienia dla pracowników z niepełnosprawnościami, wspieranie bardziej inkluzywnego środowiska pracy i zaspokajanie indywidualnych potrzeb.
Koszt	Zmienny w zależności od wielkości i zasobów przedsiębiorstwa, ale zazwyczaj ponoszony jako inwestycja we wspieranie inkluzywnego miejsca pracy.

Państwo	Polska
Pracodawca	Przepis mający zastosowanie do wszystkich pracowników
Bariera dla pracownika	Obciążenie fizyczne i psychiczne wynikające z ośmiogodzinnego dnia pracy.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	NSZZ „Solidarność” z powodzeniem walczył o przywrócenie siedmiogodzinnego dnia pracy jako standardowej formy zatrudnienia osób z oficjalnie uznaną niepełnosprawnością. Wniosek złożony do Trybunału Konstytucyjnego został uznany za ważny, w związku z czym zmieniono prawo.
Cel	Zmniejszenie obciążenia pracą pracowników z niepełnosprawnościami.
Korzyści dla pracodawcy	Wprowadzenie kultury inkluzywności.
Koszt	Koszt jednej godziny pracy dziennie.

Państwo	Francja
Pracodawca	Ministerstwo Transformacji Ekologicznej i Spójności Terytorialnej
Bariera dla pracownika	Niektóre sytuacje związane z niepełnosprawnością mogą wymagać szczególnych, różnego rodzaju usprawnień, w tym środków ludzkich, technicznych lub organizacyjnych, aby zaradzić trudnościom, z jakimi borykają się pracownicy z powodu ich niepełnosprawności. Sprzęt dla pracowników ma kluczowe znaczenie dla skutecznego zrekompensowania tych wyzwań, umożliwiając pracownikom z niepełnosprawnościami wykonywanie obowiązków jak każdy inny pracownik w ramach siły roboczej.
Zapewnione racjonalne usprawnienie	Racjonalne usprawnienia przewidziane zgodnie z zaleceniami lekarza medycyny pracy, w porozumieniu z doradcą ds. profilaktyki. Lekarz medycyny pracy edukuje osoby w hierarchii na temat szczególnych potrzeb pracownika i powodów, dla których usprawnienie jest racjonalne. W przypadku braku lekarza medycyny pracy można skonsultować się z zatwierdzonym lekarzem lub lekarzem prowadzącym.
Cel	Wdrożenie znanych środków i systemów wsparcia dla niezbędnych usprawnień i wsparcia, w tym z wykorzystaniem zasobów zapewnianych przez FIPHFP (Fundusz na rzecz Wprowadzenia Osób z Niepełnosprawnościami do Służby Publicznej).
Korzyści dla pracodawcy	Zwiększenie inkluzywności i dostępności, aby pracownicy z niepełnosprawnościami mogli skutecznie wykonywać swoje zadania w ramach siły roboczej.
Koszt	Koszty realizacji pokrywane z FIPHFP w odniesieniu do niezbędnej pomocy i szkoleń.

Przypisy

¹ Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, [2000] Dz.U. L 303, s. 16, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32000L0078.

² COM/2021/139 final.

³ Światowe Forum Ekonomiczne (WEF) (2019), „What Companies Gain by Including People with Disabilities” [„Co zyskują przedsiębiorstwa włączające osoby z niepełnosprawnościami”], 23 kwietnia, https://www.weforum.org/ agenda/2019/04/what-companies-brain- including-persons-disclusion.

⁴ Organy ds. równości – Komisja Europejska (europa.eu)

 

¹ Zob. również: (i) sprawozdanie podsumowujące EDE – Waddington, L. (2023), „Striving for an inclusive labour market in Europe: Positive actions and reasonable accommodation to facilitate hiring and employment of persons with disabilities involving employers and employer initiatives” [„Dążenie do inkluzywnego rynku pracy w Europie: działania pozytywne i racjonalne usprawnienia ułatwiające przyjmowanie do pracy i zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami, obejmujące pracodawców i inicjatywy pracodawców”]; (ii) sprawozdanie statystyczne EDE – Grammenos, S. (2023), „The employment of persons with disabilities – Statistics, Data 2020” [„Zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami – statystyki z 2020 r.”]; oraz (iii) strona internetowa sieci europejskich ekspertów ds. niepełnosprawności (EDE): https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1532&langId=pl.

² Zob. https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities-2.html, w szczególności art. 2 i 5.

³ CRPD/C/GC/8:

⁴ CRPD/C/GC/8:

⁵ Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, [2000] Dz.U. L 303, s. 16, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32000L0078.

⁶ Zob. https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-14495-2022-INIT/pl/pdf.

⁷ Więcej informacji na stronie https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_21_810.

⁸ Zob. https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1597&langId=pl.

⁹ Zob. https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1226&langId=pl.

¹⁰ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju.

¹¹ Więcej informacji można znaleźć w europejskim sprawozdaniu na temat praw człowieka, wydanie 7 – 2023, „The Right to Work: The employment situation of persons with disabilities in Europe” [„Prawo do pracy: sytuacja zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w Europie”], europejskie sprawozdanie na temat praw człowieka, wydanie 7, 2023 (edf-feph.org), s. 49.

¹² Zob. https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1540&langId=pl.

¹³ Wyrok z dnia 11 kwietnia 2013 r., HK Danmark, sprawy połączone C-335/11 i C-337/11, ECLI:EU:C:2013:222.

¹⁴ Wyrok z dnia 18 stycznia 2024 r., Ca Ca Negreta, sprawa C-631/22, ECLI:EU:C:2024:53.

¹⁵ Więcej informacji można znaleźć w sprawozdaniu podsumowującym EDE – Waddington, L. (2023), „Striving for an inclusive labour market in Europe: Positive actions and reasonable accommodation to facilitate hiring and employment of persons with disabilities involving employers and employer initiatives” [„Dążenie do inkluzywnego rynku pracy w Europie: działania pozytywne i racjonalne usprawnienia ułatwiające przyjmowanie do pracy i zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami, obejmujące pracodawców i inicjatywy pracodawców”].

¹⁶ Zob. https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1540&langId=pl.

¹⁷ Zob. Reasonable-Accommodation-Disability-Discussion-Paper.pdf (equineteurope.org) [„Opracowanie dotyczące racjonalnych usprawnień dla osób z niepełnosprawnościami”], s. 23–26 i załącznik, https://urldefense.com/v3/__https:/equineteurope.org/wp-content/uploads/2021/03/Annex-_Reasonable-Accomodation.pdf__;!!DOxrgLBm!HUfzVgkJ6dC-UBcYKNd8PNF2sRuplVhh8vAyQhiRmIwcCm2JuRJ11F5lcV5YR1W7kP6NG3trjk4bc3wvVcIUdj9YbztZBFNIwuVF$.

¹⁸ Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami (2014), komentarz ogólny nr 2 dotyczący dostępności, https://www.ohchr.org/en/documents/general-comments-and-recommendations/general-comment-no-2-article-9-accessibility-0.

¹⁹ Więcej informacji na temat wdrażania tej koncepcji w praktykach w zakresie prawa równości można znaleźć w opracowaniu Equinet z 2021 r. dotyczącym racjonalnych usprawnień dla osób z niepełnosprawnościami: analiza wyzwań związanych z ich praktycznym wdrażaniem oraz w dokumencie europejskiej sieci ekspertów prawnych Komisji Europejskiej w dziedzinie równości płci i niedyskryminacji z 2016 r.

²⁰ Zob. https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1202.

²¹ Więcej informacji można znaleźć w europejskim sprawozdaniu na temat praw człowieka, nr 7 – 2023, „The Right to Work: The employment situation of persons with disabilities in Europe” [„Prawo do pracy: sytuacja zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w Europie”], europejskie sprawozdanie na temat praw człowieka nr 7, 2023 (edf-feph.org), s. 69.

²² Więcej informacji można znaleźć w europejskim sprawozdaniu na temat praw człowieka, nr 7 – 2023, „The Right to Work: The employment situation of persons with disabilities in Europe” [„Prawo do pracy: sytuacja zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w Europie”], europejskie sprawozdanie na temat praw człowieka nr 7, 2023 (edf-feph.org), s. 69.

²³ Więcej informacji można znaleźć w europejskim sprawozdaniu na temat praw człowieka, wydanie 7 – 2023, „The Right to Work: The employment situation of persons with disabilities in Europe” [„Prawo do pracy: sytuacja zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w Europie”], europejskie sprawozdanie na temat praw człowieka nr 7, 2023 (edf-feph.org), s. 77.

²⁴ Więcej informacji można znaleźć w europejskim sprawozdaniu na temat praw człowieka, wydanie 7 – 2023, „The Right to Work: The employment situation of persons with disabilities in Europe” [„Prawo do pracy: sytuacja zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w Europie”], europejskie sprawozdanie na temat praw człowieka nr 7, 2023 (edf-feph.org), s. 77.

²⁵ Zob.: Promoting diversity and inclusion through workplace adjustments: [„Promowanie różnorodności i inkluzywności poprzez dostosowanie miejsca pracy: praktyczny przewodnik”].

²⁶ Zob.: EBU guidance on reasonable accommodation for visually impaired employees and applicants_Sept2023.pdf (euroblind.org) [„Wytyczne EBU dotyczące racjonalnych usprawnień dla pracowników słabowidzących i wnioskodawców”].

²⁷ Zob.: Annex-_Reasonable-Accomodation.pdf (equineteurope.org) [„Załącznik – rozsądne usprawnienia”].

²⁸ Zob.: https://www.ilo.org/global/topics/equality-and-discrimination/WCMS_536630/lang--en/index.htm.

²⁹ Zob. strona internetowa EDE: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1532&langId=pl.

³⁰ Więcej informacji na temat programu „Horyzont Europa” można znaleźć na stronie https://research-and-innovation.ec.europa.eu/funding/funding-opportunities/funding-programmes-and-open-calls/horizon-europe_pl.

³¹ Zob. strona internetowa EDE: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1532&langId=pl.

³² Zob. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A32000L0078.

ZASTRZEŻENIA PRAWNE

Tekst ukończono w październiku 2023 r.

Niniejszy dokument został przygotowany dla Komisji Europejskiej, jednak przedstawione w nim opinie stanowią wyłącznie punkt widzenia jego autorów, a Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za żadne skutki wynikające z ponownego wykorzystania niniejszej publikacji. Więcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w internecie (https://www.europa.eu).

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2023

Ponowne wykorzystanie dokumentów Komisji reguluje decyzja Komisji 2011/833/UE z dnia 12 grudnia 2011 r. w sprawie ponownego wykorzystywania dokumentów Komisji (Dz.U. L 330 z 14.12.2011, s. 39).Z wyjątkiem przypadków, w których stwierdzono inaczej, ponowne wykorzystanie niniejszego dokumentu jest dozwolone na podstawie licencji Creative Commons Attribution 4.0 International (CC-BY 4.0) (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/). Oznacza to, że ponowne wykorzystywanie jest dozwolone pod warunkiem odpowiedniego poinformowania o autorze oraz o wszelkich zmianach wprowadzonych w dokumencie.

© Unia Europejska, 2024

Print	ISBN 978-92-68-19138-5	doi:10.2767/842713	KE-02-24-601-PL-C
PDF	ISBN 978-92-68-19108-8	doi:10.2767/417001	KE-02-24-601-PL-N
HTML	ISBN 978-92-68-19122-4	doi:10.2767/149326	KE-02-24-601-PL-Q

JAK SKONTAKTOWAĆ SIĘ Z UE

Osobiście

W całej Unii Europejskiej istnieje kilkaset centrów Europe Direct. Adres najbliższego centrum można znaleźć na stronie: european-union.europa.eu/contact-eu/meet-us_pl.

Telefonicznie lub pisemnie

Europe Direct to serwis informacyjny, który udziela odpowiedzi na pytania na temat Unii Europejskiej. Można się z nim skontaktować:

• dzwoniąc pod bezpłatny numer telefonu: 00 800 6 7 8 9 10 11 (niektórzy operatorzy mogą naliczać opłaty za te połączenia),
• dzwoniąc pod standardowy numer telefonu: +32 22999696,
• za pomocą formularza: european-union.europa.eu/contact-eu/write-us_pl.

WYSZUKIWANIE INFORMACJI O UE

Online

Informacje o Unii Europejskiej są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu Europa (european-union.europa.eu).

Publikacje UE

Publikacje UE można obejrzeć lub zamówić na stronie: op.europa.eu/pl/publications. Większą liczbę egzemplarzy bezpłatnych publikacji można otrzymać, kontaktując się z serwisem Europe Direct lub z lokalnym centrum dokumentacji europejskiej (european-union.europa.eu/contact-eu/meet-us_pl).

Prawo UE i powiązane dokumenty

Informacje prawne dotyczące UE, w tym wszystkie unijne akty prawne od 1951 r., są dostępne we wszystkich językach urzędowych UE w portalu EUR-Lex (eur-lex.europa.eu).

Otwarte dane UE

Portal data.europa.eu zapewnia dostęp do otwartych zbiorów danych pochodzących z instytucji, organów i agencji UE. Dane te można pobierać i wykorzystywać bezpłatnie, zarówno do celów komercyjnych, jak i niekomercyjnych. Portal umożliwia również dostęp do wielu zbiorów danych z krajów europejskich.